Wilde bijen in en rond Leiden Welke bijen mogen we in onze streek verwachten? http://www.denederlandsebijen.nl/bijenperregio/leiden/index.htm Arie Koster (bijenmakelaar, stadsecoloog, specialist bijenbeheer) www.bijenhelpdesk.nl ariekoster@bijenhelpdesk.nl
Voordat we met de bijenhotels beginnen, eerst iets over de bijen in het algemeen. Als we het over bijen hebben, denken velen alleen aan honingbijen: dieren die honing maken en vooral pijnlijk kunnen steken. In ons land komen nog ruim 300 andere bijen voor. (Formeel meer dan 350)
Wat zijn bijen De dagelijkse praktijk is, dat velen de bijen willen helpen, maar niet precies weten wat bijen zijn en waar ze behoefte aan hebben. Het gaat om insecten. - Insecten zijn dieren met een uitwendig skelet met kop, borststuk, achterlijf, 3 paar poten, 1 of 2 paar vleugels Bijen zijn vliesvleugelige insecten - 2 paar vliezige vleugels: de voorste groot, achterste klein - Wespentaille: het laatste deel van het borststuk is 1 e achterlijf segment - Geveerde haren - Een angel - Een scopa (verzamelharen voor stuifmeel aan de achterpoten of aan de onderkant van het achterlijf) - Ogen smal en min of meer aan de zijkant van de kop - Antenne bij het vrouwtje met 12 leden; bij het mannetje 13 leden - Bijen leven van nectar en stuifmeel
Hommels zijn sterk behaard en levendig gekleurd. De boomhommel is aan de bovenkant van het borstuk bruin en heeft een witte punt.
De bouw van een bij: hier een vrijwel kale wespbij
De wespentaille bij de honingbij. Door de wespentaille zijn bijen zeer wendbare insecten die zich gemakkelijk in allerlei bochten kunnen wringen.
Bijen kunnen op verschillende wijzen worden in gedeeld: bijvoorbeeld in poot-, buikmondverzamelaars
Een tuinbladsnijder: de verzamelharen (de buikschuier) zijn schuin naar achter gegroepeerd. Door te schuieren komt het stuifmeel tussen de haren. Vaak wordt ook met de voorpoten stuifmeel van de meeldraden geplukt en via de achterpoten naar de buikschuier gebracht
Indeling bijen Als we de bijen willen helpen moeten we globaal weten hoe bijen kunnen worden ingedeeld - Solitair of sociale bijen: bij solitaire bijen gaat het om m2, bij sociale bijen om ha bijenplanten - Zelfvoorzienende bijen en parasitaire (koekoeks-) bijen - Poot-, buik- en mondverzamelaars - Bloembezoek: generalisten en specialisten - Monolectische bijen: leven van 1 soort of enkele soorten van een plantengeslacht. - Oligolectische bijen: leven van meer, maar een beperk aantal planten soorten van enkele geslachten of families. - Polylectische bijen: hebben geen of weinig voorkeur. - Wijze van nestelen: in de grond of boven de grond - Naar seizoen: voorjaarbijen en zomerbijen - Naar generaties per vliegseizoen 1 (univoltien) of 2 (bivoltien) generaties per jaar. Taxonomisch op geslacht: zandbijen, metselbijen, behangersbijen, hommels etc.
Gedrag van bijen Bijen kennen broedzorg - Ze maken een nest met daarin voor iedere bij een aparte broedcel. - verzamelen nectar en stuifmeel - leggen een ei en sluiten het nest af Sommige bijen hebben een sterk teritorium gedrag. De mannetjes jagen elkaar weg. Dat is onder meer het geval bij Wolbijen en Sachembijen. Sommige bijen hebben een bijzondere wijze van nestelen. Wolbijen verzamelen plantenharen, behangersbijen maken hun nest van stukjes blad en mestelbijen mestelen de ingang van hun nest dicht. Een groot deel van de bijen leven parasitair. Ze worden ook wel koekoeksbijen genoemd.
Alles draait om stuifmeel en nestgelenheid: slobkousbij is voor 100% van grote wederik afhankelijk; rietmaskerbij voor zijn nestgelegenheid 100% van rietsigaar.
Nestgelegenheid is even belangrijk. Zonder nestgelegenheid geen bijen. Waar nesten bijen: Sociale bijen: hommels en honingbijen - In holtes van bomen, muren, rotsen. - Hommels ook in de grond in oude muizennesten. Solitaire/wilde bijen In grond. - Steilkantjes. - Doodhout - Braamstengels - Afgestorven plantenstengels - Rietdaken - Gaten in muren - Gaten in tuinmeubilair etc.
Veel bijen nestelen in de open grond Open gronden in combinatie met bijenplanten zijn zeer geschikte plekken voor wilde bijen (hier in het voorjaar wilgen en in de zomer kruidachtige planten)
Een gravende pluimvoetbij Vooral aan de westelijke kant van Leiden kan deze bij op open zandgrond worden aangetroffen. Vliegt vooral op gele composieten met lintbloemen: havikskruid, klein streepzaad, biggenkruid, akkermelkdistel, etc.
Nestgangen tussen het plaveisel Tientallen wilde bijen nestelen tussen de voegen of zelfs onder het plaveisel
Afrasteringspaaltjes als nestplaats
Behangersbijen, metselbijen en een aantal andere groepen bijen nestelen boven de grond
Behangersbijen nestelen onder meer in oude kevergangen van dood hout en in holle plantenstengels die ze bekleden met stukjes blad.
Voorbeelden van nestplaatsen
5 mannetjes van de rosse metselbij proberen een wijfje te bevruchten
Boswilg is voor de meeste vroege voorjaarbijen van grote betekenis. Een aantal zandbijen zijn volledig afhankelijk van wilgen. Wilgen trekken vooral bijen aan in de buurt (binnen een straal van 300m) van lichte minerale bodems.
Enkele voorbeelden van wilde bijen in de omgeving van leiden Grasbij: een van de ruim 70 soorten zandbijen in Nederland. Zandbijen graven hun nest in de grond.
Roodgatje: een zandbij met een roodbehaarde achterlijfspunt en een roodbehaard borststuk. Zandbijen worden grotendeels op grond van hun beharing (kleur, structuur en patroon onderscheiden.
Viltvlekzndbij Vliegt op allerlei bloemen. Hier op groot hoefblad. Verder paardenbloem, kool, boterbloem en allerlei heesters zosl sleedoorn, meidoorn en Spaanse aak.
Wespbijen zijn koekoeksbijen bij zandbijen
Gewone sachembij De gewone sachembij vliegt vanaf half maart tot in mei op allerlei planten, heel vaak op hondsdraf, paarse dovenetel, smeerwortels, primula. Ze zien er een beetje hommelachtig uit.
Wormkruidbij vliegt op composieten o.m. op boerenwormkruid. Dus na de bloei maaien
Roodpotige groefbij. Groefbijen lijken sterk op zandbijen.
De vrouwtje van groefbijen zijn van allen andere bijengeslachten te onderscheiden door een lengtegroefje op de punt van het achterlijf. In Nederland komen ca. 50 soorten groefbijen voor die in twee geslachten worden opgespitst (Halictus en Lasioglossum)
Een groot aantal solitaire bijen heeft een parasitaire levenswijze (onder meer Bloedbijen (foto boven). Parasiteren in hoofdzaak op groefbijen
Tientallen soorten bijen zijn gespecialiseerd op een plantengeslacht of plantenfamilie. Klokjesdikpoot vliegt alleen op klokjes Campanula); in de stad vooral op tuinplanten. Misschien nog niet bekend van Leiden, maar de kans is groot dat hij in tuinen voorkomt.
Bijen hotel in een tuin
Welke bijen kunnen we in de omgeving van leiden verwachten - Grote wolbij http://www.zoekkaartwildebijen.nl/anthidium/anthidium.htm - Tronkenbij http://www.zoekkaartwildebijen.nl/heriades/heriades.htm - Tuinmaskerbij http://www.zoekkaartwildebijen.nl/hylaeus/h.hyal/bijen.htm - Gewone maskerbij http://www.zoekkaartwildebijen.nl/hylaeus/h.comm/bijen.htm - Tuinbladsnijder http://www.zoekkaartwildebijen.nl/megachile/megcent/megcent.htm - Grote bladsnijder http://www.zoekkaartwildebijen.nl/megachile/megwil/megwil.htm - Rosse metselbij http://www.zoekkaartwildebijen.nl/osmia/o.bicolor/bijen.htm Voor alle wilde bijen: Voor het geval Wifi niet werkt ga verder voor voorbeelden
Rosse metselbij de meest vorkomende bij in het voorjaar
Grote wolbij
De blauwe mestelbijen werd voor 1970 in de omgeving van Leiden waargenomen. De kans is groot dat hij in Leidse tuinen voorkomt.
Tuinbladsnijder: een algemene bij die te herkennen is aan de roodachtige buikschuier
Tuinmaskerbij: masker bijen zijn kaal, zwart en met gele gezichtsvlekken
Tronkenbij: een kleine slanke bij die met zeer snelle trillingen(schudden) met zijn lijf sluifmeel verzameld. Meestal op composieten met buisbloemen
Op welke planten vliegen de bewoners van bijenhotels De enkele (voornaamste) planten soorten in de buurt van bijenhotels - Aardaker Prachtklokje - Brede lathyrus Rechte ganzerik - Boerenwormkruid Slangenkruid - Wilde reseda Rolklaver - Wouw Prachtklokje - Ruigklokje Vingerhelmbloem Prachtklokje Gele kamille - Grasklokje Hartgespan - Rolklaver Heelblaadjes - Bontkroonkruid Kattendoorn Echtbitterkruid Gewone ossentong Echte gamander Toortsen: stalkaars of koningskaars