BARAK Carl Bourgeois en Tijl Vanmeirhaeghe 08.11.2007-16.12.2007

Tentoonstelling 35m 3 jonge architectuur BARAK Carl Bourgeois en Tijl Vanmeirhaeghe 08.11.2007-16.12.2007 Tentoonstelling / Exposition / Exhibition

INLEIDING Van 2005 tot 2008 programmeren desingel en het Vlaams Architectuurinstituut gedurende drie seizoenen gezamenlijk de tentoonstellingenreeks 35m 3 jonge architectuur. De titel verwijst naar de ruimte (h x l x b: 251 x 391 x 286 cm) waarbinnen de actuele productie of de papieren visie van een nieuwe generatie architecten gepresenteerd wordt. Jonge veelbelovende architecten worden uitgedaagd creatief om te springen met de beperkingen van deze tentoonstellingsruimte. Aan de hand van één of meerdere realisaties, een statement, een visie, een theoretische reflectie, een installatie, portretteren ze hun drijfveren, hun aanpak en praktijk. Tot op heden werden volgende architectenbureaus gepresenteerd: Office kgdvs (Brussel), Van Belle & Medina (Antwerpen), Dessauvage & Mohammadi (Brugge), Kristoffel Boghaert (Gent), Jo Taillieu (Gooik), De Vylder & Hofkens (Gent), NU architectuuratelier (Gent), noumenon (Brussel), D haeseleer & Kimpe & Poelaert (Antwerpen/Gent) en URA (Brussel). Moritz Küng / Katrien Vandermarliere illustratie Richard Venlet - 1

De barak is een eenvoudige constructie die kamer en gebouw samenbrengt in één duidelijk begrensd verblijf dat onderdak biedt aan de bewoners van het moment. Zij vergapen zich niet maar slaan met deuren en wassen ruiten. Zij beplaten kamers om ze te betrekken en kijken door gaten naar binnen of naar buiten. 2 Woning Vandeneynde BARAK 2005, foto Filip Dujardin - 3

- Woning Casteleyn BARAK 2006, foto Filip Dujardin Kantoor Haeseryn BARAK 2007, foto Filip Dujardin - 5

ruimte Christophe Van Gerrewey 1. Architectuur maakt grenzen, en probeert op hetzelfde moment tot grensverlegging te verleiden. Hoe is dat mogelijk? In het werk van architectenbureau Barak, actief sinds 2003 als samenwerkingsverband tussen Carl Bourgeois en Tijl Vanmeirhaeghe, wordt die vraag niet meer gesteld. De prominent aanwezige gevels, muren, wanden, platen en dakhellingen, zijn onaantastbaar, tot ze plots tegen alle verwachtingen in toch weg kunnen vallen, en er openingen ontstaan. Op die plaatsen, zoals de Nederlandse auteur Van der Heijden het verwoordde in zijn roman De gevarendriehoek - op die plaatsen, daar houdt de wereld op. Niet lang, maar lang genoeg om vervolgens met verhevigde intensiteit opnieuw te beginnen. Een ondertussen nogal bekend voorbeeld is de woning Vandeneynde, gepubliceerd in A+ 204, en gerealiseerd in Sint-Amandsberg in 2005. Het gaat om een eenvoudige rijwoning die is uitgebreid met vier extra kamers. Het zicht vanuit de achtertuin toont de ontstellende logica die schuilgaat achter de verbouwing: de klassieke, Belgische achterbouwsels langs één tuinmuur werden in alle dimensies doorgevoerd, waardoor er één ononderbroken schijf - van kop tot teen, van voor naar achter, van onder naar boven - uit de rijwoning naar buiten treedt. De volgens de voorschriften toegelaten bouwenveloppe doet vervolgens de rest. Er ontstaat op die manier een gesloten woontoren, met een nagenoeg blinde achtergevel, die op een merkwaardige manier herinnert aan het Design for a world without people van de betreurde Nederlandse architect Gert Jan Willemse. Ook hier blijft de gevel namelijk onheilspellend lang muur, totdat pas helemaal onderaan, op de eerste verdieping, een klein raam blijkt ingeplant. De droom van openheid en vrijheid is in een wereld vol met mensen, vervangen door de droom van het gepaste, beheerste maar net daarom zo vrijgevige raam in een duidelijk aanwezige, ondoorzichtige huid. Slechts op de gelijkvloerse verdieping plooit het interieur naar buiten, door een reeks van zes raamkaders die zich op de ommuurde achtertuin richten - en door de harmonicaopstelling, ook op zichzelf. Het is de combinatie van de blinde achtergevel met de puntsgewijs geopende zijgevel, die de aangroei van oppervlakte, geleverd door de aanbouw bij de klassieke organisatie van het rijhuis, bijzonder maakt. In het veld van Spaanse natuurleien op deze gevel, geplaatst onder een helling van 45 graden, zitten vijf lichtgrijs geverfde koepels. Het zijn koepels die men normaal gezien aantreft in het platte dak van de achterbouwsels, maar die hier, ook door hun dwarse oriëntatie, elk vooroordeel over het rijhuiswonen op losse schroeven zetten. Het gaat er echter ook om dat het vijf keer dezelfde raamopeningen zijn - als men, in een wereld van individueel verbouwen en oneindig aanpassen, het wonen zelf niet kan serialiseren, dan toch minstens de elementen waaruit dit wonen is opgebouwd. Het drukt de bouwkost, en het verleent daarom de herkenbare esthetiek van de noodzaak. Dat geldt voor de koepels in de woning Vandeneynde, maar het geldt voor nagenoeg alle raamopeningen in de huizen 6 - Woning Vandewiele BARAK 2005, foto Filip Dujardin 7

en projecten van Barak. In de woning Vandewiele in de Belgische Ardennen zitten er 17 identieke, langwerpige, rechtopstaande ramen (of porte-fenêtres ) in de gevels: 3 keer 2 langs de voorgevel aan de kant van de oprit, een dubbel raam en een enkele deur langs de linkerkant en langs de toegangstrap, en een enkel en een dubbel raam, beiden gespiegeld op de verdieping, langs de achtertuin, de muur langs de rechterkant is blind. De posities en de combinaties zorgen ervoor dat in deze chalet, met een minimum aan middelen en op een beperkte oppervlakte, verschillende sferen worden gerealiseerd: een portaal, vier dubbelramen met plaats voor een balkon in de woonkamer, één lang raam in de keuken, en ramen op borsthoogte, die zich daardoor ver uitstrekken boven ooghoogte, in de slaapkamers op de verdieping. Vooral hier openbaart zich de waarheid van de barakiaanse filosofie van het gat: de bewoners slaan met deuren en wassen ruiten, en kijken door gaten naar binnen of naar buiten, staat er in de korte, kinderlijk eenvoudige maar onheilspellende beginseltekst die de architecten voor deze tentoonstelling hebben geschreven. Het naar buiten kijken, zonder zich te vergapen, wordt in vele van hun projecten een alledaags evenement: in de woning Van Dinter het gekaderde, spaarzame zicht op het nabijgelegen bos, of het grootse, zich van wand tot wand uitstrekkende raam in de bovenste slaapkamer; in de woning Beyers de lage ramen, gefilterd door de grassen in de tuin; in de woning Casteleyn de naaidoosgevel langs de achtergevel, met luikjes, deuren, blinde stukken, terrassen, borstweringen, en glazen vlakken. Het spreekt voor zich dat alle architecten over grenzen gaan, en zich bezinnen op waar buiten eindigt en binnen begint - of omgekeerd. Maar dat het werk van Barak ramen maakt door middel van muren, zoals woorden en zinnen ontstaan door wat niet is gezegd, is in de huidige architectuurwereld een geconcentreerde zeldzaamheid. 2. En muren worden, natuurlijk, gemaakt met materialen. Eerder dan typologie, schema, organisatie of ornament is in de alledaagse bouwwereld vaak de bouwstof betekenaar - bakstenen betekenen huizen, beton betekent een bunker, hout betekent een tuinhuis. Zelfs wat onder hedendaagse architectuur wordt verstaan, werkt volgens die codes: glas betekent een villa of een toegankelijk publiek gebouw, baksteen betekent degelijkheid en een gezond gebrek aan vernieuwingsdrang, staal impliceert een technologisch hoogstaande structuur. In het werk van Barak wordt zowel die volkse als die meer verantwoorde systematiek als een neurose beschouwd. Dat wordt het best duidelijk in het ontwerp voor woning Deprez. Het is een klassieke fermette in een al even klassieke verkaveling - althans wat de uiterlijke vorm betreft, die door (zogenaamd) stedenbouwkundige voorschriften wordt opgelegd. Dan houdt het op, of dan kalft het - letterlijk - af. Bourgeois en Vanmeirhaeghe kijken uit naar de dag waarop alle Vlaamse spouwhaken verroest zullen zijn, en de voorspouwbladen een voor een uit eigen beweging zullen omvallen, tuinkabouters en antieke kruiken als collateral damage verpulverend. Zinloos zijn die baksteenfaçades toch al jarenlang, aangezien elk huis, door die andere, strenge isolatievoorschriften, een plastic zak is geworden, die zowel lucht- als dampdicht is. Als een woning met een dampscherm is uitgerust, en het geheel regendicht wordt gemaakt, wordt een verluchtingsspouw overbodig. In de woning Deprez wordt de isolatie daarom 8 Woning Deprez BARAK 2008 -

direct op de binnenmuur aangebracht - als zwarte isolerende tegels, maar meteen ook als buitengevel. Daarom lijkt het van buiten uit, en voor wie abstractie maakt van de kleur van de buitengevel, een zoveelste woning in een verkaveling. Eenmaal binnen ontplooit zich echter een suburbane, Vlaamse en ontdubbelde variant van het huis Guiette van Le Corbusier: een trap van voor- tot achtergevel splijt de woning letterlijk in twee stukken, terwijl een trap langs de linkse zijgevel extra circulatiemogelijkheden biedt. Tussen die twee circulatieschijven ontspint zich een nauwgezet traject van kamers, die van elkaar en van de trappen gebruik maken om ontsloten en bewoond te worden. Niets is hier generiek, en tegelijkertijd zorgt alles voor verrassingen. De bewoners van het moment, staat er in de exhaustieve intentietekst, vergapen zich niet, maar beplaten kamers om ze te betrekken. Het gebruik van platen - nergens prominenter in het met oriented strand board beklede interieur van de woning Vandewiele - kan de indruk wekken dat Barak moderne architectuur maakt voor de arme Vlaming. Een beetje zoals mosselen door Louis Paul Boon de oesters van de werkende mens werden genoemd, of zoals Geert Bekaert sprak van de poëzie van de gemeenplaats. Er is echter meer aan de hand. Het bouwen van deze generatie architecten is niet naïef meer, net zomin als het stil is. Als het al zwijgt, dan doet het dat zoals stoute kinderen zwijgen die de wereld van de volwassenen maar al te goed doorzien. Het heeft de indigestie van een florerende architectuurcultuur al lange tijd verteerd, en het heeft haar eigen beroep langs de kant gezet. De overwinning van het altijd tijdelijke en onvoorspelbare gebruik door de bewoner, op de goede bedoelingen van de architect, wordt binnenste buiten gekeerd. Dat neemt niet weg dat Barak wel degelijk luxe kan bieden. Een in alle aspecten ruim bemeten opdracht, hoeft niet te resulteren in een inhoudsloos ontwerp. Het interieur dat de architecten bouwden voor het advocatenkantoor Haeseryn, eveneens in Gent, rijst op tussen een voorgevel aan de straatkant en een achtergevel met zicht op een afgesloten binnenplaats met garageboxen. Vier glazen binnenwanden evenwijdig met die gevels, en haaks op een ononderbroken muur van kasten, organiseren een open kantoor in een landschap van reflecterend glas. De wand met kasten en deuren is vervaardigd uit de zwarte platen waarmee gewoonlijk het interieur van vrachtwagens wordt bekleed. De laden en planken binnen in de kasten zijn in het rood geschilderd, als een opengesperde keel. Binnen een vast ritme geven de deuren uit op kleine kleedhokjes, die net voor de toegang tot de kantoren, refereren aan de metamorfose die advocaten doormaken als ze in het semi-publieke domein hun functie bekleden. De kantoren krijgen op die manier een verantwoord en gestileerd zwart aanschijn, hoewel het materiaal van die aard is dat het sporen, vegen en vlekken als het ware aantrekt. In de kelder van de kantoorverdieping - tot voor kort waren hier de kluizen van een bankfiliaal ondergebracht - is een vergaderzaal ingericht. Een dubbelhoge vide leidt als een krater, tussen de kantoren door, naar een rechtopstaand raam in het licht hellende plafond. De zaal die zo ontstaat, onder de grond maar op een bijna sacrale manier verlicht, wordt afgesloten door de voormalige en gigantische kluisdeur. Het is een embleem voor deze architectuur: de dienstbaarheid wordt verzekerd precies omdat, achter de hoek, verlangens, pretenties en uitgangspunten zichtbaar worden. 3 1 2 4 10 1. Woning Deprez / 2. Woning Beyers / 3. Woning De Keyzer / 4. Woning De Lauw - 11

255 3. Het is opmerkelijk hoe parallel die verlangens en angsten van de opdrachtgevers zich lijken te schikken. Het lijkt soms alsof ze als randvoorwaarden over dezelfde kam gescheerd worden. Ergert het je, schreef Paul Vermeulen in een brief aan Wim Cuyvers, bij wie beide architecten van Barak toch minstens een stuk van de stiel hebben geleerd - ergert het je, dat je critici je huizen constructief, positief vinden? Van het continue proces van filiatie en afstamming dat door de tentoonstellingsreeks 35m 3 jonge architectuur aan het licht wordt gebracht, reveleert het werk van Barak een nieuw aspect: het laat in zekere zin toe het oeuvre van Cuyvers opnieuw te interpreteren. Zo wordt het duidelijk dat het een van de meest wijdverspreide misverstanden in de Belgische architectuur is, dat de huizen van Cuyvers niet positief willen zijn, en niet onbeschaamd uit zijn op andermans geluk. Want net als de woningen van Barak maken ze de bewoners gelukkig zoals Humprey Bogart op het eind van Casablanca Ingrid Bergman gelukkig maakt. Die laatste had verwacht met Bogart naar de V.S. te zullen vertrekken, zodat ze eindelijk hun heimelijke maar passionele liefde volop zouden kunnen beleven. Terwijl de propellers van het vliegtuig al warm lopen, wordt ze echter door de integere, dappere Bogart - het schoolvoorbeeld van de ruwe bolster met de blanke pit - in de steek gelaten. Vertrek maar met je echtgenoot, zegt hij, op een dag zul je beseffen dat ik gelijk had. Hij heeft je nodig voor zijn werk, en de mensheid heeft zijn werk nodig. We ll always have Paris. Het geluk van en door architectuur is altijd een wreed geluk. Iets anders is niet mogelijk. In de meeste gevallen moeten de bouwheren daar niet eens van overtuigd worden. De woning Van Dinter in Maaseik staat op palen. Het gaat om een aanbouw van een loods in een bedrijvenpark, een loods die bovendien aan de uiterste rand van die industriezone staat. Aan de andere kant ligt er een kleine beek en begint er een bos. Zelfs in Limburg is dat een plek die de laatste jaren door diefstal werd geplaagd. Het contact met het maaiveld is in de woning, die in 2008 wordt opgeleverd, minimaal gehouden: er is een klein sas op de begane grond, en er is naast het terras een trapladder die naar beneden kan klappen om contact te maken met de tuin. De draagstructuur bestaat op de gelijkvloerse verdieping uit betonnen portieken, die een soort van overdekte speelplaats maken, als een uitbreiding van de tuin, en aan de voorkant als een overdekte parkeerplaats. Op die gelijkvloerse verdieping rust een houtskeletstructuur die de eigenlijke woning bevat: vier slaapkamers, een badkamer, een bureau, een keuken, een woonkamer. Een klassieke spouwmuur is hier dus evenmin aanwezig, of liever: er is een spouw voorzien die breed genoeg is om als terras of uitloopplaats bij de slaapkamers dienst te doen. De spouw werkt als de verborgen trajecten rond de Villa dall Ava van Koolhaas, maar dan in groepsverband: de architectuur laat jeugdige samenzweringen toe. De bouwfysische en constructieve vereisten zijn al voldaan door het binnenspouwblad - de buitengevel is een diagonaal rooster van houten latten, die de zon filteren, maar die telkens voor de slaapkamervensters toch als een deur naar binnen kunnen draaien, en een antichambre afbakenen - net als, natuurlijk, een gat om door naar buiten of binnen te kijken. De woning De Keyzer ontwikkelt zich eveneens in de hoogte. Op uitdrukkelijke vraag van de bouwheer is namelijk rekening gehouden met de global warming, de stijging van de zeewaterspiegel (en het 12 - Woning De Keyzer BARAK 2008 13

AFVALWATER NAAR STRAATRIOLERING - planken vloer 2686 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 - houten plankenvloer 2680 2686 2680 2686 thermische coupering 2680 - plafond zichtbaar beton (predal) - wanden zichtbaar metselwerk - plafond zichtbaar beton (predal) 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 2686 - planken terras - planken vloer - wanden overwegend beglaasd - osb vloer - plafond brut - wanden brut thermische coupering thermische coupering thermische coupering 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 332.5 - multiplex vloer STALEN BARDAGE VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND - wanden faience VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND - ALU gepleisterd BUITENSCHRIJNWERK plafond - GRIJS wanden gepleisterd ALU BUITENSCHRIJNWERK GRIJS - plankenvloer VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND - plankenvloer ALU BUITENSCHRIJNWERK GRIJS ALU BUITENSCHRIJNWERK GRIJS - hardhouten beplanking - plafond zichtbaar beton (predal) ALU DAKRAND ALU DAKRAND VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND SCHERM VAN OPEN HOUTEN BEPLANKING VEZELCEMENTEN BEKLEDING VAN DE EERSTE WAND SCHERM VAN OPEN HOUTEN BEPLANKING - planken vloer B C' A 825 75 20 380 15 105 210 20 vide vide tekenkamer natte cel stookplaats vide zolder A' 975 290 310 badkamer speelruimte overdekte buitenruimte speelruimte (teken)atelier hall hall tuinberging hall kruipzolder inkom eetplaats wc keuken fietsenberging VERDIEPING 2 B' C LANGSDOORSNEDE FUNDERING OP PALEN FUNDERING OP PALEN FUNDERING OP PALEN 0 0,5 1 1,5 2,0 STALEN BARDAGE B C' BEPLANKING 0 0,5 1 1,5 2,0 METSELWERK VOLUME BESTAANDE LOODS HOUTEN SKELETWANDEN A 825 75 20 380 15 105 210 20 badkamer - wanden faience speelruimte kamer vide vide berging kamer kamer bureau terras A' vest. keuken woonplaats eetplaats SNEDE BETONELEMENTEN SCHADUW 975 975 290 674 310 290 310 975 674 290 310 BESTAANDE LOODS speelruimte 210 kamer 240 40 300 253 190 250 250 terras 240 40 252 gang gang 240 240 753 BESTAANDE LOOD 753 VERDIEPING 1 B' C FUNDERING OP PALEN FUNDERING OP PALEN FUNDERING OP PALEN FUNDERING OP PALEN WAANVRAAG : BOUWEN VAN WONING AAN INDUSTRIELE LOODS VERDIEPINGSPLAN 1 + 2 B a LOT/BLAD d BA-3/6 AANVULLINGEN DE ARCHITECT DE OPDRACHTGEVER : GEGEVENS WERF : C' b e c f CARL BOURGEOIS EN TIJL VANMEIRHAEGHE architecten Forelstraat 74 B-9000 Gent T/F 32.9.225.38.07 carlbourgeois@pandora.be CARL BOURGEOIS 0476 416 406 carlbourgeois@telenet.be NV. VAN DINTER STAN VAN DINTER JAGERSBORGWEG 1.101 3680 MAASEIK TITEL : VAN DINTER METAL JAGERSBORGWEG 1.101 3680 MAASEIK ZUID_WEST ZUID_WEST GEVEL GEVEL ZONDER ZONDER HOUTEN BEKLEDING BOUWAANVRAAG 0 0,5 1 1,5 2,0 : BOUWEN VAN WONING AAN INDUSTRIELE LOODS 0 0,5 1 1,5 2,0 DWARS- en LANGSSNEDES a LOT/BLAD d BA-6/6 AANVULLINGEN b e c f CARL BOURGEOIS EN TIJL VANMEIRHAEGHE architecten Forelstraat 74 B-9000 Gent T/F 32.9.225.38.07 carlbourgeois@pandora.be DE ARCHITECT CARL BOURGEOIS 0476 416 406 carlbourgeois@telenet.be DE OPDRACHTGEVER NV. VAN DINTER STAN VAN DINTER JAGERSBORGWEG 3680 MAASEIK A 825 75 20 380 15 105 210 20 35 485 35 175 20 berging inkom A' 975 674 975 290 310 674 290 310 753 753 0 0,5 1 1,5 2,0 A GELIJKVLOERS 825 380 15 105 15 195 20 485 35 175 20 B' B C C' A' BEPLANKING BOUWAANVRAAG : BOUWEN VAN WONING AAN INDUSTRIELE LOODS METSELWERK GEVEL SNEDE BETONELEMENTEN SCHADUW GEVEL ZUID_WEST GEVEL MET HOUTEN BEKLEDING VOLUME TITEL BESTAANDE : LOODS LOT/BLAD BOUWAANVRAAG HOUTEN SKELETWANDEN : BOUWEN VAN WONING AAN INDUSTRIELE LOODS TITEL : ZUID_WEST GEVEL MET HOUTEN BEKLEDING a d BA-5/6 a LOT/BLAD d BA-5/6 AANVULLINGEN DE ARCHITECT DE OPDRACHTGEVER : b c AANVULLINGEN e f b e c f CARL BOURGEOIS EN TIJL VANMEIRHAEGHE architecten DE ARCHITECT NV. VAN DINTER DE OPDRACHTGEVE Forelstraat 74 CARL BOURGEOIS B-9000 Gent STAN VAN DINTER T/F 32.9.225.38.07 0476 416 406 CARL BOURGEOIS EN JAGERSBORGWEG 1.101. carlbourgeois@pandora.be TIJL VANMEIRHAEGHE carlbourgeois@telenet.be 3680 MAASEIK architecten NV. VAN DINTER Forelstraat 74 CARL BOURGEOIS B-9000 Gent STAN VAN DINT T/F 32.9.225.38.07 0476 416 406 JAGERSBORGW carlbourgeois@pandora.be carlbourgeois@telenet.be 3680 MAASEIK 14 - Woning Van Dinter BARAK 2007 15

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 waterniveau in de Schelde), en de naarmate de jaren vorderen steeds grotere kans op overstromingen. Daarom bevinden de kardinale onderdelen van het huis zich op de bovenste verdiepingen, en zit de gelijkvloerse verdieping als een waterdichte kuip met ramen onder het plafond, deels in de grond verzonken. De baksteengevel langs de buitenkant van het huis is een uniform geperforeerde huid. Dat wil zeggen dat er volgens een vast patroon bakstenen wegvallen, terwijl de tweede laag, die zich erachter bevindt, bijvoorbeeld ter hoogte van een buitenterras geheel kan verdwijnen. Het samenspel van die twee huiden, in combinatie met opnieuw uniforme gaten voor al dan niet beglaasde vensters, maakt het huis tot een anoniem schouwspel. Langs de oevers van de dreigende Schelde reveleert de gevel het patroon van de inwendige activiteiten, maar dan zonder ze volledig te openbaren. 4. De omgang met voorschriften, procesvoeringen en budgetten is vergelijkbaar met de omgang met intenties, verlangens en angsten. Het is het klassieke voordeel van de randvoorwaarden in de architectuur: ze maken de zaken makkelijker omdat ze de zaken moeilijker maken. Maar wat tegen de keer en de bekende gang van zaken gebruikt wordt, wordt ook altijd op een kritische manier ontbloot. Men gebruikt geen mes om een kist te openen zonder het mes te beschadigen, en zonder de snijdende eigenschap van het mes licht te ridiculiseren. De winst in de architectuur van Barak is altijd een winst die wringt. Dat toont zich het scherpst in een van de meest wrede schaduwduels die in de Vlaamse bouwwereld gevoerd kunnen worden: het duel van de tweewoonst of de half open bebouwing. Twee geplande fermettes staan naast elkaar te wachten om gebouwd te worden, en het is de architect die als eerste een bouwaanvraag indient, die de dakhelling, de nokhoogte en de rooilijn van het duo bepaalt. Barak heeft in een aantal vorige, afgevoerde projecten, een zekere expertise in dit soort zaken verworven. De halfopen woning De Lauw wordt echter binnenkort gerealiseerd. De kritische deconstructie van de notie van de Vlaamse villa is hier minder verregaand, of subtieler, dan in de woning Deprez. De door de buren opgelegde dakhelling wordt wel gevolgd, maar een voorschrift dat die dakhelling zich in de breedte volledig moet doorzetten, is niet letterlijk voorhanden. Daarom springt de nokhoogte, als in een echo van de woning Vandeneynde, voorbij de helft van de nok naar boven. Alles binnen de normen, maar de grens van die norm is zo vet aangezet, dat buiten de lijntjes kleuren een eufemisme geworden is. Het plan van het gelijkvloers wordt vervolgens radicaal in een voor- en een achterzijde verdeeld, door een functioneel blok met keuken, berging en trap, en met langs beide zijden opendraaiende deuren. De burgerlijke tweedeling van een representatieve mooie kamer vooraan, en een leefruimte achteraan, wordt op een zeer nuchtere manier in stand gehouden, om niet te zeggen gerationaliseerd. Het aloude gebruik is nog mogelijk, maar dan nog slechts als herinnering, en niet als een door de structuur opgelegde noodzaak. Het gaat om kamers die geen onderscheid kennen, maar die, als dat wenselijk is, er wel om kunnen vragen. Ook de gevels benadrukken diezelfde aantastbare uniformiteit: opnieuw worden zeven dezelfde dubbele ramen tot op de grond, waar nodig in de buitenhuid geplaatst. In de woning Beyers wordt voor het eerst in dit jonge oeuvre het harnas van 16 - Woning De Lauw BARAK 2008 17

bestaande situaties en opgelegde voorschriften noodgedwongen verwijderd. Het is een in alle opzichten royaal project. Het gaat zelfs om een villa met zwembad. De vraag wordt dan hoe en waardoor de elegante omzetting van randvoorwaarden in zowel genetische als interpretatieve pluspunten - het godsgeschenk dat alle jonge architecten als ze langzaam groot worden ten deel valt - vervangen wordt. Het antwoord is een feestelijke villa - feestelijk zoals in de films van Hitchcock: mensen kunnen elkaar ongestoord in de gaten houden, elkaar onverwacht tegenkomen of ongemerkt aan elkaar ontsnappen. Het is natuurlijk een toeval dat voortvloeit uit het evenement van deze tentoonstelling, dat de tijd altijd even bevriest. Toch lijkt het wel alsof het ontwerp voor dit huis een samenlegging van in andere projecten opgedane expertises vormt. De slaapkamers zitten zoals in woning De Keyzer in een kuip deels onder de grond met hoog ingeplante ramen die zicht bieden op een tuin vol grassen (een liefhebberij van de bouwheer); het huis wordt zoals in woning Van Dinter langs de onderkant ontsloten, en ook de auto wordt geparkeerd onder de woning; het rechtstreeks contact met de tuin is minimaal zoals bij woning Vandewiele in Vresse; er is een circulatieshortcut voorzien door middel van twee trappen in tegenovergestelde richting, die een lus vormt tussen twee verdiepingen zoals in de woning Casteleyn; de contour van het huis is opgebouwd uit betondallen, terwijl de buitengevels binnen de omtrek in baksteen zijn gematerialiseerd, zodat er een relatie tussen de verschillende huiden ontstaat die vergelijkbaar is met die in de niet gerealiseerde woning Hesters. Het bewijst dat er een betekenisvolle aanpak aanwezig is, die een oeuvre toestaat om op zichzelf verder te bouwen. 5. Wie over het werk van Barak spreekt of naar het werk van Barak kijkt, houdt zich dus onledig met architectuurcultuur. Ook daar is de deelname van Barak aan de 35m 3 jonge architectuur een bewijs van. Maar de manier waarop dit werk zich inschakelt in een bouwcultuur, zowel door te zijn als door zich te tonen, is opnieuw niet wat het lijkt. Of preciezer: het toont hoe de gebruikelijke uitgangspunten en maatschappelijke fenomenen functioneren, door er doelbewust niet op te gaan lijken. Ook wat de positie binnen het veld betreft, hebben Bourgeois en Vanmeirhaeghe veel geleerd van Wim Cuyvers. Naar analogie met het boek dat Deleuze en Guattari schreven over het werk van Kafka, zou men over een mineure architectuur kunnen spreken. Met dien verstande echter dat, in tegenstelling tot Cuyvers, de architecten van Barak niet of nauwelijks over hun architectuur spreken. Het is niet meer dan een logische evolutie, die bovendien het bouwen in stand houdt. De architectuur spreekt voor zich, en doet dat zoals een minderheid spreekt in de taal van een meerderheid. De weigering om zomaar cultuur te worden, om gereduceerd en ingeschakeld te worden als een eenduidig inzetbaar product in een eenduidig geïnterpreteerde industrie, is op die manier tot in de eeuwigheid gegarandeerd. Een benadering tot het fenomeen van de expositie - weliswaar niet van het eigen werk - heeft Barak al ontwikkeld door een tentoonstellingsconcept voor Contour te ontwerpen, de derde biënnale voor videokunst die afgelopen zomer in Mechelen werd georganiseerd. Het uitgangspunt was opnieuw een verdraaiing van de budgettaire beperkingen. In plaats van te investeren in tijdelijke tentoonstellingsinfrastructuur, werden de rekken uit een voormalige supermarkt ingezet. De 18 Woning Beyers BARAK 2008-19

supermarkt was een van de twaalf expositieruimtes, verspreid over de stad, die precies door het gebruik van de winkelinfrastructuur, als een netwerk aan elkaar werden gesmeed. Dat hergebruik maakte geld vrij voor een draagtas in textiel, die elke bezoeker samen met een gids kreeg aangereikt, en die ook als instant-kussen kon gebruikt worden, op elke denkbare plaats. De tentoonstelling verspreidde zich op die manier als een goed georganiseerd virus met duidelijk zichtbare symptomen, in de straten van Mechelen. Zoals in elke echte architectuur, werd het belangrijkste onderdeel van het verhaal verteld door de bezoekers zelf - en hun bewegende, kijkende, pratende of rustende lichamen. Tot slot, of als begin, is er de installatie voor de 35m 3 jonge architectuur in desingel in Antwerpen - een tentoonstelling die momenteel letterlijk overvleugeld wordt door de grote Hitchchock-expositie The Wrong House, en door de tentoonstellingsarchitectuur van PauHof. Het exterieur van het beschikbare volume van Richard Venlet is daardoor onzichtbaar en onbruikbaar geworden. Wie zal het verbazen dat het precies dat exterieur is dat door Barak zichtbaar en bruikbaar wordt gemaakt? In het verborgen interieur wordt, op de vloer, op het plafond, en op de vier wanden, een 35-voudige gevelstudie gepresenteerd van het werk van Venlet, in zwart en wit. Zoals bij de bekende Magritte-fontein, verspringen de kleurvlakken voortdurend van plaats. De ooghoogte die bij deze studie is gehanteerd, is die van de architecten: Bourgeois en Vanmeirhaeghe kijken - letterlijk - vanop dezelfde hoogte naar de wereld. De lengte van de bezoeker, zelden gelijk aan die van de ontwerper, bepaalt dus wat er naar de voorgrond komt. Het beeld is voor bijna iedereen anders. Het interieur bezit daardoor een psychedelische esthetiek die overgenomen lijkt uit een film als A Clockwork Orange. De box betreden is een duizelingwekkende belevenis, al was het maar omdat bewezen wordt hoe onuitputtelijk de benaderingen van het tentoonstellingsconcept blijken te zijn. Belangrijker is echter de nagenoeg ethische component die uit deze installatie spreekt, en die een logische consequentie is van de architectuur van Barak. Beide zijn verfijnde combinaties van de eigenschappen van architectuur - scherpgestelde equalizers met gevels en horizonten, wanden en materialen, verlangens en angsten, voorschriften en budgetten, culturen en representaties, als parameters. Zo wordt een altijd wijzigende blik gegund op dat ongrijpbare fenomeen waar niet mee te werken valt maar dat toch het resultaat is van elk architectuurwerk, en dat van Barak in het bijzonder - ruimte. 35m 4-35 gevelstudies van de 35m 3 box van Richard Venlet BARAK 2007 1. Snede 2. Planzicht 3. Dummy in ACEC, Gent, 2007 4. Militair Perspectief 45 1 2 4 3 20 21

35m 3 Installatie 35 m 4 / gevelstudie van de 35m 3 grote box van Richard Venlet 1 verpakking bordverf, 5 liter witte/zwarte vloertegels in MDF, in de massa gekleurd, 391 x 286 cm 4 looplampen 15W en 4 inox schroefhaken Biografie BARAK (2006) is de alliantie tussen architecten Carl Bourgeois ( Tongeren, 1969) en Tijl Vanmeirhaeghe ( Gent, 1976) die reeds sinds 2003 samen architectuur plegen. Beiden werkten geruime tijd als medewerker van Wim Cuyvers. Carl Bourgeois is sinds 2002 actief als docent aan de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst Sint-Lucas Gent. Tijl Vanmeirhaeghe geeft sinds 2001 atelierbegeleiding aan de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de Universiteit Gent. BARAK confronteert in zijn architectuur de beschuttende bouwenveloppe - de schil, de huls, de huid - met de elementaire bouwsteen van elk verblijf - de kamer. Kamer en omhulsel ontmoeten elkaar in de evidentie van de barak. BARAK tracht op die manier een oorspronkelijke architectuur te ontwikkelen die een tegengewicht wil vormen voor de gladde, minimalistische kwaliteitsarchitectuur die het architectuurlandschap de jongste jaren bepaalt. De architecturale carte blanche, een ongelimiteerd budget of een sterilisatie van het interieur om zoveel mogelijk leven uit het beeld te bannen, leiden zelden of nooit tot echte architectuur. Daarom tracht BARAK op zoek te gaan naar een robuuste, gebouwde vorm die probleemloos weerstaat aan contaminaties en verstoringen, en er meteen haar kracht uit puurt. Projecten (selectie) 2007 Contour 2007, tweede Internationale Video-Biënnale, Mechelen Woning De Keyzer, Gentbrugge Woning Deprez, Zwijnaarde Woning De Lauw, Zwijnaarde Woning Beyers, Temse 2006 Woning Van Dinter, Maaseik Woning Casteleyn, Gent Advocatenkantoor Haeseryn, Ledeberg 2005 Open Oproep 807 voor een bedrijfsverzamelgebouw in Lochristi Wachtpost met Brandweergebouw op de Internationale Luchthaven Oostende 2004 Woning Vandeneynde, Gent Woning Vandewiele, Vresse-sur-Semois 2003 Woning Jans, Gent Woning De Wispelaere, Gent Teksten 2007 De School Opgelost, van Hunstanton Secondary School tot De Nieuwste School, in OASE n 73, maart 2007 2006 De School als Ontwerpopgave - Schoolarchitectuur in Vlaanderen 1995-2005, publicatie in opdracht van de Vlaams Bouwmeester Marcel Smets en in samenwerking met Guy Châtel, Maarten Van Den Driessche, Christophe Van Gerrewey en Bart Verschaffel. 2006 De School als Apparaat - een kleine geschiedenis van het Belgische schooltraktaat, onderzoekstekst in voornoemde publicatie pp. 62-95 2006 Het Project van de Schoolarchitectuur, onderzoekstekst in samenwerking met Guy Châtel, in voornoemde publicatie pp. 142-147 2004 FLC extended - Future Conflicts, uitgegeven door VAI en A16 - begeleiddende tekst bij de publicatie. 2001 Wielrennen en het Landschap, plekproducerende strategieën voor het dorp Vlaanderen - AS n 166. 2000 B-sites, over de Plaats van een Kunst- en Onderzoekscentrum te Brussel, publicatie voor Brussel 2000, editor in samenwerking met Wouter Davidts. Versus, beeldvorming rond boksen in de VS - AS n 159. Publicaties 2007 Woning Vandewiele, in: A+ 208 Woning Vandeneynde en woning Casteleyn, in: A+ 204, pp.56-59 Tentoonstellingen 2007 35m 3 jonge architectuur, desingel Internationale Kunstcampus, Antwerpen Contact BARAK Carl Bourgeois en Tijl Vanmeirhaeghe Pijndersstraat 18, 9000 Gent / T 09 223 40 23 tijl@barak.cc / carl@barak.cc www.barak.cc Auteur Christophe Van Gerrewey studeerde architectuur aan de Universiteit Gent en literatuurwetenschap aan de KULeuven. Teksten van hem werden gepubliceerd in onder meer A+, DWB, OASE en De Witte Raaf. Eind 2007 verschijnt van zijn hand Ruskin. Een reisverhaal bij het werk van Office Kersten Geers David Van Severen in de reeks Vlees & Beton. 22 23

24 - Woning Casteleyn BARAK 2006, foto Filip Dujardin Kantoor Haeseryn BARAK 2007, foto Filip Dujardin - 25

26 - Woning Vandewiele BARAK 2005, foto Filip Dujardin Woning Vandeneynde BARAK 2005, foto Filip Dujardin - 27

Colofon Deze publicatie verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling 35m 3 BARAK Carl Bourgeois en Tijl Vanmeirhaeghe, van 8 november tot en met 16 december 2007 in desingel Internationale Kunstcampus, Antwerpen. Uitgever: desingel Internationale Kunstcampus, Antwerpen & VAi, Vlaams Architectuurinstituut, Antwerpen Algemeen directeur desingel: Jerry Aerts Directeur VAi: Katrien Vandermarliere Programma tentoonstellingen: Moritz Küng Programma 35m 3 : Roeland Dudal, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Teksten: Christophe Van Gerrewey, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Foto s: Filip Dujardin, Gent Eindredactie: Roeland Dudal Realisatie tentoonstelling, vormgeving: desingel 2007 desingel 2007 VAi BARAK foto s Filip Dujardin Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 28

INLEIDING Introduction Le centre artistique desingel et le Vlaams Architectuurinstituut ont conjugué leurs efforts pour vous proposer pendant trois saisons d affilée (2005-2008) une série d expositions sous l enseigne de «35m 3 de jeune architecture». Ce titre se réfère à l espace (283 x 408 x 303 cm) où nous avons invité une nouvelle génération d architectes à présenter leur production actuelle ou leur vision sur papier. Ces jeunes architectes émergents et plein de talent ont pour défi de composer de façon créative avec cet espace qui, forcément, pose certaines restrictions, et d y illustrer leur motivation, leur approche et leur pratique à travers une ou plusieurs réalisations, un manifeste, une vision, une réflexion théorique ou une installation. Les bureaux d architectes à avoir déjà eu l honneur de ces cimaises sont : Office Kersten Geers David Van Severen (Bruxelles), Van Belle & Medina (Anvers), Dessauvage & Mohammadi (Bruges), Kristoffel Boghaert (Gand), Jo Taillieu (Gooik), De Vylder & Hofkens (Gand), NU architectuuratelier (Gand), noumenon (Bruxelles), D haeseleer & Kimpe & Poelaert (Anvers/Gand) et URA (Bruxelles). Moritz Küng / Katrien Vandermarliereruimte illustratie Richard Venlet - 1

De barak is een eenvoudige constructie die kamer en gebouw samenbrengt in één duidelijk begrensd verblijf dat onderdak biedt aan de bewoners van het moment. Zij vergapen zich niet maar slaan met deuren en wassen ruiten. Zij beplaten kamers om ze te betrekken en kijken door gaten naar binnen of naar buiten. 2 Woning Vandeneynde BARAK 2005, foto Filip Dujardin - 3

4 5 - Woning Casteleyn BARAK 2006, foto Filip Dujardin Kantoor Haeseryn BARAK 2007, foto Filip Dujardin - 5

Espace Christophe Van Gerrewey 1. L architecture trace des frontières tout en tentant de les déplacer. Comment concilier ces démarches apparemment contradictoires? Dans les projets de Carl Bourgeois et Tijl Vanmeirhaeghe, qui en 2003 ont fondé le bureau d architectes Barak, cette question ne se pose plus. Les façades, murs, parois, panneaux et pans de toiture éminemment présents semblent invulnérables jusqu à ce que, de façon totalement inattendue, ils s effacent pour céder la place à des ouvertures. À ces endroits, explique l auteur néerlandais Van der Heijden dans son roman De gevarendriehoek, le monde bascule dans le néant. Pas longtemps, mais suffisamment longtemps que pour pouvoir tout recommencer à zéro, avec une énergie décuplée. La maison Vandeneynde, réalisée à Sint- Amandsberg en 2005 et publiée dans A+ 204, est exemplaire de cette démarche. Il s agit d une simple maison de rangée à laquelle Bourgeois et Vanmeirhaege ont ajouté quatre pièces. Vue du jardin, cette habitation révèle l effarante logique qui se cache derrière les travaux de transformation : les appentis typiquement belges, frileusement accolés à un mur du jardin ont été étendus tous azimuts pour donner naissance à une annexe monobloc qui est venue se greffer sur toute la largeur de la maison. L enveloppe extérieure, réalisée selon les normes, a fait le reste. Le résultat est un bloc d habitation doté d une façade arrière pour ainsi dire aveugle qui, curieusement, n est pas sans rappeler le Design for a world without people du regretté architecte hollandais Gert Jan Willems un projet dont la façade se dresserait comme un rempart inexpugnable, si ce n était qu elle s avère être percée d une minuscule fenêtre au ras du premier étage. Dans un monde où les gens vivent entassés, le rêve d espace et de liberté se voit transposé en une fenêtre dont la générosité réside entièrement dans le choix de son format et de son emplacement dans une peau opaque et impénétrable. Ce n est qu au rez-de-chaussée que l intérieur se déploie vers l extérieur à travers une série de six fenêtres qui s ouvrent sur le jardin entouré de murs, mais dont la disposition en accordéon opère à la fois un repli sur lui-même. La particularité de cette maison de rangée traditionnelle agrandie grâce à l ajout d une annexe réside dans la combinaison façade arrière aveugle/façade latérale partiellement ouverte. Cette dernière est coiffée d ardoises espagnoles naturelles, posées sous un angle de 45 et percées de cinq coupoles revêtues d une peinture gris perle. Par leur orientation hors du commun, ces coupoles, qui ont habituellement leur place dans des toitures plates, remettent en question tous les préjugés qui circulent sur ce type d habitat. En plus, il s agit de cinq coupoles identiques qui, à défaut de pouvoir sérialiser l habitat en soi dans un monde foncièrement individualiste et kaléidoscopique, trahissent une tentative de sérialisation d aucuns de ses composants. Cette sérialisation réduit le coût des travaux et confère de ce fait à l habitat cette esthétique parfaitement reconnaissable de la nécessité. Ceci vaut non seulement pour les coupoles de la maison Vandeneynde, mais aussi pour l ensemble ou presque des ouvertures des maisons et projets de 6 - Woning Vandewiele BARAK 2005, foto Filip Dujardin 7

Barak. La maison Vandewiele, située dans les Ardennes belges, compte 17 modules d ouverture identiques, déclinés sous la forme de portes-fenêtres à simple ou doubles battants et d une porte, répartis sur tout le pourtour de la maison, y compris à l étage, sauf sur la façade droite qui, elle, est aveugle. Cette disposition et ces combinaisons ont permis de créer, avec un minimum de moyens et sur une surperficie réduite, un chalet qui joue la carte de la diversité avec un portail, quatre portesfenêtres à doubles battants avec place pour un balcon dans le séjour, une longue fenêtre horizontale dans la cuisine et des fenêtres surélevées, qui s étendent donc bien au-delà de la hauteur des yeux, dans les chambres à l étage. «Les habitants claquent les portes, lavent les vitres et regardent à l intérieur et à l extérieur par des trous.» Cette phrase aux allures de manifeste à la fois simple, voire enfantine, et funeste, que les architectes ont rédigée à l intention de cette exposition, résume à merveille la philosophie barakienne. Dans la plupart de leurs projets, regarder dehors, sans se laisser éblouir, est un événement quotidien : que ce soit à travers la petite fenêtre parfaitement cadrée qui donne sur un bois ou l immense baie vitrée de la chambre située à l étage de la maison Dinter, à travers les fenêtres au ras de la pelouse de la maison Beyers, ou la façade arrière de la maison Casteleyn, qui est une mosaïque de baies vitrées de différents formats alternant avec des portes, des terrasses, des balustrades et des pans de mur aveugles. C est vrai que tous les architectes transgressent des frontières et jouent avec la frontière entre l extérieur et l intérieur. Mais ce que fait Barak, à savoir créer des ouvertures avec des murs ou, autrement dit, à former des mots et des phrases avec des non-dits, est une exception dans le monde architectural actuel. 2. Et qui dit mur, dit forcément matériaux. Dans la construction traditionnelle, les matériaux induisent, au-delà de toute considération typologique, schématique, organisationnelle ou ornementale, des associations : les briques font penser à une maison, du béton à un bunker et le bois à une maison de jardin. Même l architecture dite contemporaine fonctionne selon ces codes : le verre rime avec villa ou bâtiment public, la brique rime avec robustesse, doublée d une bonne dose de conservatisme, et l acier rime avec structure high-tech. Dans les projets de Barak, ce systématisme, tant populaire que professionnellement justifié, est considéré comme une névrose. Prenons la maison Deprez. Il s agit du moins en ce qui concerne son enveloppe extérieure qui est dictée par les (soi-disant) prescriptions urbanistiques d une «fermette» traditionnelle, située dans un lotissement à l avenant. Mais cela s arrête là, car au-delà de cette enveloppe tout s effrite, littéralement. Bourgeois et Vanmeirhaeghe rêvent du jour où tous les crochets de doubles murs cèderont sous l effet de la corrosion et les murs extérieurs des maisons flamandes s effondreront les uns après les autres, écrasant dans leur chute les nains de jardin et cruches anciennes. À quoi bon ces briques de parement puisqu en vertu de ces autres prescriptions rigoureuses, cette fois en matière d isolation, les maisons sont devenues des «sacs en plastique» qui ne laissent passer ni air ni vapeur. Et dès lors qu une maison est dotée d une barrière de vapeur et est entièrement étanche à la pluie, un double mur avec vide d aération n a plus le moindre sens. C est pourquoi dans la maison Deprez, l isolation (qui consiste en des carreaux isolants de couleur noire) est posée directement sur le mur intéri- 8 Woning Deprez BARAK 2008 -

eur, qui fait à la fois office de mur extérieur. Vue de l extérieur et abstraction faite de la couleur des façades, cette maison se fond donc dans le lot. Mais à l intérieur, on dirait une variante flamande suburbaine et dédoublée de la maison Guiette du Corbusier. Un premier escalier, qui s étend de la façade avant à la façade arrière, coupe la maison littéralement en deux, tandis qu un second, situé le long de la façade latérale gauche, ouvre un autre chemin d accès. Entre ces deux zones de circulation se déploie une série de pièces qui s articulent autour des escaliers, selon un trajet dicté par les murs et les ouvertures. Dans cette maison, où rien n est générique, on va de surprise en surprise. Dans leur déclaration d intention exhaustive, les architectes précisent que : «Les habitants actuels ne se laissent pas tromper par les apparences, mais travaillent avec des panneaux pour créer des espaces habitables.» L utilisation de panneaux tels les oriented strand boards éminemment présents dans la maison Vandewiele pourrait donner l impression que Barak fait de l architecture moderne pour les pauvres. Comme la moule est «l huître de l homme qui va au labour» (dixit Louis Paul Boon) ou comme Geert Bekaert parlait de la poésie du lieu commun. Mais détrompez-vous. Les architectes de cette génération ne sont ni naïfs, ni taiseux. Et quand ils se taisent, c est à l image de ces garnements qui ne répliquent pas, car ne connaissant que trop bien le monde des adultes. Ils ont depuis longtemps digéré ce trop-plein d une culture architecturale florissante et ont mis leur profession sur une voie de garage. Le temps où l utilisation éternellement temporaire et imprévisible des espaces par le maître de l ouvrage l emportait sur les bonnes intentions de l architecte est bel et bien révolu. Cela ne veut pas dire pour autant que Barak soit réfractaire au luxe. Un projet à tous égards «surdimensionné» n est pas forcément dénué de toute substance. L intérieur que les architectes ont conçus pour le cabinet d avocats Haeseryn, également situé à Gand, se dresse entre une façade avant qui donne sur la rue et une façade arrière qui donne sur une cour intérieure avec garages. Quatre cloisons en verre, parallèles aux façades et perpendiculaires à un mur d armoires juxtaposées, compartimentent l espace, tout en lui donnant les allures d un bureau paysager. Pour les armoires et les portes, les architectes ont utilisé des panneaux noirs avec lesquels on habille d habitude les parois intérieures des camions. L intérieur des tiroirs et les étagères sont peints en rouge. Les portes en amont des bureaux s ouvrent sur de petits «vestiaires» qui évoquent la métamorphose que les avocats subissent lorsqu ils revêtent leur fonction dans le domaine semi-public. Cette symphonie en noir émaillée de notes rouges et de reflets brille ici par sa pertinence et son élégance, même si le matériau mis en œuvre semble être fait pour attirer les taches, les traces et les empreintes. La cave, qui autrefois abritait les coffres d une filiale bancaire, a été transformée en une salle de réunion. De cette cave part un puits de lumière qui se fraye un passage à travers les bureaux du rez-de-chaussée, comme une cheminée de volcan le fait à travers la roche, pour partir à la conquête d une fenêtre en élévation située dans le plafond légèrement en pente. La porte de cette salle souterraine, qui est ainsi baignée d une lumière «sacrale», n est rien d autre que la porte blindée, monumentale, de l ancienne salle des coffres. Elle est emblématique de cette architecture qui garantit une fonctionnalité à toute épreuve, qu aucun souhait, exigence ni principe immuablement latents ne peut entamer. 3 1 2 4 10 1. Woning Deprez / 2. Woning Beyers / 3. Woning De Keyzer / 4. Woning De Lauw - 11

255 3. Entre les souhaits et les appréhensions des maîtres de l ouvrage, il existe souvent un étrange parallélisme, comme s il s agissait de «conditions annexes» mises dans un même panier. Dans une lettre, Paul Vermeulen demande à Wim Cuyvers, chez qui les deux protagonistes de Barak se sont fait leurs premières armes, si ça le gêne que les critiques trouvent ses projets constructifs ou positifs. Les œuvres de Barak révèlent un nouvel aspect de ce processus de filiation et de lignage mis en évidence par les expositions réunies sous l enseigne de 35m3 de jeune architecture : elles permettent de réinterpréter l œuvre de Cuyvers et de se rendre ainsi compte que la thèse selon laquelle les maisons de Cuyvers seraient réfractaires à toute forme de positivisme et ne seraient pas faites pour faire le bonheur de ses habitants est totalement erronée. Car à l instar de celles de Barak, les maisons de Cuyvers visent bel et bien le bonheur de leurs habitants, mais un bonheur de la nature de celui dont Bogart rêve pour Ingmar Bergman à la fin du film Casablanca. Cette dernière avait espéré partir avec Bogard aux États- Unis pour pouvoir enfin vivre leur passion au grand jour. Or, alors que les moteurs de l avion ronronnent déjà, Bogard beau noyau gisant sous une piètre écorce fait, en homme courageux et intègre, de son cœur une pierre et lui dit «Pars avec ton mari. Un jour, tu te rendras compte que j avais raison. Il a besoin de toi pour son travail et l humanité a besoin de son travail. We ll always have Paris.» Le bonheur que procure l architecture est toujours cruel. Irrémédiablement cruel. Et dans la plupart des cas, les maîtres de l ouvrage en sont parfaitement conscients. La maison Van Dinter à Maaseik est bâtie sur des piliers. Elle est annexée à un entrepôt, situé au fin fond d un zoning industriel. Au-delà de cette habitation, il a un ruisseau et ensuite un bois. Autrement dit, elle est une proie idéale pour les cambrioleurs qui, ces dernières années, ne se sont d ailleurs pas privés d écumer ce zoning. Cette maison, dont la réception est prévue en 2008, ne touche pour ainsi dire pas le sol, si ce n est qu au niveau d un petit sas et d un escalier télescopique formant un trait d union escamotable entre la terrasse et le jardin. Les piliers en béton sur lesquels la maison prend appui forment une sorte de portique qui, à l arrière, communique avec le jardin et peut donc servir de salle de jeu couverte et, à l avant, fait office de carport. La maison, dont le squelette est en bois, compte quatre chambres à coucher, une salle de bain, un bureau, une cuisine et un séjour. Elle est dotée d un double mur avec vide, mais pas du tout selon la formule consacrée. Dans son cas, ce vide est tellement large qu il peut servir de terrasse ou de galerie reliant les chambres à coucher. Il fait penser aux coursives secrètes de la Villa dall Ava de Koolhaas, mais opère ici en équipe : l architecture autorise des complots coquins. Le mur intérieur répondant déjà pleinement à l ensemble des exigences physiques et architectoniques, l enveloppe extérieure se résume à un écran en bois à claire-voie qui filtre la lumière du soleil, mais dont les pans situés à hauteur des fenêtres sont articulés et peuvent donc pivoter comme une porte pour créer une ouverture sur le monde extérieur. La maison De Keyzer est, elle aussi, construite en hauteur, à la demande expresse du maître de l ouvrage. Celui-ci a en effet tenu compte du réchauffement de la planète, qui dans les années à venir risque de donner lieu à de plus en plus d inondations dues à la hausse du niveau de la mer (et de l Escaut). C est pourquoi le nerf de cette maison se situe aux étages et le rez-dechaussée est conçu comme une cuve étanche partiellement enfouie dans le sol 12 - Woning De Keyzer BARAK 2008 13