INSULINEPOMPTHERAPIE Richtlijnen 1 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 1 03-12-2008 10:10:14
IN DEZE RICHTLIJNEN KUNT U ALLES LEZEN OVER INSULINEPOMPTHERAPIE EN EEN GOED BEELD KRIJGEN VAN DE VOOR- EN NADELEN. OOK WORDEN BEGRIPPEN DIE TE MAKEN HEBBEN MET INSULINEPOMPTHERAPIE UITGELEGD. 2 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 2 03-12-2008 10:10:15
De redenen voor insulinepomptherapie: UW KEUZE OM MET INSULINEPOMPTHERAPIE TE STARTEN IS AFHANKELIJK VAN VELE FACTOREN; REDENEN VOOR INSULINEPOMPTHERAPIE: 1. Onvoldoende diabetesregulatie, ook met intensieve insuline therapie met de pen; 2. Neuropathie klachten die verergeren (klachten veroorzaakt door aantasting van zenuwen); 3. Regelmatig (nachtelijke) hypo s; 4. Meer dan vijfmaal daags insuline injecteren voor goede regulatie; 5. Vanwege flexibele levensstijl. REDENEN TEGEN INSULINEPOMPTHERAPIE: 1. Bepaalde huidklachten; 2. Instabiele retinopathie (verminderd zicht); 3. Psychische problemen; 4. Subcutane insulineresistentie (geen goede opname van insuline in het onderhuidse vetweefsel); 5. Verminderde motivatie. Als u kiest voor insulinepomptherapie, betekent dit nog niet dat u er definitief aan vast zit. Bedenk altijd dat insulinepomptherapie één van de mogelijkheden is om uw diabetes beter te beheersen. Niet meer en niet minder. Zie insulinepomptherapie daarom als een goede mogelijkheid om uw insulinetoediening aan te passen voor het optimaliseren van uw bloedglucose regulatie 3 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 3 03-12-2008 10:10:18
WAT IS EEN INSULINEPOMP? De insulinepomp is een klein stootvast apparaatje waarmee continue insuline geïnjecteerd wordt via een slangetje met naaldje in de buik. Om deze insuline-injectie mogelijk te maken is het systeem opgebouwd uit de volgende onderdelen: een ampul gevuld met insuline, de computer, de motor, batterijen, het beeldscherm, de aandrijfstang en de infuusset. De computer moet vooraf geprogrammeerd worden op het aantal eenheden insuline. Iedere drie minuten wordt de insuline uit de ampul automatisch via de infuusset in het lichaam geïnjecteerd. WAT IS BASALE INSULINEDOSERING? Het lichaam heeft doorlopend behoefte aan insuline. Om deze behoefte op te vangen geeft de insulinepomp dag en nacht, een kleine voorgeprogrammeerde hoeveelheid kortwerkende insuline af. Dit is de basale insuline dosering. VERSCHILLENDE BASAAL PROFIELEN Op een insulinepomp zitten meerdere basaal profielen. U kunt deze bijvoorbeeld zo instellen dat er één profiel is voor door de week (ingesteld op school of werktijden), een sport profiel en een weekend profiel (ingesteld op bijvoorbeeld uitslapen). TIJDELIJK AANPASSEN VAN HET BASAAL PROFIEL Het basaal profiel kan tijdelijk worden aangepast zonder de pomp te moeten herprogrammeren. Dit aanpassen kan zowel naar hogere waarden, bijvoorbeeld bij ziekte met koorts of verandering van lichamelijke activiteit, als naar lagere waarden, bijvoorbeeld bij gebruik van alcohol of bij sport WAT IS EEN BOLUS? Een bolus is een extra hoeveelheid insuline die gegeven wordt om maaltijden of eventuele te hoge bloedglucosewaarde op te vangen. Dit gebeurd door middel van het indrukken van een knop op de insulinepomp. 4 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 4 03-12-2008 10:10:18
WAT IS EEN INFUUSSET? De infuusset of katheter is de verbinding tussen de insulineampul in de pomp en de injectieplaats. Een koppelstukje verbindt het slangetje van de infuusset stevig met de insulineampul. Aan de andere kant van het slangetje verbindt de naald de infuusset met de injectieplaats. De naald wordt, zoals bij een insulinepen, in het onderhuids weefsel ingebracht en eventueel verwijderd. Dan blijft alleen een teflon buisje achter in de huid. Dit wordt door middel van een bijbehorende pleister of folie vastgeplakt op de huid. Het slangetje transporteert de insuline en geeft de nodige bewegingsvrijheid tussen de insulinepomp en de injectieplaats. De infuusset moet eenmaal per 2 á 3 dagen worden verwisseld om infecties, verstopping van de katheter en verharding van de huid te voorkomen. Bij kinderen wordt er vaker verwisseld. 5 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 5 03-12-2008 10:10:18
WAAR WORDT DE INFUUSSET INGEBRACHT? Net als bij de injectie met de insulinepen wordt ook bij de insulinepomptherapie de insuline in het onderhuids weefsel geïnjecteerd. De meest ideale injectieplaatsen zijn de buik (drie centimeter vanaf de navel) en op of naast de heupen. Het is hier gemakkelijk om een huidplooi op te nemen en de infuusset te zetten. Op andere plaatsen zoals de bovenbenen, de bovenarmen en de lendenen (onder/zijkant van de rug), bevindt zich vaak ook voldoende onderhuidsweefsel om te injecteren. Toch worden deze laatste injectieplaatsen niet geadviseerd door de tragere opname van de insuline. Bij het inbrengen van de infuusset is het belangrijk om erop te letten dat er geen luchtbellen in de slang zitten. HOE WORDT EEN INSULINEPOMP GEDRAGEN? Er zijn verschillende manieren om een insulinepomp te dragen. Men kan de pomp los in de broekzak dragen. Er zijn ook speciale banden en tasjes voor te verkrijgen. De banden kunnen om de buik, arm of been bevestigd worden. De tasjes zijn vast te maken aan de broekriem of BH. Ze zijn in vele kleuren en materialen te bestellen. 6 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 6 03-12-2008 10:10:19
Voor en nadelen van insulinepomptherapie VOORDELEN: Een betere diabetes regulatie en daardoor fitter voelen; Altijd insuline bij de hand; Niet meermalen per dag injecteren, maar iedere 2 á 3 dagen de infusieset en naald verwisselen;. Veel flexibeler leefstijl mogelijk; Meer mogelijkheden voor bijregelen, de insulinepomp kan afgekoppeld worden. NADELEN: Pomp meet geen bloedglucose en moet daarom zelf ingesteld en aangepast worden; Ook met de pomp kunnen ontregelingen optreden, zoals hypo- of hyperglycemie; Het voortdurend dragen van de pomp. Bij sommige kleding is creativiteit nodig om de pomp te camoufleren. IS ZELFCONTROLE BELANGRIJK BIJ INSULINEPOMPTHERAPIE? Ja, zonder zelfcontrole is pomptherapie niet goed mogelijk. Het is niet alleen een voorwaarde om goed gereguleerd te blijven, maar ook om onverwachte hyper- en hypoglycaemieën te ontdekken en te voorkomen. Er moet tenminste vier keer per dag gecontroleerd worden. 7 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 7 03-12-2008 10:10:19
TIJDELIJK AFKOPPELEN Het is altijd mogelijk de pomp tijdelijk af te koppelen. Dit kan zowel kortdurend (b.v. bij zwemmen, douchen, vrijen, dragen van bepaalde kleding) als langdurend (vakantie en het pomp moe zijn ). De tijd van afkoppelen is voor iedereen anders. Deze duur is individueel bepaald. Indien langdurend afkoppelen gewenst is, bijvoorbeeld op vakantie, kunt u terug naar uw insulinepenschema. Overleg dit met uw behandelend arts of (kinder)diabetesverpleegkundige. DOUCHEN, BADEN EN ZWEMMEN De meeste insulinepompen zijn waterbestendig en dus is douchen geen probleem. Er bestaan ook douchezakjes om de pomp om de nek te kunnen hangen. Voor het baden kan de pomp ook naast het bad neer gelegd worden. Afkoppelen is ook een optie. Voor het zwemmen kan de pomp afgekoppeld worden voor ongeveer 2 uur. 8 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 8 03-12-2008 10:10:20
SPORTEN Sporten is heel goed mogelijk met de pomp. Wel moet er rekening mee worden gehouden dat het lichaam meer energie gebruikt en er dus meer glucose nodig is. Deze glucose is ten dele afkomstig uit reserves die zijn opgeslagen in lever en spieren. Bovendien neemt de gevoeligheid voor insuline toe. Het is daarom belangrijk extra koolhydraten te eten, eventueel gecombineerd met een vermindering van de bolus of een tijdelijke verlaging van het basaal profiel. Bij contact sporten kan het verstandig zijn de pomp af te koppelen. Bij wintersporten moet u ervoor zorgen dat de pomp onder de kleding gedragen wordt om bevriezing van de insuline te voorkomen. 9 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 9 03-12-2008 10:10:20
ZIEKTE Als u griep, koorts of pijn heeft, dan neemt meestal de insulinebehoefte toe. Met een insulinepomp kan dan vrij eenvoudig de afgiftesnelheid van de pomp worden verhoogd met de tijdelijke basale snelheid van de insulinepomp. Soms kan het ook nog nodig zijn om de maaltijdbolussen te verhogen. Dit wordt individueel bepaald en hiervoor is overleg met het diabetesteam noodzakelijk. Als de eetlust afgenomen is, eet u minder. Dit is op te vangen door minder te bolussen, ondanks de toegenomen basale insulinesnelheid. VAKANTIE Op vakantie gaan met de insulinepomp is geen probleem. Wel is het van belang om voldoende materialen mee te nemen, zoals infuussets, insuline ampullen of lege ampullen en flacons insuline, batterijen. Neem ook een medische verklaring mee voor de douane. Doordat de klok van de insulinepomp makkelijk kan worden aangepast, zijn tijdsverschillen bij vliegreizen makkelijk op te vangen. VRIJEN Bij het vrijen is het maar net wat u en uw partner prettig vinden. U kan de pomp op uw lichaam dragen met behulp van een buikband of de pomp kan in bed blijven liggen of afgekoppeld worden. Wel moet u er rekening mee houden dat vrijen net als sporten energie kost en er dus meer glucose nodig kan zijn. 10 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 10 03-12-2008 10:10:21
ZWANGERSCHAP Het is belangrijk om goed ingesteld te zijn voordat een vrouw met diabetes zwanger wordt. De insulinepomp kan hierbij een goed hulpmiddel zijn. Als de bloedglucosewaarden te hoog zijn kan dit nadelige effecten hebben voor de baby. In het begin van de zwangerschap kan de insulinebehoefte lager zijn dan normaal, zeker als er sprake is van misselijkheid en/of braken. Daarna zal de insulinebehoefte langzaam aan stijgen. Reden hiervoor is de aanmaak van hormonen, die ervoor zorgt dat de insulinegevoeligheid van de weefsels minder wordt. In de laatste periode van de zwangerschap kan de insulinebehoefte weer langzaam afnemen. Het zal dus nodig zijn de hoeveelheden insuline, en dan met name de maaltijdinsuline, continue aan te passen. Elke zwangere vrouw met diabetes is onder controle van de gynaecoloog en zal in het ziekenhuis moeten bevallen. Na de bevalling neemt de insulinebehoefte bij de vrouw snel af tot de hoeveelheden van voor de zwangerschap. Echter als er borstvoeding gegeven wordt, kan de insulinebehoefte nog meer dalen door de extra energie die dit kost. 11 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 11 03-12-2008 10:10:21
KINDEREN De insulinepomp is een prima hulpmiddel voor de behandeling van diabetes bij kinderen. De meeste kinderen en ouders die na een startperiode van drie maanden alles onder de knie hebben, zijn heel blij dat ze zijn overgestapt van insulinepentherapie naar insulinepomptherapie. De insulinepomp geeft bij de meeste kinderen met diabetes een betere kwaliteit van leven. Met de insulinepomp heeft iemand toch meer vrijheid dan bij het spuiten van insuline. Daarentegen vraagt het wel meer inzet. Met een insulinepomp zijn er veel variatiemogelijkheden, die je moet leren gebruiken om een optimale instelling te bereiken. REDENEN VOOR INSULINEPOMPTHERAPIE Verbetering bloedglucose regulatie; Veel hypoglycemieën; Nuchtere hyperglycemieën (Dawn-fenomeen); Spuitangst; Frequente keto-acidotische ontregelingen; Zeer jonge kinderen (<2 jaar). 12 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 12 03-12-2008 10:10:21
Voor- en nadelen van een insulinepomp VOORDELEN: Omdat alleen gebruik wordt gemaakt van ultrakortwerkende insuline, is het werkingspatroon beter voorspelbaar; Het dageraadsfenomeen (Dawn-fenomeen) kan worden aangepakt, want de pomp kan zo ingesteld kan worden dat die in het tweede deel van de nacht meer insuline afgeeft; Meer flexibiliteit met tijdstippen van maaltijden en hoeveelheid maaltijd; Het is eenvoudiger om een bolus te geven dan om insuline te spuiten (zeker als er andere mensen bij zijn); Het risico op hypo s is beter stuurbaar dan bij spuiten; Er kan eenvoudig met de insulinehoeveelheid worden gevarieerd NADELEN: Je moet de pomp altijd bij je dragen. Een pomp is vaak zichtbaar, wat vragen uit de omgeving oplevert, waardoor er meer aandacht wordt gevestigd op de diabetes van het kind. Dit vinden kinderen (jongeren) soms niet prettig; Doordat alleen gebruik wordt gemaakt van ultrakortwerkende insuline, ben je gevoeliger voor ontregeling bij een tijdelijk insulinetekort, grotere kans op keto-acidose; Vier keer daags bloedglucosemeting is noodzakelijk om tijdig een ontregeling te herkennen; De meerwaarde van een insulinepomp is alleen te bereiken met frequente controles en intensievere aandacht voor de diabetes regulatie; Er is kans op gewichtstoename door een betere instelling; Doordat het makkelijker is om tussendoortjes te eten waarvoor je kunt bolussen, kan er gewichttoename ontstaan. Een extra bolus zal eerder gedaan worden dan extra spuiten. 13 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 13 03-12-2008 10:10:22
Voorwaarden om met insulinepomptherapie te starten OM TE KUNNEN STARTEN MET INSULINEPOMPTHERAPIE, MOET ER AAN EEN AANTAL VOORWAARDEN WORDEN VOLDAAN: Kind en ouders moeten gemotiveerd zijn om met de pomp te werken; Frequente ( 4 keer per dag) bloedglucose metingen zijn noodzakelijk om een ontregeling tijdig te signaleren; Kind en ouders moeten de factoren die op diabetes van invloed zijn, leren beheersen. Hierbij gaat het met name om de afstemming van insuline op voeding en beweging. Maar ook moet men weten wat te doen tijdens ontregeling en ziekte; Het kinderdiabetesteam moet voldoende begeleiding, ondersteuning, educatie en bereikbaarheid kunnen bieden aan kind en ouders; Inzicht in het koolhydraat gehalte van de voeding. 14 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 14 03-12-2008 10:10:22
HEEFT U NA HET LEZEN VAN DEZE INFORMATIE BEHOEFTE AAN MEER INFORMATIE KAN U BELLEN MET ONZE GRATIS POMPLIJN 0800-022 88 22 OF NEEM CONTACT OP MET UW DIABETESVERPLEEGKUNDIGE OF INTERNIST. OP WWW.POMPNET.NL VIND U INSTRUCTIEFILMPJES VAN VERSCHIL- LENDE INSULINEPOMPEN MET UITLEG OVER DE WERKING VAN DEZE POMPEN. 15 MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 15 03-12-2008 10:10:22
Kies voor aandacht Mediq Direct Diabetes Postbus 211 6900 AE Zevenaar 0800-022 18 58 (gratis) info@mediqdirect.nl www.mediqdirect.nl MD Richtlijnen insulinepomptherapie.indd 16 03-12-2008 10:10:22