Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids
Eerste druk, 2016 2016 Paul Emons isbn: 9789048439867 nur: 890 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (i) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (ii) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids Paul Emons
Inhoud van het boek Dit boek is bedoeld als leidraad voor jou. Het is bedoeld om allerlei zaken binnen wetenschappelijk onderzoek uit te leggen en de brug tussen opleiding, het werkveld en de wetenschap te slaan. Wetenschap is vaak taaie en saaie stof. Dit boek kan vragen die niet met behulp van een docent hoeven te worden beantwoord al ondervangen. Om die reden zijn er verschillende hoofdstukken over het nut van wetenschap en verschillende vormen van klinisch gezondheidswetenschappelijk onderzoek. Aan de hand van voorbeelden zal er per hoofdstuk worden beschreven wat een strategie voor elke student zou kunnen zijn of hoe de situatie zou kunnen worden aangepakt. Dit boek is geschreven alsof jij binnen de gezondheidszorg een wetenschappelijk onderzoek gaat doen. Gebruik dit boek daarom als steun in het doen van het onderzoek. In dit stroomschema kun je de verschillende fases van het onderzoek zoals besproken in dit boek zien voor het geval je snel wilt zoeken waar je moet zijn. 5
Inhoudsopgave 1. Casusbeschrijving 8 2. Waarom wetenschap? 10 3. Welke soorten wetenschap? 14 4. Statistiek: een hel of een hemel? 16 5. Een voorbeeld uit de praktijk: de HOAC II 18 6. Opzet onderzoek 20 7. Methode 24 8. Onderzoek uitvoeren 28 9. Conclusie en discussie 32 10. Case study 34 11. Kwalitatief onderzoek 36 12. Kwantitatief onderzoek 40 13. Ethiek in kwantitatief onderzoek 42 14. Epidemiologisch onderzoek 44 15. Etiologisch onderzoek 46 16. Interventie onderzoek 50 17. Confounding en effectmodificatie 54 18. Cross sectioneel onderzoek 58 19. Randomized controlled trials 60 20. Observationeel onderzoek 62 21. Sample Size calculatie 64 22. Systematic review 66 23. Een wetenschappelijk artikel schrijven 70 24. Bevindingen presenteren 72 25. Ondersteuning bij het schrijven van een scriptie 76 26. Toekomst 78 27. Tot slot 80 28. Dankwoord 82 29. Bronvermelding 84 30. Verklarende woordenlijst 86 Bijlage 1: Checklist in onderzoek 96 7
1. Casusbeschrijving Per hoofdstuk komen mogelijk drie fictieve studenten voor. Deze studenten hebben allemaal de opdracht om een wetenschappelijk onderzoek te doen. Martijn is de student waar alles voor de wind is gegaan. Julia is de student met de meest kritische blik. Klaas is als student de gulden middenweg. In welke van de drie studenten jij je als student het meest kunt herkennen zul je zelf moeten bepalen. Alle drie de studenten zijn waardevol in wetenschappelijk onderzoek en alle studenten hebben sterke en zwakke punten. Martijn is een student voor wie alles voor de wind is gegaan binnen de opleiding. Hij heeft alle informatie in de opleiding tot zich genomen zonder ergens kritische vragen te stellen. Dit gebeurde niet in de lessen en ook niet in de stages. In de laatste stage merkte Martijn wel dat de stagebegeleider kritischer was dan hijzelf is. De kwaliteit van handelen en Evidence Based Practice* heeft deze begeleider hoog in het vaandel staan. Zelf heeft hij nooit over de zijn eigen handelen nagedacht. Hij deed wat hem logisch leek en deze onderbouwing was voor hem vaak genoeg. Juist het gebrek aan het willen ontvangen van verdiepende kennis en de kritische bril op zijn eigen handelen maken Martijn voor veel docenten tot een zorgenkindje. Zelf ziet hij dit anders, want hij doet in zijn ogen wat goed is voor de patiënt. Martijn ligt altijd goed in de groep, kan met iedereen goed overweg en is altijd in voor gezelligheid. Julia is het tegenovergestelde van Martijn. Zij heeft eerst een opleiding bedrijfseconomie afgerond. Daarna bleek dat haar hart lag bij het helpen herstellen van mensen met lichamelijke klachten. Vanaf het eerste moment heeft zij een kritische bril op en neemt zij niet genoegen met een antwoord zonder onderbouwing. Een kritische bril waar docenten naar streven om te zien bij studenten, hoewel ze er soms erg moe van worden. Elk antwoord heeft een vervolgvraag en 8
regelmatig baseert zij zelf antwoorden op wetenschappelijke kennis. Daarbij heeft zij het zoeken naar deze kennis in zoekmachines op het internet eigen gemaakt. Juist deze motivatie en honger naar kennis zorgt ook voor spanning tussen haar en haar medestudenten. De medestudenten vinden Julia maar een lastige student met wie ze niet graag in discussie gaan. Klaas is de student tussen Martijn en Julia in en vertegenwoordigd misschien wel het overgrote deel van de studenten. Wetenschappelijk onderzoek is nooit zijn ambitie geweest, hoewel hij wel het belang er van inziet. Hij heeft voor deze opleiding gekozen omdat hij graag met mensen wil werken. Klaas probeert om de wetenschappelijke kennis die hij krijgt toe te passen in de praktijk. Hij zal niet snel zelf naar deze kennis op zoek gaan. Als hij dat wel doet dan gaat hij op internet zoeken zonder plan vooraf. Klaas is altijd geïnteresseerd in de achtergrond van antwoorden, maar neemt genoegen met het antwoord wat hij krijgt. Vaak blijkt dat hij daarna de verdiepende informatie laat voor wat het is. 9
2. Waarom wetenschap? Zonder onderbouwing kan een vak niet bestaan. Om die reden wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan. Kennis uit onderzoeken wordt vertaald naar de praktijk en vragen uit de praktijk worden vertaald naar wetenschappelijk onderzoek. In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in het ontstaan van wetenschap en de redenen waarom wetenschap wordt bedreven. Ongemerkt komen vragen, al dan niet wetenschappelijk, in het dagelijks leven al naar voren. Dit kan vanuit inductie* of deductie*. Inductie bestaat uit het verklaren van een waarneming. Denk hierbij aan een oefening die goed werkt bij een patiënt lage rugklachten. Het is aannemelijk dat ook bij een volgende patiënt de oefening goed werkt. Bij deductie* probeert met echter te voorspellen wat het gevolg gaat zijn. Denk hierbij aan de verwachting dat een oefening werkt naar aanleiding van de theorie die wordt gebruikt om te behandelen. De vraag is of de volgende patiënt dezelfde patiënt als de vorige is? En als dit niet het geval is, waarom zou deze rugoefening dan nu ook weer goed werken? Is dat puur geluk of zit er meer achter? Dit is zichtbaar in onderstaande cyclus. 10
Vaak gebruik je een andere vorm van wetenschap, namelijk logische redenering. Vanuit de aanwezige kennis en ervaring komen de antwoorden op de vragen. Dit gebeurt op basis van hypotheses* en verwachtingen. In het werk als behandelaar is dit niet anders. Ook daarin maak je beslissingen op basis va hypotheses en verwachtingen. De drie verschillende studenten kunnen in de logische redenering al duidelijk naar voren komen. Daar waar Martijn alles maar aanneemt en het behandelgedrag van zijn stagebegeleiders en docenten kopieert, gaat Julia de hele andere kant op. Zij neemt geen genoegen met logische redenering, maar wil wetenschappelijk bewijs voor de behandelingen vinden of krijgen. Soms totdat de grens van irritatie bij zowel docenten als begeleiders is bereikt. Klaas daarentegen vraagt zich veel af en stelt deze vragen aan docenten en zijn stagebegeleiders. Hij neemt vervolgens genoegen met het antwoord wat hij heeft gekregen als de uitleg naar zijn idee logisch is. Maar wie besluit of bepaalt nu daadwerkelijk of het werkt? Er zijn talloze voorbeelden van het placebo* en nocebo effect*bekend die de effecten van therapie in een ander daglicht stellen. Kun je op voorhand al een vermindering van klachten krijgen als je naar een therapeut gaat, zonder dat de therapeut iets heeft gedaan? Of als je verhalen hebt gehoord over een bepaalde behandelmethode* die deze behandelmethode* in een negatief daglicht stellen, heb je dan juist meer klachten? En wie zegt dat de reden dat een patiënt minder klachten heeft daadwerkelijk het resultaat van jouw behandeling is? Elk antwoord roept meer vragen op. Daarbij komt ook nog dat wetenschap er op is gericht om het tegendeel aan te tonen, niet om het antwoord te bevestigen. Hoe vaker het niet lukt om het tegendeel te bewijzen, hoe aannemelijker het is om de stelling aan te nemen. Dit is ook bekend als falsificatie. 11