n nummer vol HISTORIE & TOEKOMST AANBIEDING SPECIAAL VOOR U BIJ FLETCHER HOTELS! 4 2013 In actie voor Polders Poelgeest! Zo ontstond Zuid-Holland, 10.000 jaar geleden Reportage: jonge kids in Zuid-Hollandse natuur Volg de Atlantikwall, historische lijn in onze duinen Heerlijke wandelroute langs buitenplaatsen en bollen Toekomst van Ommeloop gered!
FLORA 4 2013 Wie kent ze niet? WILGEN Ivonne Wierink/123rf.com Een treurwilg sprak: Ik wil niet zeuren, Maar al dat treuren uitentreuren Is meer, dan ik verdragen kan. Ik word daar in-, intreurig van! [...] Ik ben in t diepst van mijn gedachten Een knotwilg!, sprak hij en hij lachte... uit: Treurwilg Alexander Pola (dichtbundel De taal der dingen, 1989) Volgend jaar wordt het Zuid-Hollands Landschap tachtig jaar. Tachtig jaar onverdroten bezig met de bescherming van natuur en landschap in de drukke provincie Zuid- Holland, niet zeuren en treuren maar werken en versterken. Tijd om een woordje te wijden aan de wilg, oer-hollands gewas en, bovendien, onderdeel van het ZHL-logo. Laat mij dat nu nooit echt zijn opgevallen! U wel? GEWILD POLDERGEWAS Laatst reed ik per trein van Utrecht naar Den Haag en het viel mij weer op hoezeer wilgen het polderlandschap bepalen: schietwilgen en treurwilgen te over in de nabijheid van wegen en bebouwing, wilgenstruiken langs de spoorlijn en in overhoekjes, en knotwilgen her en der langs de poldersloten. In de buurt van de rivieren komen daar nog de grienden bij. WILLIG CULTUURGEWAS Van eeuwen her stamt het gebruik van wilgen vanwege hun soepele willige takken en hout. Vlechtwerk voor manden en allerhande matten, de laatste ook nog steeds belangrijk als waterkering, en kwaliteitshout voor klompen tot en met cricketbats. De meest menselijke wilg die er bestaat is gewis de knotwilg: gewillig én koppig, waarbij knotten doet uitbotten. De god onder de wilgen, zoals Alexander Pola het impliciet uitdrukte. WILD NATUURGEWAS In natuurgebieden kom je de wilde kruipwilg tegen, een struikje van enkele decimeters tot hooguit een meter, als het ware een nederige voetnoot in het wilgengeslacht. Klein maar fijn en verre van kruiperig. Schijnbaar fragiel maar een taai rakkertje dat tot in het droogste duinzand en het zompigste moeras voor een vrolijke noot zorgt. tekst: Hanneke den Held COLOFON n nummer vol HISTORIE & TOEKOMST LekKer-lezennatuUrw eetjes-boek!korting VOOR U UITGAVE is het kwartaaltijdschrift van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Jaargang 42, 4/2013 CONTACT Oude Delft 116 2611 CG Delft (010) 272 22 22 info@zhl.nl www.zhl.nl De minimale bijdrage is 20,- per kalenderjaar of 2,- per maand, per gezin. Wilt u de stichting steunen zonder tijdschrift of mailing, bel (010) 272 22 39. Wilt u bij verhuizing gebruikmaken van de PostNL verhuisservice? Opzeggen kan telefonisch of schriftelijk, voor 1 oktober. Foto voorkant: Leidse Hooidagen, foto: Paula Zuidhof. Volgende nummer verschijnt in februari 2014. 1, 2, en nu: 3 Polders Poelgeest! Zo ontstond Zuid-Holland, 10.000 jaar geleden Reportage: jonge kids in Zuid-Hollandse natuur Volg de Atlantikwall, historische lijn in onze duinen Heerlijke wandelroute langs buitenplaatsen en bollen Toekomst van Ommeloop gered! OPLAGE 54.000 BESCHERMERADMINISTRATIE ING Bank 307176 IBAN NL94INGB0000307176 BIC INGBNL2A ANDERE GIFTEN ING Bank 66.29.75.367 IBAN NL41INGB0662975367 BIC INGBNL2A REDACTIE Eline Decker, Marie-Louise Govers (eindredactie), Michiel Houtzagers (hoofdredactie), Tim Remmel (social media). REDACTIONELE BEGELEIDING Kees Loogman, Hans Resing. REDACTIE KLANKBORD Constance Alderlieste, Annelies Gras, Ineke Journee, Idde Lammers, Evelien Masselink, Boudewijn Swart en Dorien Wiltjer. VORMGEVING EN DRUK Drukkerij Verloop www.verloop.nl (078) 69 128 99 ADVERTENTIEVERKOOP A2 ron.degraaf@xs4all.nl (023) 526 04 05 Het drukproces van dit blad voldoet aan de meest strenge eisen op het gebied van milieu en gezondheid. Dit tijdschrift wordt gedrukt op FSCgecertificeerd papier. De folie voor de verpakking van Zuid-Hollands Landschap bestaat uit de grondstoffen polyethyleen c.q. polypropyleen. Tijdens de productie, verwerking, het gebruik en de afbraak, ontstaan geen milieuonvriendelijke afvalstoffen. 2 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
SOCIAL MEDIA Vind ons op Facebook, Twitter en YouTube www.zhl.nl/volg-ons INHOUDSOPGAVE 2 Flora 4 Atlantikwall: erfgoedlijn in het zand 6 Veldnieuws 8 Historie en toekomst: Zuid-Holland en de zee 10 Dunea 12 Kinderen houden WEL van natuur! 14 Sponsornieuws 16 Nieuw: De Zeven Gaten Extra Wandelroute langs bollen en buitenplaatsen VOORWOORD De groene kapper Beschermer, te verzilveren. De projecten Ommeloop en Polders Poelgeest zijn daar geslaagde voorbeelden van. Het najaar is de tijd om te snoeien, wat een vak op zich is. Je wil het kroonmodel in tact houden en het evenwicht tussen wortels en bladmassa niet verstoren. Goed snoeien vergt de nodige tijd, aandacht en het juiste gereedschap. Vakkundige snoei zorgt voor een gezonde plant met een uitbundige bloei en daarmee een rijke vruchtzetting. BINDEN Een organisatie komt soms ook in aanmerking voor een flinke knipbeurt. Het Zuid-Hollands Landschap heeft net een stevige reorganisatie doorgevoerd en is nu weer actief bezig met het bouwen aan de toekomst. Door de prachtige natuur voelen steeds meer mensen zich verbonden met onze terreinen en ondanks de crisis weten wij diverse aankoopkansen, mede dankzij u als ONDERSTEUNING Vrijwilligers dragen steeds meer bij aan het onderhoud van landschapselementen en natuurgebieden. Het aantal vrijwilligers groeit, wat aangeeft dat mensen zich steeds meer en met passie bij ons werk betrokken voelen. Ondersteuning van vrijwillige medewerkers gaat echter niet vanzelf; het vraagt aandacht en afstemming. Met het opheffen van onze collega-organisatie Landschapsbeheer Zuid-Holland komt die ondersteuning onder druk te staan. GROENE MOTOR Het Zuid-Hollands Landschap wil samen met Erfgoedhuis Zuid-Holland de inzet van vrijwilligers in groen en erfgoed blijven ondersteunen. Met ons samenwerkingsverband Landschap en Erfgoed Zuid-Holland willen wij graag invulling geven aan het provinciale programma de Groene Motor. Het bestaande vrijwilligersnetwerk willen wij zoveel mogelijk behouden én uitbreiden, zodat nog meer mensen hun bijdrage aan ons werk kunnen leveren. Dat is zowel in het belang van de vrijwilligers als van groen en erfgoed. Dit logo zult u regelmatig tegenkomen in onze provincie. Het geeft de nieuwe en nauwe samenwerking weer tussen Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid- Holland. www.landschaperfgoedzh.nl WAARDERING Snoeien betekent ook dat er zaken verloren gaan en dat is natuurlijk altijd jammer. Kennis, kunde en ervaring verdwijnen, hoe je het ook wendt of keert. Mensen maken het landschap, wat nu deels zal vervagen. Wij vertrouwen echter op de komst van een nieuwe lente en het enorme herstelvermogen van de natuur. Dat laat onverlet dat wij de zeer gewaardeerde collega s van Landschapsbeheer Zuid-Holland de komende tijd zeker gaan missen. Michiel Houtzagers Directeur Zuid-Hollands Landschap Michiel.Houtzagers@zhl.nl @Houtzagers Zuid-Hollands Landschap 4 2013 3
REPORTAGE ATLANTIKWALL levende historie in het zand V1-stelling Huys te Warmont tekst en foto: Idde Lammers Tijdens de Tweede Wereldoorlog legde nazi- Duitsland langs de kust een verdedigingslinie aan om een invasie van geallieerden te voorkomen. Deze Atlantikwall, 2685 kilometer lang, liep van Noorwegen tot de Spaanse grens. Idde Lammers ging in Zuid-Holland op zoek naar sporen van de muur. Vaak opvallend, soms bijna onherkenbaar... Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog beschikten de Duitsers over V1-raketten. Die werden met een soort katapult en een lanceerbaan afgeschoten. Op landgoed Huys te Warmont is in 1945 een V1-stelling gebouwd. De fundamenten hiervan zijn nog altijd te vinden in het hart van het bos. De V1 s hadden een bereik van zo n 350 kilometer en konden Engeland halen. De lanceerbaan op Huys te Warmont was op Londen gericht, maar is nooit afgebouwd. Tankgracht op Nieuw Leeuwenhorst Je zou het niet direct zeggen, maar de grote vijver op landgoed Nieuw Leeuwenhorst is onderdeel van de Atlantikwall. In januari 1943 is op deze plek onder leiding van de bezetters een tankgracht gegraven. Het kasteel Leeuwenhorst moest ervoor worden afgebroken. De tankgracht is goed te zien. De ingang van Nieuw Leeuwenhorst bevindt zich aan de Gooweg in Noordwijkerhout. (Zie ook de wandelroute in dit tijdschrift.) 4 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
Anti-tankmuur Een van de prominentste onderdelen van de Atlantikwall in Zuid-Holland is te vinden in de duinen tussen Wassenaarse Slag en Katwijk aan Zee. Hier staat een bijna anderhalve kilometer lange antitankmuur. De dikke muur van gewapend beton moest voorkomen dat geallieerden vanaf zee het strategisch belangrijke Marine Vliegkamp Valkenburg konden bereiken. Wie vanaf het parkeerterrein bij hotel Duinoord in Wassenaar richting Katwijk wandelt, komt de muur na drie kwartier aan de rechterkant tegen. Korstmossen proberen inmiddels bezit te nemen van de muur. Samen met het Landschap De Provincie Zuid-Holland is dit jaar een project gestart om zeven verschillende erfgoedlijnen in Zuid-Holland beter te beschermen, te laten beleven en te benutten. Eén van die erfgoedlijnen is de Atlantikwall. Erfgoedhuis-medewerker Ad van der Zee: Veel onderdelen van de Atlantikwall zijn afgebroken, maar er is ook nog veel behouden gebleven. Al deze elementen vertellen mede het verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Het Erfgoedhuis Zuid-Holland richt speciale aandacht op de Atlantikwall. We ontwikkelen kaarten en recreatieve routes, verzorgen excursies, lessen op scholen en we intensiveren de samenwerking met Atlantikwall-musea en historische verenigingen. We werken daarbij nauw samen met het Zuid-Hollands Landschap. Deze stichting beheert natuurgebieden waar elementen van de Atlantikwall te vinden zijn. Zo willen we bij het herstellen van de landgoedallure op Nieuw Leeuwenhorst ook aandacht besteden aan de tankgracht die door Nieuw Leeuwenhorst liep. Maarten & Maarten (Maarten van der Valk (MV), Regiohoofd Kuststreek en Maarten Laming (ML), assistent Regiohoofd Kuststreek) twitteren regelmatig. Oók over erfgoedsporen op en rond hun Atlantikwall. Volg MV en ML op @BoswachterZHL Interessant filmpje van Erfgoedhuis Zuid-Holland over de Atlantikwall! www.zhl.nl/atlantikwall Dijkbunker in Preekhilpolder Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er nog een open verbinding tussen de Noordzee en de Grevelingen. Op de punt van Goeree en op de dijken landinwaarts werden bunkers gebouwd. Zo ook in de inlaagdijk van de Preekhilpolder. Zo n zeven jaar geleden bleek deze plek een zwakke schakel in de dijk. De bunker is toen versterkt en tevens vleermuistoegankelijk gemaakt. De Margrietroute door de Preekhilpolder bij Ouddorp komt er langs: 2,5 km wandelen, zie www.zhl.nl/margrietroute In de Duinen van Oostvoorne Niet alle duintoppen in de Duinen van Oostvoorne zijn op natuurlijke wijze ontstaan. Op verschillende plekken liggen bunkers onder het zand verborgen. Een heel bijzondere is de Biberbunker, die een rol speelde in het luchtverdedigingssysteem van nazi- Duitsland. Deze bunker is als museum ingericht. Hier in de duinen zijn ook niet alle wateren helemaal natuurlijk. Zo bevindt zich, te zien op deze foto bij de ingang aan de Sipkesslag, een restant van een tankval, gegraven om tanks van geallieerden te beletten landinwaarts te rijden. foto: Hans Visser Zuid-Hollands Landschap 4 2013 5
VELDNIEUWS HOEZEE, DE TRAM OP FLAKKEE! Ouderen onder ons weten nog waar de rails liep, maar er rijdt al lang geen tram meer op Goeree-Overflakkee. Wie goed kijkt, ziet toch sporen van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) zoals trambruggetjes en oude haltes. Erfgoedhuis Zuid-Holland ontwikkelde twee fietsroutes langs sporen van de RTM op Flakkee. De routes geven veel achtergrondinformatie en zijn geschreven door Wim Wegman, een echte spoorhistoricus. Leuk om nu te lezen, en fijn om straks te fietsen! www.erfgoedhuis-zh.nl/winkel/publicaties BOTULISME Eind augustus kwam Natuureiland Sophiapolder negatief in het nieuws. Honderden dode vogels werden er gevonden Hoe kon dat gebeuren? Als beheerder van het gebied was het voor het Zuid-Hollands Landschap natuurlijk erg belangrijk om te weten wat de doodsoorzaak was. Er werden enkele kadavers opgestuurd naar het Centraal Veterinair Instituut. Daar werd vastgesteld dat de vogels zijn overleden als gevolg van botulisme type C. Treurig, het enige goede nieuws was, dat deze vorm van botulisme ongevaarlijk is voor mensen. Méér dynamiek in het gebied waardoor water sneller en vaker ververst wordt lijkt de oplossing. Aan maatregelen wordt gewerkt. In polder de Nesse zijn dit najaar in samenwerking met de Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard een aantal weidevogelplasdrassen aangelegd. Op deze percelen staat straks in het voorjaar een ondiep laagje water, zodat er voor weidevogels betere mogelijkheden ontstaan om voedsel te vinden. En ook goed nieuws voor wandelaars tegelijk is er een doorgaande wandelverbinding rond deze polder gerealiseerd. Er moet nu nog één brug geplaatst worden, dan kun je een rondje om de Nesse lopen zonder een auto tegen te komen. Vrijwilligers in actie Idde Lammers Langs de Diefdijk, tussen Schoonrewoerd en Leerdam is vaak een groep vrijwilligers bezig onder leiding van beheerder René Garskamp. Door bezuinigingen wordt de inzet van vrijwilligers steeds belangrijker, vertelt René. Zonder hen zou het Zuid-Hollands Landschap al het noodzakelijke onderhoud niet voor elkaar krijgen. Eén van die vrijwilligers, Paul van der Waal, zegt: De natuur is Gods schepping en daar moeten we zuinig op zijn. De voormalige schoolmeester uit Leerdam, nu met pensioen, doet op dinsdagmorgen beheerwerk langs de Diefdijk. Bovendien gaat hij twee keer per week op pad met een groepje kinderen om ze de natuur rond Leerdam te laten ontdekken. Paul werft ook nieuwe Beschermers. Ik heb altijd het tijdschrift van het Zuid-Hollands Landschap bij Zeldzame rups... In september meldt boswachter Fred Spreen de volgende bijzondere vondst. Naam: rups van bont schaapje. Kleuren: normaal rood met witte stippen, dit exemplaar is meer oranje dan rood. Vindplaats: heemtuin bij bezoekerscentrum d Oude Koestal, Staelduinse Bos. Opmerking: deze rups verandert in een nachtvlinder met de naam bont schaapje. me. Ik benader mensen persoonlijk en geef het tijdschrift mee. Dan kunnen ze zelf beschermer worden of ze zeggen geef me maar op. Ook schenk ik het lidmaatschap soms als cadeau. Tot slot krijgt beheerder René Garskamp een dikke pluim: Hij zet zich geweldig in voor onze Diefdijkgroep! Jongeren aan de slag Een maatschappelijke stage in het groen? Dat kan. Middelbare scholen met deze vraag worden via de ANWB in verbinding gebracht met het Zuid-Hollands Landschap. Wij hebben genoeg werk en de 14- tot 16-jarige leerlingen doen een geweldige ervaring in de natuur op. Zo hebben dit najaar 230 leerlingen van Panta Rhei (Amstelveen), Aloysiuscollege (Den Haag) en Wellantcollege (Brielle) vanuit het kampeerterrein in de Duinen van Oostvoorne een paar dagen hard gewerkt. Begeleid door onze terreinbeheerder Ab van de Polder hebben ze randen van paden gesnoeid, boompjes omgezaagd, gras gemaaid et cetera. Bovendien kregen de jongeren een mooie excursie door het duingebied. Wie méér informatie wil over maatschappelijke stages bij het Zuid-Hollands Landschap, kan terecht bij Nelleke van Bergen (010) 272 22 25 of www.zhl.nl/vrijwilligerswerk 6 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
...en veel vlinders Vanwege de prachtige, warme nazomer dwarrelden er extra veel bijzondere vlinders boven onze terreinen. In de Van Dixhoorndriehoek, het Staelduinse bos en langs de Oranjeplassen was het oranje luzernevlindertje te bewonderen, aldus Fred Spreen. Deze donkergele, oranjeachtige vlinder probeerde via onze gebieden de weg naar het zuiden te vinden. GOED NIEUWS OVER DE UIL Twee maanden geleden vond een kraanmachinist een verzwakte dwergooruil op de Maasvlakte. Minder dan 60 gram woog het uiltje toen het bij de Vogelklas werd afgeleverd. Daar is het in korte tijd aangesterkt en de vogel (100 gram zwaar nu) werd in Klein Profijt weer losgelaten. Daar waren in oktober nog voldoende sprinkhanen. Zo kon de dwergooruil nog flink bij-snacken vóór de grote trektocht naar het zuiden zou beginnen. Of het helemaal goed komt met het uiltje kan achterhaald worden via de ring die hij om zijn poot heeft gekregen. Deze ring van het Vogeltrekstation maakt het mogelijk de uil te identificeren als hij ergens gevonden wordt. Voorlopig is geen bericht goed bericht! Chris van Rijswijk Jan Alewijn Dijkhuizen Woelige Westduinen WEG MET DIE WIET Dat onze rustige natuurgebieden ook andere bezoekers aan kunnen trekken werd enkele weken geleden ineens duidelijk. Politie en toezichthouders van het Zuid-Hollands Landschap ontdekten in de Duinen van Oostvoorne een wietplantage. Uiteraard zijn de 1500 planten meteen verwijderd, zoals op de foto van www.facebook.com/ Duinen.van.Oostvoorne te zien is. En het gebied is weer in zijn natuurlijke staat teruggebracht. Toezicht van onze medewerkers blijkt noodzakelijk te zijn! Onze directeur Michiel Houtzagers twitterde met een kritische knipoog: Besparing Toezicht @ZHLandschap heeft grote gevolgen voor Natura2000 gebied #groenestrand: hennepteelt in de duinen: hoe ver moet het gaan? Wilt u reageren op zijn tweets? Dat kan via @Houtzagers. ARENDEN IN DEN HOEK De Zuid-Hollandse natuur zit vol verrassingen. In polder Den Hoek, aan de zuidkant van de Krimpenerwaard, waren deze nazomer meerdere zeearenden en een visarend te zien. De visarend heeft er langere tijd gebivakkeerd, zodat veel vogelaars deze fraaie vogel hebben kunnen spotten. Vanaf de fietspaden in het gebied was de visarend goed te zien. Hij jaagt boven de brede sloten op zoek naar vis, kan daarbij langere tijd al biddend stilhangen boven het water en dan ineens naar beneden duiken. Op verzoek van het Zuid-Hollands Landschap hebben leden van de KNNV Zoogdierwerkgroep onderzoek gedaan naar de muizenstand in het natuurgebied de Westduinen bij Ouddorp. Tijdens dit onderzoek is een grote populatie zeldzame noordse woelmuizen ontdekt! Nu er plannen zijn om in de Westduinen de vochtige duingraslanden een opknapbeurt te geven is het van groot belang te weten of de beoogde verbetering niet ten koste gaat van aanwezige plant- en diersoorten. Behalve die zeldzame soort werden ook bosmuis, bosspitsmuis en huisspitsmuis gevonden. Ter geruststelling: alle gevonden muizen lopen weer vrij rond. Klein Profijt blijft dynamisch In ons natuurgebied Klein Profijt, bij Rhoon spelen eb en vloed een belangrijke rol. Twee keer per dag stroomt deze wilgenjungle vol met zoet rivierwater uit de Oude Maas. Even zo vaak loopt het water bij eb weer terug. Door die dagelijkse dynamiek is het een bijzonder gebied. De bever bijvoorbeeld voelt er zich thuis. Om die dynamiek te vergroten, wordt er van november tot maart 2014 flink gewerkt in Klein Profijt. (Een deel van het gebied wordt te droog, het dreigt te verlanden.) Een oude kreek, het Kooigat, die in de loop van de tijd verland is, zal daarom weer uitgegraven worden. Het Kooigat is een waterstroom die langs en door Klein Profijt loopt. Langs de kreek worden bovendien langzaam oplopende oevers gemaakt die vriendelijk zijn voor dieren en planten. Ook andere sloten worden opgeschoond, zoals dat in natuurbeheerwerk genoemd word. Door het opschonen kan bij vloed het water weer goed het gebied in-, en bij eb weer uitstromen. Zo wordt de dynamiek van Klein Profijt voor de komende jaren gewaarborgd. Zuid-Hollands Landschap 4 2013 7 Leo Linnartz/ARK Natuurontwikkeling
ACHTERGROND tekst en beeld: Ies Zonneveld Meegroeien met de rijzende zee West-Nederland is waterstaatkundig gezien nooit af. Als oevergebied zal het zich altijd onder invloed van de dynamische Noordzee ontwikkelen. Ies Zonneveld heeft een wetenschappelijk onderbouwde en verrassende kijk op ons Hollandse land. Na de laatste ijstijd, circa 10.000 jaar geleden, werd het hier warmer. Oceaan en ook de Noordzee, begonnen geleidelijk te stijgen. Waar tegenwoordig Nederland ligt kroop het zeewater tegen de omhooglopende, oostelijke (nu Duitsland) en westelijke (nu Engeland) vlaktes. De zee bereikte na ruim 3000 jaar het gebied waar onze huidige kustlijn ligt. Hier werd het zoute water geblokkeerd door zand en slib, afgezet door onder andere Rijn, Maas en Schelde. De zee bleef stijgen, maar die stijging werd bijgehouden door de voortdurende afzettingen (sedimentatie) uit de grote rivieren. Wist u dat bijvoorbeeld de veenlaag bij Dordrecht, die met de zeespiegel mee omhoog kon groeien, maar liefst 12 meter dik is? Eeuwen lang werd de Hollandse laagveenbodem gevormd door, en in dynamisch evenwicht met de rijzende zee. GENIALE UITVINDING Zo n eeuw vóór de Romeinen hier komen doen de bewoners van toen een belangrijke uitvinding: de klepduiker. Een holle boomstam (tegenwoordig is Het natuurlijk zoetwatergetijdenlandschap met biezen, ruigtes, rietgorzen, vloedbossen en daarboven een vlucht ganzen heeft Ies Zonneveld hier in olieverf weergegeven. de constructie van plastic, ijzer, hout of beton) in een dam of kade met een klep aan de buitenkant. Vloed drukt de klep dicht en bij eb geeft de klep mee. De klepduiker maakt drainage bij laag water mogelijk. Zo kan de landbouw zich in Holland ontwikkelen. Maar het systeem zal ook bijna de ondergang van Holland bepalen. WELVAART EN MACHT Dankzij de klepduiker breiden akkers en weilanden zich uit. Tegelijk wordt echter het dynamische evenwicht tussen land en zee verstoord. Door de ontwatering klinkt de bodem iets in. Die verlaging wordt in het begin nog gecompenseerd doordat er tijdens winterse overstromingen slib achterblijft. Maar als uiteindelijk inklinking van de bodem sterker wordt dan ophoging door 8 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
@ZHLandschap Interessant: ons Stormpoldervloedbos, bij Krimpen ad IJssel is een oerzoetwatergetijdegebied. Eb-vloed verschil goed te zien. Een uitgebreide versie van dit artikel van Ies Zonneveld, emeritus hoogleraar vegetatiekunde en landecologie, leest u op www.zhl.nl/zonneveld aanslibbing, dan treedt er permanente verlaging op. Toch gaat het voorlopig goed. De eerste Hollandse graven regeren vanuit versterkte nederzettingen die tot steden worden, zoals Geervliet, Vlaardingen, Dordrecht en veel later ook Rotterdam. De steden breiden de bedijkingen uit. Welvaart en politieke macht nemen toe. In de 15de eeuw begint het verstoorde evenwicht te wankelen. Men kan met paarden- en windwatermolens nóg dieper draineren en dat heeft tot gevolg dat overstromingen van bedijkt land toenemen. Rond 1424 gaat de Groote of Zuid-Hollandse Waard tijdens de rampzalige Elizabethsvloeden ten onder. In getijdengebieden trekken grote watervlakken, zoals de na inpoldering diep ingeklonken veenkommen, bij vloed massa s water aan en lozen al dat water bij eb. Het veroorzaakt intensieve stromen met bijbehorende erosie en sedimentatie. Zo ontstaat een nieuwe estuariumarm: Haringvliet-Hollands Diep-Biesbosch. DELTAPLAN Dan neemt de homo technicus het heft in handen. Men besluit de invloed van de zee uit te bannen met steeds hogere dijken. En men gaat land terugwinnen door zelfs land droog te pompen dat beneden laagwater ligt. Waterbouwkundigen herscheppen het landschap. Als hoogtepunt van deze eeuwen van strijd tegen de rijzende zee komt het Deltaplan met afsluiting van de grote zeegaten en nóg hogere dijken rond het nog steeds wegzakkende land. Zo wordt tussen 1960 en 1970 ook het jongste estuarium Biesbosch- Hollands Diep-Haringvliet aan de mond afgesloten zodat de getijdegolf er alleen nog zijdelings en sterk verzwakt binnendringt. Hierdoor is het natuurlijke sedimentatiepatroon verstoord. Waar het getijverschil nog slechts enkele decimeters bedraagt, vindt het op- en aanwassen van land niet meer plaats en bezinkt het meeste sediment op de bodem van de geulen. Deze ongewenste toestand heeft dan ook geleid tot herbeschouwing van het oude Deltaplan. NIEUW HELINIUM Beraad tussen alle partijen volgt en er wordt besloten dat het anders moet. Binnen de natuurbeschermingsorganisaties rijpt het idee van een samenwerkingsverband voor het duurzame beheer van dit bedreigde gebied dat natuur- en cultuurhistorisch zo oer-hollands is. Een naam ervoor is al genoemd: Nieuw Helinium (zie kader en kaart). Bij de uitvoering van Nieuw Helinium is Volkeraksluizen Haringvlietsluizen Stormvloedkering $ Oostvoorne Voorne Nieuwe W aterweg $ Brielle $ Hellevoetsluis Overflakkee Haringvliet $ Maasluis Putten $ DEN HAAG $ Vlaardingen Spui Tiengemeten $ DELFT N $ Geervliet V olkerak $ ROTTERDAM ieuwe Ma as O ude Maas Hoekse Waard nog een aantal obstakels te overwinnen. Politiek conservatisme, belangen van de land- en tuinbouw, het zoutprobleem en wat te doen met sterk vervuild slib Uiteindelijk zal de opgedane kennis bij ontwerp, aanleg en beheer een belangrijk Hollands exportproduct kunnen zijn op het gebied van waterbouw, landecologie en landbouw. Straks weten de Hollanders hoe je 2000 jaar inpolderen en pompen ombuigt naar mee omhoog groeien met een rijzende zee. Zuid-Holland $ Strijen Hollands Dord tse Kil e IJ ssel Noord Hollands Diep $ DORDRECHT Eiland van Dordrecht Toekomst: Nieuw Helinium N L ek Ou de Merwede ieuwe Merwede Biesbosch Amer Noord-Brabant $ Drimmelen $ Werkendam Overdiepse Polder $ GORINCHEM Land van Heusden en Altena Oude Ma asje (Gantel) Ies Zonneveld: Nieuw Helinium zou alle wateren, met intussen hersteld getij, moeten omvatten. In het noorden: de Nieuwe Maas, Hollandse IJssel, Noord en Lek met de zoetwatergetijdengebieden als ruigten, gorzen, grienden en vloedbossen aan hun oevers. In het zuiden: Haringvliet en Hollands Diep, inclusief de al bestaande natuurreservaten en de onbebouwde oeverlanden. Op onbedijkt land zal ook bewoning op terpen en palen mogelijk zijn, naast natuurontwikkeling en bepaalde vormen van land- en bosbouw. De dynamiek komt terug in het landschap waar de Hollanders hun land 5000 jaar lang met de stijgende zee mee omhoog hebben laten groeien vóórdat zij klepduiker en modernere drainagetoestellen uitvonden. Donkerblauw op deze kaart ligt nu buitendijks. Dat gehele buitendijkse gebied zou in het te beschermen gebied kunnen en moeten worden opgenomen. Waal Bergsche Maas Zuid-Hollands Landschap 4 2013 9
Passe Partout Pannenkoekenrestaurant boerderij Meyendel Jaarlijks komen er ruim 1 miljoen recreanten in Meijendel om er te genieten van de rust en de ruimte die het gebied biedt. Na een stevige wandeling en een bezoek aan De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea, kan men genieten van een lekker kopje koffie en appeltaart in de tijdelijke huisvesting van het restaurant. De bouwwerkzaamheden aan de nieuwe huisvesting verlopen voorspoedig. De fundering ligt en de eerste tekenen van de ombouw beginnen zichtbaar te worden. De werkzaamheden vinden plaats buiten het broedseizoen, wat geldt van maart tot september. Er wordt dan ook hard gewerkt en gestreefd naar een feestelijke opening in maart 2014. In november ontvangt u uw nieuwe passe partout van Dunea via de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Dit passe partout geeft u toegang tot Kijfhoek en Bierlap en/of Solleveld. De kaart is geldig voor twee volwassenen en drie kinderen. Indien u vragen heeft over de rekening of een wijziging wilt doorgeven voor de administratie, dan kunt u contact op nemen met de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. (010) 272 22 22. Heeft u vragen over de natuur gebieden Kijfhoek en Bierlap of Solleveld dan kunt u contact opnemen met Dunea via bezoekerscentrum De Tapuit (070) 357 74 70. Najaars en winteractiviteiten bij Dunea Zondag 17 november en zondag 29 december: Gezins GPS tocht, start vanuit de Tapuit. Vrij starten tussen 10.00 uur -13.00 uur 15,00 per apparaat. Aanmelden via info@tgpst.nl Zaterdag 21 december: Winterwandeling met erwtensoep. 09.30 uur, Meijendel, Bezoekerscentrum. Kosten 12,50 p.p. Tijdens de kerstvakantie worden allerlei activiteiten georganiseerd in en rondom De Tapuit. Zoals: kerstver siering maken, kerstballenspeurtocht door de duintuin in Meijendel. Er is een spannende tocht voor kinderen langs lianen en letterbomen, af te halen in De Tapuit. En nog veel meer. Houdt de website van Dunea goed in gaten voor de exacte data. 10 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
Werkzaamheden in Werkzaamheden in Kijfhoek en Bierlap Kijfhoek en Bierlap De duinen zijn noodzakelijk voor de De duinen zijn noodzakelijk voor de productie van drinkwater. Dat valt niet productie van drinkwater. Dat valt niet iedereen direct op. Logisch, want de iedereen direct op. Logisch, want de voorraad duinwater zit onder de grond voorraad duinwater zit onder de grond en veel bovengrondse aan wijzingen en veel bovengrondse aan wijzingen zijn er niet te zien. Zo geniet de zijn er niet te zien. Zo geniet de recreant ongestoord van de prachtige recreant ongestoord van de prachtige natuur en zorgt Dunea voor de veiligheid van de waterwinning. natuur en zorgt Dunea voor de veiligheid van de waterwinning. Dat Dunea onderhoud moet plegen aan de infrastructuur Dat Dunea onderhoud voor waterwinning moet plegen in de aan duinen de is infrastructuur misschien een voor vervelende waterwinning verstoring de van duinen de is misschien rust, maar een wel vervelende een zeer noodzakelijke. verstoring van De de rust, kwaliteit maar en wel de een veiligheid zeer noodzakelijke. van de drinkwaterwinning De kwaliteit en moet de veiligheid ook in de van toekomst de drinkwaterwinning Daarom moet ook investeren de toekomst wij in onze zijn zijn gewaarborgd. waterwinmiddelen, gewaarborgd. Daarom zodat investeren we de komende wij in onze dertig waterwinmiddelen, jaar vooruit kunnen. zodat we de komende dertig jaar vooruit kunnen. De werkzaamheden in Kijfhoek, Bierlap De werkzaamheden en Radio sprang in Kijfhoek, zijn zichtbaar Bierlap en vanaf de Radio de bestaande sprang zijn wandelpaden. zichtbaar vanaf de bestaande Oude wandelpaden. bronnen en een transportleiding worden vervangen Oude bronnen door en nieuwe. een transportleiding Hiervoor wordt worden op locatie vervangen een door boorstelling nieuwe. opgesteld. Hiervoor wordt De aan- op en afvoer locatie van een materiaal boorstelling vindt opgesteld. plaats via De bestaande aan- en paden afvoer en van wegen. materiaal Dunea vindt zorgt plaats ervoor via bestaande dat u hier zo paden min en mogelijk wegen. hinder Dunea van zorgt ondervindt. ervoor dat u hier zo min mogelijk hinder van ondervindt. Werkzaamheden aan de waterwinning Werkzaamheden rondom aan de plan 27.2 Deze waterwinning plas bevindt zich rondom in het passe plan partout 27.2 gebied. Deze plas De bevindt plas is buiten zich in bedrijf het passe genomen partout en gebied. daardoor De plas is hij is leeg buiten komen bedrijf te genomen staan. Het en daardoor organisch verrijkte hij leeg komen zand, wat te staan. de bodem Het organisch verrijkte zand, wat de bodem van de plas verstopt, kan nu afgevoerd worden. Hierdoor kan het water straks weer van makkelijker de plas verstopt, door het zandbed kan nu afgevoerd zakken en worden. vindt er Hierdoor een optimale kan het passage water plaats straks als weer makkelijker eerste zuiveringsstap door het zandbed in het hele zakken proces en van vindt duinwater een optimale tot kraanwater passage plaats als eerste zuiveringsstap in het hele proces van duinwater tot kraanwater Meer informatie over de werkzaamheden kunt u vinden op onze website. Meer www.dunea.nl/projecten/ informatie over de werkzaamheden kunt u vinden op onze website. www.dunea.nl/projecten/ Openingstijden van De Tapuit zijn van november tot maart Dinsdag tot en met vrijdag Openingstijden van 10.00 uur van tot 16.00 De Tapuit uur. Zondag zijn van 10.00 november uur tot 17.00 tot uur. maart Maandag Dinsdag en zaterdag tot en met gesloten. vrijdag van Tijdens 10.00 de uur vakanties tot 16.00 is uur. De Tapuit Zondag wel van geopend 10.00 uur op tot maandag. 17.00 uur. Maandag en zaterdag Telefoonnummer gesloten. Tijdens de (070) vakanties 357 74 is 70, De of Tapuit e-mail wel bezoekerscentrum@dunea.nl. geopend op maandag. Volg Telefoonnummer De Tapuit ook (070) via twitter 357 74 @detapuit. 70, of e-mail Adres: bezoekerscentrum@dunea.nl. Meijendelseweg 40, Wassenaar Volg De Tapuit ook via twitter @detapuit. Adres: Meijendelseweg 40, Wassenaar Colofon Deze Colofon spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Sandra Zittersteijn en Johanneke van der Veer (eindredactie) Foto s Deze spread en illustraties: is een uitgave Dunea van Beeldbank. Dunea. Tekst: Vormgeving: Sandra T2 Zittersteijn Ontwerp, en Katwijk. Johanneke Dunea, van Postbus der Veer 756, (eindredactie) 2700 AT Zoetermeer Foto s en illustraties: www.dunea.nl, Dunea Beeldbank. (088) 347 47 Vormgeving: 47 T2 Ontwerp, Katwijk. Dunea, Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer www.dunea.nl, (088) 347 47 47 Zuid-Hollands Landschap 4 2013 11
REPORTAGE Tof is het hier Stro is een lekker bedje voor dieren, vertelt de moeder van Siem en Cato. Voor de kleine Siem aanleiding om zo n bedje zelf eens te proberen. Hij tekst en foto s: Paula Zuidhof gaat liggen en slaapt tussen de muren van het strohuis dat medewerkers van Zuid-Hollands Landschap midden op het weiland hebben gebouwd. Fun op de Leidse Hooi- (en Stro!)dagen Het is eind augustus en nog volop zomer tijdens de jaarlijkse Leidse Hooidagen. Veel belangstellenden kijken rond in het nieuwe natuurgebied t Vogelhoff in de Oostvlietpolder. Kinderen zijn lekker bezig met stro, hooi, paarden en bijen. Cato, de grote zus van Siem is boven op het strohuis geklommen. Het is héél hoog! Ze waagt de sprong het huisje in waar ze plotseling een klein raampje ontdekt. Wakker worden Siem, ik zie een raampje! BOERTJE SPELEN Voor veel kinderen is spelen met stro een ontdekking. Sowieso is buitenspelen hier bijzonder. Ze mogen in de blauwe tractor klimmen en voelen zich een echte boer. Ook staan er grote harken klaar om kinderen zelf te laten hooien. Daar ontdekken ze het verschil tussen stro en hooi. Stro is hard en recht. Hooi is gras, lekker zacht. Er is veel animo voor het waterbeestjes vangen, met een schepnet en een emmer duiken ze bijna de poldersloot in. Twee imkers hebben toegewijde luisteraars voor hun verhaal over een koningin in een bijenkast. In de rij voor het paardrijden staan vooral meisjes. Op de rug van twee paarden, een lieve grote en een kleine pony met een vlecht in z n staart, rijden ze om beurten door t Vogelhoff. De schapen die ze daar tegenkomen vinden het best om geaaid te worden. Tof is het hier, ik heb dikke prut onder m n schoenen. En ze stappen weer op de rug van de trouwe pony, verder gaat de rit. KAAS TE KOOP! Vanuit een hippe auto verkopen drie jongens biologische boerenkaas en andere streekproducten. Een groepje wielrenners rijdt hen voorbij, de polder in. Ze verbazen zich over het nieuwe landschap in t Vogelhoff. Hier staat al een grote boomgaard vol fruitbomen, ziet één van de achterste mannen. Stop! roepen de jongens. Iedereen even terug. Zuid-Hollands Landschap trakteert op vers appelsap! Help, wie redt de bij? 12 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
Aanbieding voor u! Dicht bij huis, of in het bos... Overal kunt u kinderen de natuur laten beleven en ontdekken. Hoe? Het boek Outdoor - avontuurlijk buitenspelen staat vol praktische tips. Als Beschermer koopt u dit ideeënboek met een aantrekkelijke korting! Zie www.christofoor.nl Tot 15 februari 2014 kunt u een kortingsbon ophalen op www.christofoor.nl. Bij inlevering van de bon bij de boekhandel kost het boek 15,90 i.p.v. 19,90. Outdoor - avontuurlijke buitenspelen van Jo Schofield en Fiona Banks, ISBN 97890 6038 7108. Hooi = Leuk Op Facebook staan enthousiaste reacties op de Hooidagen. Lilian: Gisteren door t Vogelhoff gefietst een bijzonder gebied dat nu al erg mooi wordt. Ik kijk uit naar de weidevogels. Marjan: We komen net uit t hooi, het was erg leuk. Het Zuid-Hollands Landschap beheert rond Leiden prachtige natuurgebieden, onder andere t Vogelhoff. Wilt u ook de Facebookpagina van Stadsnatuur Rijnstreek volgen? Ga naar www.facebook.com/ Rijnstreek Natuur voor Green-Kids Boomfeestdag, helpen bij een veilige paddentrek, met een batdetector vleermuizen zoeken, Molendag, boomhutten bouwen, Leidse Hooidagen, op stap met de boswachter Zuid-Holland is alle seizoenen leuk en spannend voor kinderen. - Vorig jaar bezochten leerlingen van dertig Rotterdamse basisscholen de hilarische theatervoorstelling van n Bries op het eiland van Brienenoord. Kinderen trokken over het eiland onder leiding van een grappige natuurstewardess. Oók een manier om de natuur te ontdekken! - Vanuit ons bezoekerscentrum Tenellaplas (Voorne) zijn uitdagende doe-routes uitgezet, er is een speurpad Beestenboel en voor de allerkleinsten het Kabouterpad. Kortom: om lekker bezig te zijn in de natuur hoeft het geen zomer te zijn. Sneeuw en dichtgevroren sloten maken het minstens zo spannend. Dagje minder weer? Op RTL 8 is het programma Green-Kids te zien, vol natuur en avontuur (werkdagen om 16.55 uur, zater-/zondag om 16.15 uur). Alle afleveringen zijn ook online te bekijken op www.green-kids.nl Niet allemaal tegelijk Prut onder je schoenen! Boerenspul: big business Vrouw zoekt tractor Zuid-Hollands Landschap 4 2013 13
SPONSORNIEUWS Prachtige Polders Poelgeest foto: Idde Lammers Maakt u de aankoop van de derde polder mogelijk, dan zorgt Landschap Zuid-Holland voor méér natuur, méér planten, méér vogels en méér recreatiemogelijkheden bij Leiden en Oegstgeest. Polders Poelgeest is een prachtig natuurgebied bij Leiden en Oegstgeest. Het gehele gebied bestaat uit drie polders, waarvan het Zuid-Hollands Landschap er al twee heeft aangekocht en ingericht. En nu de derde! We krijgen eenmalig de kans ook die derde te kopen. Dan kunnen we de drie polders samen tot een robuust natuurgebied verder ontwikkelen. Voor de aankoop is minimaal 100.000,- nodig. Dat is veel geld. Toch kunnen we u al een goed bericht meegeven: bij het ter perse gaan van dit tijdschrift is die ton al bijna gehaald! Ook voor de laatste loodjes rekenen we op de steun van alle Beschermers, Sponsors en Vrienden. Halen we inderdaad het streefbedrag van één ton? Alles over de actie én de actuele euro-stand vindt u op www.zhl.nl/poelgeest Leden van het managementteam van de particuliere thuiszorgorganisatie Florein waren een dag te gast op het landgoed Huys te Warmont. Begeleid door onze medewerkers hebben ze in een mooie omgeving hun accu weer eens goed op kunnen laden. Onder andere tijdens een inspirerende workshop Vuur Maken. ZONNE-ENERGIE Drie goede redenen om de komende maanden zonnepanelen te plaatsen: 1. Om uw huis zonne-klaar te maken is het slim juist in de winter aan de slag te gaan. Zo mist u de komende lente en zomer geen zonnestraal. 2. Al wordt nu niet de meeste zonneenergie opgewekt, het is zonde om niks te doen met de herfst- en winterzon. Een zonnesysteem gaat 25 jaar mee en 25 maal een beetje is ook veel. 3. Zonne-energie heeft politiek de wind mee, dus zal een investering in deze tijd waarschijnlijk extra gunstig uitvallen. Dankzij Sharp hebben we zonnepanelen beschikbaar tegen scherpe prijzen. Alle informatie vindt u op onze website. Voor Beschermers is het Zonne-Advies gratis. Stichting Kruiswerk Rhoon heeft een prachtige Engelse tuinbank aan het Zuid- Hollands Landschap geschonken. Het Landschap is daar erg blij mee. In goed overleg is gekozen voor een mooie plek in de Kasteelgaarde Rhoon, met uitzicht op de gracht. www.zhl.nl/collectievezonnepanelen 14 Zuid-Hollands Landschap 4 2013
Paviljoen de Duinrand aan de Strandweg in Oostvoorne is een fijne plek om even wat te eten of te drinken tijdens een wandeling, fietsof ruitertocht. Onlangs is de zaak vernieuwd. Ter gelegenheid daarvan schonk eigenaar Frank Hazelbag (rechts) een geldbedrag aan het Zuid- Hollands Landschap. De donatie wordt besteed aan het onderhoud van de Duinen van Oostvoorne. SPECIALE BANK Onlangs overleed een van onze Beschermers, moeder van twee jonge kinderen, op 45-jarige leeftijd. Met haar vriend en met medewerkers van het Zuid-Hollands Landschap heeft zij kort voor haar dood een wens kunnen realiseren: een eigen bank met plaquette in Polders Poelgeest, vlak bij huis. Bovendien werd iedereen voor de crematie gevraagd een bedrag te doneren aan het Zuid-Hollands Landschap. In plaats van bloemen Alle gulle gevers: bedankt! Natuurgebied Ommeloop bij Brielle en Oostvoorne is verworven door het Zuid-Hollands Landschap. Dat is prachtig nieuws, zeker ook voor de direct omwonenden! Door onze aankoop is OUDE MOLEN, EIGEN WEBSITE Al ruim twee jaar draaien de wieken van de Zesde Boezemmolen achter Haastrecht. Dat is prachtig, maar niet genoeg. Het gaande werk en de watergangen moeten worden gerestaureerd. Daarnaast is begonnen met de restauratie en inrichting van de molenaarswoning. Deze wordt in de stijl van rond 1900 teruggebracht, inclusief authentieke bedstee. Het Zuid-Hollands Landschap is niet alleen op zoek naar geld, ook meubels en huishoudelijke spullen uit die tijd zijn welkom. De opknapbeurt en de acties om de molen te steunen zijn te volgen via www.6eboezemmolen.zhl.nl het gebied vijf keer zo groot geworden. Dus: méér ruimte voor planten, vogels en voor recreatieve voorzieningen. Dankzij uw steun kunnen we aan de slag in Ommeloop. Wat pakken we de komende tijd aan? - De karakteristieke greppels worden verbeterd; - er komen plas-dras-velden voor bijvoorbeeld lepelaars en wulpen; - we maken een prachtig wandelpad en - vogelkijkschermen vanwaar u de vele vogels kunt spotten. De belastingdienst heeft het Zuid-Hollands Landschap aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling. De stichting heeft ook het CBF keurmerk. Kijk op www.belastingdienst.nl/giften of www.cbf.nl foto: Idde Lammers BEDRIJVEN VRIENDENNETWERK We houden van de natuur en willen de natuur behouden. Zorgen voor een duurzaam, kwalitatief evenwicht tussen mens en natuur, is de missie van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Daar gaan we voor, met passie en professioneel. Samen met het Bedrijven Vriendennetwerk zijn we nog slagvaardiger in wat ons verbindt: de natuur! VRIENDEN AKZO Nobel BP Raffinaderij Rotterdam Collectieve Zonnepanelen De Friesland Zorgverzekeraar ds+v Gemeente Rotterdam Ertsoverslagbedrijf Europoort C.V. Europe Container Terminals (ECT) Gemeente Noordwijk Gemeente Westland HD Projectrealisatie Rietdekkersbedrijf C. van Vliet V.O.F. Shell STRUCTURELE STEUN ONTVANGT HET ZUID-HOLLANDS LANDSCHAP VAN Provincie Zuid-Holland Nationale Postcode Loterij NATUURLIJK VERBONDEN Neem contact op met Marie-Louise Govers, (010) 272 22 34, ml.govers@zhl.nl of kijk op www.zhl.nl/vriend Vriend Van Het Zuid-HoLLands LandsCHaP. Iedereen die woont en/of werkt in de provincie Zuid-Holland voelt zich betrokken bij haar/zijn leefomgeving. Ondernemers beseffen wat de economische waarde is van natuur en landschap. Een natuurlijke omgeving waar mensen werken, wonen en recreëren is onmisbaar voor een goed ondernemersklimaat. Als Vriend van het Zuid-Hollands Landschap draagt u zichtbaar bij aan een leefbare omgeving. U werkt mee aan behoud en ontwikkeling van natuur en landschap in onze provincie en krijgt daar veel voor terug. Denk bijvoorbeeld aan groene voordelen voor uw medewerkers, bijzondere vergaderarrangementen en excursies op maat voor uw relaties. Uiteraard is ook maatwerk mogelijk, bijvoorbeeld de adoptie van een specifiek terrein of project. WiLt u Meer Weten? Ò WWW.ZHL.nL/Vriend De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap streeft naar duurzaam, kwalitatief evenwicht tussen mens en natuur, door voor beide rust en ruimte te creëren. Om dit te bereiken, stelt de stichting natuur en (cultuur)landschap veilig, versterkt het, koopt en beheert natuurterreinen binnen de provinciegrenzen en zorgt voor voorlichting en belangenbehartiging ten behoeve van natuur en landschap. Neem dan contact op met Eline Decker (06-535 624 85, e.decker@zhl.nl) of Marie-Louise Govers (010-272 22 34, ml.govers@zhl.nl). Of kijk op onze webpagina: www.zuidhollandslandschap.nl/vriend GIFTEN EN DONATIES natuurlijk VerBonden Samen kunnen we nog slagvaardiger zijn in wat ons zo verbindt: de natuur. Doe mee, word Vriend. groene voordelen voor uw medewerkers bijzondere vergaderarrangementen handen uit de mouwen in de natuur adopteer een terrein in de buurt excursies voor uw relaties...en nog veel meer... We ontvangen veel giften. U kunt bijvoorbeeld bij een verjaardag of jubileum aan de gasten een donatie vragen voor het Zuid-Hollands Landschap. Of de jaarlijkse bijdrage spontaan verhogen. Dit kwartaal geven we aandacht aan de volgende giften: 67,50 Gift i.v.m. promotie gedichtenbundel Cor van Vliet 100,- Dhr. A.C.M. van Wesenbeeck, gift 500,- Dhr. N.C. Schrijver, gift 3.310,- Friesland verzekeringen DE ZUID-HOLLANDSE NATUUR HEEFT UW GIFTEN, GROOT EN KLEIN, ECHT NODIG. ALLE GULLE GEVERS HARTELIJK BEDANKT! Zuid-Hollands Landschap 4 2013 15
UITGELICHT De Zeven Gaten EVEN VOORSTELLEN: ONZE NIEUWSTE AANWINST DE ZEVEN GATEN 1. Wat kenmerkt De Zeven Gaten? Maarten van der Valk, regiobeheerder Zuid-Hollands Landschap: De Zeven Gaten ligt in het Westland. Er lopen zeven brede sloten tussen oude houtakkers die begroeid zijn met wilgen, elzen en essen. 5. Hoe gaat de snoek de waterkwaliteit veranderen? De snoek is een roofvis die onder meer jaagt op brasem en die soort zal verminderen in aantal. Daarnaast richt het Hoogheemraadschap van Delfland zich op het waterbeheer. Wij nemen het groenbeheer op ons, dus het weiland, de slootkanten en de houtkade. 2. Wat speelt er? Het Zuid Hollands Landschap heeft aangrenzend grasland aangekocht. Het plan is om dat in samenwerking met het Hoogheemraadschap van Delfland te ontwikkelen tot een vispaaiplaats. 4. Gaat het niet goed met de snoek? De reden dat we meer snoek willen, is dat die soort de natuurlijke kwaliteit van het water kan helpen herstellen. In De Zeven Gaten hebben we te maken met vervuiling vanuit het kasgebied en zeer voedselrijk water. Dat levert een hoop algengroei op. Het water wordt troebel en dat trekt witvis zoals brasem aan die we hier liever niet te veel hebben. 6. Wat gaan we ervan zien? Het perceel wordt zo ingericht dat het in de winter onder water kan worden gezet. In het lange gras dat onder water staat, kan de snoek zijn eitjes afzetten. Maar er zal eerst een groeiseizoen overheen gaan voordat het weiland onder water wordt gezet. De planning is dat dat volgend jaar november gaat gebeuren. 3. Vispaaiplaats? De meeste soorten vis paren altijd op dezelfde plaatsen, de paaiplaatsen. We hopen hier vooral snoek aan te trekken, zodat we straks meer jonge snoek in de omliggende wateren van De Zeven Gaten krijgen. 7. De zevende vraag is aan u! Twitter of mail uw vraag over onze aanwinst De Zeven Gaten en de plannen voor de vispaaiplaats naar het Zuid-Hollands Landschap. @ZHLandschap info@zhl.nl