reo -rapportage Vierde kwartaal 2014

reo -rapportage Vierde kwartaal 2014 F&C beleggingsfondsen

Inhoud Inleiding 3 Terugblik kwartaal 3 Engagement vierde kwartaal 5 Milestone vierde kwartaal 6 7 Aandelen wereldwijd 7 Aandelen Amerika 17 Aandelen Europa 18 Aandelen Opkomende Markten 22 Global Convertibles 23 Global Credits 24 High Yield 28 Multimanager Aandelen Amerika 29 Multimanager Aandelen Europa 31 Multimanager Aandelen Pacific 34 Multimanager Aandelen Opkomende Markten 35 2

Inleiding In dit verslag vindt u gedetailleerde informatie over de manier waarop F&C het afgelopen kwartaal (mede) namens u ondernemingen heeft aangesproken en welke resultaten er zijn bereikt. Ook rapporteren wij de uitkomsten van ons engagement (mijlpalen). F&C heeft het afgelopen kwartaal 265 ondernemingen aangesproken en 22 mijlpalen bereikt. Deze mijlpalen zijn doorgaans de uitkomst van engagement over eerdere kwartalen. Terugblik kwartaal F&C heeft het laatste kwartaal van 2014 in Azië, Latijns-Amerika en Europa gesproken met ondernemingen en beleidsmakers over met name corporate governance. In Europa stond de voorgenomen richtlijn voor aandeelhouders (Shareholder Rights Directive) in de schijnwerpers. In onze optiek een welkom en vooruitstrevend wetsvoorstel voor een verantwoord algemeen beleggingsbeleid. Wel plaatsen wij bij bepaalde punten onze kanttekeningen. In Duitsland hebben we een bijeenkomst met toezichthouders en commissarissen bijgewoond over bestuurseffectiviteit en -onafhankelijkheid. In China hebben wij met ondernemingen en toezichthouders over het meest heikele punt gesproken, namelijk de dominantie van grootaandeelhouders. De markten in Latijns- Amerika worden gekenmerkt door een veelheid aan conglomeraten en bedrijfsgroepen. Hoe de aandeelhoudersrechten in deze situaties kunnen worden beschermd, was onderwerp van onze gesprekken met beleidsmakers en ondernemingen in deze regio. Het onderwerp gestrande activa (stranded assets) blijft een aandachtsgebied voor engagement, met name in onze dialoog met nutsbedrijven. Nutsbedrijven lopen namelijk aanzienlijke risico s in de veranderende energiemarkten. In sommige markten is nu al sprake van een voortijdige buitengebruikstelling van activa. Toch hebben nutsbedrijven vooralsnog veel minder te maken met actieve beleggers dan olie-, gas- en mijnbouwconcerns. We hebben nu met acht Europese ondernemingen gesproken over hun strategie met betrekking tot klimaatverandering, het energiebeleid en de energiemarkten. Tot slot hebben wij een overzicht samengesteld van ondernemingen en projecten die het komende kalenderjaar binnen het engagementprogramma prioriteit zouden moeten krijgen. Deze lijsten worden samengesteld op basis van de geïdentificeerde risico s ten aanzien van milieu, maatschappij en governance (de zogenaamde ESG-risico s), de mate waarin resultaat via engagement geboekt kan worden en de omvang van ondernemingen / sectoren in de portefeuilles van onze klanten. Corporate governance in China: de uitdagingen F&C is in Hongkong naar de jaarlijkse conferentie van de Asian Corporate Governance Association geweest. Daar hebben wij met ondernemingen en toezichthouders uit de regio gesproken over problemen en hervormingen op het gebied van corporate governance. De belangrijkste onderwerpen op deze reis waren onder andere de hervorming van staatsbedrijven, het effect van twee soorten aandelen op de concurrentie in de markt, de effectiviteit van onafhankelijke bestuurders in China, de kwaliteit van de accountantscontrole en de geboekte voortgang op het gebied van anticorruptie in de regio. Wij signaleren nog altijd een kloof tussen de opinie van investeringsbanken enerzijds en vermogensbeheerders anderzijds (bijvoorbeeld over financiële transacties met verbonden partijen). Met uitzondering van Japan en Maleisië heeft geen ander land in Azië een Stewardship Code die beleggers stimuleert om ondernemingen op duurzaamheidskwesties aan te spreken. Voor de meeste ondernemingen zijn duurzaamheidsvereisten dan ook vooral iets wat door toezichthouders wordt opgelegd en is het niet zozeer dat beleggers sterker duurzaamheidsbeheer verlangen. F&C is van mening dat een betere dialoog tussen beleggers, toezichthouders en ondernemingen geboden is om een gedeelde zienswijze over milieu, maatschappij en corporate governance te bewerkstelligen. Uit ons overleg met ondernemingen en toezichthouders is ons duidelijk geworden wat het kernprobleem in de Chinese corporate governance is: geen checks & balances op aandeelhouders met zeggenschap. De oplossing wordt gezocht in onafhankelijke bestuurders; de vraag is alleen hoe effectief die zijn als tegenwicht voor een invloedrijke meerderheidsaandeelhouder. F&C spreekt ondernemingen al een aantal jaar aan op dit punt. Onze insteek is vooral dat ondernemingen hun zoektocht breder moeten trekken en onafhankelijke bestuurders met de juiste vaardigheden en ervaring moeten benoemen. Witwassen Ontoereikende controles op het witwassen van geld en overtredingen van economische sancties zijn voorbeelden van financiële misdrijven waarvoor de afgelopen jaren voor biljoenen dollars aan boetes is uitgedeeld aan banken (onder andere BNP Paribas, HSBC en Standard Chartered). Wat F&C zorgen baart is dat de toezichthouders ondanks zulke spraakmakende gevallen nog altijd waarschuwingen moeten afgeven over ontbrekend beleid en/of procedures die ervoor moeten waken dat internationale banken zich niet aan witwaspraktijken schuldig maken. 3

F&C heeft het afgelopen kwartaal de voorzitters van 100 toonaangevende financiële instellingen in de opkomende markten aangeschreven. Wij hebben onze zorg uitgesproken over de kwetsbaarheid van die instellingen voor dit soort risico en hebben aangedrongen op de voortvarende invoering van een programma tegen financiële misdrijven, dat tegemoet komt aan de uiteenlopende eisen van toezichthouders wereldwijd. Aangesproken ondernemingen bevinden zich in China/Hong Kong (15), India (8) en Brazilië (5) en met een aantal van die banken zullen we in het eerste kwartaal van 2015 in gesprek gaan. Hervormingen in Latijns-Amerika F&C heeft in het Colombiaanse Bogotá deelgenomen aan de Latin American Corporate Governance Roundtable 2014. De bijeenkomst, die was belegd door de OESO, gaf de deelnemers de gelegenheid om zich te buigen over de geboekte voortgang op het geboed van de corporate governance bij ondernemingen in de regio. Een bijzonder punt van aandacht was de gangbaarheid van conglomeraten en bedrijfsgroepen op de kapitaalmarkten van Latijns-Amerika. Tijdens de rondetafelbijeenkomst is overeenstemming bereikt over een aantal aanbevelingen waarmee bedrijfsgroepen de corporate governance kunnen versterken en waarop ondernemingen, toezichthouders, beleidsmakers en institutionele beleggers zich kunnen beraden. Dat zijn onder andere de verbetering van de informatieverschaffing over kapitaalstructuur en controleregelingen, een sterkere beheersing van de inherente belangenconflicten bij transacties met verbonden partijen, een duidelijk geformuleerde loyaliteitsverplichting van bestuursleden aan de onderneming en alle aandeelhouders en de invoering van krachtige groepsbrede intern controlesystemen. Ook hebben we gesproken over hoe het ervoor staat met de geïntegreerde Latijns-Amerikaanse markt (MILA), waarin de beurzen van Chili, Colombia, Mexico en Peru zouden moeten samenkomen. Beleggers en andere deelnemers aan de rondetafelbijeenkomst zagen wel mogelijkheden: MILA kan fungeren als impuls voor aangescherpte corporate-governanceregels en sterkere grensoverschrijdende hervormingen in de regio. Accountantscontrole bij kleinere ondernemingen F&C heeft bijgedragen aan een richtlijn aan de hand waarvan de leden en de voorzitter van de auditcommissie bij kleinere Britse bedrijven hun rol effectiever kunnen uitoefenen. Met deze richtlijn kan aan de verwachtingen van beleggers worden voldaan en kunnen de ondernemingen zich aan best practice houden op het gebied van de wet- en regelgeving. Het document is gepubliceerd door de Quoted Companies Alliance (QCA) en beschrijft best practice voor kleine en middelgrote beursgenoteerde ondernemingen. In het document is rekening gehouden met de toenemende nadruk op de rol van de auditcommissie in de corporate governance, naast risicobeheer en kwaliteit van de accountantscontrole. De laatste wijzigingen in de wet- en regelgeving zijn erin verwerkt, evenals aspecten van de QCA-governancecode die vorig jaar is gepubliceerd. 4

Engagement Vierde kwartaal Aantal aangesproken ondernemingen 256 Aantal behaalde milestones 22 Engagement naar onderwerp 150 135 120 105 90 75 60 45 30 15 0 Milieustandaarden Bedrijfsethiek Arbeidsomstandigheden Mensenrechten Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij Engagement naar regio VK 7,17% Europa (ex VK) 32,83% Noord-Amerika 15,47% Azië (ex Japan) 27,17% Japan 2,26% Overige 15,09% 5

Milestones Vierde kwartaal 2014 Het afgelopen kwartaal hebben we 53 zogenaamde milestones geboekt. Bij F&C spreken we van zo n milestone als het beleid, de prestatie of het gedrag van een onderneming door tussenkomst van F&C verbetert. De rating van de milestones wordt weergegeven met 1, 2 of 3 sterren; drie sterren geeft het grootst mogelijke effect op de aandeel en/of obligatiehouderswaarde weer en één ster een kleine verandering. In alle gevallen wordt gekeken naar de toegevoegde waarde op de lange termijn. Milestones naar onderwerp Milieustandaarden 54,55% Bedrijfsethiek 4,55% Mensenrechten 4,55% Arbeidsomstandigheden 18,18% Ondernemingsbestuur 13,64% Beleid op milieu en maatschappij 4,55% 6

Aandelen Wereldwijd Engagements Land Milieustandaarden H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij Adidas Duitsland D Agricultural Bank of China China B K Akbank Turkije B K Allianz Duitsland D American International Group (AIG) VS H B D Antofagasta VK H K Australia & New Zealand Banking Group Ltd Australië B F D K Axel Springer AG Duitsland D Banco Bilbao-Vizcaya (BBVA) Spanje B D Banco Bradesco Brazilië B K Banco do Brasil Brazilië B K Banco Santander Spanje B D Banco Santander Brasil SA Brazilië B K Bangkok Bank Public Co Thailand B K Bank Central Asia Indonesië B K Bank Mandiri Persero Indonesië B K Bank Negara Indonesia Persero Tbk PT 220 B K Bank of America Corporation VS B D Bank of China China B D K Bank of Communications Co Ltd China B K Bank of East Asia Hong Kong B K Bank of New York Mellon Corporation Mexico B D Bank Pekao Polen B K Bank Rakyat Indonesia Indonesië B K Barclays VK B D Barclays Africa Group (formely Absa Group) Zuid-Afrika B K BASF SE Duitsland D Bayer Duitsland D BDO Unibank Filipijnen B K Bed Bath & Beyond VS D Beiersdorf AG Duitsland D BG Group VK D BMW Duitsland H D BNP Paribas Frankrijk B D BOC Hong Kong Holdings Hong Kong B K BP VK H G Brenntag AG Duitsland D Burberry Group plc VK D Cabot Oil & Gas Corporation VS H Canadian Oil Sands Limited Canada H Centrica Plc VK H D CEZ (Ceske Energeticke Zavody) Tsjechië H D Chevron Corporation VS H G China CITIC Bank Corp Ltd China B K China Construction Bank China B K China Mengniu Dairy Co Hong Kong F K China Merchants Bank Co Ltd China B K China Minsheng Banking Corp China B K China Mobile China B China Petrochemical and Chemical Corp (Sinopec) China H B F G M K Cia Brasileira de Distribuicao (GPA) Brazilië H G K CIMB Group Holdings Bhd Maleisië B K 7

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Citigroup Inc. VS B D CLP Holdings Ltd Hong Kong H CNOOC Ltd China H B G K Cobalt International Energy Inc VS H Commerzbank AG Duitsland B D Commonwealth Bank of Australia Australië B D Consol Energy Inc VS H Continental AG Duitsland D Continental Resources, Inc. VS H Credicorp Peru B K Credit Agricole Frankrijk B D Credit Suisse AG Zwitserland B D CTBC Financial Holding Company Taiwan B K Daimler Duitsland D Danske Bank A/S Denenmarken B D DBS Group Holdings Ltd Singapore B K Denbury Resources Inc. VS H Deutsche Bank AG Duitsland B D Deutsche Boerse Duitsland D Deutsche Lufthansa AG Duitsland D Deutsche Post AG Duitsland D Deutsche Telekom AG Duitsland D Deutsche Wohnen AG Duitsland D E.On Duitsland D EMC Corporation VS D Energias de Portugal (EDP) Portugal H D Exxon Mobil Corp VS H FirstRand Zuid-Afrika B K Freeport-McMoRan Copper & Gold VS F K Fresenius Medical Care Duitsland D Fresenius Se & Co Kgaa Duitsland D Fuchs Petrolub Duitsland H G D K Gazprom Rusland F D K GEA Duitsland D GlaxoSmithKline VK B D K Goldcorp Canada H K Goldman Sachs Group VS B D Google Inc. VS B Grupo Financiero Banorte SAB de CV Mexico B K Grupo Financiero Inbursa SAB d Mexico B K Grupo Financiero Santander Mexico SAB de CV Mexico B K Hana Financial Zuid-Korea B K Hang Seng Bank Ltd Hong Kong B K Hannover Re Duitsland D HDFC Bank Limited India B K Heidelbergcement AG Duitsland D Henkel Duitsland D Hon Hai Precision Industries Taiwan H G K Honda Motor Japan F D K HSBC VK B D Hugo Boss AG Duitsland D Husky Energy Inc. Canada H 8

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Hyundai Motor Company Zuid-Korea G D ICICI Bank Ltd India B K Industrial & Commercial Bank of China (ICBC) China B D K Infineon Technologies AG Duitsland D ING Groep NV Nederland B D Intesa Sanpaolo SpA Italië B D Itau Unibanco Holding SA Brazilië B D K JPMorgan Chase & Co VS B D K&S AG Duitsland D Kabel Deutschland Duitsland D Kasikornbank Thailand B K KB Financial Group Inc Zuid-Korea B K Lanxess AG Duitsland D Linde Group Duitsland D Link REIT/The Hong Kong D Lloyds Banking Group VK B D Lukoil Rusland F D K Lundin Petroleum AB Zweden H Macquarie Bank Australië B D Malayan Banking Maleisië B K MAN SE Duitsland D Marathon Oil Corporation VS H Mediobanca SpA Italië B D MEG Energy Corp Canada H Mega Financial Holding Co Ltd Taiwan B K Merck KGaA Duitsland D Mitsubishi UFJ Financial Group Japan B D Mizuho Financial Group Inc Japan B D Mobile TeleSystems OJSC Rusland F K Morgan Stanley VS B D Mr Price Group Ltd Zuid-Afrika F G K Muenchener Rueckversicherung (MunichRe) Duitsland D Murphy Oil Corporation VS H Mylan Inc. VS M National Australia Bank Australië B D National Bank of Greece Griekenland B K Nedbank Group Ltd Zuid-Afrika B K NextEra Energy, Inc. VS D Noble Energy, Inc. VS H Nomura Holdings Inc Japan B D Nordea Bank AB Zweden B D OMV AG Japan H Oracle Corporation VS D Origin Energy Australië H Osram Licht AG Duitsland D Oversea-Chinese Banking Corp Ltd Singapore B K Pacific Rubiales Energy Corp. Canada H PetroChina China H G D K Petroleo Brasileiro S.A. (Petrobras) Brazilië B D PGE SA Polen H D Piraeus Bank Griekenland B K Porsche Automobil Holding SE Duitsland D 9

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Powszechna Kasa Oszczednosci Bank Polski Polen B K ProSiebenSat.1 Media AG Duitsland D PTT Exploration & Production Thailand H Public Bank Bhd Maleisië B K QEP Resources Inc VS H Range Resources Corporation VS H Royal Bank of Canada Canada B D Royal Bank of Scotland Group VK B D Royal Dutch Shell VK H K RWE AG Duitsland H D Samsung Electronics Zuid-Korea G Santos Australië H F SAP AG Duitsland D Sberbank of Russia Rusland B D K Schlumberger Ltd. VS F K Shinhan Financial Zuid-Korea B K Siam Commercial Bank Thailand B K Siemens AG Duitsland D Skandinaviska Enskilda Banken (SEB) Zweden B D Sky Deutschland AG Duitsland D Societe Generale SA Frankrijk B D Southwestern Energy Company VS H Standard Bank Group Zuid-Afrika B K Standard Chartered Plc VK B D State Bank of India India B K State Street Corporation VS B D Statoil Noorwegen H Steinhoff International Holdings Ltd Zuid-Afrika D Sumitomo Mitsui Financial Group Japan B D Suncor Energy Inc Canada H Surgutneftegaz Rusland H Svenska Handelsbanken AB Zweden B D Swedbank AB Zweden B D Swiss Re AG Zwitserland D Symrise AG Duitsland D Talisman Energy Inc. Canada H Tatneft Rusland H Teck Resources Limited Canada H F G K Telefonica Deutschland Holdings Duitsland D Telenor ASA Noorwegen B F K Teva Pharmaceutical Industries Ltd Israël K The Bank of Nova Scotia Canada B D The Kroger Co VS G K Thyssen Krupp AG Duitsland D TUI (Germany) Duitsland D Tullow Oil VK H F K Turkiye Garanti Bankasi Turkije B K Turkiye Halk Bankasi Turkije B K UBS AG Zwitserland B D UniCredit S.p.A. Oostenrijk B D United Internet AG Duitsland D United Overseas Bank Singapore B K 10

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Universal Robina Corp Filipijnen H F G M D K US Bancorp VS B D Volkswagen AG Duitsland H D VTB Bank Rusland B K Wells Fargo & Company VS B D Westpac Banking Corp Australië B D Woodside Petroleum Australië F K Woori Bank Zuid-Korea B K Milestones Anglo American VK G AngloGold Ashanti Zuid-Afrika G BG Group VK H BG Group VK D BHP Billiton Australië H Bunge Limited VS H Chevron Corporation VS H China Mobile China B CNOOC Ltd China G ENI Italië H Freeport-McMoRan Copper & Gold VS F Gold Fields Ltd Zuid-Afrika G Heidelbergcement AG Duitsland H Husky Energy Inc. Canada H Mizuho Financial Group Inc Japan D PTT Exploration & Production Thailand H Southwestern Energy Company VS H Statoil Noorwegen H Tullow Oil VK H 11

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Anglo American Anglo-American is medeoprichter van een werkgroep die zich bezighoudt met schadevergoedingen en medische zorg voor beroepsgerelateerde longziektes in de goudmijnindustrie in Zuid-Afrika. De groep wil met alle belanghebbenden in gesprek komen om een passende oplossing te vinden voor kwesties uit het verleden die nu nog spelen. Tot die belanghebbenden behoren ministeries van volksgezondheid/arbeid/mijnbouw, vakbonden en de advocaten van de benadeelden. Anglo American is betrokken bij een aantal rechtszaken over beroepsziektes, in het bijzonder de longziekte silicose. De rechtszaken zouden de sector miljarden aan schadevergoedingen kunnen kosten. De oprichting van de werkgroep is daarom een welkome ontwikkeling in de manier waarop de sector omgaat met de risico s en gevolgen van beroepsziekten. De groep probeert de slachtoffers van longziektes adequate compensatie te bieden en bespreekt verbeteringen van de beheer- en controlesystemen. F&C heeft deze specifieke kwestie tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika in 2013 bij de onderneming aan de orde gesteld. AngloGold Ashanti AngloGold is medeoprichter van een werkgroep die zich bezighoudt met schadevergoedingen en medische zorg voor beroepsgerelateerde longziektes in de goudmijnindustrie in Zuid-Afrika. De groep wil met alle belanghebbenden in gesprek komen om een passende oplossing te vinden voor kwesties uit het verleden die nu nog spelen. Tot die belanghebbenden behoren ministeries van volksgezondheid/arbeid/mijnbouw, vakbonden en de advocaten van de benadeelden. AngloGold is betrokken bij een aantal rechtszaken over beroepsziektes, in het bijzonder de longziekte silicose. De rechtszaken zouden de sector miljarden aan schadevergoedingen kunnen kosten. De oprichting van de werkgroep is daarom een welkome ontwikkeling in de manier waarop de sector omgaat met de risico s en gevolgen van beroepsziekten. De groep probeert de slachtoffers van longziektes adequate compensatie te bieden en bespreekt verbeteringen van de beheer- en controlesystemen. F&C heeft deze specifieke kwestie tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika in 2013 bij de onderneming aan de orde gesteld. BG Group BG heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. BG Group BG is teruggekomen op het voorstel om de nieuwe CEO buiten het reguliere beloningsbeleid om een voorwaardelijk aandelenbelang toe te kennen. De toekenning wordt in plaats daarvan ondergebracht in de bestaande langetermijnregeling. Hiervoor gelden kwantitatieve prestatiedoelstellingen. F&C heeft voor deze uitkomst uitgebreid met het bestuur gesproken. Het uiteindelijke besluit van het bestuur (onder forse druk van beleggers) geeft een duidelijk signaal dat het management volgens beleggers een bonus moet verdienen door een bepaald prestatieniveau te behalen. Dat is gezien de enorme aandacht voor het geval BG van vergelijkbare internationale en Britse emittenten misschien nog wel het belangrijkst. Bovendien is een precedentfunctie voorkomen, namelijk dat een bonus buiten het reguliere beloningsbeleid zou worden toegekend. Een belangrijke test voor het nieuwe bindende beleidsregime in het Verenigd Koninkrijk. 12

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail BHP Billiton BHP Billiton heeft de rapportage over klimaatverandering en de risico s van investeringen in fossiele brandstoffen verbeterd. Het concern heeft meer informatie verstrekt over de manier waarop het de risico s van klimaatverandering meeweegt bij de investeringsbeslissingen en bij het beheer van de portefeuille. Zo werkt BHP Billiton met verschillende scenario s voor klimaatbeleid en de vraag naar fossiele brandstoffen. Gezien de groeiende zorgen wereldwijd over de voortgaande exploitatie, de productie en het gebruik van fossiele brandstoffen, stelt meer transparantie op dit gebied beleggers beter in staat om te beoordelen hoe BHP Billiton omgaat met de grote risico s die samenhangen met klimaatverandering. F&C heeft in de loop der jaren actieve contacten onderhouden over een scala van onderwerpen die met klimaatverandering te maken hebben. De laatste tijd lag de nadruk vooral op het risico van gestrande activa, met het oog op de positie van de onderneming in kolen en olie. Bunge Limited Bunge heeft toegezegd zich te gaan houden aan strengere standaarden voor de palmolieproductie. Dat geldt voor alle palmolie die het concern verwerkt en waarin het handelt. Deze toezegging heeft betrekking op het behoud van biodiversiteit, waaronder de bescherming van veengronden en een verbod op verbranding. Mensenrechten en arbeidsomstandigheden in de hele toeleveringsketen vallen hier ook onder. Als palmolie niet duurzaam wordt geteeld, gaat dit ten koste van veengronden en van bossen met een hoog CO 2 -gehalte. Dit wordt gezien als een belangrijke oorzaak van klimaatverandering. F&C heeft in het verleden diverse gesprekken met de onderneming gevoerd over het belang van duurzame landbouw, in het bijzonder palmolie. Wij hebben erop aangedrongen dat Bunge het aangescherpte beleid voor het gebruik van palmolie in haar eigen producten ook toepast op alle palmolie waarin het bedrijf handelt. Chevron Corporation Chevron heeft de offshore-olieboringen in het noordpoolgebied voor onbepaalde tijd gestaakt. Een belangrijke overweging was volgens het concern de onzekerheid over de vooruitzichten voor de gekelderde olieprijs. De kosten van offshore-boren zijn op de Noordpool hoger vanwege de moeilijk toegankelijke locatie en de barre weersomstandigheden. Door zich uit dergelijke projecten terug te trekken, verlaagt het bedrijf niet alleen het risico van prijsschommelingen, maar ook de milieu- en veiligheidsrisico s. Het besluit werd weliswaar vooral door economische overwegingen ingegeven, maar is ook een voorbeeld van een onderneming die de blootstelling aan risicovolle en dure activa herziet. We hadden in diverse gesprekken met Chevron over gestrande activa op een dergelijke herziening aangedrongen. Recent verzochten wij Chevron in een brief om ons meer informatie te verschaffen over de maatregelen die het olieconcern neemt om de economische, operationele en milieurisico s van de geplande exploratieactiviteiten in het noordpoolgebied te beperken. China Mobile China Mobile heeft in haar duurzaamheidsverslag het aantal bevestigde gevallen van corruptie bekendgemaakt. Ook heeft het bedrijf cijfers verstrekt over het aantal medewerkers dat vanwege corruptie is ontslagen of gestraft. Met dit soort gegevens kunnen beleggers beter inschatten hoe effectief de anticorruptie-inspanningen van China Mobile zijn. Tegelijkertijd is het voor medewerkers een signaal dat het bedrijf de strijd tegen corruptie serieus neemt. We hebben deze kwestie al in 2013 ter sprake gebracht tijdens onze gesprekken met China Mobile in Hongkong. CNOOC Ltd CNOOC heeft verbeteringen doorgevoerd in de aanpak van en rapportage over procesveiligheid. Hierdoor kunnen beleggers beter inschatten wat ondernemingen doen om de kans op ernstige ongelukken te verkleinen. CNOOC heeft een nieuw systeem voor facility integrity management ingevoerd waarbij gespecialiseerde medewerkers verantwoordelijk zijn voor procesveiligheid. Daarnaast rapporteert het concern over veiligheidsinspecties en verstrekt het algemene informatie over initiatieven om veiligheidsrisico s het hoofd te bieden. CNOOC loopt wat de rapportage betreft weliswaar achter op gelijksoortige bedrijven in het Westen, maar dit zijn positieve stappen die laten zien dat CNOOC tegemoetkomt aan de zorgen van beleggers. We hebben dit specifieke onderwerp in 2012 al in een brief aan de voorzitter onder de aandacht gebracht en sindsdien in diverse gesprekken met CNOOC aangekaart. 13

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail ENI ENI heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. Freeport-McMoRan Copper & Gold Freeport-McMoRan heeft ondernemingsbreed een onafhankelijke inventarisatie van de mensenrechteneffecten afgerond. Door deze belangrijke stap kan de onderneming de potentiële en feitelijke impact op mensenrechten in alle bedrijfsactiviteiten wereldwijd beter signaleren en beheersen. Freeport heeft belangrijke posities in landen met veel conflicten, waar de staat moeite heeft om de mensenrechten van de burgers te beschermen. Met een sterkere beheersing van de mensenrechtenrisico s en -kansen stelt de onderneming ook haar maatschappelijk bestaansrecht veilig. De operationele en financiële prestaties kunnen daarvan alleen maar beter worden. We praten al ruim tien jaar met Freeport over mensenrechten en in die periode hebben we een aanzienlijke vooruitgang in de beheersing van deze kwesties gezien. Gold Fields Ltd Gold Fields is medeoprichter van een werkgroep die zich bezighoudt met schadevergoedingen en medische zorg voor beroepsgerelateerde longziektes in de goudmijnindustrie in Zuid-Afrika. De groep wil met alle belanghebbenden in gesprek komen om een passende oplossing te vinden voor kwesties uit het verleden die nu nog spelen. Tot die belanghebbenden behoren ministeries van volksgezondheid/arbeid/mijnbouw, vakbonden en de advocaten van de benadeelden. GoldFields is betrokken bij een aantal rechtszaken over beroepsziektes, in het bijzonder de longziekte silicose. De rechtszaken zouden de sector miljarden aan schadevergoedingen kunnen kosten. De oprichting van de werkgroep is daarom een welkome ontwikkeling in de manier waarop de sector omgaat met de risico s en gevolgen van beroepsziekten. De groep probeert de slachtoffers van longziektes adequate compensatie te bieden en bespreekt verbeteringen van de beheer- en controlesystemen. F&C heeft deze specifieke kwestie tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika in 2013 bij de onderneming aan de orde gesteld. Heidelbergcement AG Heidelbergcement heeft zich ten doel gesteld om de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd te verminderen en een toezegging gedaan om de directe uitstoot voor 2015 met 23% te verlagen vergeleken met 1990. Deze doelstelling is niet heel ambitieus; al in 2013 had het bedrijf de uitstoot met 21% teruggedrongen ten opzichte van 1990. Toch is het de eerste keer dat Heidelbergcement een specifiek streefdoel publiceert. Verwacht wordt dat dit zal bijdragen aan de verdere verbetering van energie-efficiëntie binnen de onderneming en van de beheersing van risico s en kansen die met CO 2 samenhangen. F&C is met de onderneming in gesprek over de strategie inzake klimaatverandering en steunt een gezamenlijk beleggersinitiatief dat verbonden is aan het Carbon Disclosure Project (CDP). 14

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Husky Energy Inc. Husky Energy heeft verbeteringen aangebracht in de beheersing van broeikasgassen. In het kader van het Carbon Disclosure Project (CDP) rapporteert het bedrijf nu ook kwantitatieve informatie over de genomen maatregelen om de emissie van methaangas te verminderen. Verder verstrekt Husky voorlopige gegevens over de noodplannen onder verschillende scenario s bij een verminderde vraag naar olie. Uit deze stappen blijkt een geleidelijke verbetering van de aanpak van broeikasgassen en de risico s van klimaatverandering. F&C is al sinds 2011 met Husky in gesprek over de samenwerking met BP bij diverse Canadese oliezandprojecten. Wij spannen ons nu vooral in om Husky te stimuleren de beheersing van de risico s van gestrande activa te verbeteren. Dit kan door betere scenarioplanning en een grotere strategische flexibiliteit, waarmee de onderneming beter kan inspelen op toekomstige veranderingen in de vraag naar energie (richting koolstofarme brandstoffen). Mizuho Financial Group Inc Mizuho heeft een bestuursstructuur ingevoerd die uit drie commissies bestaat. Daarmee stapt het bedrijf af van de traditionele Japanse bestuursstructuur waarbij een accountantscollege fungeert als toezichthoudend lichaam. Deze stap is genomen in het kader van governancehervormingen na het schandaal rond leningen aan criminelen in 2013. Dat leidde toen tot het vertrek van de voorzitter en een kritisch onderzoek naar het vermogen van het bestuur om toezicht te houden op interne controles. Het is uiterst zeldzaam dat Japanse ondernemingen hun governancesysteem zo fundamenteel veranderen. F&C heeft in het afgelopen jaar intensief contact gehad met het bedrijf over mogelijkheden om de governancestructuur te verbeteren. PTT Exploration & Production PTT Exploration & Production heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C had de onderneming eerder al gevraagd om doelstelling voor de vermindering van emissies te formuleren. Dat is inmiddels groepsbreed geïnitieerd en met deze specifieke toezegging over methaanemissies versterkt PTT het hele CO 2 - beheer. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multistakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. Southwestern Energy Company Southwestern heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multistakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. 15

Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Statoil Statoil heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. Tullow Oil Tullow heeft formeel toegezegd geen activiteiten te zullen ontplooien op locaties die als werelderfgoed zijn aangemerkt. De oliemaatschappij is actief in diverse regio s in Afrika waar de bescherming van biodiversiteit een belangrijk aandachtspunt is. F&C had in talloze gesprekken met het senior management aangedrongen op formeel beleid over activiteiten in ecologisch en cultuurgevoelige gebieden. Met zo n officiële verklaring kan Tullow risicovolle exploratieactiviteiten vermijden, waar milieu- en andere zorgen een materieel risico vormen. Wij zien dit als een belangrijke stap in de beheersing van de biodiversiteitsrisico s en een voorbeeld van een formeel no-go-zones -beleid. Die vinden ook in de olie- en gasindustrie steeds meer ingang. 16

Aandelen Amerika Engagements Land Milieustandaarden H B F G M D K American International Group (AIG) VS H B D Bed Bath & Beyond VS D Canadian Oil Sands Limited Canada H Denbury Resources Inc. VS H EMC Corporation VS D Exxon Mobil Corp VS H Goldman Sachs Group VS B D Google Inc. VS B Husky Energy Inc. Canada H JPMorgan Chase & Co VS B D Morgan Stanley VS B D Oracle Corporation VS D Pacific Rubiales Energy Corp. Canada H Suncor Energy Inc Canada H Teck Resources Limited Canada H F G K The Bank of Nova Scotia Canada B D The Kroger Co VS G K Wells Fargo & Company VS B D Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij Milestones Bunge Limited VS H Husky Energy Inc. Canada H Milestones - in detail Bunge Limited Bunge heeft toegezegd zich te gaan houden aan strengere standaarden voor de palmolieproductie. Dat geldt voor alle palmolie die het concern verwerkt en waarin het handelt. Deze toezegging heeft betrekking op het behoud van biodiversiteit, waaronder de bescherming van veengronden en een verbod op verbranding. Mensenrechten en arbeidsomstandigheden in de hele toeleveringsketen vallen hier ook onder. Als palmolie niet duurzaam wordt geteeld, gaat dit ten koste van veengronden en van bossen met een hoog CO 2 -gehalte. Dit wordt gezien als een belangrijke oorzaak van klimaatverandering. F&C heeft in het verleden diverse gesprekken met de onderneming gevoerd over het belang van duurzame landbouw, in het bijzonder palmolie. Wij hebben erop aangedrongen dat Bunge het aangescherpte beleid voor het gebruik van palmolie in haar eigen producten ook toepast op alle palmolie waarin het bedrijf handelt. Husky Energy Inc. Husky Energy heeft verbeteringen aangebracht in de beheersing van broeikasgassen. In het kader van het Carbon Disclosure Project (CDP) rapporteert het bedrijf nu ook kwantitatieve informatie over de genomen maatregelen om de emissie van methaangas te verminderen. Verder verstrekt Husky voorlopige gegevens over de noodplannen onder verschillende scenario s bij een verminderde vraag naar olie. Uit deze stappen blijkt een geleidelijke verbetering van de aanpak van broeikasgassen en de risico s van klimaatverandering. F&C is al sinds 2011 met Husky in gesprek over de samenwerking met BP bij diverse Canadese oliezandprojecten. Wij spannen ons nu vooral in om Husky te stimuleren de beheersing van de risico s van gestrande activa te verbeteren. Dit kan door betere scenarioplanning en een grotere strategische flexibiliteit, waarmee de onderneming beter kan inspelen op toekomstige veranderingen in de vraag naar energie (richting koolstofarme brandstoffen). 17

Aandelen Europa Engagements Land Milieustandaarden H B F G M D K Adidas Duitsland D Allianz Duitsland D Alpha Bank Griekenland B K Antofagasta VK H K Axel Springer AG Duitsland D Banco Bilbao-Vizcaya (BBVA) Spanje B D Banco Santander Spanje B D Barclays VK B D BASF SE Duitsland D Bayer Duitsland D BG Group VK D BMW Duitsland H D BNP Paribas Frankrijk B D BP VK H G Burberry Group plc VK D Centrica Plc VK H D Commerzbank AG Duitsland B D Continental AG Duitsland D Credit Agricole Frankrijk B D Credit Suisse AG Zwitserland B D Daimler Duitsland D Danske Bank A/S Denenmarken B D Deutsche Bank AG Duitsland B D Deutsche Boerse Duitsland D Deutsche Lufthansa AG Duitsland D Deutsche Post AG Duitsland D Deutsche Telekom AG Duitsland D Deutsche Wohnen AG Duitsland D E.On Duitsland D Endesa Spanje H D Fraport AG Frankfurt Airport Services Worldwide Duitsland D Fresenius Medical Care Duitsland D Fresenius Se & Co Kgaa Duitsland D Fuchs Petrolub Duitsland H G D K GlaxoSmithKline VK B D K Hannover Re Duitsland D Heidelbergcement AG Duitsland D Henkel Duitsland D HSBC VK B D Infineon Technologies AG Duitsland D ING Groep NV Nederland B D Intesa Sanpaolo SpA Italië B D K&S AG Duitsland D Lanxess AG Duitsland D Linde Group Duitsland D Lloyds Banking Group VK B D Mediobanca SpA Italië B D Merck KGaA Duitsland D Muenchener Rueckversicherung (MunichRe) Duitsland D National Bank of Greece Griekenland B K Nordea Bank AB Zweden B D Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij 18

Aandelen Europa (vervolg) Engagements Land Milieustandaarden H B F G M D K OMV AG Japan H Osram Licht AG Duitsland D Piraeus Bank Griekenland B K ProSiebenSat.1 Media AG Duitsland D Royal Dutch Shell VK H K Ryanair Ierland B G SAP AG Duitsland D SEB SA Frankrijk D Siemens AG Duitsland D Skandinaviska Enskilda Banken (SEB) Zweden B D Societe Generale SA Frankrijk B D Software AG Duitsland D Standard Chartered Plc VK B D Statoil Noorwegen H Suedzucker AG Duitsland D Svenska Handelsbanken AB Zweden B D Swedbank AB Zweden B D Swiss Re AG Zwitserland D Symrise AG Duitsland D Talanx AG Duitsland D Telefonica Deutschland Holdings Duitsland D Telenor ASA Noorwegen B F K TUI (Germany) Duitsland D Tullow Oil VK H F K UBS AG Zwitserland B D UniCredit S.p.A. Oostenrijk B D United Internet AG Duitsland D Volkswagen AG Duitsland H D Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij Milestones Anglo American VK G BG Group VK H BG Group VK D ENI Italië H Heidelbergcement AG Duitsland H Statoil Noorwegen H Tullow Oil VK H 19

Aandelen Europa (vervolg) Milestones - in detail Anglo American Anglo-American is medeoprichter van een werkgroep die zich bezighoudt met schadevergoedingen en medische zorg voor beroepsgerelateerde longziektes in de goudmijnindustrie in Zuid-Afrika. De groep wil met alle belanghebbenden in gesprek komen om een passende oplossing te vinden voor kwesties uit het verleden die nu nog spelen. Tot die belanghebbenden behoren ministeries van volksgezondheid/arbeid/mijnbouw, vakbonden en de advocaten van de benadeelden. Anglo American is betrokken bij een aantal rechtszaken over beroepsziektes, in het bijzonder de longziekte silicose. De rechtszaken zouden de sector miljarden aan schadevergoedingen kunnen kosten. De oprichting van de werkgroep is daarom een welkome ontwikkeling in de manier waarop de sector omgaat met de risico s en gevolgen van beroepsziekten. De groep probeert de slachtoffers van longziektes adequate compensatie te bieden en bespreekt verbeteringen van de beheer- en controlesystemen. F&C heeft deze specifieke kwestie tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika in 2013 bij de onderneming aan de orde gesteld. BG Group BG heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. BG Group BG is teruggekomen op het voorstel om de nieuwe CEO buiten het reguliere beloningsbeleid om een voorwaardelijk aandelenbelang toe te kennen. De toekenning wordt in plaats daarvan ondergebracht in de bestaande langetermijnregeling. Hiervoor gelden kwantitatieve prestatiedoelstellingen. F&C heeft voor deze uitkomst uitgebreid met het bestuur gesproken. Het uiteindelijke besluit van het bestuur (onder forse druk van beleggers) geeft een duidelijk signaal dat het management volgens beleggers een bonus moet verdienen door een bepaald prestatieniveau te behalen. Dat is gezien de enorme aandacht voor het geval BG van vergelijkbare internationale en Britse emittenten misschien nog wel het belangrijkst. Bovendien is een precedentfunctie voorkomen, namelijk dat een bonus buiten het reguliere beloningsbeleid zou worden toegekend. Een belangrijke test voor het nieuwe bindende beleidsregime in het Verenigd Koninkrijk. ENI ENI heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. 20

Aandelen Europa (vervolg) Milestones - in detail Heidelbergcement AG Heidelbergcement heeft zich ten doel gesteld om de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd te verminderen en een toezegging gedaan om de directe uitstoot voor 2015 met 23% te verlagen vergeleken met 1990. Deze doelstelling is niet heel ambitieus; al in 2013 had het bedrijf de uitstoot met 21% teruggedrongen ten opzichte van 1990. Toch is het de eerste keer dat Heidelbergcement een specifiek streefdoel publiceert. Verwacht wordt dat dit zal bijdragen aan de verdere verbetering van energie-efficiëntie binnen de onderneming en van de beheersing van risico s en kansen die met CO 2 samenhangen. F&C is met de onderneming in gesprek over de strategie inzake klimaatverandering en steunt een gezamenlijk beleggersinitiatief dat verbonden is aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Statoil Statoil heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. Tullow Oil Tullow heeft formeel toegezegd geen activiteiten te zullen ontplooien op locaties die als werelderfgoed zijn aangemerkt. De oliemaatschappij is actief in diverse regio s in Afrika waar de bescherming van biodiversiteit een belangrijk aandachtspunt is. F&C had in talloze gesprekken met het senior management aangedrongen op formeel beleid over activiteiten in ecologisch en cultuurgevoelige gebieden. Met zo n officiële verklaring kan Tullow risicovolle exploratieactiviteiten vermijden, waar milieu- en andere zorgen een materieel risico vormen. Wij zien dit als een belangrijke stap in de beheersing van de biodiversiteitsrisico s en een voorbeeld van een formeel no-go-zones -beleid. Die vinden ook in de olie- en gasindustrie steeds meer ingang. 21

Aandelen Opkomende Markten Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Bank Mandiri Persero Indonesië B K China Construction Bank China B K China Mengniu Dairy Co Hong Kong F K CIMB Group Holdings Bhd Maleisië B K Credicorp Peru B K Grupo Financiero Banorte SAB de CV Mexico B K HDFC Bank Limited India B K Hyundai Motor Company Zuid-Korea G D ICICI Bank Ltd India B K Industrial & Commercial Bank of China (ICBC) China B D K Itau Unibanco Holding SA Brazilië B D K Kasikornbank Thailand B K Mr Price Group Ltd Zuid-Afrika F G K PetroChina China H G D K Samsung Electronics Zuid-Korea G Sberbank of Russia Rusland B D K Siam Commercial Bank Thailand B K Milestones - 22

Global Convertibles Engagements Land Milieu beheer H B F G M D K Bedrijfsethiek Mensenrechten Arbeidsomstandigheden Volksgezondheid Onder- Duurzaamheidsbeheer nemingsbestuur (CG) en -rapportage Adidas Duitsland D Bank of America Corporation VS B D BNP Paribas Frankrijk B D CEZ (Ceske Energeticke Zavody) Tsjechië H D Cobalt International Energy Inc VS H Credit Agricole Frankrijk B D Deutsche Lufthansa AG Duitsland D Deutsche Post AG Duitsland D Deutsche Wohnen AG Duitsland D Fresenius Se & Co Kgaa Duitsland D Lukoil Rusland F D K NextEra Energy, Inc. VS D Olam International Singapore H F Premier Oil Plc VK H Siemens AG Duitsland D Steinhoff International Holdings Ltd Zuid-Afrika D Teva Pharmaceutical Industries Ltd Israël K TUI (Germany) Duitsland D Wells Fargo & Company VS B D Milestones Bunge Limited VS H ENI Italië H Milestones - in detail Bunge Limited Bunge heeft toegezegd zich te gaan houden aan strengere standaarden voor de palmolieproductie. Dat geldt voor alle palmolie die het concern verwerkt en waarin het handelt. Deze toezegging heeft betrekking op het behoud van biodiversiteit, waaronder de bescherming van veengronden en een verbod op verbranding. Mensenrechten en arbeidsomstandigheden in de hele toeleveringsketen vallen hier ook onder. Als palmolie niet duurzaam wordt geteeld, gaat dit ten koste van veengronden en van bossen met een hoog CO 2 -gehalte. Dit wordt gezien als een belangrijke oorzaak van klimaatverandering. F&C heeft in het verleden diverse gesprekken met de onderneming gevoerd over het belang van duurzame landbouw, in het bijzonder palmolie. Wij hebben erop aangedrongen dat Bunge het aangescherpte beleid voor het gebruik van palmolie in haar eigen producten ook toepast op alle palmolie waarin het bedrijf handelt. ENI ENI heeft zich aangesloten bij de Climate & Clean Air Coalition (CCAC), een door de VN gesteunde multi-stakeholderorganisatie die streeft naar de vermindering van de uitstoot van methaan en andere verontreinigende stoffen met een korte levensduur. Als ondertekenaar zegt de onderneming toe zich te zullen inzetten voor meer transparantie over het meten en verlagen van methaanuitstoot in de bedrijfsactiviteiten. Methaancontrolemechanismen doen vooral ter zake bij hydraulisch fractureren: diffuse emissies dreigen het pleidooi voor het gebruik van gas als overgangsbrandstof met een lagere CO 2 -uitstoot te ondermijnen. F&C is al sinds 2010 actief in gesprek met ondernemingen die fraccen (onder grote druk enorme hoeveelheden water in gesteente spuiten om gas vrij te laten komen) en dringt al tijden aan op samenwerking over sectorbrede standaarden. Het is nog te vroeg om de effectiviteit van dit initiatief te beoordelen, maar het lidmaatschap van zo n zichtbare multi-stakeholderorganisatie (inclusief overheden en maatschappelijke groeperingen) kan een nuttige stap blijken en het gebruik van betere standaarden in de sector versnellen. 23