INHOUD Een achtertuin in Frans- Guyana? p.5 Australië is insane groot! p.6 Inhoud 2 Inhoud Colofon 3 Redactioneel Wetenschappelijke column 4 Bestuurscolumn - Departementsberichten 5 Stichting Trésor 6-7 Biologische bestemmingen: Australië 8 UBV-cursus review 9 Ambassadeurschap Biologie 10 Reportage: De Daktuin 11 Biologische bestemmingen: Central Park 12-13 Op je gezondheid: Is weinig slaap echt slecht? 14 Groeten uit... - Passie voor Biologie: Herpetologie 15 De ark van Utrecht: Fransesca Sangiorgi 16 Recensie: Dawn of the planet of the apes 17 Advertentie: 360 º mens UBV Met netwerken kom je verder! p.11 18 UBV Bestuurscolumn - Mededelingen 19 UBV Activiteiten 20 UBV Activiteiten 21 UBV Archief 22 UBV Activiteiten - Recept van de maand 23 UBV Fotoverslag 24 UBV Foto van de maand Agenda COLOFON 2 De Ark van Utrecht p.14 UBV buitenlandse reis p.23 Hoofdredactrice Judith Korhorn Bio-scope@uu.nl Redactie Anoek van den Bosch Valerie Buijs Kahren van Eer Michiel de Groot Maarten Geurts Ilja Kocken Daan Laméris Marloes Leeflang Martine van der Linde Lisa Rijnbeek Judith Smit Anne van Vlimmeren Sarah Wells Freelance bijdragen Joris van den Berg Anouk Boersen Jeffrey Brand Hans de Cock Jos Dekker Marloes Duivenvoorden Louise Franssen Iris Hameleers Loes Kip Thomas Kluiver Hannah Löwenhardt Fransesca Sangiorgi Manon de Visser Kristel van Zuijlen Aan dit nummer werkten verder mee De geïnterviewden en fotografen foto voorkant: Michiel de Groot Vormgeving Luke Iseger Adverteren in BioSCOPE Judith Korhorn Bio-scope@uu.nl Adverteren voor de UBV Esther van Andel vicesecretaris@ubv.info
REDACTIONEEL Vakantieverhalen en welkomstgroeten Hallo lieve lezers van de BioSCOPE! Op dit moment houden jullie de eerste editie van het nieuwe studiejaar vast. Voor mij is dit het tweede nummer dat ik als hoofdredactrice van dit blad heb mogen uitbrengen. Hoe enthousiast ik hier ook over ben, jullie zullen waarschijnlijk minder verheugd zijn met de maand september: het is de maand dat wij allemaal weer dagelijks vroeg uit de veren moeten, of in ieder geval weer flink aan de bak. Gelukkig is het biologie dat wij studeren, wat volgens de algemene UBV er de beste universitaire opleiding ooit is! Het nieuwe studiejaar is dus weer begonnen. Hopelijk hebben jullie allemaal goed kunnen uitrusten de afgelopen weken. In het juninummer heb ik met jullie gedeeld dat ik het voornemen had om elke week naar het strand te gaan. Opnieuw heb ik gemerkt dat voornemens niks voor mij zijn: vaak was het weer niet al te fijn en wanneer het eens mooi weer was, zat ik stiekem liever gewoon in de achtertuin met een drankje. Ach, mijn vakantie was alsnog geslaagd, vooral dankzij de twee weken in de regenachtige, maar schitterende Vogezen. Tijdens de wandelingen met mijn familie heb ik lekker de bioloog kunnen uithangen: kikkers vangen, gekke schimmels bestuderen en bosvruchten plukken voor het ontbijt van de volgende dag. Fantastisch. Sommigen van jullie hebben een wat langere vakantie gehad en komen van de middelbare school of zijn een jaar ertussenuit geweest. Misschien is dit wel de zoveelste studie waaraan je begint of besloot je na een paar jaar werken dat je toch graag wilde studeren. Tegen jullie allen zeg ik: welkom eerstejaars! Zoals misschien al duidelijk is, is de BioSCOPE het departementsblad van de studie Biologie in Utrecht. Het blad is gevuld met interessante, grappige en leerzame artikelen, geschreven door de redactieleden en freelancers. Het bevat echter ook waardevolle informatie over je studie, zoals minor-reviews en mededelingen namens het departement of de UBV. Ik zou zeggen: blader gewoon lekker door dit blad en ontdek wat er te lezen valt! Om alvast te verklappen wat er zoal te lezen valt in deze editie: de ambassadeurs van Stichting Trésor willen zich graag voorstellen aan de eerstejaars (pagina 5) en één van hen deelt ook graag haar ervaringen als ambassadeur van de Biologie in Utrecht (pagina 9). Op pagina 12 is er een zeer interessant artikel te lezen over de gevolgen van te weinig slaap en op pagina 14 wordt het ontstaan van de UBV-cursus Herpetologie verteld. Verder is De Daktuin op de Uithof weer open (pagina 10) en hebben we op pagina 15 de vertrouwde Ark van Utrecht. Check ook vooral de agenda van de UBV op de achterkant! WETENSCHAPPELIJKE COLUMN Boek en boodschap Silent Spring was een leidend boek voor de milieubeweging, zoals Discourse de la méthode van Descartes was voor de moderne natuurwetenschap. Silent Spring is geschreven door de biologe Rachel Carson en verscheen in 1962. Zij beschrijft daarin het dodelijke effect van pesticiden, met name DDT, op het milieu. Na ruime toepassing werd DDT overal gevonden, zoals in pinguins op Antartica en in moedermelk. Haar boodschap was dat de verdorven mens met zijn wetenschap en technologie de aarde verwoest. Dergelijke boeken komen niet uit de lucht vallen, maar passen in een nieuwe maatschappelijke ontwikkeling en geven die een enorme impuls. Zo was er al een milieubeweging voor 1962, maar ze kreeg de wind in de zeilen door Silent Spring. Dit boek was de bron voor vele verhalen over de schadelijkheid van chemische middelen en de achteruitgang van het milieu. Nu nog wordt het beeld van de dode lente gebruikt om het effect van de moderne landbouw op de natuur te benoemen. Dergelijke verhalen staan soms ver af van wat het boek zelf beweert. DDT zou dodelijk zijn voor mens en milieu en moest verboden worden volgens sommige milieuorganisaties, maar Carson zelf was voor verstandig gebruik. Het boek van Carson was niet alleen inspiratie voor de moderne milieubeweging; het werd ook verketterd. Niet verbazingwekkend, want het verbod op DDT en andere bestrijdingsmiddelen raakte de chemische industrie. Bovendien is DDT een effectief middel tegen malaria. De verhalen in boeken als Silent Spring en Discourse de la méthode worden vaak heel anders verder verteld en voor zover die boeken een praktijk voorschrijven, een verstandige milieustrategie of een goede wetenschap, kunnen die latere praktijken ver afwijken van de bedoeling in het boek. Descartes zou zich vast omdraaien in zijn graf als hij de moderne natuurwetenschap van nu zou zien. Zijn rationalisme is nog steeds van belang, maar wat nu allemaal onder moderne wetenschap valt, staat daar soms ver vanaf. Wetenschap is een bedrijf geworden dat kennis produceert voor de markt. De concurrentie is hevig en leidt tot fraude en risico s voor de maatschappelijke omgeving. Er is nauwelijks tijd voor onderlinge kritiek, terwijl dat tot de kern behoort van de methode van Descartes. Terug naar dergelijke boeken is geen oplossing. Je kunt ze wel gebruiken als referentie voor reflectie op de kernwaarden van huidige praktijken. Of het nu gaat om die van de milieubeweging of die van de wetenschap. Jos Dekker Veel leesplezier! Judith 3
BESTUURSCOLUMN Biologie is overal Op 13 juni 2014 was de eerste dag van het departement Biologie is overal georganiseerd. Door de genodigde sprekers (Frans de Waal, Liesbeth Sterck en Ronald Bontrop) werd rond het centrale thema Apen, van gedrag tot moleculair niveau, onderwerpen besproken onder de bezielende leiding van dagvoorzitter Jan van Hooff. Aansluitend is het gezellig vertoeven in de Botanische Tuinen met een rondleiding. Een heerlijk buffet maakte de dag compleet. Dat er behoefte is aan een dag van het departement voor (oud)-medewerkers en studenten bleek uit de opkomst en de evaluaties. Met zo n 180 deelnemers kan zo n dag als geslaagd de boeken in. Het departement organiseerde flink wat jaren geleden nog als faculteit Biosfeer een dag voor medewerkers en oudmedewerkers en menigeen memoreren deze dag. Wat was het doel voor deze dag en is dit bereikt? - Laten zien hoe breed de Biologie in Utrecht is (intern en extern). - Voor de corporate identity van iedereen die aan biologische onderwerpen werkt (saamhorigheid), maar vooral die van het departement Biologie. - Gelegenheid scheppen voor het ontwikkelen van nieuwe ideeën en/of samenwerking. - Oud medewerkers en alumni een platform bieden. Met het lezingenprogramma rond een thema waarbij onderwerpen op diverse niveaus worden besproken, werd de interne breedte wel behandeld. Veel (oud)medewerkers en studenten waren aanwezig. Voor hen is er wel degelijk een platform gemaakt en geeft zo n dag de eigen identiteit van het departement prima weer. Aanmeldingen vanuit andere organisatie-eenheden van de UU waar aan biologie gerelateerde wetenschap bedreven wordt, was beduidend minder. Hierdoor was er minder gelegenheid tot initiëren van samenwerkingen en ontwikkelen van ideeën met externe partners. We kunnen desalniettemin stellen dat het doel voor een groot deel zeker bereikt was. Voor het bestuur was voldoende reden om in 2015 wederom een Biologie is overal dag te gaan organiseren. Omdat de UBV eindactiviteit in deze periode ook wordt georganiseerd, is in samenspraak met de UBV besloten om dit komend jaar één gezamenlijke activiteit aan het eind van het nieuwe studiejaar 2014-2015 te organiseren. Een organiserend comité, bestaande uit Biologie medewerkers en UBV ers, zal gezamenlijk een nieuw en uitdagend programma rond een fascinerend thema gaan organiseren. Met de adviezen en tips zullen we deze dag verder optimaliseren. Wil je meedoen of heb je ideeën voor een thema? Laat het maar weten aan het Biologiebestuur! DEPARTEMENTSBERICHTEN Cheques voor Prins Bernhard Leerstoel en Stichting Trésor Om onderzoek te stimuleren, heeft het Wereld Natuur Fonds zich voor een periode van 5 jaar met 200.000 euro gecommitteerd aan de Prins Bernhard Leerstoel voor Internationale Natuurbescherming van het departement Biologie. Prof.dr. George Kowalchuk nam de symbolische cheque donderdag 5 juni in ontvangst. Daarnaast werd aan oprichter en scheidend Biologie-docent drs. Vijko Lukkien van de Stichting Trésor een cheque van 250.000 euro overhandigd, afkomstig van de Franse overheid. Dit is een grote en terechte erkenning voor Vijko, die zich jarenlang heeft ingezet voor de bewustwording van het belang van natuurbehoud, aldus prof.dr. Han Wösten, hoofd van het departement Biologie. Universiteit Utrecht beste onderzoeksuniversiteit De Universiteit Utrecht is opnieuw uitgeroepen tot de beste onderzoeksuniversiteit van Nederland. Dat blijkt uit de jaarlijkse Academic Ranking of World Universities van de Universiteit van Shanghai die op 15 augustus is gepubliceerd. Sinds de eerste ARWU-ranking in 2003 heeft de Universiteit Utrecht ieder jaar de hoogste Nederlandse notering. In Europa staat de Universiteit Utrecht op de zestiende plaats, wereldwijd op een 57e plaats. Veni-subsidie voor Richard Hickman Vijf veelbelovende onderzoekers van de bètafaculteit hebben van NWO een Venisubsidie toegekend gekregen, waaronder Richard Hickman van de groep Plant-Microbe Interacties. Van harte gefeliciteerd! Hij doet onderzoek naar het moleculaire werkingsmechanisme van plantimmuniteit. De jonge wetenschappers krijgen ieder maximaal 250.000 euro, waarmee ze de komende drie jaar hun onderzoeksplan kunnen realiseren. Met deze toekenningen stimuleert NWO nieuwsgierigheidsgedreven en vernieuwend onderzoek. Veel succes dit studiejaar. Hans de Cock Bestuurssecretaris Biologie 4
STICHTING TRÉSOR Een korte kennismaking met Utrechts achtertuin! door Jeffrey Brand, Ambassadeur Stichting Trésor De UIT is voorbij, iedere hoek en iedere tap is geëxploreerd het studeren kan beginnen. Utrecht mag dan bekend zijn onder iedereen, maar Utrechts achtertuin is voor velen nieuw. Met de achtertuin wordt niet gedoeld op de Botanische Tuinen, maar op het tropische Frans-Guyana. Een achtertuin in Frans- Guyana? Utrecht is meer dan tentamens en bier. Achter de bergen en door het woud ligt het Trésor-reservaat: een areaal tropisch regenwoud beschermd door Utrechts initiatief! Terwijl de doorsnee Utrechtse student langzaam weer op gang komt en zijn of haar drukke leven weer op moet pakken, heeft het leven in het Trésor-reservaat allerminst op een laag pitje gestaan. De boomkikkers, vleermuizen, vogels, zoogdieren en talloze plantensoorten zijn zelfs als wij ons languit hebben toegegeven aan de zwaartekracht op een parelwit strand druk bezig geweest met overleven. Jammer dat wij daar niet van kunnen meegenieten. Wie weet wordt een tripje naar Trésor binnenkort wel deel van het introductieprogramma! Voordat dat zover is, heb je waarschijnlijk de leeftijd van een Trésorbestuurslid, maar jij bent misschien wel iemand die dat mede mogelijk kan maken. Stichting Trésor zet zich al ruim twintig jaar in voor een areaal regenwoud in het Tropische Frans- Guyana, Zuid-Amerika. Het gebied is maximaal beschermd en het biedt uitzonderlijke faciliteiten voor wetenschap en educatie. In het afgelopen jaar stak Stichting Trésor steeds regelmatiger de kop op, zowel in dit blad als daarbuiten. Het gaat goed met Trésor en dat willen we uiteraard graag volhouden. Papa Trésor neemt afstand (zie interview met Vijko volgende maand!), en de ambities van jongere enthousiastelingen overtreffen het aantal plantensoorten in Trésor misschien wel. Er wordt hard gewerkt aan de website, de Ficus Trésor is populair en het allerbelangrijkste steeds meer mensen willen betrokken worden bij het beschermen van de natuur! Als je dit leest en denkt: wat goed dat de natuur wordt beschermd, maar nu heb ik honger en ga ik een hamburger halen, dan ben je niet de enige. Duurzaamheidsles 1: vee wordt gevoed met soja van plantages die nu gelegen zijn op plekken waar een paar jaar geleden nog tropisch oerbos stond te floreren. Plus, je hamburger zit waarschijnlijk in een doosje gemaakt van niet-gecertificeerd papier. Weten dat natuurbescherming goed is, is wat anders dan doen wat goed is. Dit stuk is overigens niet bedoeld om iedereen te wijzen op wat hij of zij anders moet gaan doen. Niemand leeft milieuneutraal het is ook zo n breed begrip maar een verschil maken is zo gedaan! Trésor wordt door de ambassadeurs dit jaar in het teken gezet van laagdrempeligheid. Naamsbekendheid genereren en donateurs werven is een alledaagse bezigheid. Naast conservatie laagdrempelig maken, wordt er hard gewerkt aan Trésors uiterlijk. Zo kan er natuurlijk nooit een groot publiek benaderd worden als je website niet staat als een huis. Als we spieken bij bijvoorbeeld het Wereld Natuur Fonds, dan kan Trésor nog een hoop vooruitgang boeken. Zoveel groeimogelijkheden betekent werk aan de winkel! De arme hedendaagse student heeft echter geen geld en maakt zichzelf liever nuttig. Goed nieuws: dat kan. Binnenkort komt er een actieteam waar je deel van kan gaan uitmaken. De natuur beschermen kunnen we namelijk allemaal! Houd voor de laatste nieuwtjes de Stichting Trésor Facebookpagina in de gaten (zelfs een like wordt al gewaardeerd). Hopelijk zien we jullie binnenkort en kunnen we samen de handen uit de mouwen steken! 5
BIOLOGISCHE BESTEMMINGEN Op avontuur in Australia door Louise Franssen Voordat ik begon met studeren, wilde ik op reis, op avontuur Ik wilde graag weten hoe het was om ultiem vrij te zijn en niet in een systeem te zitten. Dus spaarde ik geld en vertrok voor 9 maanden: op reis door Australië, Nieuw Zeeland en Taiwan. Deze keer zal ik vertellen over het land waar ik begon, het land van de kangaroeworstjes, sundayarvobarbies, koala s en surfers. Welcome to Australia, mate!! For starters: Australië is insane groot! Zo groot als heel Europa bij elkaar! Eerst had ik plannen om het hele land rond te reizen, maar uiteindelijk heb ik in drie maanden alleen de Oostkust gezien. Ach ja, ik noem mezelf maar een slow traveller. Als je het ergens heel leuk vind, nou dan blijf je daar toch gewoon langer! Sydney Ik begon mijn reis met Sterre, een vriendin uit Nederland. Alleen al aankomen op het vliegveld was een sensatie. Ik weet nog zo goed het moment dat we naar buiten stapten. Sterre: Het ruikt hier anders, exotisch! En dat was het ook, loeitje warm Zelf houd ik niet zo veel van grote steden, maar in Sydney vond ik het geweldig! Als je aan de drukte wil ontsnappen, ga je gewoon naar het strand, want daar zijn er veel van in Sydney, met hele mooie rotsen en kliffen. Sterre en ik logeerden bij een Ozzi familie in een buitenwijk, genaamd Manly, dat ook aan het strand ligt. Manly is echt een aanrader. Je kan hier vanaf het centrum naartoe met een the ferry voor een paar dollar en je krijgt gelijk een geweldige tour door de Sydney harbour. Hier hebben we ook een paar surflessen gevolgd en jeetje, wat is dat moeilijk. Ik voelde me regelmatig opgegeten door een monsterlijke reuzengolf en mochten we met locals mee zeekajakken. We sliepen op het strand, onder de sterren. Wel schrok ik s nachts af en toe wakker met de angst opgegeten te worden door een krokodil, want die wonen hier ook in de zee Gelukkig overleefde ik het en zag ik de mooiste maan- en zonsopkomst ever. Het noorden staat bekend om het Great Barrier Reef, het grootste koraalrif ter wereld. Sterre en ik hadden een opa ontmoet met zijn eigen gebouwde zeilboot en wij mochten, met twee Zweedse vriendinnetjes die we hadden ontmoet in Caims, met hem meezeilen over het rif en op zijn boot slapen. Perfect! Toen wij op het rif waren was het koraal zojuist bezig met zichzelf voortplanten, wat eruit zag als een troebele waas koraalgeslachtscelletjes, een waar spektakel. Ik dacht: als ik biologie studeer, leer ik hier vast meer over. Ook legden we aan op Magnatic Island, een prachtig eiland die blijkbaar heel magnetisch is en waar we wilde koala s zagen. Toen we op rotsen uitkeken over zee zagen we opeens allemaal zeeschildpadden opduiken om lucht te happen en sindsdien ben ik fan van zeeschildpadden. 6 Up North, zeilen Van Sydney vloog ik met Sterre naar het noorden, naar Cairns, waar het nog tropischer is. Cairns zelf vond ik niet heel speciaal, maar er waren wel overal reusachtige vleermuizen: the flying foxes. s Avonds vliegen ze in grote zwermen de stad uit om te gaan jagen. Vanaf hier gingen we liften en kwamen we terecht in een waar paradijsje: Bingil Bay. Hier zagen we een cassowary
Alleen tussen de kangaroes Een week later zette onze zeilopa ons weer af op vaste land en we waren al een heel eindje opgeschoten richting het zuiden. Eerst bleven we nog een tijdje op een camping vol met Australische stoners en kampvuurtjes en later splitsen Sterre en ik op en ging ik alleen op pad. Eest vond ik dit spannend, maar ik ontdekte al snel dat je in je eentje alleen maar nog meer mensen ontmoet! Eigenlijk ben je nooit alleen, er is altijd wel iemand leuks die dezelfde kant op wil. Met nieuwe vrienden reisde ik verder, sliep in hostels en bezocht het grootste zandeiland ter wereld, Fraser Island. Op dit eiland lopen dingo s rond en spotte ik dolfijnen vanaf een boot! Mijn enige echte soloactie, waar ik stiekem wel trots op ben, is toen ik in mijn eentje op een afgelegen bush bush camping ben gaan kamperen. Ik had mijn eigen zandberg aan zee, tussen bomen en papagaaien, reptielen en kangaroes. Hier ontmoette ik coole locals die mij gingen leren hoe je (mega!)vissen moet fileren en mij meenamen op ritjes in hun four-wheel drive over het strand. Alleen omdat het na Nieuwjaar was en alle Ozzi s dus ook vrij waren, waren alle campings vol verdorie. Toen gingen we maar stiekem in een park slapen en alsnog de mooie tochten lopen. All in all is Australië een waar genoegen voor een bioloog, of bioloog-to-be! Er zijn zo veel prachtige plaatsen, planten, dieren en lieve mensen, dat ik er wel 10 BioSCOPE-nummers over vol kan schrijven, maar eigenlijk moet je er gewoon zelf even gaan kijken. Daarom wil ik graag afsluiten met een uitspraak van Gandalf, tegen Bilbo Baggins: The World is not in your maps and books, it s out there! - JJR Tolkien Being a local in Brisbane Vanaf Noosa, een heel leuk plaatsje dichtbij mijn bush bush camping, ging ik met de beruchte Greyhound bus richting Brisbane, waar ik uiteindelijk een maand ben blijven plakken omdat ik hier hele leuke Ozzi s kende en hier mocht logeren. Dwars door deze moderne stad loopt een rivier waarover snelle pondjes, de citycats, varen waarop je s avonds heel mooi uitzicht hebt over alle lichtjes. Hier voelde ik mij een echte local en ik had zelfs een baantje in een café, waar ik eigenlijk te klungelig voor ben. Gelukkig vind iedereen je cool als je een Dutchie bent. In Brisbane ontmoette ik ook Sterre weer en begonnen we met het laatste stukje van de reis in Australië. Hippies in Byron Bay In dit toeristische maar alternatieve regenbooghippies-paradijs kampeerden Sterre en ik met kerst. We hadden een heuse kerstavondparty buiten. Ja, buiten, tot diep in de nacht! En daar zaten we dan op eerste kerstdag, op het strand! Ja, het strand! All in all, een bijzondere kerst dus. Met Nieuwjaar waren we op een art, music & sustainaility festival en was het ook zo warm. Toch gek hoor, die seizoenen aan de andere kant van de wereld. Voordat we naar Nieuw Zeeland gingen vliegen, logeerden Sterre en ik weer in Manly en gingen we nog een paar dagen kamperen in een prachtig national park: The Blue Mountains, zo groot als heel Nederland Tja, dat is nog eens wat anders dan Oostvaarders. 7
UBV-CURSUS REVIEW Biologie in het werkveld door Pim van Caspel Eindelijk is het dan zover: UBV-cursussen kunnen worden omgezet in keiharde ECTS. Bij drie succesvol afgeronde cursussen kun je Ton Peeters een mailtje sturen en het wordt in Osiris verwerkt. De vraag blijft dan: welke UBV-cursussen wil je gaan volgen? Om je hierbij te helpen, zal ik wat vertellen over de cursussen die ik gevolgd heb: de entomologie-, vogelen herpetologiecursus. Bij de entomologiecursus krijg je een introductie over een aantal insecten, waarna je dieper ingaat op de morfologie, vangstmethodes en het sociale gedrag van insecten. Tijdens interactieve sessies worden er vangsten uit de botanische tuinen geanalyseerd en raak je langzaam bekend met het determineren van enkele groepen. Het is een erg leuke cursus met veel praktijk, al had ik het persoonlijk leuker gevonden als de verschillende ordes wat meer naar voren waren gekomen. Naast al het analyseren en determineren, leer je de prachtige kunst van het prepareren. Tijdens enkele avondcolleges worden de fijne kneepjes van het vak bijgebracht, waarna je zelf aan de slag kan gaan om de basis te leggen voor een prachtige verzameling. De vogelcursus is net als de entomologiecursus een al bestaande en zeer succesvolle cursus. Er is veel aandacht voor de praktijk en er worden goede theoriecolleges gegeven. Eigenlijk is deze cursus gesplitst in twee onderdelen: een determinatie-onderdeel (vroeg uit de veren en in amelisweerd vogels spotten) en een theorieonderdeel. Voorafgaand aan de ochtendwandelingen krijg je een college over een bepaalde groep (bijvoorbeeld zangvogels), waarna deze op de volgende ochtendwandeling opeens ruimschoots aanwezig blijken in het bos (volgens mij werden ze op aanvraag geleverd, zodat we ze leerden herkennen). De begeleiding bij deze wandelingen is fenomenaal. Naast dat ze ervaren vogelspotters zijn, zou ik ze betitelen als bioloog in hart en nieren. Ik heb tijdens deze cursus niet alleen veel over vogels geleerd, maar tevens leren kijken als een bioloog. Planten, insecten, vogels, niets bleef ongestoord. Naast de praktijk zijn de theoriecolleges ook zeer sterk. Inhoudelijk zijn ze soms vrij vol, maar ze zijn wel erg interessant, waardoor ik dit zelf niet als storend heb ervaren. Als laatste kom ik bij de herpetologiecursus, een bijzondere cursus op meerdere manieren. Hij is nieuw, opgezet door twee zeer enthousiaste studenten en het onderwerp komt eigenlijk nergens anders in de studie terug. Met erg boeiende colleges en stof die je direct in je eigen tuin (of in de BoTu) kan toepassen, was dit voor mij een van de leukste cursussen, zeker omdat ik vrij onbekend was in de wereld van reptielen en amfibieën. De excursie naar de Achterhoek (en uiteindelijk zelfs Duitsland) was geweldig om de grote diversiteit te zien van onze herpetofauna (al moet je geen slangenfobie hebben). Geen van de cursussen heb ik als erg moeilijk ervaren, maar het is vreselijk zonde als je er niet met volle 100% voor zou gaan! het is ontzettend leuk om buiten rond de lopen en te weten wat er allemaal om je heen vliegt/loopt/staat/kruipt en noem het allemaal maar op. Ik vind het dan ook een welkome aanvulling van mijn vakkenlijst. 8
AMBASSADEURSCHAP BIOLOGIE Met netwerken kom je verder! door Anouk Boersen Voor alle eerstejaars die mij nog niet kennen, zal ik mij even voorstellen. Ik ben Anouk, ambassadeur van de biologie in Utrecht 2014. Afgelopen maart heb ik van de Universiteit een beurs van 4000 euro gekregen, waardoor ik mijn scriptie op de Galapagos kon schrijven. Op dit moment zit ik op San Cristóbal waar ik onderzoek doe naar de Rubus niveus ( hill rasperry ), een erg invasieve plant op het eiland. Inmiddels ben ik al een paar weken op het eiland. Als je ooit naar de Galapagoseilanden gaat (aan te raden) zul je merken dat er bepaalde voorzorgsmaatregelen worden genomen zodat er geen nieuwe (invasieve) soorten worden geïntroduceerd die het ecosysteem zouden kunnen vernielen. Je tas wordt meerdere keren gecontroleerd en gescand en er wordt een insectendodende spray over gespoten. Het duurt dan ook een tijdje voordat je het vliegveld uit bent. Ik had mijn vliegticket zo geboekt dat ik op een zaterdag aan kwam en een aantal dagen kon aclimatiseren, voordat ik zou gaan beginnen met de eerste voorbereidingen voor mijn onderzoek. In de voorbereidende maanden had ik contact met een organisatie die conservatiewerk doet op dit eiland. Met hen had ik besproken dat alles geregeld zou zijn voordat ik zou arriveren. Dan is het altijd een leuke verassing als je maandag arriveert (ik wil beginnen) en er eigenlijk niet zo veel geregeld is (of eigenlijk helemaal niets). De eerste kennismaking met het tempo Zuid-Amerikaans. Ten eerste waren ze vergeten dat ik onder een bepaald certificaat de eilanden binnen had moeten treden, omdat het anders niet legaal is onderzoek te doen. Na een weekje wachten was dit wel geregeld, helaas bracht dat ook het volgende probleem: toestemming van het Nationale Park Galapagos (DPNG) voor het onderzoek en het meenemen van 20 bodemsamples naar de Universiteit Utrecht in Nederland. Op dit moment ben ik begonnen met netwerken. Ik heb uitgevonden dat er een afdeling van de Universiteit van San Francisco op de eilanden zit en gelukkig is er een professor die mij wil ondersteunen. Ook heb ik een onderzoeker op een ander eiland gevonden die vergelijkbaar onderzoek doet. Zij heeft erg goede connecties met het nationale park en is geïnteresseerd in mijn resultaten als ik klaar ben met onderzoeken. Deze mensen hebben mij in contact gebracht met het nationale park en de persoon die de uiteindelijke toestemming moest geven. Na heel wat geduld, bellen, mailen, praten en zenuwen heb ik eindelijk mijn toestemming binnen en kan ik volgende week eindelijk met mijn veldwerk beginnen. In het totaal zal ik van twintig plots de vegetatiedichtheid en de biodiversiteit bepalen en van elk plot een bodemsample terugnemen naar Nederland voor analyse. Tien plots zullen in gebieden zijn waar de Rubus niveus met een hoge dichtheid het ecosysteem heeft geïnvadeerd, en tien plots zullen in een gebied zijn waar dit niet het geval is. Dit alles om de volgende vraag te kunnen beantwoorden: Are there differences in species diversity and soil nutrients between areas with a varying invasion level of Rubus niveus on San Cristóbal? Als je het leuk vind om de vorderingen van het onderzoek te volgen, kun je mijn blogs volgen op www.betabloggers.nl of even een berichtje sturen via Facebook. Dat tweede is voornamelijk als je iets wilt weten over het ambassadeurschap en hierin geïnteresseerd bent voor komend jaar! 9
REPORTAGE Tweede editie De Daktuin biedt wederom podium voor duurzaamheid, groen en creativiteit door Judith Smit De Daktuin op het dak van de parkeergarage naast de bibliotheek op De Uithof. De Uithof kan wel wat meer groen en creativiteit gebruiken. Tenminste, dat dachten de initiatiefnemers van De Daktuin, die dit jaar voor de tweede keer plaatsvindt. Op het dak van de parkeergarage naast de bibliotheek vinden in De Daktuin allerlei creatieve, duurzame en ontspannende activiteiten plaats. Op De Uithof maken de grijze, niet elegante gebouwen vooral s avonds een droeve indruk. Een plek waar je komt om te studeren om daarna meestal snel weer weg te gaan. En dat terwijl er zoveel jonge talenten, wetenschappers to be, rondlopen! Zonde, zo dachten ook de mensen achter De Daktuin. Zij bouwden De Daktuin van sloophout, plantten er allerlei groens en brengen innovatieve en duurzame initiatieven daar bij elkaar. Iedere dag een interessant programma In juni opende De Daktuin feestelijk haar deuren. Een gevarieerd programma vulde iedere dag van de week. Van een yoga-workshop tot een kledingruil, van optredens van singer-songwriters tot het eten van insecten: een hoop te zien en te doen! Je kunt er natuurlijk ook gewoon pauze houden tussen het harde studeren door, op een fijn bankje tussen de plantjes. Tijdens de zomervakantie waren er geen evenementen, maar van 1 tot en met 19 september is De Daktuin weer geopend. Maar hoe kom ik dan bij De Daktuin? Als de vele bordjes en stoepkrijtaanwijzingen je niet duidelijk worden, is hier ook een korte omschrijving. Loop naar de parkeergarage naast de bibliotheek op De Uithof. Ga de parkeergarage in en neem de lift naar de bovenste verdieping. Eenmaal boven zie je het vanzelf. Neem vooral een kijkje! 10 Programma van De Daktuin in september Sommige activiteiten vereisen een inschrijving en een kleine bijdrage, zoals de yoga-workshops. Check www.dedaktuinutrecht.nl voor meer informatie en het meest recente programma. Hier alvast een voorproefje van het programma van de tweede week: Maandag 8 september 19:00-21:00 Workshop door De Universiteit Dinsdag 9 september 11:00-12:00 Mindfulness meditatieworkshop Dinsdag 9 september 18:00-20:30 Akoestische Hiphopoptreden door Pravini Baboeram Woensdag 10 september 10:00-11:00 Yoga Woensdag 10 september 18:30-17:00 Viakunst Woensdag 10 september 19:00-21:00 UU-talks door The Green Offce Utrecht Donderdag 11 september 17:00-19:00 Workshops door Parnassos Vrijdag 12 september 17:00-18:00 De Stad Ontkiemd, lezing door Kim Lagerweij
BIOLOGISCHE BESTEMMINGEN Central Park door Michiel de Groot Toch niet de meest logische plek om de natuur op te zoeken: midden in de stad aller steden, New York. En toch: door het klokhuis van de Big Apple strekt zich een immens natuur- en recreatiegebied uit: Central Park en het lijkt alsof het er al sinds de kleinste beginselen van Nieuw Amsterdam zo heeft bijgelegen. Vandaag de dag is het dé plek om een New York Minute (of twee) in de serene schaduw van een dikke eik aan een watertje te zitten, op loopafstand van Times Square. Hoe kwam zo n reusachtig gebied tot stand? Was dat altijd al zo? zijn: niet alleen was het een ongelofelijk grote onderneming in een slecht stuk land met oude groeves en stinkende moerassen, het lag ook nog eens helemaal niet centraal. Uptown Manhattan lag in 1857 nog eens drie kilometer ten zuiden van waar Central Park moest komen. Tweeduizend ton dynamiet Bovendien had het park ook nog eens geen ontwerp: er liep een wedstrijd voor $ 2000 om het park een goed ontwerp te geven, geld dat Olmsted goed kon gebruiken. Hij was dan wel geen ontwerper, maar was sociaal ontzettend handig, en ging samenwerken met Calvert Vaux, een jonge Britse architect. Vaux had de ervaring, maar niet de connecties, terwijl Olmsted nul ervaring had, maar wel de visie. Het ontwerp moest een aantal dingen hebben, zoals een plek voor parades, een schaatsvijver, een bloementuin enzovoorts, maar moest ook een aantal wegen door zich heen laten komen, zodat Central Park niet een enorme blokkade werd voor het verkeer van oost naar west in New York. Het slimme aan het ontwerp van Olmsted en Vaux was dat de wegen ónder het park liepen, in tunnels. Dit zorgde ervoor dat je als wandelaar niet alleen niets merkt van de autos, maar het is ook makkelijk om het park s nachts af te sluiten zonder het verkeer te hoeven stoppen. Dit originele idee zorgde ervoor dat ze wonnen en het grote werk kon beginnen. Hiertoe werden er 3.600 werklui ingezet, 2.000 ton dynamiet gebruikt om de bodem af te vlakken en 400 miljoen liter grond verscheept om het er uit te laten zien als de tekeningen van Olmsted en Vaux. Het park werd langzaam maar zeker geopend (er was geen grote opening) en de mensen konden erin. Geen honkbal De New Yorkers vonden het eerst helemaal niks, dat park. Het was ingewikkeld, je raakte er in verdwaald, de meertjes en weggetjes waren her en der neergekwakt, en Central Park had geen centraal punt. Bovendien was Olmsted zelf een beetje een zuurpruim: hij vond dat de moderne samenleving een tekort had aan frisse lucht en lichaamsbeweging en dat dit kon worden opgelost door compleet stille wandelingen door de natuur. Daarom verbood hij alles wat te actief, luidruchtig, of leuk was. Hij was tegen bootjes op de meren, een dierentuin in het park en honkbal. New York luisterde naar Olmsted, waarbij de parkwachten wel een oogje toeknepen. Hierdoor werd Central Park, met zijn paadjes waar je zo fijn verdwaald kan raken en zijn stille meertjes met uitzicht op de bootjes, één van de meest geliefde natuurgebieden ter wereld. In één van de drukste en gestapelde steden ter wereld is het ieders achtertuin. Klasse, ras of geloof verdwijnen met een goed boek op een bankje in de zon. Nee. In 1857 was Central Park 840 acres (339 hectare) aan hooivelden en struikgewas. Het was een jaar van economische depressie, en een New York Times journalist genaamd Frederick Law Olmsted was werkloos en solliciteerde hoopvol voor de post van opzichter van de werkkrachten, ingehuurd voor het ombouwen van het gebied. Het was een bescheiden baantje voor Olmsted, die best wat succes genoten had. Bovendien was het helemaal nog niet zo zeker dat Central Park überhaupt een geslaagd plan zou Referenties Bryson, Bill. At Home. Black Swan, 2011 Central Park Conservancy. http://www.centralparknyc.org/ Lonely Planet. New York. 2013 11
OP JE GEZONDHEID! Is weinig slaap echt slecht? door Manon de Visser en Marloes Duivenvoorden We doen het elke dag: slapen. Wanneer je te weinig geslapen hebt, voel je je moe, traag en kan je misschien een beetje geprikkeld zijn. Maar waardoor komt dit en kan dit kwaad? Kunnen we makkelijk een nacht overslaan en doorwerken, of is dat slecht voor ons? Wetenschappers uit Philadelphia hebben aangetoond dat regelmatig een nachtje doorhalen permanente negatieve gevolgen kan hebben voor onze hersenen. Dit was op 19 maart 2014 te lezen op NU.nl onder de titel Slaaptekort zorgt voor een verlies aan hersencellen. Dr. Segrid Veasey en collega s hielden muizen tijdens hun onderzoek kortere of langere tijd continu wakker, waardoor zij te weinig slaap kregen. Hun artikel, gepresenteerd in het prestigieuze Journal of Neuroscience, legt uit dat bij langdurig slaapgebrek bepaalde zenuwcellen van deze muizen beschadigd raakten of zelfs onomkeerbaar verloren gingen. Deze zenuwcellen zouden van belang zijn voor het cognitieve vermogen. Ze liggen in een hersengebied genaamd Locus Caeruleus, ook wel: blauwe kern. Schade aan de cellen in dit gebied bij mensen kan het verloop van ziekten zoals Parkinson of Alzheimer versnellen. Omdat de slaapcyclus van muizen veel lijkt op die van mensen, kunnen we ervan uitgaan dat eventuele effecten bij mensen hetzelfde zullen zijn (1). De cellen die bij de muizen beschadigd raakten door slaaptekort zijn actief wanneer men wakker is en inactief tijdens de REMslaap. De REMslaap is een bepaalde fase van onze slaapcyclus waarbij onze hersenen over het algemeen vrij actief zijn (in de REMslaap dromen we bijvoorbeeld). Slaap lijkt daarom een beschermende rol te spelen voor deze specifieke hersencellen. Wanneer slaap uitblijft, wordt de beschermende rol overgenomen door productie van een eiwit genaamd SirT3. Vooral bij kortdurend slaaptekort worden de zenuwcellen door SirT3 beschermd. Er sterven dan geen hersencellen af. Wanneer muizen echter langer wakker worden gehouden, bijvoorbeeld twee dagen of langer, wordt minder van dit SirT3 geproduceerd. Bij deze muizen sterft wel tot 25% van de hersencellen van de blauwe kern af. Het lijkt er dus op dat goed slapen daadwerkelijk een functie heeft: namelijk de hersencellen van de blauwe kern helpen gezond te blijven en te beschermen (1). Volgens Dr. Veasey is dit het eerste onderzoek dat aantoont dat slaaptekort kan leiden tot het afsterven van bepaalde hersencellen. Moeten we echter wel geloven dat slecht slapen zulke verregaande gevolgen kan hebben? In hoeverre kan dit kloppen? We weten allemaal wel dat slaaptekort in mensen een slechte invloed heeft op oplettendheid en het concentratievermogen. Dit resulteert snel in het maken van fouten op het werk, blessures en verkeersongevallen. Chronisch slaaptekort wordt echter ook vaker gekoppeld aan een aantal aandoeningen, waaronder Parkinson en Alzheimer (1, 2). Deze ziektebeelden zijn duidelijk geen uiting van vermoeidheid, er moet meer aan de hand zijn. Laten we ons eens focussen op wat wetenschappers nog meer weten over slaaptekort. Wetenschapper Allison Lima en haar collega s hebben onderzoek gedaan naar het effect van slaapgebrek op het geheugen. Zij zagen dat het geheugen van muizen achteruit ging wanneer zij twee of drie dagen achter elkaar wakker moesten blijven. Dit werd getest met een soort doolhof. De muizen met slaaptekort onthielden minder goed hun keuzes in het doolhof en pikten dus minder snel de goede route op. Ook het vermogen om angst aan te leren was in sommige gevallen verminderd. Het negatieve effect op de prestaties werd vergezeld door veranderingen in onder andere de hippocampus. Dit is een hersenstructuur dat van belang is voor leren en geheugen (2). De Souza en collega s vonden dat er ook daadwerkelijk hersencellen van de hippocampus afsterven bij chronisch slaaptekort. Hiervoor gaven ze ratten gedurende drie weken lang maximaal zes uur per dag de tijd om te slapen. Zij vonden echter wel dat het afsterven van cellen voornamelijk bij oudere ratten voorkwam en niet bij jonge dieren. Dit betekent dat de jonge dieren mogelijk beter tegen chronisch slaaptekort kunnen (3). Maar wat is er dan aan de hand bij de oudere ratten waardoor ze gevoeliger zijn voor weinig slaap? Volgens het artikel van Dr. Veasey neemt de productie van het beschermende eiwit SirT3 af naarmate men ouder wordt (1). Mogelijk beschermt SirT3 ook zenuwcellen van de hippocampus bij een tekort aan slaap. Oudere dieren zouden dan gevoeliger zijn voor schade aan de hippocampus omdat zij de bescherming van SirT3 missen bij kortdurig slaapgebrek. Maar SirT3 is niet het enige mogelijke mechanisme voor bescherming van hersencellen. Onderzoek gedaan door Lima s onderzoeksgroep wijst namelijk de vinger naar een afname van activiteit van zogeheten antioxidant enzymen. Deze antioxidant enzymen ruimen normaal gesproken schadelijke moleculen (ook wel vrije radicalen) op. Wanneer er een disbalans is tussen de hoeveelheid van deze moleculen en antioxidant enzymen, ervaart de cel oxidatieve stress. Hierbij raken eiwitten en andere onderdelen van een cel beschadigd. Dit is wat volgens Lima en collega s gebeurt wanneer sprake is van weinig slaap. Zij weten dat slaaptekort samenhangt met een forse toename in de hoeveelheid van de schadelijke moleculen (2). Ook dr. Veasey zag een toename in deze schadelijke moleculen bij langdurig wakker gehouden muizen (1). Deze toename zou te wijten zijn aan een verminderde activiteit van de antioxidant enzymen (2). Deze lijken hun werk niet goed te doen bij een gebrek aan slaap. Het is dus goed mogelijk dat slaap een belangrijke rol speelt bij het onschadelijk maken van deze gevaarlijke vrije radicalen. Op basis van het onderzoek van Dr. Veasey (1) meldde NU.nl dat hersencellen van de blauwe kern bij slaaptekort zouden afsterven. Over de blauwe kern is verder niet veel bekend, maar aan de hand van artikelen over andere hersenstructuren bekeken 12
OP JE GEZONDHEID! wij of slaaptekort daar ook wel eens leidt tot een verlies aan hersencellen. Dit bleek zo te zijn in de hippocampus (3). Daardoor had de hippocampus een verslechterde functie gekregen, want het geheugen was minder goed (2). Door slaaptekort sterven er dus inderdaad hersencellen af in bepaalde hersengebieden. Dit geldt voor de blauwe kern en de hippocampus. De stelling is dus tot nu toe gedeeltelijk waar. Toekomstig onderzoek moet zich richten op welke hersengebieden nog meer gevoelig zijn voor slaaptekort en hoe slaaptekort uiteindelijk leidt tot het afsterven van cellen. Ook zou meer gekeken moeten worden naar de hersenen van mensen. Slaap is dus zeker belangrijk voor de hersenen en de rest van je lichaam. Af en toe overwerken of juist feesten is natuurlijk geen probleem, maar zoek regelmatig toch je geliefde bedje op! Referenties 1. Zhang, J, Zhu, Y, Zhan, G, Fenik, P, Panossian, L, Wang, MM, Reid, S, Lai, D, Davis, JG, Baur, JA, Veasey, S. Extended wakefulness: compromised metabolics in and degeneration of locus ceruleus neurons. J Neurosci. 2014; 34(12): 4418 31. 2. Lima, AMA, de Bruin, VMS, Rios, ERV, de Bruin, PFC. Differential effects of paradoxal sleep deprivation on memory and oxidative stress. Nauryn-Schmiedeberg s Arch Pharmacol. 2014; 387: 399-406 3. de Souza, L, Smaili, SS, Ureshino, RP, Sinigaglia-Coimbra, R, Andersen, ML, Lopes, GS, Tufik, S. Effect of chronic sleep restriction and aging on calcium signaling and apoptosis in the hippocampus of young and aged animals. PROGRESS IN NEURO-PSYCHOPHARMACOLOGY & BIOLOGICAL PSYCHIATRY. 2012; 39(1): 23-30 Een vast onderdeel van het vak Neurobiologie is Check the Facts, het schrijven van een populair wetenschappelijk artikel. Hierin wordt een (actuele) neurobiologische stelling getoetst, die moet worden beoordeeld aan de hand van wetenschappelijke literatuur. Elk jaar wordt er een winnaar uitgekozen en afgelopen schooljaar waren dit Manon de Visser en Marloes Duivenvoorden. Naast een oorkonde en een reep chocola, krijgen ze de eer dat hun artikel wordt gepubliceerd in de BioSCOPE. Gefeliciteerd Manon en Marloes! 13
GROETEN UIT... Alles op zijn kop door Marloes Leeflang PASSIE VOOR BIOLOGIE Herpetologie door Joris van den Berg Dit halfjaar heeft de BioSCOPE twee redactieleden in het buitenland zitten. Kahren van Eer en Marloes Leeflang zullen jullie afwisselend op de hoogte houden van hun avonturen in Finland en Australië. Marloes hakt in dit nummer de knoop door. Niet dat Utrecht saai is, maar het gras is altijd groener aan de overkant. De bijzondere Uithof heb ik voor een half jaar even ingeruild voor een campus down under. Wanneer jullie dit lezen, is het alweer een lange tijd terug dat ik hier aan de andere kant van de wereld ben geland. Na een ongemakkelijk lange vlucht kwam ik begin juli al aan in de fantastische stad Sydney. Ik had een kort uitstapje in Singapore, waar ik nog heb mogen meemaken dat Nederland in de halve finale met penalties verloor. Aan Macquarie University ga ik het komende halfjaar studeren en verschillende biologie-vakken volgen, met de focus op conservatie. Na een bizarre o-week, oftewel introductieweek, begon ik 4 augustus al met studeren. Elke dag werd ik herinnerd aan het feit dat iedereen in Nederland nog gewoon zomervakantie had. Daar zat ik dan, met een dikke trui en ugg-boots (ik moest er toch echt aan geloven) aan m n voeten aan voor mijn kleine verwarming, want het was ongelofelijk koud. Dat was mijn eerste les hier: het is niet altijd warm in Australië. Zoals iedereen weet, is Australië in veel opzichten anders dan Nederland. De sfeer en instelling is veel relaxter, iedereen roept om de haverklap no worries mate. Ook de natuur is compleet anders en als bioloog vinden wij dat natuurlijk het interessantst. Naaldbomen zijn hier vervangen door eucalyptusbomen, jammer genoeg zonder koala in de meeste gevallen. Naast de uni ligt een gigantisch nationaal park waar je dagenlang kan wandelen. Dat is wel even anders dan onze fantastische, maar wel wat kleinere, botanische tuin. Les nummer twee: alles is hier een tikkeltje groter, ook als het gaat om de plaatselijke fauna. In plaats van de grappige stadsduif hebben ze hier grote kaketoes en de kauwtjes zijn vervangen door ibissen. De simpele huismus is hier in de vorm van een iets grotere, regenboogkleurige lorikeet. Het blijft me verbazen. Les nummer drie is meer studiegericht: het is zo gek nog niet om maar drie dagen per week les te hebben. Hoorcolleges duren hier 55 minuten en hiervan heb ik er maar zes. Donderdag tot en met zondag ben ik helemaal vrij! Hoe fijn is dat. Ze compenseren het natuurlijk wel, door veel thuisstudie en opdrachten mee te geven. Desondanks heb ik genoeg tijd om lekker te genieten van het studeren in het buitenland! Eens in de zoveel tijd proberen we in de rubriek Passie voor Biologie iemand aan het woord te laten met een grote interesse voor een biologisch onderwerp. In dit nummer gaat Joris van den Berg vertellen hoe hij de passie voor herpetologie heeft ontwikkeld. Ben of ken jij iemand met een passie voor biologie? Mail dan naar bio-scope@uu.nl In de laatste periode van het studiejaar 2012-2013 volgde ik het vak Natuurbehoud Duurzaamheid en Plantendiversiteit, een zeer interessant vak waarbij je veel tijd in de Botanische Tuinen mag doorbrengen. Matyas (die het vak ook volgde) en ik hadden er een gewoonte van gemaakt om na afloop van de opdrachten nog even een rondje te maken door de tuinen. Dit omdat, zoals maar weinig mensen weten, daar een overvloed aan reptielen en amfibieën te vinden is. Meestal omvatte het rondje de rotstuinen, de vijver naast het kalkgraslandje, de slangenhoop en de houten bakken achterin de Botanische Tuin, waarin vooral riet groeit. Op één van deze rondjes waren wij gestopt bij het voorgenoemde vijvertje om te kijken of we een groene kikker of alpenwatersalamander konden opvissen, toen tot onze stomme verbazing een ringslang (Natrix natrix) voor onze neus voorbij kwam zwemmen, een soort waarvan ons verteld was dat die niet in de Botanische Tuinen voor zou komen, ondanks de bordjes bij de slangenhoop. Toen we de verbazing wat bovengekomen waren, kwamen wij in actie en één iemand probeerde de slang (die midden op het vijvertje zwom) naar de kant te jagen. De ander sloop om het vijvertje heen en probeerde de vluchtende slang te vangen. Het plan bleek al snel succesvol toen Matyas de slang wist op te pakken en we hem in alle rust op de kant konden bekijken. Nadat de ringslang grondig bestudeerd en gefotografeerd was, lieten we het beest weer gaan en gingen we zelf ook op huis aan, niet wetend waartoe deze ontmoeting uiteindelijk zou leiden. Een week later werden we door Vidar Bakker benaderd, die destijds de voorzitter der UBV was. Hij had op Facebook de foto s van de ringslang gezien en vroeg ons of het ons niet leuk zou lijken om een herpetologiecursus voor studenten op te zetten. Van het een kwam het ander en in het schooljaar 2013-2014 was de allereerste herpetologiecursus een feit. In de cursus proberen we de student enthousiast te maken voor herpetologie en behandelen we alle Nederlandse soorten. Dit proberen we te bereiken met colleges, bezoekjes aan de botanische tuinen en één grote excursie. Hetgeen ik zelf het leukst vind aan de cursus, is het feit dat we de studenten de Botanische Tuinen op een heel nieuwe manier laten zien en dat ze in het vervolg misschien ook in de tuinen rond blijven kijken. 14
DE ARK VAN UTRECHT No bird or insect door Fransesca Sangiorgi Het behoud van soorten is een veelbesproken onderwerp vandaag de dag. Onze rubriek De Ark van Utrecht, bedacht door Marloes Leeflang, is door een BBC documentaire met David Attenborough geïnspireerd en gaat in op dit belangrijke concept. De BioSCOPE stelt verschillende biologen één vraag, namelijk: Welke vijf organismen zou u meenemen op uw ark? Deze maand zal Fransesca Sangiorgi ons, in het Engels, haar invulling van haar ark vertellen. Which five organisms would you take on board on your arc? This question sounds as difficult as the one which book would you take on a deserted island? I do not exactly know which book, I may think about at least ten, but I would surely take a good thriller. I love mystery and somehow the mysterious aspect also characterizes some of the organisms I would take on my arc. Not much (or not only) to do with their potential to survive extinctions or to be able to keep life going on Earth they are simply organisms I like in some ways, for some reasons. I would certainly take a cat (better take two of opposite sex!). I love cats; they are so beautiful and harmonious and sooner or later I will need a lovely pet in my arc. I love their mysterious way of looking at you, as they were able to see inside you. I love their independence, their unpredictability, their habit of smelling the air around with their nose up. I wonder what kind of ancient mystery they carry with them. No surprise they were sacred animals for the Egyptians, elevated to the rank of God, or even better, a Goddess! I would certainly take at least one dinoflagellate. No need to take two, they can also reproduce asexually a dino what? No, not a dinosaur, but rather a much smaller, microscopic, mostly unicellular planktonic organism, which, contrarily to dinosaurs, happily survived the meteorite impact about 66 million years ago and would certainly be able to survive many more catastrophes. Dinoflagellates have been the leading theme of my research since I was a master student. I am convinced dinoflagellates must be among the smartest organisms on Earth. So small and so incredibly complex: some of them are photosynthetic, but they can decide to turn into predators; some of them can mysteriously kill thousands of fish or tens of big marine mammals by producing toxins (phenomenon known as Harmful Algal Bloom); some can set the romantic scene of our summer nights on the beach by being bioluminescent and flashing blue light when the waves break on the coast; they are able of resurrection, they can rest decades or even centuries in a dormant stage and pop up back to life when it is convenient for them. Isn t that smart? I am convinced I would take a blobfish (Psychrolutes marcidus) on board: marcidus, the Latin word for dripping, rotten. Yes, the blobfish is a pudding-like slimy animal, one of the mysterious creatures of the deep ocean. Its gelatinous appearance is simply a smart adaptation to survive in an environment where pressure is incredibly high. Why would I take it? First of all, it deserves a place in the arc as it won the competition for the Ugliest animal on the planet in 2013, a hard victory neck to neck with the proboscis monkey. Secondly, because it is an endangered species, often caught as by-catch by bottom nets during deep-ocean trawling. No, I am very sorry for them, but I would never take a bird or an insect. They are important creatures, but I really do not feel the need of having any of them on board. Enough animals, the last two organisms are plants. One is a coffee plant as I would not be able to survive a single day without coffee. Coffea arabica, I guess, would be the one; it gives the best quality coffee and, as it is self-pollinating, I would not need bees that I have decided to leave overboard. The second one is an apple tree: some species are also self-pollinating, they make beautiful blossoms, give delicious fruits. But mostly, I would be curious to plant it again in a perfect paradise to witness how the 21st century Adam and Eve behave when they are given a second chance. 15