filips de schone (1478 1506) I Paul Morren I Een belangrijk maar minder goed gekend personage In de aanvangsfase van 2007 liep in Brugge een tentoonstelling gewijd aan Filips de Schone. We kunnen alleen maar hopen dat ze wat meer aandacht dan totnogtoe het geval was heeft opgebracht voor het personage, zijn optreden en de bewogen tijd waarin hij heeft geleefd. Het is nu eenmaal zo dat de aandacht van zowel academici als leraren en het grote publiek op de eerste plaats uitgaat naar Karel V en dus naar de zoon en niet naar de vader. Nochtans is de periode van Filips de Schone voor de geschiedenis van de Nederlanden en van West-Europa uitermate bewogen en belangrijk en is het onontbeerlijk daarin enig inzicht te hebben verworven om het vervolg van de gebeurtenissen te begrijpen. De dood van hertog Karel de Stoute (1467-1477) lokt in de Bourgondische staat een zware crisis uit. De opvolging komt toe aan zijn dochter en enig kind: Maria en dus aan een vrouw van amper 20 jaar oud. Daarbij heeft die af te rekenen met een reeks haast onoverzichtelijke problemen. De Franse koning Lodewijk XI wil van de gelegenheid gebruik maken om zijn land te bevrijden van wat hij beschouwt als de Bourgondische wurggreep aan de noordelijke en oostelijke grenzen en meent de kans schoon te zien om Vlaanderen volkenrechtelijk een leen van Frankrijk uiteindelijk in te lijven. En waarom niet de hele Bourgondische erfenis? De om zijn sluwheid vermaarde vorst neemt zijn toevlucht tot wapengeweld (invallen in Franche-Comté en Picardië), het uitoefenen van druk op Maria en het tot stand brengen van een huwelijk van zijn zoon, de dauphin, met de Bourgondische hertogin. Zoonlief of liever zoontjelief is zeven jaar oud, wat door zijn vader niet als een bezwaar wordt ervaren. Wel door Margareta van York, de weduwe van Karel de Stoute en trouwe toeverlaat van Maria van Bourgondië: Wat gij nodig hebt is niet een kind maar een man die kinderen maakt! Niet minder te duchten voor Maria van Bourgondië is de binnenlandse situatie. De schatkist is leeg, het leger is gedecimeerd door de veldslagen van haar vader. Het Bourgondische statencomplex is in feite een artificiële constructie, verwezenlijkt door huwelijkspolitiek, koop en gebruik van geweld. Ze is een dynastieke unie en geenszins de invulling van de algemene volkswil om de vorstendommen van de Nederlanden in één staat te verenigen. Dat de verwezenlijkte eenheid toch niet zo n broos feit is, wordt in 1477 bewezen door dat de Statengeneraal de mogelijke ontbinding van het Bourgondische Rijk en de terugkeer naar volledig van elkaar onafhankelijke vorstendommen niet eens ter sprake brengen maar integendeel hun steun aan de jonge hertogin toezeggen. Onvoorwaardelijk is die steun niet en overduidelijk is hij die niet vanwege de steden, in het bijzonder de Vlaamse met Gent op kop. De Gentenaren vermoorden Hugonet en Humbercourt, de twee leidinggevende raadsheren van Karel de Stoute en door zijn dochter in hun functies bevestigd. Ze elimineren de onder de druk van de hertog ingestelde schepenbank en vervangen die door een college van hun keuze. Maria moet een aantal privileges toestaan aan steden en gewesten en een algemeen voor het geheel van het grondgebied: het Groot-Privilegie. Wat zijn de bezwaren tegen het Bourgondische régime? Alvast die tegen de drastisch doorgevoerde centralisatie, overigens begrijpelijk om de eenheid van de kunstmatig bijeengesprokkelde gebiedsdelen te verzekeren. Begrijpelijk maar zo maar niet in de smaak vallend van de gebiedsdelen aan wie ze wordt opgedrongen. Wat vooral als storend wordt ervaren is het feit dat de hertogen die instellingen bij voorkeur bemannen met juristen en ambtenaren die ze recruteren in Franche-Comté en Bourgondië. Aanstoot wordt ook genomen aan de centralisatie van de rechtspraak, die is tot stand gebracht door de oprichting van de Grote Raad, een opperste gerechtshof dat geen rekening wenst te houden met de eeuwenoude costuymen en dat op zijn beurt wordt bemand met juristen uit de hierboven vermelde gewesten, die Nederlands onkundig zijn. Er is meer. Te beginnen met Filips de Goede (1419-1467) voeren de Bourgondische hertogen een anti- Franse politiek. Dit is niet naar de zin van onze gewesten, allerminst van Vlaanderen, Brabant en Henegouwen, die omwille van hun commerciële belangen en hun veiligheid vrede wensen met Frankrijk. Lodewijk XI houdt er in Vlaanderen een stel spionnen op na en ondersteunt de aldaar aanwezige Fransgezinde partij. Arme Maria van Bourgondië! Wat te doen? Uiteraard, een interessante huwelijksverbintenis aangaan. Tot grote woede van Lodewijk XI treedt ze in 62
de echt met Maximiliaan van Oostenrijk, van het edele geslacht der Habsburgers en de zoon van de keizer van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Overigens is dit de echtgenoot die haar vader voor haar heeft voorbestemd. Filips verschijnt ten tonele Met deze echtverbintenis doen de Habsburgers hun intrede in onze nationale geschiedenis en ze zullen er present blijven tot op het einde van de 18de eeuw. Maximiliaan wordt in onze gewesten geestdriftig ontvangen. Hij slaagt erin de Franse aanvalsdrift op afstand te houden (Guinegate) en het Bourgondisch eenheidsfront te versterken. En hij slaagt nog beter in de primordiale opdracht die van hem wordt verwacht: op 22 juni 1478 wordt hem en Maria een zoon geboren, die, in nagedachtenis van haar grootvader Filips wordt genoemd. De vreugde is groot: er wordt voorzien in een mannelijke troonopvolger maar die vreugde heerst niet alom. Lodewijk XI en met hem de Fransgezinde partij in de Bourgondische Nederlanden kijken sip. Op aanstoken van de Franse koning wordt de mare verspreid dat hertogin Maria niet aan een zoon maar aan een dochter het leven heeft geschonken. De doopplechtigheid van de nieuwgeborene heeft plaats in Brugge, de residentieplaats van de hertogin. Na afloop van de plechtigheid begeeft de stoet van personaliteiten zich van de kerk naar de hertogelijke residentie op de Burg. Een grote menigte verdringt zich op de weg en daarin zijn ophitsende kreten te horen dat er niet een zoon maar een dochter werd geboren. Moeder Maria is in bed gebleven en het is Margareta van York die het kind in de armen draagt. Voor het vervolg van het verhaal doen we een beroep op een anonieme kroniekschrijver. Nadat het kind gedoopt was geworden, keerden ze terug naar het Hof. Op de markt was het erg druk en men begeerde het kind te zien, want er waren Fransgezinden die beweerden dat het een meisje was. In het midden van de markt, waar al het volk samengetroept was, toonde vrouw Margareta, de douairière, in het openbaar voor de goegemeente de jonge prins Filips in zijn blootje. Ze nam zijn ballekens in haar hand en sprak: kinderen, aanschouw uw nieuwgeboren heer, de jonge Filips, uit keizerlijk zaad gesproten. Ziende dat het een zoon was, was de goegemeente uitermate verblijd en ze dankte en loofde onze lieve heer omdat hij hen een jonge prins had geschonken. Op 10 januari 1480 bevalt Maria van Bourgondië in Brussel van een tweede kind, dat Margareta wordt genoemd en dat in onze geschiedenisboeken zal worden geboekstaafd als Margareta van Oostenrijk. In 1481 worden Maria en Maximiliaan met een derde kind gezegend maar dat sterft in de loop van zijn eerste levensjaar. Het jaar nadien is de hertogin opnieuw in verwachting maar dan slaat het noodlot toe. Ze doet in de buurt van Brugge een val met haar paard en overlijdt op 15 maart 1482. Andermaal crisis De troonopvolger is vier jaar oud. De Staten-generaal kunnen niet anders dan zijn vader als regent erkennen maar doen dat niet met overtuiging. Als echtgenoot van de natuurlijke prinses is Maximiliaan vreugdevol ontvangen geworden, als voogd en dienstdoend staatshoofd wordt hij gewantrouwd. Hij is een vreemdeling, heeft al duidelijk laten blijken dat hij de belangen van de Bourgondische staat wil integreren in de belangen van het Habsburgse huis en hij is een voorstander van oorlog met Frankrijk ten allen prijze. In de Staten-generaal neemt men geen blad voor de mond: Mijnheer had de Staten van deze landen beloofd niet in oorlog te treden met wie dan ook, noch wapenstilstand of vrede te sluiten met de koning of andere vijanden van deze landen. Nochtans heeft hij verschillende keren het tegenovergestelde gedaan De Staten-generaal onderhandelen rechtstreeks met Frankrijk en zijn in hun vredesverlangen tot verre toegevingen bereid, onder meer tot de afstand van Franche-Comté en Artesië. Ze sluiten in de toekomst een inschakeling in het Franse Rijk niet uit en eisen alleen maar dat in zo n geval hun privilegies zouden worden geëerbiedigd. Dat wordt vastgelegd in het verdrag van Atrecht (23 december 1482); daarin staat ook te lezen wat volgt: Zo vlug als mogelijk zal vrouw Margareta, de dochter van aartshertog Maximiliaan, naar het hof van Frankrijk worden gevoerd om er nadien in het huwelijk te treden met de dauphin Karel, wanneer beiden de daarvoor geschikte ouderdom zullen hebben bereikt. Deze laatste clausule is niet overbodig: Margareta is twee en Karel twaalf jaar oud! Vooral onder impuls van de Vlamingen wordt het particularisme ten overstaan van het centrale gezag nog sterker beklemtoond. Maximiliaan regent, daar komt men niet onderuit maar niet rechtstreeks over Vlaanderen! Dat gewest zal voortaan bestuurd worden door een college van vier adellijke personen. In zijn kroniek commentarieert Nicolas Despars het feit als volgt: Ze zouden voortaan gezamenlijk het land naar behoren regeren, 63
nochtans rekening houdend met het advies van de Staten-generaal en de drie Leden van Vlaanderen. Men kan zich indenken hoe dit nieuwe bericht aartshertog Maximiliaan griefde. Wat Maximiliaan nog veel meer grieft is het feit dat men niet alleen zijn dochter maar ook zijn zoon en het wettelijke staatshoofd aan zijn gezag onttrekt. Beslist wordt dat de knaap om beurt en gedurende vier maanden aan de verschillende Landen van het Rijk zal worden toevertrouwd, te beginnen met Vlaanderen en met Gent als aangewezen verblijfplaats. Olivier de la Marche, als dichter en kroniekschrijver officieel verbonden aan het Bourgondische hof, noteert: Ze beweerden dat de aartshertog, zijn vader, alleen maar toezicht over het land en over zijn zoon beoogde om het grof geld van de landen van herwaarts over naar Duitsland te kunnen versassen, aldus het volk misbruikend Monseigneur de aartshertog, onze vorst, geleek aldus op Sint-Eustachius aan wie een wolf zijn zoon en een leeuw zijn dochter ontroofde. Pas in 1485 kan Maximiliaan het tij doen keren. Daartoe was een gewapend optreden tegen Vlaanderen en inzonderheid tegen Gent nodig. Eens de onderwerping afgedwongen, haast hij zich zijn inmiddels zeven jaar oude zoon in Mechelen onder te brengen. De Dijlestad is een rustig oord, dat de kroon steeds trouw is gebleven en waar Margareta van York zich heeft gevestigd. In het kader van dit artikel, waarbij we rekening moeten houden met de beschikbare plaatsruimte en onze aandacht hebben afgestemd op Filips de Schone, zien we ons verplicht een sprong te maken naar 1494 en inmiddels de belangrijke gebeurtenissen, zoals de Brugse gevangenschap van Maximiliaan, over het hoofd te zien. Filips Croit-Conseil Telkens weer wordt erop gewezen dat de latere Karel V op vijftienjarige leeftijd werd ontvoogd en effectief staatshoofd van het Bourgondische Rijk is geworden. Veel minder wordt herinnerd aan het feit dat nagenoeg hetzelfde is gebeurd met zijn vader en wel op 9 september 1494, toen hij zestien jaar oud was. Het jaar voordien is Frederik III overleden en wordt zijn zoon Maximiliaan als de nieuwe keizer van het Heilige Roomse Rijk verkozen. Dat verhoogt de argwaan die onze voorouders, niet ten onrechte, jegens zijn persoon koesteren: nog meer dan voorheen zal de Habsburger zijn regentschap over de Nederlanden inschakelen in en ondergeschikt maken aan de familiepolitiek en hij blijft een ophitser voor oorlog met Frankrijk. Wat heeft Maximiliaan bewogen om toe te geven aan het verzoek van de Staten-generaal om zijn zoon te emanciperen? Alleszins het besef dat hij de handen vol zal hebben met het keizerschap, de overtuiging dat hij de invloed op zijn zoon zal kunnen blijven uitoefenen en, misschien nog het meest, de lieve centen waarmee het verzoek wordt ondersteund. Filips is de geschiedenis ingegaan als Filips de Schone. Een van zijn opvoeders, Olivier de la Marche, vergast ons op een andere versie: Na hertog Filips (de Goede) kwam hertog Karel, die Karel de Bedrijvige werd genoemd. Dan kwam vrouw Maria, die huwde met Maximiliaan, die edele vorst, aartshertog van Oostenrijk, welke edele hertog wij Maximiliaan Stalen Hart noemen. Na Maximiliaan kwam hertog Filips, die wij Filips Croit-Conseil noemen Monseigneur de aartshertog werd goed geadviseerd en volgde de raad die men hem gaf. De bijnaam is niet meesmalend bedoeld en wordt door de la Marche verduidelijkt als doelende op het feit dat Filips regelmatig het advies inwint van zijn Hertogelijke Raad en van de Staten-generaal en zich daar doorgaans bij aansluit. In de beginfase van zijn regering gebruikt men daartoe overtuigende argumenten, zoals ons wordt onthuld door de Spaanse gezant in ons land: Hij had een goede inborst maar hij was de speelbal van zijn omgeving, die hem dronken maakte, hem van het ene feestmaal naar het andere, van de ene vrouw naar de andere leidde Eens geleerd is Filips blijven volharden en mogelijk is het zijn meer dan liederlijk leven geweest dat hem de bijnaam de Schone, le Bel heeft opgeleverd. Het is niet uitgesloten dat die hem door zijn echtgenote cadeau werd gedaan. Maar die moet in ons verhaal nog even wachten vooraleer haar opwachting te maken. De ontvoogdingsplechtigheid van aartshertog Filips heeft plaats in Leuven, de aloude hoofdstad van Brabant. Nadien komen de andere gewesten aan bod om de vorst te huldigen. Wanneer het de beurt van Vlaanderen is, vertikt Filips om persoonlijk aanwezig te zijn en laat zich vertegenwoordigen. Hij wil aldus duidelijk maken dat de opstandige houding, waarop het gewest een patent heeft, hem, gelijk ook zijn vader, ten zeerste mishaagt. Zijn raadsheren hebben hem van meet af aan erop gewezen dat de versterking van het centraal gezag en de beteugeling van het particularisme aan de orde moeten zijn. Zoals ook vrede met Frankrijk en afstand nemen van Maximiliaan en diens Habsburgse ambities. 64
Van nationale tot internationale vorst Tot 1500 volgt Filips de Schone de hierboven uitgezette lijn en dit tot groot ongenoegen van zijn vader, voor wie de Nederlanden een belangrijke geopolitieke en economische pion, zo al niet een koninginnestuk zijn in zijn dynastieke betrachtingen. In 1495 heeft Maximiliaan inmiddels een zet gedaan die tot verregaande gevolgen zal leiden en die naam heeft: huwelijkspolitiek. Hij is erin geslaagd voor zijn kinderen een dubbelhuwelijk met het vorstenhuis in het Iberisch schiereiland tot stand te brengen. We gebruiken met opzet niet de benaming Spanje omdat op het einde van de 15de eeuw dat land nog steeds feodaal verbrokkeld is maar wel op weg naar de eenmaking. In 1469 had het huwelijk plaats van Ferdinand van Aragon met Isabella van Castillië. In 1474 volgt Isabella haar kinderloze broer op als koningin van Castillië en vijf jaar later wordt Ferdinand in opvolging van zijn vader koning van Aragon. De feodale vorstendommen Leon, Valencia en Catalonië behoren tot hun bezittingen; in 1485 wordt Navarra veroverd en in 1492 worden de muzelmannen uit Andaloesië verdreven, waarmee ze hun laatste bezit op het Europese vasteland verliezen. De eenmaking van Spanje is in de maak maar nog geen feit. Ze zal dat in principe pas worden na de dood van Ferdinand, koning van Aragon en Isabella, koningin van Castillië, wanneer hun erfgenaam in het bezit zal komen van het erfdeel van zijn beide ouders. Isabella zal overlijden in 1504, Ferdinand in 1516. Maar daarmee lopen we vooruit op ons verhaal. In 1495 wordt Filips in de echt verbonden met Juana (Johanna), het derde kind van Ferdinand en Isabella. Zijn zuster Margareta trouwt met Don Juan, het oudste kind van Ferdinand en Isabella en hun opvolger-in-spe. Filips komt dus niet in aanmerking voor de koningstroon maar de dubbele verbintenis komt Maximiliaan bijzonder goed uit. Het Iberisch schiereiland grenst immers aan het grondgebied van zijn aartsvijand Frankrijk. Daarbij is Spanje duidelijk een grootmacht in wording: een uitgestrekt grondgebied en sinds Isabella in 1492 er Columbus heeft op uitgestuurd een land met koloniale ambities. De hoofdrolspeler in het verder gebeuren is andermaal het noodlot. Op 4 oktober 1497 overlijdt Don Juan, amper negentien jaar oud en nog maar vijf maanden gehuwd. Margareta zal dus geen koningin van Spanje worden en keert na enkele jaren rijkbeladen terug naar de Nederlanden, net op tijd om in Gent op 7 maart 1500 de doopplechtigheid bij te wonen van het zoontje en tweede kind van haar broer, dat, zijn overgrootvader en een voormalige Duitse keizer ter ere, Karel wordt genoemd. Filips en Johanna hadden al een dochter en er zullen nog vier kinderen bijkomen. In datzelfde jaar overlijden Isabella, het tweede kind van Ferdinand en Isabella en haar zoontje Miguel. Dit maakt totaal onverwacht van Juana de kroonprinses en van Filips de Schone de prins-gemaal. Ze worden niet onmiddellijk uitgenodigd om de vorstelijke troon te bezetten vermits Ferdinand van Aragon en Isabella van Castillië nog in leven zijn. Een toch wel erg jonge bruidegom Tijdens de beginjaren van de 16de eeuw heerst er rust in de Nederlanden. Filips de Schone kan zich veroorloven tot tweemaal toe een langdurige reis naar Spanje te maken. En in 1504 roept hij zonder op tegenstand te stuiten de Grote Raad opnieuw in het leven. De hernieuwde Grote Raad, een sleutelstuk van de centralisatiepolitiek, is tot in 1794 blijven functioneren. Een parenthesis dringt zich op. Filips zoekt toenadering tot Frankrijk. Niet in de eerste plaats omdat dat de wens van zijn onderdanen is maar om zijn dynastieke belangen, waaraan hij voortaan voorrang verleent, te dienen. Met het oog op zijn Spaanse toekomst lijkt verstandhouding met Frankrijk hem aanbevolen. Om die te bevestigen wordt een huwelijk bedisseld tussen Karel, zoon van Filips en Johanna en Claudia, dochter van Lodewijk XII en Anne de Bretagne. De bruidegom is anderhalf jaar oud, de bruid twee jaar! Filips kan zelfs zijn vader Maximiliaan overhalen tot het sluiten van een verdrag met Frankrijk. De zoetebroodjespolitiek zal niet lang stand houden. In 1506 verbreekt Lodewijk XII de aangegane verbintenis en ziet meer heil in een huwelijk van Claudia met haar neef Frans, de latere koning Frans I, die geduchte tegenstander van Karel V. Filips reageert door een overeenkomst te sluiten met de koning van Engeland voor een huwelijk van zijn zoon met de Engelse koningsdochter Maria. Kareltje is inmiddels toch al zes jaar oud. Ook van dat huwelijk komt niets in huis. Maar is het verwonderlijk dat men de knaap op vijftienjarige leeftijd voor volwassen houdt? Io, el Rey Terug naar 1501. Filips wil wat graag kennismaken met Spanje en er zich samen met zijn echtgenote laten huldigen. Het koppel verlaat de Nederlanden op 4 november 1501 en is pas op 12 november 1503 teruggekeerd. Lodewijk XII biedt vrije doortocht door Frankrijk aan. Antoine de Lalaing, een van de 65
medereizigers, vertelt over de beginfase wat volgt. Monseigneur de aartshertog riep de Staten bijeen in Brussel. Hij liet er het voorstel introduceren dat hij om bestwil over land naar Spanje zou reizen, in gezelschap van mevrouw de hertogin, zijn echtgenote en gezellin. Het volk moest zich om hun personen niet bezorgd maken, want er zullen posten worden ingesteld die om de veertien dagen zullen rapporteren. En hij liet de graaf van Nassau achter als luitenant-generaal en belangrijkste gouverneur, zowel van zijn kinderen als van zijn landen. Het kost Filips weinig tijd om vast te stellen dat zijn schoonvader helemaal niet op hem gesteld is en in hem geen geschikte troonopvolger ziet. Daarentegen onthaalt het Castilliaanse volk het jonge koppel met veel sympathie. De tweede Spaanse reis wordt Filips en Johanna opgedrongen door de omstandigheden en meer bepaald door het overlijden op 26 november 1504 van Isabella van Castillië. Zich beroepend op een testament van zijn echtgenote laat Ferdinand van Aragon zich uitroepen tot regent. Verder stelt hij als voorwaarde dat Juana (Johanna) en Filips niet als troonopvolgers zullen worden erkend indien hem nog een zoon wordt geboren. Ferdinand is opnieuw in het huwelijk getreden maar het enige kind dat zijn echtgenote baart wordt dood geboren. Inmiddels is Filips niet bij de pakken blijven zitten. In de Sint-Goedelekerk in Brussel laat hij zichzelf en zijn echtgenote zalven als de wettelijke opvolgers in Castillië en wil dan zo vlug als mogelijk naar Spanje afreizen. Deze keer gebeurt de reis per boot; (De Franse koning is teruggekeerd tot de traditionele anti-bourgondische politiek). Als gevolg van de slechte weersomstandigheden moet met de afvaart worden gewacht tot 10 januari 1506. In de beginfase verloopt de reis voorspoedig tot voor de kust van Boulogne. Maar dan, vertelt een anonieme getuige: Wat erger was, de wind stak plots in de verkeerde richting op Van de 36 of 40 schepen van de Koninklijke vloot was er niet een dat nog contact met een ander had. Zo erg ging het eraan toe, dat de admiraal de koning en alle anderen uit het oog verloor. De storm bleef de hele nacht, de daaropvolgende woensdag en donderdag tot nagenoeg zeven uur in de ochtend aanhouden. Gedurende die tijd bereikten zeventien of achttien schepen, zo goed en zo kwaad als het kon en met groot gevaar, de haven van Falmouth, nabij het dorp Perrin. Na een gedwongen verblijf in Engeland cf. het hierboven aangehaalde huwelijksplan - zet de vloot van Filips de Schone verminderd met een aantal in de storm vergane schepen opnieuw koers naar Spanje. Wanneer op 26 april 1506 voet aan wal wordt gezet in Coruna, treft men er een land in beroering aan. De Castillianen nemen het niet dat Ferdinand van Aragon zich tot regent heeft laten uitroepen en eisen dat Juana en haar echtgenoot het roer in handen zouden nemen. Het dreigt tot een militaire confrontatie te komen maar Ferdinand moet daarvan afzien wegens het grote aantal overlopers in zijn leger. Johanna en Filips worden als koningen van Castillië erkend. Maar dan, vertelt onze anonieme rampenjournalist: (Koning Filips) deed een koorts op die bleef aanslepen en waaraan hij na zeven dagen op 25 september 1506 in de stad Burgos is overleden. Dat Ferdinand van Aragon zou te maken hebben gehad met de ziekte van de door hem vergruisde schoonzoon is slechts een veronderstelling. Dat Juana onbekwaam wordt bevonden om te regeren is een feit, wat haar vader aanwendt om zich als regent van Castillië te laten erkennen. Rondzeulen met een lijk Onbekwaam om te regeren? Reeds voordien, onder meer bij gelegenheid van de doop van haar zoontje Karel, meent men bij Juana tekenen van geestelijke gestoordheid hebben opgemerkt. Na de dood van haar echtgenoot trekt ze in Spanje, bij voorkeur s nachts, van de ene stad naar de andere, van het ene klooster naar het andere met in haar bagage de glazen kist met het stoffelijk overschot van Filips. Elke avond laat ze de kist openen en gebeden prevelen Uiteindelijk wordt Juana in een klooster ondergebracht, waar ze in 1555 op zesenzeventigjarige leeftijd is overleden. In de Nederlanden heeft men haar bedacht met de titel: Johanna de Waanzinnige. Maar wat met die Nederlanden? De officiële lijkdienst zonder lijk van Filips de Schone en de intronisatie van zijn zoon als aartshertog van het Bourgondische Rijk hebben plaats in Mechelen op 18 en 19 juli 1507. Jean Lemaire de Belges is aanwezig. Nadat deze plechtigheden hun verloop hadden gekend, liet de eerste heraut de rouwhoed van het hoofd van de vorst verwijderen. Met de zegen van de prelaat nam de grootmeester van het Gulden Vlies het rijke zwaard ter hand, hield het bij de spits, het kruis opwaarts en begaf zich naar aartshertog Karel. Keizerlijke en Koninklijke vorst, sprak hij hem toe, dit gerechtszwaard wordt u door God toevertrouwd in rechtmatige opvolging van uw edele voorgangers, opdat van nu af aan gerechtigheid zal behouden blijven, het katholieke 66
geloof beleden, de Kerk verdedigd en uw koninkrijken, vorstendommen, leenroerige en onderdanige heerlijkheden in veiligheid en goed beheer mogen leven. Na het beëindigen van deze goede en korte toespraak liet de heraut het zwaard zakken en legde het neer in de kleine handen van de jonge vorst. Die jonge vorst is nog geen zeven jaar oud. Maximiliaan, de onvermijdelijke regent, belast zijn dochter Margareta met het bestuur onder zijn toezicht van de Nederlanden. Opnieuw heerst het antagonisme tussen de edelen van de Nederlanden, die Karel wensen te zien worden voorbereid als Bourgondisch vorst en de Habsburgse dynastiepolitiek, die Karel als Europees vorst wenst te zien worden opgeleid. In 1515 verkrijgen onze voorouders dat Karel meerderjarig wordt verklaard en het bestuur van de Nederlanden in handen kan nemen. Maar in 1516 overlijdt Ferdinand van Aragon en in 1519 Maximiliaan van Oostenrijk. Twee jaar later wordt Karel gekroond als keizer van het Heilige Roomse Rijk. Karel V is een Europees, ja een wereldheerser die zijn bestuur van de Nederlanden inschakelt en ondergeschikt maakt aan het geheel van zijn bezittingen en aan de daarmee inherente belangen van de Habsburgse dynastie Paul Morren Vrij bewerkt naar: Paul Morren, De geschiedenis van België in documenten. Van de dood van Karel de Stoute tot de troonsbestijging van aartshertog Karel, 1477-1515, Algemeen Rijksarchief, 1997. Paul Morren, Van Karel de Stoute tot Karel V, 1477-1519, Garant VVLG, 2004. 67