Mammografie imelda omringt u met zorg
Inhoud Inleiding 3 Borstonderzoeken Mammografie, echografie en MRI 2 Wat is een mammografie? 5 Wat is digitale tomosynthese van de borst? 8 Kan ik borstkanker krijgen door de straling van een mammografie? 10 Kan ik een echografie laten maken zonder mammografie? 11 Is een mammografie pijnlijk? 11 Wat is een echografie van de borst? 12 Wat is een MR-onderzoek? 13 Wat is een corebiopsie? 14 Wat is een mammotoombiopsie? 15 Borstkankerscreening Achtergrond bij borstkanker. Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker Wat is borstkanker? 17 Hoe het risico op borstkanker verminderen? 18 Hoe borstkanker vroegtijdig opsporen? 18 Screeningsmammografie en diagnostische mammografie 19 Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker 20 Nota s 22
Inleiding In het Imeldaziekenhuis hebben we een borstkliniek waarvan de mammografische eenheid een deel is. Om naar buiten te kunnen treden als borstkliniek moet evenwel voldaan worden aan meerdere criteria van overheidswege. Dit betekent dat we gespecialiseerd zijn in de borstpathologie en dat de verschillende diensten waaronder gynaecologie, heelkunde, oncologie, radiologie, anatomopathologie, nucleaire geneeskunde en radiotherapie nauw met elkaar samenwerken en regelmatig overleg plegen. Hierna volgt een uiteenzetting over de diagnostische mammografie en de screeningsmammografie en worden er ook antwoorden gegeven op veel gestelde vragen. 3
Borstonderzoeken 4 Mammografie, echografie en MRI
Wat is een mammografie? Een mammografie is een röntgenfoto van de borsten. Met röntgenfoto's kunnen afwijkingen te zien zijn die nog niet te voelen waren. De röntgenstralen gaan door uw lichaam zonder dat u er iets van merkt. Elk soort weefsel laat op zijn manier de stralen door. Een mammografie laat duidelijk zien waar vetweefsel en klierweefsel zit in de borst: vetweefsel is op de foto grijs en klierweefsel wit. Een gezwel heeft een andere structuur dan het vet- en klierweefsel en is op de foto vaak te zien als een witte plek of kleine verkalkingen (microverkalkingen). Bij een mammografie worden meestal 2 digitale opnamen van beide borsten gemaakt in 2 richtingen, nl in oblique (schuine) en in craniocaudale (verticale) richting. In totaal worden dus 4 opnamen gemaakt. 5 Opname in cranio-caudale richting Opname in oblique-richting
Wat is een mammografie? Voor de opnamen moet het bovenlichaam ontbloot worden. U gaat dan met het bovenlichaam tegen het röntgenapparaat staan. De verpleegkundige plaatst uw borst op een plaat, waarna uw borst met een tweede plaat wordt samengedrukt. Dit samendrukken kan als vervelend ervaren worden, maar het is nodig om een goed scherp beeld te krijgen en zo weinig mogelijk RX-stralen te geven. 6 Als de opnamen gemaakt zijn, wordt de beeldkwaliteit onmiddellijk bekeken door de verpleegkundige. Maar dat zegt niets over de medische uitslag. De opnamen worden beoordeeld door de radioloog. De radioloog analyseert de beelden en beschrijft de afwijkingen. Soms laat de radioloog nog bijkomende opnamen uitvoeren zoals een vergrotingsopname of een opname in een andere richting om het iets beter te kunnen beoordelen. Het mammografisch onderzoek zelf duurt ongeveer een kwartier. Op basis van de opnamen beslist de radioloog of er al dan niet een echografie van de borsten moet worden uitgevoerd. Daarom moet er gewacht worden tussen de mammografie en de echografie. De beoordeling van de mammografie en echografie en de eventuele vergelijking met vorige opnamen vergt enige tijd. Wanneer er een letsel gevonden wordt, wordt de aanvragende arts gecontacteerd en worden er onmiddellijk afspraken gemaakt voor aanvullende onderzoeken zoals vb biopsiename. Hierdoor kan de totale onderzoekstijd uitlopen tot 1,5 uur. In ons centrum worden de opnamen ook nog beoordeeld door een tweede radioloog. Om deze redenen krijg je de mammografie en de echografie niet onmiddellijk mee. Het definitieve resultaat wordt naar de verwijzende arts doorgestuurd en die zal u de resultaten doorgeven.
Wat is een mammografie? 7 Enkele aandachtspunten voor het mammografisch onderzoek: 1/ Breng de aanvraag voor de mammografie mee. 2/ Het mammografisch onderzoek wordt het best uitgevoerd in de eerste 2 weken na de menstruatie. 3/ Gebruik geen body-lotion, crème, talk of deodorant. Parfum is geen probleem.
Wat is digitale tomosynthese van de borst? Digitale tomosynthese van de borst is een nieuwe bijkomende mammografisch techniek om borstkanker beter en in een nog vroeger stadium te kunnen detecteren. In een eerste fase zal een tomosynthese opname in aansluiting met de 'gewone of 2D' mammografie uitgevoerd worden. De borst wordt hiervoor op dezelfde manier samengedrukt zoals bij een gewone mammografische opname. De opname duurt max. 10 sec. 8 Voor deze opname beweegt de buis over een hoek van 50. Vanuit deze bekomen gegevens berekent de computer daarna 3D beelden. Elk beeld geeft 1 mm van de borst weer. Zo ontstaat er een heel beeldenset per borst. De radioloog bekijkt dan beeld per beeld. Deze opnametechniek biedt het voordeel dat borstkankers die anders verborgen blijven door weefseloverlap gemakkelijker en in een vroeger stadium kunnen gedetecteerd worden. Daarnaast is de uitgebreidheid van de letsels beter beoordeelbaar en kunnen meervoudige letsels gemakkelijker gedetecteerd worden. Om de stralingsbelasting te reduceren heeft ons centrum ook voor de PRIME technologie gekozen dat de stralingsdosis met 30 % vermindert. Later zullen er alleen nog tomosynthese beelden genomen worden, waarna de computer vanuit deze gegevens een 'gewone' mammografie zal kunnen berekenen. Dit betekent nog een eens een stralingsdosisvermindering met de helft.
Wat is digitale tomosynthese van de borst? 9
Kan ik borstkanker krijgen door de straling van een mammografie? 10 Het is inderdaad zo dat ioniserende straling een rol kan spelen in het ontstaan van borstkanker. Daarom wordt ook zo veel mogelijk een afweging gemaakt tussen het nut en de schade van een radiologisch onderzoek. Voor de risicoschattingen worden de stralingsdosissen van de borst gebruikt zoals die nu van toepassing zijn binnen het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Het risico van die stralingsdosis is vergelijkbaar met de dosis die iedereen gedurende 1 kwartaal sowieso krijgt van natuurlijke stralingsbronnen zoals kosmische straling. De stralingsrisico's van de mammografie zijn dus uiterst gering en vormen zeker geen reden om niet deel te nemen aan het borstkankeronderzoek. Bovendien blijft de stralingsdosis die de borst ontvangt onder controle. De digitalisatie van de mammografie draagt hier ook toe bij. Daarvoor wordt samengewerkt met een organisatie die de dagelijkse kwaliteitscontrole van de mammografietoestellen en de beeldschermen opvolgt. Belangrijker dan deze geringe risico's is het feit dat door deelname aan het borstonderzoek een aantal borstkankergezwellen effectief in een vroeg stadium worden gedetecteerd. Volgens de gegevens uit het huidige screeningsprogramma worden door de mammografie 6 borstkankers per 1000 onderzochte vrouwen in de leeftijdsgroep 50-69 jaar opgespoord. Wanneer we dat aantal vergelijken met de risicoschatting voor borstkanker geïnduceerd door de mammografie, dan is de detectiegraad 50 x groter dan de inductiegraad. Dit is het onomstotelijk bewijs dat de mammografie zijn nut heeft.
Kan ik een echografie laten maken zonder mammografie? Mammografie is steeds het basisonderzoek van de borsten. Echografie geeft daar waar nodig bijkomende informatie. Vooral bij vrouwen onder de 50 jaar bevatten de borsten nog veel klierweefsel waardoor kleine vastweefselletsels kunnen gemaskeerd worden. Deze zijn beter te detecteren en te beoordelen met echografie, waardoor onmiddellijk een onderscheid kan gemaakt worden tussen een (vochthoudende) cyste en een goedaardig/kwaadaardig letsel. Anderzijds kunnen borstkankers die voorkomen onder de vorm van microverkalkingen (zeer kleine verkalkingen) alleen gedetecteerd worden op de mammografie en niet met de echografie. Dus wanneer er nog veel klierweefsel aanwezig is, beslist de radioloog om nog aanvullend een echografie uit te voeren. Op latere leeftijd is dat klierweefsel grotendeels omgezet naar vetweefsel, waardoor de echografie dan niet meer nodig is. Enkel bij jonge vrouwen (< 30-35 jaar) wordt vaak eerst een echografie uitgevoerd en indien nodig in tweede instantie een mammografie. Dit omwille van het feit dat jonge vrouwen enerzijds een lager risico hebben op een kwaadaardig gezwel en anderzijds om de totale stralingsdosis over de totale levensduur te beperken. 11 Is een mammografie pijnlijk? Sommige vrouwen vinden het onaangenaam of zelfs pijnlijk om een mammografie te laten nemen omdat de borst even wordt samengedrukt tussen 2 platen. Dat is echter nodig om een scherpe foto te maken en de hoeveelheid straling te beperken. Dat onprettig gevoel verdwijnt snel omdat het toestel onmiddellijk automatisch loslaat na de opname. Om die onaangename gewaarwording te beperken is het best een mammografie te laten nemen tussen de vierde en de twaalfde dag (eerste 2 weken) na het begin van de menstruatie.
Wat is een echografie van de borst? 12 Voor dit onderzoek moet het bovenlichaam ontbloot worden. Er wordt dan (verwarmde) gel aangebracht om het contact tussen de huid en de sonde te verbeteren. Door de sonde over de borsten te bewegen kan de radioloog het beeld gecrëeerd door de computer bestuderen. Na het onderzoek wordt de gel afgeveegd met een doek; ook een washandje en handdoekje zijn ter beschikking. Bij een echografie worden beelden gemaakt van de borsten met behulp van geluidsgolven die voor het menselijk oor niet hoorbaar zijn. Die geluidsgolven worden uitgezonden met behulp van een sonde die over uw huid wordt bewogen. De geluidsgolven worden door verschillen in dichtheid van de verschillende weefsels weerkaatst op een verschillende manier en worden terug opgevangen door de sonde. Vervolgens worden deze signalen door de computer omgezet in beelden. Zo kan een onderscheid gemaakt worden tussen een cyste en een vastweefselletsel (tumor).
Wat is een MR-onderzoek? NMR of MRI staat voor Magnetic Resonance Imaging. Hierbij worden beelden van de weefsels van de lichaamsdelen gemaakt met behulp van magnetische velden. Voor dit onderzoek moet je je uitkleden en krijg je een operatieschortje om aan te trekken. Hierbij moet je op de buik liggen waarbij de borsten in een soort kuipvormige antenne gelegd worden. Daarna word je in een brede buis geschoven waarbij het toestel tijdens het onderzoek veel lawaai maakt. Hierbij is het belangrijk dat er stil gelegen wordt tijdens het onderzoek zodat er duidelijke, scherpe opnamen kunnen gemaakt worden. Voor dit onderzoek is er ook contraststof nodig die via een ader wordt ingespoten. Het onderzoek duurt ongeveer 20 min. De radioloog beoordeelt en beschrijft de beelden na het onderzoek. In ons centrum worden de beelden nogmaals gelezen door een tweede radioloog. Na goedkeuring wordt dan het resultaat doorgegeven aan de aanvragende arts. U mag geen MR-scan krijgen wanneer u implantaten hebt zoals een pacemaker, insulinepomp, oorimplantaten, clips,. Ook gebitsprothesen en gehoorapparaten moeten steeds in de kleedruimte achterblijven. Als u angstig bent voor de smalle ruimte in de MR-scanner, kunt u best van te voren met uw behandelende arts overleggen of het zinvol is een rustgevend geneesmiddel in te nemen. Heeft u eerder een MR met contraststof ondergaan en kreeg u daarbij een allergische reactie, meldt dit dan aan uw arts en aan de radioloog of verpleegkundige die het onderzoek uitvoert. Er kunnen dan voorzorgsmaatregelen genomen worden. 13
Wat is een corebiopsie? Indien een (goedaardig, kwaadaardig of twijfelachtig) letsel echografisch zichtbaar is, kan een core-biopsie onder echo-geleide worden uitgevoerd. De bedoeling is een staaltje weefsel (biopt) te bekomen om microscopisch (anatomopathologisch) onderzoek mogelijk te maken. 14 Deze corebiopsie gebeurt op ambulante wijze. Eerst wordt er lokale verdoving toegediend waarna er dan 2 tot 3 biopsies (meestal 16 Gauche) genomen worden. Na het onderzoek wordt de plaats van biopsiename afgedrukt om bloeding te voorkomen of te stelpen. Na het onderzoek kunnen de dagdagelijkse activiteiten hervat worden. Drie werkdagen later is het resultaat van dat microscopisch onderzoek gekend. Daarna kun je bij de betrokken arts terecht voor het bespreken van het resultaat.
Wat is een mammotoombiopsie? Indien maligne of twijfelachtige zeer kleine verkalkingen (microverkalkingen) gezien op mammografie niet visualiseerbaar zijn met echografie wordt een mammotoombiopsie uitgevoerd om weefselstaaltjes te bekomen. Zodoende kan bepaald worden of dat het goedaardige of kwaadaardige verkalkingen betreffen. De patient moet voor dit onderzoek op de buik liggen waarbij de borst door een gat in de tafel hangt. Na zorgvuldige positionering wordt de exacte plaats van de microverkalkingen berekend door de computer aan hand van 2 opnamen genomen met een verschillende invalshoek (stereotaxie). Na verdoving van zowel de huid als de borst in de diepte wordt de biopsienaald (10 Gauche) geplaatst.via de naald wordt dan weefsel aangezogen en weggesneden met het roterend mesje van de naald en via de aanzuiging worden de staaltjes naar buiten gebracht en opgevangen. De procedure neemt in totaal ongeveer 40 à 60 min in beslag. Op het einde van de procedure wordt een kleine metalen clip geplaatst om zo de zone van biopsiename te markeren zodat bij opvolging die plaats nog zou herkenbaar zijn. Na de procedure wordt de punctieplaats een 10-tal min afgeduwd om de bloeding te stelpen. Na het onderzoek kunnen de dagdagelijkse acitiviteiten hervat worden. Drie werkdagen later is het resultaat van dat microscopisch onderzoek gekend. Daarna kun je bij de betrokken arts terecht voor het bespreken van het resultaat. 15
Borstkankerscreening 16 Achtergrond bij borstkanker. Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker
Wat is borstkanker? Borstkanker is een kwaadaardig gezwel of tumor in de borst. Het wordt veroorzaakt door een woekering van cellen. Die borstkankercellen kunnen bovendien andere weefsels binnendringen en uitzaaien. Hoe vaak komt borstkanker voor? Borstkanker is in Vlaanderen de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Ongeveer 1 op de 9 vrouwen krijgt er in haar leven mee te maken. Bijna de helft van de diagnosen wordt gesteld bij vrouwen in de leeftijdscategorie 50-69 jaar. Bij vrouwen van 40 tot 69 jaar is het ook de voornaamste doodsoorzaak. Toch overleeft de meerderheid van vrouwen borstkanker. Globaal gesproken sterft een kwart van de vrouwen met borstkanker aan de ziekte. De overlevingskans vergroot als de borstkanker in een vroeg stadium wordt ontdekt. Borstkanker komt ook voor bij mannen, maar is zeldzaam. Zoals je opmerkt is er een lichte daling van het aantal borstkankers. Dit kan enerzijds deels verklaard worden door de rol van het screeningsprogramma dat werd opgestart in 2001. Deze start leidde initieel t o t e e n s c h i j n b a re toename in incidentie met nu terug een normalisatie. Anderzijds kan die daling deels verklaard worden door de daling van h o r m o n a l e substitutietherapie voor menopauze-klachten. 17 incidentie Vlaams Gewest, 1999-2010
Hoe het risico op borstkanker verminderen? Doordat de oorzaken van borstkanker niet gekend zijn, kunnen we het ook niet voorkomen. Maar er zijn wel risicofactoren gekend die de kans op borstkanker vergroten. De belangrijkste gekende risicofactoren zijn: geslacht, leeftijd, erfelijke factoren, hormonale factoren en levensstijl (vb roken). Een gezonde levensstijl verkleint dus het risico op borstkanker. Er wordt aanbevolen voldoende te bewegen, het gewicht optimaal te houden, niet te roken en het alcoholgebruik matig te houden. Sommige vormen van borstkanker hebben een genetische oorzaak. Een gezonde levensstijl heeft in dat geval minder impact. 18 Hoe borstkanker vroegtijdig opsporen? Een gezonde levensstijl vermindert het risico op borstkanker, maar de ziekte kan niet altijd voorkomen worden. Hoe vroeger borstkanker ontdekt wordt, hoe groter de kans op genezing is. Een klein gezwel kan gemakkelijker verwijderd worden en meestal kan een groot deel van de borst gespaard worden. In een vroeg stadium is de kans op uitzaaiing ook kleiner. Dat verhoogt de kans op volledig herstel en op minder agressieve behandelingen. Dus een regelmatige mammografische controle is aangewezen. Naast het mammografisch onderzoek blijft het belangrijk om veranderingen in de borst te melden aan je (huis)arts. Deze veranderingen kunnen zijn: knobbeltje in de borst, een deukje of kuiltje in de borst, een dikkere huid op een bepaalde plaats (sinaasappelhuid), een tepel die sinds kort naar binnen trekt, bloedverlies uit de tepel of andere veranderingen zoals schilferende huid van de tepel.
Screeningsmammografie en diagnostische mammografie De screeningsmammografie wordt genomen in het kader van een screeningsprogramma georganiseerd door de overheid. Hierbij worden er enkel 4 mammografische opnamen genomen (2 in schuine (oblique) richting en 2 in verticale (craniocaudale richting). Er wordt dan GEEN echografie uitgevoerd en er is GEEN contact met de radioloog. Een screeningsmammografie is voornamelijk bedoeld voor vrouwen die geen klachten hebben aan de borst of die geen recente veranderingen aan de borst opgemerkt hebben. Indien er klachten zijn of veranderingen aan de borst wordt best een diagnostische mammografie uitgevoerd. Dan wordt naast een globaal beeld van de borst ook nog een bepaald gedeelte nauwkeuriger onderzocht zoals vb met de echografie, soms gevolgd door biopsiename. 19
Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker Er zijn 2 manieren om deel te nemen aan het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker: 20 1- op uitnodiging van het centrum voor borstkankerscreening. Die uitnodiging geldt dan als voorschrift. U wordt dan uitgenodigd om u aan te bieden bij een mammografische eenheid op een vooropgesteld tijdstip. Indien u wenst op een ander tijdstip of naar een andere mammografische eenheid te gaan, dan kunt u uiteraard een nieuwe afspraak maken. 2- op doktersvoorschrift. U kunt dan een afspraak maken bij een mammografische eenheid naar keuze. Vrouwen tussen de leeftijd van 50 en 69 jaar worden om de 2 jaar per brief door de overheid uitgenodigd. Bij het versturen van de brief wordt rekening gehouden met: de leeftijd van de vrouw, de datum van de laatste screeningsmammografie of de datum van de vorige uitnodiging, de woonplaats en de uren die de mammografische eenheden ter beschikking stellen. Zoals elk onderzoek heeft ook de mammografie haar beperkingen. Men vindt er niet alle veranderingen in de borst mee terug. Dat kan omdat de kanker niet (goed) zichtbaar was op de mammografie. Er kunnen vals positieve en vals negatieve resultaten voorkomen. Bij een vals positief resultaat maakt het screeningsresultaat melding van een afwijking, maar blijkt er na verder onderzoek geen afwijking te zijn die op de ontwikkeling van borstkanker wijst. Een vals negatief screeningsresultaat geeft aan dat er bij de screeningsmammografie geen afwijking vastgesteld werd, hoewel er later toch een letsel ontdekt wordt. Om het risico op een foutief resultaat tot een minimum te beperken, gebeuren de screeningsmammografieën volgens strenge normen in een mammografische eenheid en worden ze systematisch door minstens 2 radiologen beoordeeld.
In ons centrum worden er ook screeningsmammografieën uitgevoerd, nl elke werkdag van 7 u 45 tot 8 u en van 11u tot 11u45. Breng mee: 1/ de uitnodigingsbrief van het centrum van borstkankeropsporing of aanvraag van uw arts 2/ SIS-kaart 3/ 2 kleefbriefjes van uw ziekenfonds 4/ eventuele vroegere mammografieën indien niet in ons centrum genomen. Uit de gegevens van het centrum voor kankeropsporing blijkt dat 402.379 vrouwen tussen 50 en 69 jaar in 2011 en 2012 een screeningsmammografie lieten nemen. Dit betekent dat 51,2% van de vrouwen uit de doelgroep in de periode 2011-2012 deelnam aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. 21! In Limburg is de campagne al jaren het meest succesvol met een gemiddelde van 62,5% deelname.! In Vlaams-Brabant namen relatief gezien het minst vrouwen uit de doelgroep deel: gemiddeld 42,3%..
Nota s 22
Nota s 23
Nuttige telefoonnummers Receptie Imeldaziekenhuis: 015 50 50 11 Secretariaat medische beeldvorming 015 50 50 80 Medische beeldvorming: volg route 242 Informatiebrochure mammografie Z I E K E N H U I S Imeldaziekenhuis Imeldalaan 9 2820 Bonheiden www.imelda.be WZC Den Olm Schoolstraat 55 2820 Bonheiden www.denolm.be 97600229R01