01 onafhankelijk maandblad jaargang 6 januari 2012 z u i d e r l u c h t Gevraagd: buitenlanders De kindertijd is vaak een hel Kassaknallers in het theater Aad de Haas terug in Rotterdam De Finke Sisters in kus Duivels dilemma in Mephisto Anti-glamour bij Peter Lindbergh 1 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Bonnefantenmuseum Maastricht De schoonheid van stilte Japanse Nō en Natuurprenten van Tsukioka Kōgyo 17.01. 08.04.2012 3 4 www.bonnefanten.nl Ruben Castro Robbert Errico Rick van der Linden Dena Rajabi Lea Schniepp Roel Slabbers Milica Vrbaski Anja Schlaman Has studied at the FH Aachen and received her diploma in architecture in 1993. Untill 1995 she worked at several architectural offices in Cologne before studying in a master-course design at the Gesamthochschule Kassel. From 1995 untill 2002 she taught at the University of Applied Science in Dessau where she instructed a lot of field trips and architecture-photography excursions. Since the beginning of 2001 Anja works as freelance architecture-photographer, received several scholarship in Venice and made a lot of project trips to e.g. Damaskus, Cuba, Morroco. She par ticipated in several exhibitions and is since 2008 teacher of architecture photography at the FH Aachen. Willem Verhaeg Who studied at the Academy of Visual arts in Maastricht is a free-lance photographer, artist, designer and documentary-maker. He teaches on several academies like the MMA+ and MIA Maastricht. He participated in various exhibitions and works for himself as an autonomous artist as well as a freelance photographer for well-known (architectural) offices and institutes. He also did assignments for the Province Limburg and industrial corporations. He curated the Megprize-2011 for Photography for MEG and also in 2012, the Fritschy Stadscultuurprijs Sittard-Geleen for Documentary Films. He has a distinctive vision on art, architecture and culture. His work comprises for the most part on documentaries and reportages which reflects on his autonomous work. Iwert Bernakiewicz Has studied at the PHL University College, Hasselt where he received his diploma in architecture 1993. He worked as project architect at the office of Jo Coenen & Co architects in Maastricht for 10 years and worked on projects like Amsterdam Public Library and the restoration of the Oranje Nassau Mining headquarters; he coordinated contests and made the design and redaction of several publications and exhibitions. Besides he travelled two times for research projects to Japan; other research project are on architectural design strategies and restoration/ modification. Since 2004 he s teaching drawing & envisioning at the PHL University College Hasselt and since 2006 he also teaches at the TU Delft. Andreas Magdanz Has studied at the FH Aachen where he obtained his diploma in photography in 1991. His mentor was in this time Professor Wilhelm Schürmann. Since 1991 he s active as freelance artist. Before his lectureship for Photography at the RWTH Aachen where he works since 2008, he taught at the FH Aachen between 1994-1997. Andreas Magdanz participated in a large number of group exhibitions as well as solos al over the world. He wrote articles, designed and made books and is regularly interviewed on television and radio. He obtained several awards and prizes like the State Chancellery and the Art Foundation of North Rhine-Westphalia for the Vogelsang project. 2010 he founded the publishers label Mag- Books. Niels Dujourie Emir Genc Raimonda Guobyte Laura Joosten Dominik Schlütter Fulya Tatar Kōgyo, Atsumori, 1923 (detail). Collection Josephine & Robert Schaap Credit: Tsukioka Hasselt 2 Accompanying Photographer: Willem Verhaeg Location: Genk Students: Jonas Coenegrachts, Julia Krebs, Joey Rademakers, Leonie Tilmans 4Accompanying Photographer: Andreas Magdanz Location: Maastricht Students: Niels Dujourie, Emir Genc, Raimonda Guobyte, Laura Joosten, Dominik Schlütter, Fulya Tatar Liège t/m 22 januari milly zalm hei brent de lamp 17 januari ruby tuesday lezing door prof. janneke wesseling bongerd 18 heerlen www.schunck.nl goede voornemens Photographic Perception 1 3 Aachen Accompanying Photographer: Anja Schlamann Location: Kelmis Students: Ruben Castro, Robbert Errico, Rick van der Linden, Dena Rajabi, Lea Schniepp, Roel Slabbers, Milica Vrbaski Accompanying Photographer: Iwert Bernakiewicz Location: Kohlscheid Students: Luca Claußen, Magalí Eising, Franky Larousselle, Sylvia Schuster t/m 31 januari photographic perception 18 januari annie schreuders huisvrouw zonder beroep? During the workshops, the students worked in the Euregion and were given extensive knowledge about the craftsmanship as well as aesthetical aspects of architectural photography. The whole spectrum of experimental architectural photography had to be used. The participants were challenged to develop a personal way of watching, arranging and presenting. On the map of the Euregion Meuse- Rhine on the cover and in this book, the locations of the four groups are pointed out. The result of the workshop Photographic Perception was shown in an exhibition at SCHUNCK* from 17th November 2011 until 31st January 2012. Andrea Croé & Hein Smedts (Curators Architecture & Urbanism) t/m 22 januari salon parkstad SCHUNCK* is a multidisciplinary cultural institution that is specialised in Modernity and Urban Culture within international contemporary architecture and culture. That aspires to act as a dynamo for a discerning and critical artistic and cultural encounter between local districts and the world at large, within the context of the Euregion Meuse-Rhine. SCHUNCK* is housed in the Glaspaleis, a unique edifice built by the architect Frits Peutz in 1935 that is included in the uia index of the 1000 most significant architectural monuments of the 20th Century. This publication is the result of a photographical workshop in October 2011. The whole workshop focused on the perception of spaces and the way of looking at (scenic, urban, architectural) space. 21 students, from four architectural schools in the Euregion Meuse- Rhine worked on these subjects accompanied by professional photographers. The Euregion Meuse-Rhine is an international region which consists out of parts of The Netherlands, Belgium and Germany. How do we look at this region as a whole and what features tell us something about the international setting in Europe? Each country has its specific features (scenic, urban and architectural), but what about the Euregion Meuse-Rhine? 18 t/m 28 januari nationale voorleesdagen 1 Luca Claußen Magalí Eising Franky Larousselle Sylvia Schuster 2Jonas Coenegrachts Julia Krebs Leonie Tilmans Joey Rademakers HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG OVERAL TE VINDEN! WWW.HKLIMBURG.NL DE VERBOUWING ZIT EROP! CHECK ONZE NIEUWE INRICHTING OP WWW.HKLIMBURG.NL. 2 www.zuiderlucht.eu januari 2012
manu baeyens MAWAZO (het kwispelspel van de gedachten) THE MAGICIAN HOUSEMEISTER SCNTST RENAISSANCE MAN AKS LIVE HARD TON LIVE IFAN DAFYDD UP HIGH LIVE WELL SHAPED BUSHES THE WHATEVERS ONLY THE LONELIES (FT. GUNTER D.) FAISAL / MISS POLSKA SLASH THE REST!!! TICKETS 15 EUR KOOP ONLINE OP WWW.MUZIEKODROOM.BE TWEET #MODFEST nog te zien tot 29 januari 2012 Rijksweg Noord 71, Geleen Open op zaterdag en zondag 14.00-17.00 uur www.bis71.nl KUMULUS MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterschrijvenkunstactief KUnStverKennenKaLeidoScoop in 1 woord beeldend! workshops Mode en SieraadvorMgeving in 2012 ontmoet onze professionals: ton verswijveren MoulagE (18/1/2012) loet gescher sieraadvormgeving/metaaldraad (12/2/2012) juul sadée kleding En stof in vilt (7/3/2012) loet gescher upcycle de fietsband En plastic tube! (1/4/2012) InschrIjven & Info: www.kumulus.nl Poëzie langs de Ruggengraat van Landgraaf Nieuwenhagen Schaesberg Ubach over Worms 3 en/of Info@kumulus.nl www.zuiderlucht.eu januari 2012 Gedichtendag 2012 Wat Per fiets of per auto, poëzie ontdekken langs de Ruggengraat van Landgraaf met dichters Sander Koolwijk en André van der Veeke Wanneer Donderdag 26 januari 2012, 12.00-15.00 uur Start Noaberhoes De Wendelstraat 55 6372 vv Landgraaf Aanmelding info@poeziefestival.nl of (045) 5695292 Entree gratis Meer info www.poeziefestival.nl
museum het domein sittard van 15 t /m 23 feb 2012 in Hasselt Charlotte Schleiffert, Man in rode natuur, 2010; grafietpotlood, pastelpotlood, acryl op papier, 49 x 48 cm Charlotte Schleiffert Rozen en pistolen 10.09.11 22.01.12 Kapittelstraat 6 Postbus 230 nl-6130 ae Sittard t +31 46 4513460 info@hetdomein.nl www.hetdomein.nl Open: di-z0 11-17 uur Iedere 1e zondag v/d maand gratis entree! Museum Het Domein is een culturele instelling van theater, vertellingen, dans, muziek, workshops,... www.krokusfestival.be & www.ccha.be KUMULUS rokusfestival adv. Zuiderlicht.indd 1 21/12/11 14:13 MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterschrijvenkunstactief KUnStverKennenKaLeidoScoop KUMULUS Schrijft door! nieuwe SchrijverScUrSUSSen vanaf januari 2012 SneLLe beslissers KUnnen nog aanschuiven bij: EllE EggEls CrEatiEf schrijven / MastErClass CrEatiEf schrijven / levensverhalen schrijven tineke lemmens schetsen MEt tekst 4 MEDUSA CEMENT Andrea Lehmann (D) t/m 12 februari 2012 ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray www.odapark.nl InschrIjven & Info: www.kumulus.nl en/of Info@kumulus.nl www.zuiderlucht.eu januari 2012
Inhoud 12 8 12 14 17 Gevraagd: buitenlanders De kindertijd is vaak een hel Kassaknallers in het theater Enkeltje Utopia: Ajax in het Bonnefanten 20 Inèz Derksen 18 20 Aad de Haas terug in Rotterdam De verloren carrière van Leo Cuypers 22 Duivelse dilemma s bij Mephisto Mephisto 24 Time out of Mind: Doe Maar wel/niet 18 25 26 28 Inkijk: Finke Sisters in kus De anti-glamour van Peter Lindbergh Literaire helden 2: Franz Kafka 28 Aad de Haas 30 Wat was in. december 32 34 37 Ongehuwde moeders in Heerlen ZL-cultuuragenda Siciliaanse herinneringen Kafka 32 Vroedvrouwenschool 26 Cover: Stijn Huijts, per 1 maart directeur van het Bonnefantenmuseum in Peter Lindbergh foto Ward Ivan Rafik Maastricht. Zie pagina 17. foto Perry Schrijvers 5 www.zuiderlucht.eu januari 2012
5 In maart bestaat Zuiderlucht vijf o p r o e p jaar. Laat weten wat je van ZL vindt, mail naar: info@zuiderlucht.eu word begunstiger van zuiderlucht welkomstgeschenken Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, Rowland Jones Matchbook, 10% korting op wijnen van Vin Munnen (www.vinmunnen.nl) en een maand gratis naar de healthcenters van Il Fiore (www.ifhc.nl) www.zuiderlucht.eu/begunstigers z u i d e r l u c h t LandschaP in PersPectieF nieuwe ideeën over Limburg en de euregio maas-rijn ontwikkeld door internationale masterstudenten van de design academy eindhoven t/m 6/1 2012 Landschap in perspectief is onderdeel van het meer jarige programma Landschap, een samenwerkings verband tussen provincie Limburg, marres, centrum voor contemporaine cultuur en naim/bureau europa. gouvernement aan de maas, LimburgLaan 10, maastricht open: werkdagen 9-17.30 uur, gesloten: 26 t/m 30/12 2011 6 www.zuiderlucht.eu januari 2012
en Zijlstra voor ons allen Onder de schrille retoriek van de protesterende professionals uit de kunstensector gloeide afgelopen voorjaar ook een stille belofte. De sector zou zich voortaan meer openstellen en aansluiting zoeken bij de rest van de samenleving. Openheid en dialoog moesten de relatie met het publiek herstellen, kunst en cultuur zouden weer de plek opzoeken waar ze thuishoren: midden in de samenleving. Amper een half jaar later wordt van dat voornemen nog weinig vernomen. Nog voor Zijlstra zijn bijl aan de wortel van de sector had gezet, hadden individuele instellingen zich al een weg gebaand door het ministerie, al dan niet gesteund door politieke achterkamerdeals. De solidariteit van het Malieveld was verdwenen, het was ieder voor zich en Zijlstra voor ons allen. Deze Haagse reflex is moeiteloos overgenomen in de provincie. Beter gezegd: ook hier was het weer business as usual. Toen de nieuwe cultuurgedeputeerde Noël Lebens eind september in de Groote Sociëteit in Maastricht zijn eerste kennismaking met het veld had, vond dat als vanouds plaats achter gesloten deuren. En toen de kwartiermakers van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018 afgelopen najaar ideeën gingen collecteren voor het bidbook, gebeurde dat in alle beslotenheid met de usual suspects van de cultuurinstellingen. Alsof buiten die kringen nooit iemand een idee heeft. Terwijl er genoeg reden is voor nederigheid en herbezinning. De metamorfose van de Maastrichtse Timmerfabriek tot cultureel verzamelgebouw, een van de beoogde blikvangers van Via 2018, is van de baan. In navolging van het Zijlstra-beleid ziet Maastricht kennelijk weinig toekomst meer voor de productiehuizen Intro in situ (muziek) en het Huis van Bourgondië (theater), twee potentiële gebruikers van de Timmerfabriek. Overigens is het de vraag of de afgeslankte versie die er nu gaat komen, zoveel slechter is. Een meer organische invulling van zo n complex zou wel eens beter kunnen uitpakken dan het tot nu toe nagestreefde kant-en-klaarpakket. Intussen moeten de bestaande instellingen zichzelf opnieuw uitvinden om de dalende bezoekersaantallen te lijf te gaan. Het Theater aan het Vrijthof in Maastricht duikt qua bezoekers in 2012 voor het derde achtereenvolgende jaar in de min, in Venlo heeft De Maaspoort een kwart van de programmering weggesneden om een uitbreiding te kunnen financieren. Gelukkig is er niet alleen kommer en kwel: de theaters van Heerlen en Genk trekken juist méér publiek. Hetgeen door de concurrentie al te gemakkelijk wordt verklaard door de nieuwbouw. Ik vermoed dat het anders zit, dat het de programmering is die het hem doet. St. Jozefkerkplein te Weert WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu 7 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Voor studie, liefde Zuid-Limburg heeft personeel nodig. Alleen dan kan de regio optimaal inspelen op de verzuidelijking van onze economie. Maar hoe kom je aan werknemers? Het tijdperk van waar je brood is, is je vaderland behoort al jaren tot het verleden. door Gert-Jan Hospers Zuid-Limburg combineert een rustiek landschap met een industrieel verleden. foto DSM Aan grootse en meeslepende visies heeft Zuid-Limburg geen gebrek. Dagblad De Limburger zette ze onlangs nog eens op een rij. Een greep uit de regionale retoriek: het balkon van Europa, Eutropolis, Eurostad, Bandstad, Charlemagne en Zuidstad. Wat dat betreft lijkt Zuid-Limburg als twee druppels water op mijn thuisregio Twente. In de agglomeratie Enschede, Hengelo en Almelo zien visionairs bijvoorbeeld een Netwerkstad, Twentestad, Technovalley, Silicon Valley aan de Dinkel, Stedendriehoek en zelfs een Provincie Twente. Ook op andere vlakken hebben Zuid-Limburg en Twente veel met elkaar gemeen. Beide gebieden zijn qua inwoneraantal vergelijkbaar en combineren een rustiek landschap met een industrieel verleden ze zijn grootstedelijk in het groen. En ook al staan beide streken bekend om hun herkenbare identiteit, binnen de regio is er vaak sprake van dorpsdenken en kerktorenpolitiek. 8 www.zuiderlucht.eu januari 2012
of een droombaan Daarnaast delen Twente en Zuid- Limburg een gezond wantrouwen jegens Holland ( het Westen zeggen wij Tukkers), terwijl ze maar blijven worstelen met de Euregio. Toch is er een belangrijk verschil tussen Zuid-Limburg en Twente: de ligging. Het punt van Twente is dat je erheen moet je komt er niet langs. Natuurlijk, Twentse bestuurders hebben het graag over de Oost-West Corridor (Londen-Oldenzaal-Berlijn- Moskou). Die as valt echter in het niet bij de Blauwe Banaan, de sterk verstedelijkte zone van Manchester Zet in op retourmigratie en zoek het in buitenlands personeel. naar Milaan waar Zuid-Limburg midden in ligt. Van oudsher is Zuid- Limburg een kerngebied in Europa, een kruispunt van wegen en een economisch zwaartepunt. Waar vind je bijvoorbeeld acht internationale luchthavens binnen een uurtje rijden? Uit cijfers van Bureau Louter blijkt dat de Nederlandse economie zich de laatste jaren steeds meer in deze zuidelijke richting uitbreidt en dus niet naar Twente. De economische ruggengraat van ons land loopt van Amsterdam via Utrecht en Den Bosch naar Eindhoven en Venlo en van daaruit door naar Maastricht. De Randstad wordt een Handstad: ze heeft vingers gekregen die naar het zuiden wijzen. Het kan niet anders of Zuid-Limburg gaat van die verzuidelijking van de economie profiteren. Maar daarvoor moeten de beslissers wel op korte termijn in actie komen. Want waar halen we het personeel vandaan dat de regionale economie draaiende moet houden? Zonder slimme streken krijg je dat niet voor elkaar. Het is in deze tijden van recessie misschien moeilijk voor te stellen, maar de arbeidsmarkt zal een stuk krapper worden. De eerste tekenen daarvoor zien we nu al: nergens in ons land is de werkloosheid dit jaar zo sterk gedaald als in Limburg. Binnen Nederland is Zuid- Limburg één van de meest vergrijsde regio s. Zo is het grootste aantal werknemers in de sectoren onderwijs, overheid, vervoer/telecom, bouw en landbouw 55 jaar of ouder. Ook de industrie, zorg- en welzijns sector en zakelijke dienstverlening zijn in Zuid- Limburg relatief vergrijsd. In al deze sectoren verlaten de komende tien jaar grote groepen de arbeidsmarkt. Het verhogen van de arbeidsparticipatie is niet genoeg om het tekort op te vangen, net zo min als het inschakelen van onbenut personeel. Zuid-Limburg heeft een hoop nieuwe werknemers nodig. Maar hoe werf je die? Het tijdperk van waar je brood is, is je vaderland behoort al jaren tot het verleden. Zeker omdat andere regio s in ons land ook te maken krijgen met krapte op de arbeidsmarkt, gaat de concurrentie om personeel alleen maar toenemen. Aan de werknemers de keus waar ze willen werken. De beschikbaarheid van werk alleen zal dan ook niet voldoende zijn om arbeidskrachten naar je gebied te lokken. Je moet meer te bieden hebben, en het liefst voor-elk-watwils. Zo willen jongeren een bruisend uitgaansklimaat, terwijl gezinnen de voorkeur geven aan een veilige woonomgeving voor hun kinderen. Senioren vinden de nabijheid tot zorg belangrijk. En ook al heb je zoals Zuid- Limburg en Twente deze troeven in handen, dan nog stromen de mensen niet toe hoe goed je campagne ook is. De battle for talent vraagt om inzicht in de verborgen verleiders van De Randstad wordt een Handstad: ze heeft vingers gekregen die naar het zuiden wijzen. een regio. Waarom verhuizen we en waarheen? Als Nederlanders al verhuizen, dan blijven ze meestal in de buurt. Uit CBS-cijfers blijkt dat elk jaar tien procent van de Nederlanders verhuist, van wie 67 procent binnen de gemeente. Van de 33 procent die naar een andere woonplaats gaat, blijft het merendeel in de omliggende regio. Slechts zeven procent van alle verhuizingen is van de ene regio naar de andere. Vaak is dat in het kader van een studie, de liefde of een droombaan. Jongeren, singles en hoogopgeleiden verhuizen het meest over lange afstand. In tachtig procent van de gevallen gaat het daarbij om twintigers of dertigers, met of zonder kinderen. Het is dan ook niet verrassend dat veel projecten gericht op het werven van nieuwkomers niet aanslaan. Neem de Blauwestad, een woonproject in Oost-Groningen dat in 2004 met veel bombarie is opgezet om rustzoekers uit de Randstad te trekken. Van de 1800 kavels zijn er tot de herbezinning van het project in 2010 maar zo n 180 verkocht. De helft van de kopers kwam uit de buurt. Maar Zuid-Limburg is toch veel mooier en dynamischer dan Oost-Groningen? Dat is waar, maar dat betekent nog niet dat mensen huis en haard verlaten om er een nieuwe toekomst te beginnen. Wees eerlijk: zou u voor promotie in uw werk en 1500 euro per maand extra van Zuid- Limburg naar het schone en nijvere Twente verhuizen? Grote kans dat u nee zegt en dat is begrijpelijk. Ongetwijfeld hebben velen van u een warm gevoel bij de woonplaats, anders gezegd: een sense of place. Bovendien spelen praktische zaken, zoals de 9 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Colofon Podium Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu Zuiderlucht is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd maandblad dat in een oplage van 15.000 gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 351 00 29 Fax: 0031 43 350 06 36 Email: info@bodosz.nl Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 350 05 91 Mobiel: 0031 653 338 905 Email: w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 350 05 92 Mobiel: 0031 683 694 449 Email: e.hollman@zuiderlucht.eu Commercie en relatiebeheer: Loes Franck Tel: 0031 648 188 400 l.franck@zuiderlucht.eu Medewerkers: Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Rowland Jones, Koen Kleijn (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, An Olaerts, Ronald Rovers, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs), Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Chris Keulen, Franco Gori, Jasper Groen, Jacques Peeters, Perry Schrijvers. Administratie: Ineke Maas administratie@zuiderlucht.eu Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146 Maastricht CENTRE CÉRAMIQUE highlights januari 2012 Ma 2 jan t/m di 31 jan poëziefestival Stromend Poëzieparcours Zo 8 jan Rondleiding door tentoonstelling Anders nog iets voor u 15 januari t/m 15 februari wedstrijd Centre Ceramique daagt je uit om een app te ontwerpen! Zo 29 jan Concertlezing De uittocht met Anna Enquist en Ivo Janssen FEEST IN DE BIBLIOTHEEK 18 jan t/m 28 jan 2012 De nationale voorleesdagen voor peuters en kleuters Meer info: www.centreceramique.nl HET HUIS VAN BOURGONDIË productiehuis voor theater en performance Di 17 t/m za 21 jan TechnOpera House on Mars: PIXEL RAVE theatercollectief Urland 20.30u Do 19 en vr 20 jan theater BANG Veenfabriek Raadszaal Maastricht 20.30u reserveren: www.uitbalie.nl Za 21 jan debat Sphinx Spreekt: BANG Centre Ceramique 13.00u meer info www.sphinxmaastricht.nl Di 24 jan Nieuwjaars twee-daagse Gloednieuw Lucas Schlicher + Karin Netten 19.30u gesprek met de makers, 20.30u voorstelling Wo 25 jan Nieuwjaars twee-daagse Gloednieuw Emke Idema + Jan Martens 19.30u gesprek met de makers, 20.30u voorstelling www.huisvanbourgondie.nl, 0031 (0)43 3219960, Hoogfrankrijk 27 Maastricht KUMULUS Wo 11 jan literatuur Start nieuwe cursussen Schrijversschool Kumulus Herbenusstraat Ma 9 jan dans Start Flamenco voor beginners Kumulus/ Impulse Studio 2 Ma 9 & do 12 jan beeldend Start workshops Aquarel Kumulus Herbenusstraat Zo 29 jan dans Nationale Balletdag bij Kumulus/Impulse Kumulus Herbenusstraat www.kumulus.nl MUZIEKGIETERIJ highlights januari Vr 20 jan divers Nu of Nooit 2012 20.00u 7,- Wo 25 jan mestizo Che Sudaka 20.00u 12,- Vr 27 jan indie Intergalactic Lovers 20.00u 14,- Speciale prijzen en meer info: www.muziekgieterij.nl LUMIERE highlights Vanaf 5 jan film J. Edgar Clint Eastwood regisseert Di Capro in biopic over FBI-topman Vanaf 12 jan film The Iron Lady Meryl Streep schittert als Margaret Thatcher Vanaf 12 jan film Perfect Sense Sciencefiction liefdesdrama met Ewan McGregor Vanaf 26 jan film Michel Petrucciani Prachtige docu over de jazz-pianist / levensgenieter Vanaf 2 febr film The Descendants George Clooney schittert in de nieuwe film van Alexander Sideways Payne, diens beste tot nu toe Vanaf 2 febr film Le Havre De nieuwste Aki Kaurismäki, gooide zeer hoge ogen in Cannes Zie ook www.lumiere.nl Heerlen DE SPIEGEL highlights Do 5 t/m ma 9 jan film Midnight in Paris do t/m za 20.00u, zo 14.00u, ma 9 jan (seniorenmatinee) 13.30u Do 12 t/m zo 15 jan film The Guard do t/m za 20.00u, zo 14.00u Do 19 t/m za 21 jan film Code Blue 20.00u Do 26 t/m za 28 jan film Submarine 20.00u www.filmhuisdespiegel.nl Genk C-MINE CULTUURCENTRUM Wo 11 jan theater Tom Struyf/Onafhankelijk Toneel The Tatiana Aarons Experience 20.15u Wo 11 jan theater Maarten Westra Hoekzema De Verleiding 20.15u Don 12 jan muziek Admiral Freebee 20.15u (uitverkocht) Za 14 jan humor De comeback van Iwein Segers 20.15u 15-18 jan familietheater 6+ HETPALEIS Sunjata, de leeuwenkoning van Mali Vr 20 jan dans Thomas Devens/Balsem vzw Bubble 20.15u PREMIERE! Vr 20 jan muziek Wim Mertens Ensemble 20.15u Zo 22 jan aperitiefconcert Jan Vermeulen & Anne Cambier 11u Wo 25 jan theater Dood Paard Freetown 20.15u Volledig programma op www.c-minecultuurcentrum.be tickets uitingenk@genk.be - +32 89 65 44 80/90 10 www.zuiderlucht.eu januari 2012
nabijheid van familie en vrienden en het feit dat de kinderen nog op school zitten, een grote rol. De enkeling die wel naar Twente wil verhuizen, is er vast geboren, heeft er familiebanden of kent de regio van vakantie. En wat voor Limburgers geldt, geldt ook voor Tukkers: er is veel dat ze tegenhoudt om de regio te verlaten. Niet omdat Zuid-Limburg of Twente niet interessant zijn, maar omdat de baten niet opwegen tegen de kosten. Slimme streken gaan niet uit van maakbaarheid, maar van haakbaarheid. Hoe kan Zuid-Limburg dan aan werknemers komen? Twee slimme streken liggen voor de hand: zet in op retourmigratie en zoek het in buitenlands personeel. De eerste strategie haakt aan bij de sense of place van Limburgers in den vreemde. Je kunt een Limburger immers wel uit Limburg halen, maar Limburg niet uit een Limburger. Het gevoel bij de streek blijft en kan een reden zijn om terug te keren als er zich een mooie baan aandient. Dat geldt niet alleen voor voormalige inwoners, maar ook voor alumni van de UM en de Hogeschool Zuyd, oud-ondernemers en andere Limburg-fans. Vanuit een vergelijkbare gedachte hebben bedrijven in Twente een Career Center opgezet dat terugkomtukkers en hun partners assisteert bij allerlei praktische zaken die bij retourmigratie komen kijken. Gert-Jan Hospers: Wees eerlijk: zou u voor promotie in uw werk en 1500 euro per maand extra van Zuid-Limburg naar het nijvere Twente verhuizen? Zo zouden de Chemelot Campus, de lokale overheden in Zuid-Limburg en regionale welzijnsinstellingen zich kunnen richten op Limburgse studenten die over Nederland zijn uitgewaaierd. Ongetwijfeld heeft een groot deel van hen interesse in een stageplek, traineeship of baan in de Heimat. Naast het terughalen van Limburgers is het aantrekken van buitenlands personeel een slimme strategie. Dankzij het Verdrag van Maastricht staat Zuid-Limburg bij de meeste Europese werknemers op het netvlies, of het nu gaat om de Poolse metaalarbeider die op zoek is naar een baan of om een Spaanse kennismigrant die een carrièrestap wil maken. Bovendien hebben niet- Nederlanders geen vooroordelen over regio s binnen ons land, simpelweg omdat ze Nederland als één grote stad beschouwen. Vergelijk het met een Russische Matroesjka: in elke pop zit een andere pop. Buitenlanders zien de grootste poppen (Nederland, het zuiden, Limburg), terwijl voor inwoners de kleinste poppen (Mijnstreek, Kerkrade, Chevremont) relevant zijn. Met die poppen moet je durven spelen. Zo kan het voor Heerlen slim zijn om in internationaal verband aan te haken bij Maastricht, ook al druist dat in tegen de stadstrots. Buitenstaanders kijken nu eenmaal anders naar een gebied dan inwoners. Wil Zuid-Limburg profiteren van de verzuidelijking van onze economie, dan moet de regio de handen ineen slaan. Over een aantal jaren zijn werknemers namelijk een schaars goed. Samenwerking tussen alle partijen op de regionale arbeidsmarkt is essentieel om dit dreigende personeelstekort op te vangen. Als we de keuze hebben, dan verhuizen we niet zomaar naar de andere kant van het land, zelfs niet met geld toe. Maak daarom gebruik van de sense of place van Limburgers die de regio verlaten hebben en probeer ze te verleiden tot retourmigratie. Ook het werven van buitenlands personeel is een optie, als je daarbij maar inspeelt op het beeld dat buitenstaanders van de regio hebben. Slimme streken gaan kortom niet uit van maakbaarheid, maar van haakbaarheid. In Twente bestaat de neiging bij dit soort vraagstukken nogal eens te denken: laot mear kuuln, t löp wal lös. Oftewel: zo n vaart zal het wel niet lopen. Hopelijk heeft u in Zuid-Limburg meer daadkracht. Want alle vrijblijvende vergezichten over de regio ten spijt, de toekomst begint toch echt vandaag. Deze tekst is een weergave van de tweede Zuidstadlezing die de Twentse hoogleraar Gert-Jan Hospers hield op 12 december 2011. Hospers doceert economische geografie aan de Universiteit Twente en is bijzonder hoogleraar city- en regiomarketing aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Recente boeken van zijn hand zijn Krimp! (2010) en Er gaat niets boven citymarketing (2011). De Zuidstadlezing is een initiatief van Regiobranding Zuid-Limburg. 11 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Inèz Derksen: Tot je 35e mag je je kindertijd als alibi gebruiken. Daarna is er nog maar één persoon die je in de weg zit en dat ben je zelf. foto Perry Schrijvers 12 www.zuiderlucht.eu januari 2012
De kindertijd is vaak een hel Ook jeugdtheater Het Laagland voelt de tucht van staatssecretaris Zijlstra. We moeten wéér diep ademhalen, wéér creatief en inventief zijn, zegt mede-oprichtster Inèz Derksen. Haar motivatie is er niet minder om. Veel erger is dat het klimaat is verneukt. door Wido Smeets De ogen stonden op Kwatta, zegt Inèz Derksen wanneer ze in herinnering roept hoe het pas opgerichte Laaglandtheater elf jaar geleden naar Sittard verhuisde. Dus jullie Amsterdammers komen hier in Limburg jeugdtheater maken? en voor hoe lang?, vat ze de sceptische reacties samen toen de verhuiswagen voorreed. Maar Inèz Derksen, haar partner Bas Zuyderland en het bevriende regisseursstel Silvia Andringa en Paul Jonker wisten het zeker: hun toekomst lag in het zuiden. Elf succesvolle jaren later zijn de omstandigheden behoorlijk gewijzigd. Andringa en Jonker keerden terug naar de Randstad, de relatie met de gemeente Sittard- Geleen is inmiddels behoorlijk bekoeld. En de door staatssecretaris Halbe Zijlstra aan de cultuursector voorgeschreven shocktherapie laat het uit tien werknemers bestaande gezelschap evenmin onberoerd. Het Laaglandtheater zit op dezelfde plek waar het in 2011 van start ging: een voormalige nonnenschool tegenover het gemeentehuis. Directeur Inèz Derksen (Nijmegen, 1967) ontvangt op de eerste verdieping in wat vroeger, vermoedt ze, een natuurkunde- of scheikundelokaal moet zijn geweest. Met grote posters en nog grotere Perzische tapijten aan de muur, een lange tafel met tien stoelen, twee chaises longues en een bureau van getimmerde planken kun je niet spreken van een doorsnee kantoor. Wat ook geldt voor de Doorbraak Karlijn Hamer Het Laagland leidt ook jong talent op. Karlijn Hamer (22) volgde er als puber workshops, speelde op het Sittardse festival Zomerzone en volgde de kleinkunstacademie. Nu speelt ze als professioneel actrice in Laaglandproductie Meester van de Zwarte Molen, die 85 keer wordt opgevoerd in Nederland en België. bewoonster. De betogen van Derksen waaien alle kanten uit (om weer feilloos terug te keren bij het begin), haar kleding en lichaamstaal zijn even expressief als haar taal. Met zo n 160 voorstellingen trekt Het Laagland gemiddeld 24.000 bezoekers per jaar, gerekend volgens de Zijlstra-norm (17,5 procent van het subsidiebedrag terugverdienen) zit het gezelschap met gemiddeld 32 procent bijna op het dubbele. Toch gaat het Rijksbudget vanaf 2013 met ruim tien procent terug naar 500.000 euro. Derksen: Dat plafond wijst je wel je plek, en dat maakt het heel zuur. Net als de sfeer waarin het gebeurt: Ach, het is maar jeugdtheater. Waarna een bevlogen uiteenzetting volgt over het belang van jeugdtheater, de verbeeldingskracht bij kinderen zoveel groter dan die van volwassenen en de mythe van de kindertijd als paradijs. Een hel kan het zijn. Je bent afhankelijk van je ouders, van het geld dat je van hen krijgt, van school, van de verwachtingen van volwassenen. Het zijn altijd anderen die alles voor je bepalen. Nee hoor, als volwassene wordt het leven pas leuk. Als je als volwassene niet gelukkig bent, mag je tot je 35 e je kindertijd als alibi gebruiken, daarna zit je nog maar één persoon in de weg en dat ben je zelf. Dan moet je een schop onder je hol krijgen. Jeugdtheater kan die kinderhel verzachten? Ja, het is belangrijk om de jeugdjaren niet te romantiseren. Mijn hart gaat uit naar kinderen die thuis zoveel moeten slikken, die niet beter weten. Tot ze bij vriendjes zien dat daar níet geslagen wordt, dat hun ouders elkaar wél knuffelen. De kindertijd is vaak een kwestie van overleven. Ieder kind ontwikkelt daarin een eigen systeem waar je je als volwassene weer van moet bevrijden. Met de beeldende kracht van het medium theater moedig ik kinderen aan om, als het er echt op aan komt, te leren trouw te zijn aan zichzelf. Ook voor Het Laagland is het een kwestie van overleven. Bij ons valt het in verhouding nog mee. Het Huis van Bourgondië is door Zijlstra helemaal geschrapt, Toneelgroep Maastricht moet vier ton inleveren. Je bent tevreden met wat je hebt opgebouwd, en dan krijg je er nóg een plafond bij. Moet je wéér diep ademhalen, wéér creatief en inventief zijn. Ergens houdt het op. Erger is dat het klimaat is verneukt. Ook ouders hebben het al over wat er allemaal gebeurt met hun belastingcenten. Zijlstra ziet jullie het liefst met elkaar fuseren. Jeugdtheater is efficiënter dan volwassenentoneel, een voordeel dat deels zou verdampen bij een fusie. Dat is kapitaalvernietiging. We willen graag samenwerken met alle Limburgse theatercollega s, maar zien ook veel heil in samenwerking met musea, bibliotheken, muziekscholen, de toeristische sector, overal waar een jong publiek komt. Net als de Duitse scholen net over de grens. Je doet momenteel een gastregie in Stuttgart. Ik doe het al vijftien jaar, in Frankfurt, Mannheim, en nu opnieuw in Stuttgart. Ik verdien er geld voor Het Laagland en hou er ogen en oren wijd open om te zien hoe de collega s daar werken. Vergelijk eens. In hou van de degelijkheid en de techniek van de Duitsers. Theater, cultuur in het algemeen, hoort er bij de opvoeding. Ook zonder gelikte pr-marketing komen kinderen en ouders naar het theater. Het is een paradijs. Elk theater heeft een eigen ensemble met een repertoire. Een stuk kan daar probleemloos vijf jaar worden opgevoerd, bij ons is dat ondenkbaar. Dan ben je oubollig, niet vernieuwend genoeg. Te gek voor woorden eigenlijk, zeker bij jeugdtheater. Nergens anders ververst het publiek zich zó snel. Dit is het 5e artikel in de reeks Shocktherapie over de bezuinigingen in de cultuursector. Het Laagland speelt Meester van de Zwarte Molen op 29/1 in Weert en 24/2 in Sittard, en Oervrienden op 8/1 en 25/1 in Sittard. www.hetlaagland.nl 13 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Kassaknallers Ouderwetse publiekstrouw verdwijnt, de bezoekersaantallen dalen. Intussen bezuinigt de overheid op subsidie en gaat de btw op kaartjes omhoog. Hoogste tijd voor de theaters om zich te bezinnen op hun toekomst. Het is eenvoudig om abonnementenpubliek te trekken met comedy en grote namen uit de rock. Maar we halen liever verschillende soorten publiek binnen. door Paul van der Steen Vergelijk de oude Maaspoort in Venlo met het theater na de verbouwing: een wat naar binnen gekeerde cultuurtempel verandert in een gebouw met veel glas dat de mensen naar binnen wil zuigen. Zo zal het ook echt moeten gaan, legt directeur Leon Thomassen uit, want de theaterbezoeker is kritischer geworden en neemt zijn beslissing later. Trouw, als die er nog is, moet verdiend worden. De Maaspoort had in 2010-2011 een dramatisch seizoen: negentien procent minder bezoekers. Thomassen: Het had te maken met de verbouwing, maar er zat ook iets structureel mis. Vergelijkend met andere theaters zagen we dat we in Venlo te weinig echte publiekstrekkers programmeerden. Aan cabaret deden we bijvoorbeeld echt te weinig. De nieuwe Maaspoort,...een gebouw met veel glas dat de mensen naar binnen wil zuigen. foto s Perry Schrijvers 14 www.zuiderlucht.eu januari 2012
in het theater Voorganger Marcel t Sas moest van de raad van toezicht weg, omdat hij de drempel te hoog zou houden. Thomassen, tot dan de financiële man van De Maaspoort, nam zijn plaats in. Die achtergrond is terug te horen in zijn woordgebruik. Als een slager die zijn vlees in de aanbieding doet, schroomt hij niet om sommige voorstellingen te betitelen als kassaknallers. Als het Thomassen al op kritiek komt te staan, dan bereikt die hem niet. Hij zou het ook onterecht vinden. De Maaspoort heeft nu een iets betere balans tussen commerciële en moeilijkere voorstellingen. Alles komt hier verder nog aan bod, ook moderne dans, klassiek en opera. Bovenal wordt het aanbod een stuk mínder. Voor het lopende seizoen 2011-2012 staat een kwart minder voorstellingen gepland. Thomassen: Toch hebben we tot nu toe maar drie procent minder bezoekers. Dat betekent dat de bezetting per voorstelling flink is gestegen. In vergelijking met de rest van het land doe je het dan goed. Thomassen gelooft dat de weg naar boven gevonden gaat worden, al zal dat ook afhangen van de duur van de economische crisis. Intussen moet er ook omzet komen uit nevenactiviteiten: de verbouwing, die voorjaar 2012 afgerond moet zijn, bezorgt De Maaspoort behalve een middenzaal ook een grand café en een terras. We willen ook meer feesten, bedrijfsactiviteiten en congressen binnenhalen. Het piept en het kraakt bij de Nederlandse schouwburgen en theaters. Mede door de btwverhoging (van zes naar negentien procent) werd aan het begin van dit seizoen nationaal een teruggang in de kaartverkoop met zo n 15 procent gesignaleerd. Het Theater aan het Vrijthof in Maastricht programmeert weliswaar per theaterseizoen, de financiële rapportages aan de gemeente gaan per kalenderjaar. Voor 2011 rekent zakelijk directeur Jos Spauwen op een teruggang van zo n vijf procent. In de twee jaar daarvoor trok de schouwburg al tien procent toeschouwers minder (in 2010 111.881 betalende bezoekers inclusief LSO en Toneelstadfestival). Spauwen heeft meer zorgen: Je kunt er donder op zeggen dat grote producties om bezuinigingen af te wentelen nu hogere uitkoopsommen gaan vragen. Daar bovenop komen de bezuinigingsopdrachten vanuit de gemeente. Tot 2018 moeten we zo n tien procent inleveren. Terwijl dat jaar nu net in het teken zou moeten staan van Maastricht Culturele Hoofdstad van Europa. Spauwen: Zo n doel vraagt juist om nauwe samenwerking met instellingen en gezelschappen, en het steeds uitpakken met aansprekende festivals. Dat kost moeite omdat ook bij die partners flink het mes moet in de uitgaven. De eerste neiging is dan al gauw om te gaan navelstaren, je terugtrekken in je eigen bastion. Dat willen we niet. Ook het Toneelstad Festival dat afgelopen voorjaar ondanks het rijkelijk strooien met vrijkaarten weinig publiek trok, houdt het vertrouwen van de directie. Het Theater aan het Vrijthof profileert zich graag als A-theater, een podium met een artistiek smoel. Het populaire werk, zoals de grote musicals, laat het steeds meer over aan Heerlen, dat ook beter geëquipeerd is voor dat soort grotere producties. Zakelijk directeur Spauwen vindt dat niet erg: De uitkoopsommen zijn hoog bij musicals en ze zitten niet meer gegarandeerd vol, zoals zeven, acht jaar geleden. De grote hype is voorbij. Ondanks het teruglopend bezoekersaantal blijft het Theater aan het Vrijthof streven naar een 60/40-verhouding tussen artistieke en meer commerciële producties. Algemeen directeur Hugo Haeghens, die op die positie vorig jaar Jacques Giesen afloste: Dat kan 62/38 of 58/42 worden, Door de bijzondere sfeer in C-mine kiezen artiesten eerder voor Genk maar veel zullen we daar niet van afwijken. Komend uit het kleine Maasmechelen, waar het soms duwen en trekken was, koestert Haeghens het potentieel van een stad als Maastricht. De stad kent een echt theaterpubliek. De Belg gelooft wel dat er nog meer mogelijk moet zijn. Door consequent vast te houden aan programmalijnen en in niches te springen, kun je op andere manieren trouw aan het huis creëren die vroeger vanzelfsprekender was door abonnementenverkoop en vroege losse verkoop. Als het publiek vertrouwen krijgt in de artistieke visie van een theater, dan betaalt zich dat uit. Kijk hoe vol het in Maastricht zit bij stukken van Toneelgroep Amsterdam en het Nationaal Toneel, of bij moderne dans. Het vergt een investering van misschien wel tien jaar, maar het loont. Haeghens wil ook kleinschaliger zulk vertrouwen opbouwen. Een podium als AINSI, bij de ENCIfabriek, biedt daar mooie mogelijkheden voor. Ik wil daar vanaf volgend jaar jazz en performance van internationaal niveau programmeren. Voor een kamermuziekserie gaan we de Sint-Janskerk gebruiken. In Maasmechelen lukte het na een periode van opbouw ook om daarmee grote namen en toeschouwers te trekken. Dertig kilometers oostwaarts toonde Parkstad Limburg Theaters de afgelopen jaren grote ambitie. In 2007 trokken de podia in Heerlen en Kerkrade 181.671 bezoekers. Vorig jaar waren dat er 220.652. Van een terugloop, zoals elders, is nog steeds geen sprake, wel van een verminderde groei. Reden voor waakzaamheid, zegt directeur Bas Schoonderwoerd. Dat er nog steeds meer mensen komen, heeft in elk geval niets te maken met meer voorstellingen. Dat aantal is gelijk gebleven. En producties van het festival Cultura Nova worden sinds 2009 ook niet meer meegerekend. Dus het plaatje had er nog beter uit kunnen zien. Schoonderwoerd vreest dat de schouwburgen door de cultuurdiscussie (teneur: kunst is duur en elitair) een poenig imago hebben gekregen. Het is relatief onbekend dat we bij musicals vijf rangen hebben. Zo n voorstelling kun je dus ook voor twintig euro mee maken. Dat het in Heerlen ondanks alles nog redelijk crescendo gaat, schrijft Schoonderwoerd deels op het conto van wat in die stad de Culturele Lente wordt genoemd. Al moet onderzoek, dat nu plaatsvindt, uitwijzen of die Lente ook echt bestaat. Verder proberen we met zes programmeurs met ieder een gebied voor langere tijd programmalijnen uit te zetten. Zelf doe ik muziektheater en musical. Als programmeurs hun terrein en de makers die daar actief zijn goed in de gaten houden, kunnen ze het publiek steeds een stap voor zijn. De programmeurs zijn bij ons ook leidend bij de vermarkting van de voorstellingen. Zij kennen hun publiek. Met deze aanpak wordt de programmering minder hyperig, wordt er met kennis van zaken wat ontwikkeld. Met series creëer je een soort trouw bij het publiek. Ook over de grens, in Genk, is de stemming opperbest. De verhuizing van de plaatselijke schouwburg naar C-mine, het complex van de voormalige Winterslagmijn, zorgde in het eerste seizoen voor een publiekstoename van twintig procent. Dat komt bovenop de gestage groei in het decennium daarvoor, de opgaande lijn zet door. 15 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Programmeur Eddie Guldolf: Begin oktober zaten we qua kaartverkoop al op een niveau dat we een seizoen eerder pas in februari hadden. Het publiek in Genk komt uit de regio, maar ook van verder. We trekken mensen tot Aarschot en Leuven. Ook in de Nederlandse grensstreek ontstaat een nieuw publiek. Die toeschouwers hebben drie redenen om naar hier te komen: het soort voorstellingen dat ze hier kunnen zien, de kaartjes die goedkoper zijn en de mijnsite; in Nederland is veel uit het mijnverleden gesloopt, daar is de herinnering vervaagd. Die bijzondere sfeer maakt dat ook artiesten geneigd zijn eerder te kiezen voor een optreden in Genk, als ze maar één optreden in Belgisch-Limburg doen. In het verleden zou dat vrijwel automatisch Hasselt of Tongeren zijn geworden. De Maaspoort heeft nu een betere balans tussen commerciële en moeilijkere voorstellingen. Guldolf kiest niet voor de makkelijkste weg: Het is redelijk eenvoudig om het abonnementenpubliek te trekken met alleen maar comedy en grote namen uit de rock. Maar we halen hier liever verschillende soorten publiek binnen. Dat is iets meer een gok. We hadden in november Tom Lanoye hier twee avonden staan. Daar leg je aan het begin van het seizoen hooguit een fundament van honderd kaarten per voorstelling voor. Later, soms veel later komt de rest. Uiteindelijk waren beide avonden uitverkocht. Dat wist ik, maar niet iedereen wilde het geloven. C-mine is de thuisbasis, maar het theater maakt ook uitstapjes. Het eerste seizoen dat we hier zaten, hebben we niets op locatie gedaan. Omdat we ons volledig wilden concentreren op de nieuwe plek. Dit seizoen doen we dat nadrukkelijk wel: in een oude garage, in een natuurgebied. Nieuwe positieve effecten voor C-mine verwacht De uitbreiding van De Maaspoort in Venlo noopte het theater om een kwart van het programma weg te snoeien. Guldolf van de oplevering van het centrale plein van het complex, dit voorjaar, en de nomadische kunstbiënnale Manifesta die dit jaar Genk aandoet. Een kunstendebat zoals in Nederland heeft België nog niet gekend, maar ook hier staan cultuurbezuinigingen op til. Guldolf: Financieel zijn wij vooral afhankelijk van de gemeente Genk, die onze ambities deelt, maar landelijke maatregelen zullen toch hun effecten hebben. 16 www.zuiderlucht.eu januari 2012
enkeltje utopia Stijn Huijts: trots durven zijn op wat is bereikt Alexander van Grevenstein: onbestaanbaar foto s Perry Schrijvers Ajax in het Bonnefanten Opeens wist ik het zeker. Het kan nog goedkomen met Ajax. Het kan echt, tegenstrevers van het kaliber Louis van Gaal en Johan Cruijff in één organisatie. Het muntje viel op 25 november, tijdens de uitreiking van de Inspiratieprijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds in het Gouvernement in Maastricht. Op de voorste rij zaten Bonnefanten-directeur Alexander van Grevenstein en Schunckdirecteur Stijn Huijts gezellig met elkaar te keuvelen. Nou en?, zult u zeggen. Nou ja, die twee waren nooit zo n keuvelaars. Ze waren de Cruijff en Van Gaal van de Limburgse kunstwereld. Toen ik afgelopen zomer bij Van Grevenstein informeerde naar zijn opvolger, noemde hij het onbestaanbaar dat die uit de regio zou komen. Vier maanden later, op die vrijdagnamiddag in het Gouvernement, begreep ik dat het onbestaanbare niet bestaat en dat Stijn Huijts de nieuwe directeur van het Bonnefanten zou worden. Iets wat ik in maart 2011 op deze plaats al als de meest logische uitkomst had beschreven, waarvoor ik van diverse kanten met pek en veren werd beloond. Zo gaat dat. Dat de bekendmaking twee maanden op zich liet wachten, had te maken met de kronkelige wegen die selectiecommissies nu eenmaal bewandelen, en de Seelenmassage die nodig was om te voorkomen dat Huijts en Van Grevenstein, die tot zijn pensionering in 2013 in Bonnefantendienst blijft als adviseur, elkaar de tent zouden uitvechten. Even voorspelbaar als de benoeming was de verzuchting in Heerlen hoe het nu verder moest met de daar in 2006 aangetreden culturele lente. Het begrip werd gemunt door de toenmalige burgemeester Toine Gresel en was bedoeld als prikkel, de stad moest zich nu toch echt aan de eigen haren uit het moeras trekken. Gresel begreep dat het vijf voor twaalf was voor Heerlen dat tientallen miljoenen guldens had geïnvesteerd in de uitbreiding van het theater en de redding van het totaal verkommerde Glaspaleis. Die zo gewenste culturele lente kreeg een jaar later een gezicht toen Stijn Huijts directeur werd van het Glaspaleis. In de jaren erna werd Schunck, de nieuwe naam die over de grens beter bekt dan het onuitspreekbare Glaspaleis de middelpuntvliedende as die Heerlen cultureel aanzien gaf. De ene keer puilde het gebouw uit van de mensen, een andere keer was het angstvallig rustig. Maar er gebéurde wat. Ambitieuze exposities over Oscar Niemeyer, John Cage en Niki de Saint Phalle werden afgewisseld met gewaagde presentaties van Kim Gordon en Stanley Donwood, het internationale hiphopfestijn IBE groeide in no time uit tot een Heerlense traditie. Onder Huijts werd Schunck (een bijna onmogelijk gebouw om te bespelen trouwens) een van de weinige plekken waar cross over meer is dan een modewoord. Maar het lot van iedere frontstrijder is dat de medailles lang op zich laten wachten. Het trots durven zijn op datgene wat hier de laatste jaren is gerealiseerd, gaat veel Heerlenaren moeilijk af, zei Huijts laatst in een tvinterview. Daar klonk enige frustratie in door, maar hij hoeft niet ongerust te zijn. De fierheid op wat is bereikt zal met terugwerkende kracht bezit nemen van de stad nu zijn vertrek leidt tot een collectief terugkijken op de afgelopen vijf jaar. De culturele bloei van Heerlen, daarover geen misverstand, is inmiddels meer dan een mantra. De Parkstad Limburg Theaters trekken jaarlijks 220.000 bezoekers, dat is het dubbele van de score van het Theater aan het Vrijthof. Waar het culturele leven in Maastricht grotendeels van bovenaf wordt bepaald, heeft Heerlen een zelforganiserende subcultuur (i-beta,,zwart Goud, KuS, Cultuurbrouwerij, ec-cbs) die zich steeds nadrukkelijker manifesteert. Daarmee vergeleken, zei de Heerlense cultuurcriticus Ben van Melick laatst met gevoel voor de onderlinge verhoudingen, wekt Maastricht vooral de indruk van een slapend studentenstadje. Laat Stijn Huijts vooral een grote wekker meenemen. WIDO SMEETS 17 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Aad de Haas, Aad de Haas was een vrijgevochten Rotterdammer, een vurig katholiek, een stokebrand, een verzetsman en een kunstenaar met temperament. In de oorlog belandde hij in Zuid- Limburg, waar hij onderdak en emplooi vond, en waar hij zijn hele leven zou blijven. Als gelovig mens maakte hij veel werk voor religieuze gebouwen, maar daarnaast veel vrije schilderkunst, portretten, houtsnedes, etsen - alles bij elkaar een gevarieerd en levendig oeuvre waarvan in de provincie Limburg en daarbuiten nog veel te vinden is. De Stadsgalerij Heerlen, bijvoorbeeld, kocht eind vorige eeuw zo n 250 werken uit De Haas nalatenschap. De dood en het meisje (1966). Olieverf op paneel, collectie Schunck. Sommige kunstenaars worden vastgeketend aan één werk, één gebeurtenis, één detail. Van Gogh en het oor. Duchamp en het urinoir. Aad de Haas aan dat éne conflict, over de kerk van Wahlwiller. Maar er was veel meer. door Koen Kleijn Zo hangt er in het raadhuis van Landgraaf een serie opmerkelijke schilderingen van zijn hand. Het is een kruiswegstatie, veertien afbeeldingen van de laatste tocht van Jezus geschilderd in een rake, direct getekende stijl met opvallend contrasterende kleuren. Het is een raar gezicht: de schilderingen zijn uit een muur gehakt en hangen als grote brokken metselwerk op een wand in dat onooglijke gemeentehuis, toch al niet echt een plek waar je een mars naar Golgotha verwacht. Maar dan is het ook nog eens een versie die er niet om liegt: de schilder heeft het lijden scherp aangezet. De Romeinse soldaten die Christus aan het kruis nagelen dragen Duitse helmen. De hoofdpersoon is mager en geteisterd, de ogen toegeknepen, de vingers in doodsnood gesperd. De doornenkroon lijkt uit zesduims spijkers te bestaan. Aad de Haas (1920-1972) maakte deze kruisgang in 1958 voor de kapel van het St.-Jozefziekenhuis van Heerlen. Toen die in 1970 werd gesloopt kon een bewonderaar van zijn werk voorkomen dat de kruisgang verloren ging. De afbeeldingen werden uit de muur gezaagd, opgeslagen, en in 1987 aan de gemeente Landgraaf geschonken. Daar hangen ze nu: uit hun verband, zonder de gelovige context, vervreemd. Voor leven en werk van De Haas is dat exemplarisch. In navolging van een doorlopende wisselpresentatie in Schunck Heerlen wijdt de Kunsthal Rotterdam een overzichtstentoonstelling aan zijn werk. Het is een eervolle presentatie omdat De Haas met alle respect niet tot de grootste naoorlogse kunstenaars van ons land behoort. Hij stierf jong; in de korte tijd tussen zijn afstuderen in 1942 en zijn dood varieerde hij bovendien sterk in stijl en medium. De tentoonstelling toont honderdtien schilderijen en een overzicht van De Haas grafiek, tekeningen. 18 www.zuiderlucht.eu januari 2012
even terug in Rotterdam Er staan ook meubels die door De Haas werden beschilderd. De tentoonstelling biedt zicht op een rusteloos, misschien wel grillig kunstenaarschap, waarin emoties altijd aan de oppervlakte liggen. Het ene ogenblik is De Haas een vinnige, hoekige expressionist, vergelijkbaar met Otto Dix of Max Beckmann, maar even later vertoont hij een Chagallachtige spiritualiteit in een doezelende stijl die aan Redon doet denken, elegisch, zacht, dromerig en harmonisch. Er zit een chronologie in die stijlveranderingen, maar toch ook weer niet: alles kan altijd opduiken. Het is duidelijk dat er in zijn borst allerlei stijlen en vormen om voorrang streden. De oorlog is de katalysator van De Haas rusteloosheid. Al in zijn studietijd keert hij zich openlijk tegen de bezetter, die al voor zijn afstuderen werk in beslag neemt. Toch blijft hij ook daarna stoutmoedig exposeren en wordt hij gevangen gezet. Wanneer de Gestapo op het punt staat de ontaarde kunstenaar om het leven te brengen, wordt hij om onverklaarbare redenen vrijgelaten en duikt hij onder in Zuid-Limburg. Daar weet hij ternauwernood te overleven. Een bevriende pastoor helpt hem aan onderdak en daarna, als de oorlog voorbij is, aan een opdracht: de beschildering van het interieur van het St. Cunibertuskerkje in Wahlwiller. Een kruisgang, een altaarstuk en grote figuren op de wanden. In 1947 begint hij er aan. Wie dat werk anno 2011 ziet, kan zich de rel die volgde nauwelijks voorstellen. De Haas schilderde zijn kruisgang in zijn doezelende stijl. De achtergrond is helder goudgeel, de figuren hebben vage contouren en kinderlijke vormen, alleen hun ogen zijn als zwarte kooltjes herkenbaar, waardoor de ernstige gebeurtenissen een poëtische, meditatieve waarde krijgen. Op de wanden van de kerk en boven het altaar maakte hij grotere schilderingen van Bijbelse figuren, engelen en heiligen op groene en paarse fonds. Het geheel doet denken aan vroegchristelijke decoraties als in de catacomben van Rome, de mozaïeken van Ravenna of de eerste werken van Giotto. Naar verluidt ging De Haas geheel in het werk op. Hij stond gehuld in een oude pij op de steiger en voelde zich volkomen deelnemer aan het lijden van Christus. De burgers van Wahlwiller kwamen kijken. Ze vonden het best mooi, maar dat gold niet voor iedereen. De kritiek kwam uit verdachte hoek, van de criticus Albert Kuyle, een verstokte katholieke fascist die in de oorlog volkomen aan de verkeerde kant had gestaan. Zonder het werk zelf te hebben gezien trok Kuyle van leer tegen de schilderingen, die hij onnozel, onmachtig en daarom hinderlijk vond, en ronduit ontoelaatbaar. De kerk zou deze kunst moeten verbieden, zei Kuyle. De kwestie liep opeens hoog op. Een Nederlandse pater in Rome kaartte de zaak aan in het Vaticaan, en in een pauselijke encycliek werd het werk van De Haas veroordeeld als misvormingen en verkrachtingen van de gezonde kunst, in strijd met de christelijke betamelijkheid, zedigheid en vroomheid. En hoewel de pastoor van Wahlwiller het voor De Haas opnam, net als vele andere vooraanstaande katholieken, kwam het bisdom tussenbeide. Het werk moest weg. Bijgestaan door de dorpspastoor haalde De Haas op Goede Vrijdag 1949 zijn kruiswegstaties van de muur. Onze Lieve Heer vliegt de kerk uit, zei hij later, en: Het enige verschil met de nazi s is dat ze de nagels niet van je poten af trokken. De affaire had grote betekenis voor De Haas. De vergelijking met de nazi s was cru, maar niet overdreven: binnen vijf jaar was zijn werk eerst door de Duitsers en daarna door de kerk van Rome verketterd en in beslag genomen. Het maakte hem alleen maar nog strijdbaarder. In zijn werk van de jaren vijftig en zestig zette hij zijn Aad de Haas (19210-1972). foto Schunck Heerlen maatschappijkritiek steeds krachtiger neer in vinnige kleuren en hele expliciete erotische scenes. In de jaren vijftig keerde het tij in de Kerk, en al gauw vond ook moderne kunst in de kerkgebouwen een plaats. Die ommekeer verklaart de opdracht voor de kruisgang in de kapel van het Ziekenhuis in Heerlen, die nu in Landgraaf hangt. De Haas had echter zijn vage, poëtische stijl inmiddels afgeschud. Zijn Christus in Heerlen was een gemartelde medemens, niet een hemelse overwinnaar, en zijn beulen droegen de laarzen en helmen van het Derde Rijk. Het lijkt duidelijk dat de kunstenaar zich sterk met Jezus vereenzelvigde. De staties uit Wahlwiller werden overigens niet vernietigd, maar ze belandden in het Bonnefantenmuseum. In 1980 werden ze in het kerkje teruggeplaatst. De Haas werd postuum gerehabiliteerd, in het kerkje van Wahlwiller, door bisschop Wiertz. Aad de Haas, Geloof, Heimwee en Liefde. Tot en met 4 maart in de Kunsthal, Rotterdam. www.kunsthal.nl 19 www.zuiderlucht.eu januari 2012
Veel genot en 20 www.zuiderlucht.eu januari 2012 Leo Cuypers in 1973 tijdens een uitvoering van de Johnny Rep Suite. De pianist is gehuld in het shirt van de toenmalige Ajax-vedette.