gemeente Leiden Veiligheids- en gezondheidsplan ontwerpfase voor bestek 10-26: Oostvlietpolder, bouwrijp maken volkstuinen Fase 1 INFRA PMC B.V. Postbus 370 2700 AJ Zoetermeer Tel. 079 3422799 Fax: 079 3319590 INFRA PMC BV 1
INHOUD bestek 10-26 - bijlage 2 1. ALGEMENE AANWIJZINGEN 3 2. INLEIDING 4 Algemene situatie en projectomschrijving 4 3.VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN 5 1. BOUWWERKGEGEVENS 1.1 Het (bouw)werk 5 1.2 Adres/ligging van de bouwlocatie 5 1.3 Namen en adressen van betrokken partijen 5 1.4 Planning en uitvoeringsgegevens 6 5a. VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSGEVAREN (ONTWERPFASE) 7 5.1 Veiligheids- en Gezondheidsgevaren omgeving 7 5.2 Veiligheids- en Gezondheidsgevaren ontwerp 8 5.3 Toetsing Veiligheids- en Gezondheidsgevaren door deskundige 10 4. V&G-DOSSIER 11 4.1 Algemeen 11 4.2 Inhoud V&G-dossier 11 5. ORGANISATIE OP DE BOUWPLAATS 12 5.1 Overleg 12 5.2 Bouwvergaderingen 12 5.3 Taken en verantwoordelijkheden V&G-coördinator 12 5.4 Taken en verantwoordelijkheden directie 13 5.5 Taken en verantwoordelijkheden Arbo-coördinator opdrachtgever 13 INFRA PMC BV 2
1. ALGEMENE AANWIJZINGEN Het Veiligheids- en Gezondheidsplan (verkort V&G-plan) is een dynamisch document, waarvan de opstelling, detaillering en actualisering een in de tijd voortschrijdend proces is. Van belang is dat in ieder geval voor de aanvang van de betreffende werkzaamheden in de uitvoeringsfase een analyse op veiligheids- en gezondheidsrisico's voor die werkzaamheden en daarmee samenhangende of samenvallende overige werkzaamheden heeft plaats gevonden, en de resultaten daarvan inclusief (de afspraken over) de te treffen maatregelen in het plan zijn vastgelegd. Ontwerpfase De bladen die het V&G-plan vormen dat door de coördinator ontwerpfase (verder te noemen V&Gcoördinator) moet worden opgesteld als onderdeel van het bestek zijn gemarkeerd met (Ontwerp). Uitvoeringsfase In de uitvoeringsfase worden de overige onderdelen van het V&G-plan (gemarkeerd met (Uitvoering)) door de coördinator uitvoeringsfase (verder te noemen V&G-coördinator) ingevuld en geactualiseerd. Bouwwerkgegevens In de uitvoeringsfase worden de gegevens door de V&G-coördinator uitvoeringsfase verder aangevuld en geactualiseerd. Noot: Wanneer een element van het V&G-plan niet wettelijk verplicht is, maar de beheersbaarheid van de V&G-coördinatie ten goede komt, is dit aangegeven met (Optie) INFRA PMC 3
2. INLEIDING Algemene situatie en projectomschrijving. Het uit te voeren werk betreft werkzaamheden in een situatie vrijwel zonder openbaar verkeer: - Het uitvoeren van baggerwerken. - Het uitvoeren van grondwerken. - Het aanbrengen van voorbelasting van zand. - Het verwijderen van overtollige voorbelasting van zand. - Het aanbrengen van verticale drainage. - Het aanbrengen van (tijdelijke) horizontale drainages. - Het maken van grondduikers. - Het aanbrengen van natuurvriendelijke oevers. - Het aanbrengen van riolering. - Het aanbrengen van onderheide putten. - Het aanbrengen van drukrioleringen. - Het aanbrengen van waterleidingen. - Het aanbrengen van asfaltbetonverhardingen. - Het aanbrengen van elementenverhardingen. - Het diepspitten en afwerken van terreinen. - Het planten van hagen. - Bijbehorende werken. En werkzaamheden in een situatie met gering openbaar verkeer (langs de openbare weg: - Het inrichten van een tijdelijke los-/laadplaats voor zand. - Het lossen en laden van zand. - Het verwijderen en afvoeren van een tijdelijke los-/laadplaats voor zand. Volgens artikel 5 van het Bouwprocesbesluit Arbeidsomstandighedenwet dient een Veiligheids- en Gezondheidsplan te worden gemaakt voor de ontwerpfase en voor de uitvoeringsfase. Als leidraad voor de opzet van dit plan is het V&G-model Bouwprocesbesluit van de Rijksgebouwendienst van het ministerie van VROM gebruikt. Aan de orde komen in de ontwerpfase: - de projectgegevens; - namen en adressen van bij de totstandkoming van het ontwerp betrokken partijen; - inventarisatie voor zover bekend in de ontwerpfase van de risico s voortvloeiend uit de omgeving van de bouwlocatie en uit de situatie op het werkterrein tijdens de uitvoering; - het V&G-dossier; In dit V&G-plan (ontwerpfase) is in de planfase een analyse gemaakt van de (gezondheids)risico s die met de uitvoering van dit project gepaard gaan. De aannemer heeft de verplichting om dit V&G-plan daar waar nodig uit te breiden en aan te passen aan de situatie in de uitvoeringsfase en aan zijn werkmethoden. Deze verplichting houdt in dat ontbrekende gegevens moeten worden aangevuld en dat de risico-inventarisatie door de aannemer eventueel in overleg met de directie moet worden aangepast en aangevuld. De opdrachtgever draagt in het bestek de verantwoordelijkheid met betrekking tot de veiligheid en de gezondheid over aan de aannemer. INFRA PMC 4
3. VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN (Ontwerp/Uitvoering) Blad 1 1. BOUWWERKGEGEVENS 1.1 Het (bouw)werk bestaat uit het bouwen/aanleggen/uitvoeren van: Het realiseren van archeologisch Park Matilo 2 e en 3 e fase. 1.2 Adres/ligging van de bouwlocatie: Adres : Vlietweg ter hoogte van huisnr. 9 Postcode/plaats : Leiden 1.3 Namen en adressen van de betrokken partijen a. Opdrachtgever(s) Naam : Burgemeester en Wethouders van de gem. Leiden, namens dezen het Hoofd van het Ingenieursbureau van de Afd. Werkvoorbereiding Openbare Ruimte Adres : Postbus 9100 Postcode/plaats : 2300 PC Leiden Contactpersoon : P. van Leeuwen Telefoon : 071-5165931 Fax: 071-5165899 b. Ontwerpende partij(en) Naam : Ingenieursbureau van de gemeente Leiden. Adres : Postbus 9100 Postcode/plaats : 2300 PC Leiden Contactpersoon : P. van Leeuwen Telefoon : 071-5165931 Fax: 071-5165899 c. V&G-coördinator(en) Ontwerpfase Naam : INFRA PMC B.V. Adres : Postbus 370 Postcode/plaats : 2700 AJ Zoetermeer Contactpersoon : J.N.F. Bijl Telefoon : 079-3422799 Fax: 079-3319590 d. Uitvoerende partij(en) Naam : Adres : Postcode/plaats : Contactpersoon : Telefoon : Fax: e. V&G-coördinator(en) Uitvoeringsfase Naam : Adres : Postcode/plaats : Contactpersoon : Telefoon : Fax: INFRA PMC 5
VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN (Ontwerp-/Uitvoering) (Blad 1 - vervolg) 1.4 Planning en uitvoeringsgegevens (voorzover reeds bekend) 1.4.1 Geplande aanvangsdatum van de bouwwerkzaamheden:............. 2011. 1.4.2 Geplande bouwtijd: 180 werkdagen. 1.4.3 Vermoedelijke maximum aantal werknemers dat gelijktijdig op de bouwlocatie aanwezig zal zijn:......................................................................... 1.4.4 Gepland aantal werkgevers en zelfstandigen op de bouwplaats:....................... 1.4.5 Namen van reeds geselecteerde ondernemingen (zie ook Blad 2): 1)................................................ te..................... 2)................................................ te..................... 3)................................................ te..................... 4)................................................ te..................... 1.4.6 Namen van ingeschakelde/in te schakelen deskundige diensten (optie): 1)................................................ te..................... 2)................................................ te..................... 1.4.7 Regeling V&G-uitvoeringscoördinatie bij nevenaanneming:.......................... De V&G-uitvoeringscoördinatie geschiedt door de aannemer van bestek: Nr:..................................................................... Omschrijving:..................................................................................................................................... Nevenaanneming wordt voorzien voor de volgende werkzaamheden (bestekken): Nr:..................................................................... Omschrijving:...................................................................................................................................... INFRA PMC 6
VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN (Ontwerp) Blad 5a 5a. VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSGEVAREN (ONTWERPFASE) 5.1 Veiligheids- en Gezondheidsgevaren voortvloeiend uit de omgeving van de bouwlocatie (niet uitputtend) Betreft: bestek nr. 10-24 Archeologisch Matilo Park, Fase 2 en 3 Omgevings-factor Activiteit/bestekspost Arbo-risico 1 ) Risico-oorzaak 2 ) Suggesties (facultatief) Verkeerswegen Laden en lossen door vrachtwagens Werken met machines Aanrijding Onvoldoende afzettingen en bebording Verkeersmaatregelen Stroomkabels en gasleidingen Opbreekwerkzaamheden Grond ontgraven Electrocutie, explosie, verbranding Aanwezigheid stroomkabels en gasleiding Klic-melding Overleg leidingbeheerders, lokaliseren en markeren van kabels en leidingen, zo nodig d.m.v. kabelopzoeker en proefsleuven Eventueel omleggen van kabels en/of leidingen in een ander tracé Waterleidingen Grond ontgraven Grondaanvulling verdichten Wateroverlast Aanwezige waterleidingen die volledig vrijgekomen zijn bij een ontgraving Aanvullen en verdichten door inwateren, geen verdichting door aftrillen toepassen Reizigers en omstanders Opbrekingen van de verhardingen, ontgravingen, Losliggende materialen Aanrijding en vallen, lichamelijk letsel Draaiende machines en vrachtauto s Beperkte werkruimte en afvoerwegen Afzetten werkterrein, met bebording de gevaren aangeven Materialen op geëigende plaats opslaan 1 ) bijvoorbeeld: elektrokutie 2 ) bijvoorbeeld: aanwezigheid van hoogspanningsstation met kabels INFRA PMC 7
VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN (Ontwerpfase) Blad 5a vervolg 1 5.2 Veiligheids- en Gezondheidsgevaren voortvloeiend uit het ontwerp Bouwfase Activiteit/bestekspost Arbo-risico 1 ) Risico-oorzaak 2 ) Suggesties (facultatief) Algemeen Alle aktiviteiten Fysieke overbelasting, gehoorschade Bouwplaatsvoorzieningen Sloopwerken Opruimwerkzaam -heden Grondwerken en transporten, c.a. Leidingwerken Aanbrengen elementenverharding Asfaltering Plaatsen en verwijderen keten, bouwhekken Aan-/afvoer machines en bouwmaterialen Afzetten bouwterrein Slopen landbouwweg en dam Verharding opbreken en vervoeren Grond ontgraven, vervoeren en verwerken of leveren en verwerken Aanbrengen drains, en putjes Aanbrengen rioolafvoerleidingen en putten Aanbrengen persleidingen Aanbrengen grondduikers Aanbrengen kantopsluitingen en straatstenen Aanbrengen asfaltbeton Ongevallen bij het laden en lossen Letsel door derden die onbekend zijn met de gevaren op een bouwplaats Letsel door vallende delen, stof Inademen van stof Aanrijding Beknelling, snijwonden Fysieke overbelasting, aanrijding, gehoorbeschadiging Overrijding Verbranding Te zwaar tillen, lawaai en trillingen Beperkte ruimte bouwplaats Toetreding derden van het bouwterrein Uitgraven, ophijsen van beton, elders verkleinen door kapotslaan of - knijpen Werken in een situatie met geluid en stof Ontgraving grond en verwerking van grond en zand Beperkt uitzicht Beperkte vervoersruimte Beperkte ruimte, overbelasting, bezwijken hijsmaterialen en -voorzieningen Scherpe randen aan de buizen Belasting door trillen, geforceerde werkhouding, rijdend materieel Werken tussen rijdende machines en materieel Materialen met hoge temperaturen Zorgen voor mechanische hulpmiddelen Zorgen voor voldoende PBM s zoals gehoorbescherming Toepassen rijplaten en gecertificeerd hijsmateriaal en materieel Obstakels en eventuele ontgravingen goed markeren Afzettingen controleren en in stand houden Gekwalificeerd personeel Goedgekeurde hijsmiddelen Persoonlijke beschermingsmiddelen Persoonlijke beschermingsmiddelen Geluidssignaal bij achteruitrijden Dode hoek spiegel Goedgekeurde machines, papieren machinist en hijsmateriaal PBM (werkhandschoenen) Mechanisch verwerken van zware elementen Materieel met geluidssignaal bij achteruit rijden Gehoorbescherming bij mechanisch verdichten en aftrillen Gekwalificeerde machinisten Materieel met geluidssignaal bij achteruitrijden Goede werkkleding, veiligheidskleding en persoonlijke beschermingsmiddelen Hijswerken Opnemen, vervoeren en plaatsen van betonnen pompputten Vallen, beknelling Hijsstrop niet goed bevestigd, handen komen klem te zitten tussen strop en voorwerp Goedgekeurde machines, papieren machinist en hijsmateriaal PBM (werkhandschoenen en werkschoenen) INFRA PMC 8
Bouwfase Activiteit/bestekspost Arbo-risico 1 ) Risico-oorzaak 2 ) Suggesties (facultatief) Heiwerken Inbrengen heipalen Omvallen paal, gehoorbeschadiging Hijsstrop niet goed bevestigd Lawaai van heiblok Gekwalificeerd personeel Gehoorbescherming Oeverwerken Uitdunnen bossage Aanbrengen wegafzettingen, Rijplaten, e.d. Aanbrengen natuurvriendelijke oevers verwijderen opslag en snoeien bomen Aanvoeren, lossen en plaatsen van afzethekken, rijplaten, betonplaten, e.d. Na afloop laden en afvoeren Verdrinking Onwel worden Altijd met minimaal twee personen deze werkzaamheden uitvoeren Persoonlijk letsel Vallende takken Geschoolde vakmensen PBM (helm, werkhandschoenen en werkschoenen) Rugletsel, aanrijding Zwaar tillen en slepen Werken in een situatie met openbaar verkeer Mechanisch verplaatsen van zware voorwerpen Veiligheidskleding Personen inschakelen als verkeersregelaar 1) bijvoorbeeld: beknelling/fysieke belasting 2 ) bijvoorbeeld: geringe bewegingsruimte op de werkplek INFRA PMC 9
VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN (Ontwerp) Blad 5a - vervolg 2 5.3 Toetsing Veiligheids- en Gezondheidsgevaren door deskundige (optie) Getoetst nee/ja Zo ja, door.................................................................. Verklaring afgegeven nee/ja Datum...2011 INFRA PMC 10
4. V&G-DOSSIER 4.1 Algemeen. In het V&G-dossier dient alle informatie te bevatten die van belang is voor de veiligheid en gezondheid van werknemers die onderhoud en renovatiewerkzaamheden op of in de bodem moeten verrichten. Het V&G-dossier wordt in de ontwerpfase samengesteld door, of onder zijn verantwoordelijkheid in opdracht van de V&G-coördinator ontwerpfase. Als de aannemer zijn plan van aanpak heeft gemaakt, wordt het V&G-dossier aangevuld door de V&G-coördinator uitvoeringsfase. Na oplevering van het bouwwerk wordt het V&G-dossier aan de opdrachtgever overgedragen ten behoeve van het beheer van het bouwwerk. Naast de relevante informatie met betrekking tot de veiligheid en gezondheid moeten eventuele speciale voorzieningen die in verband daarmee zijn aangebracht aan het bouwwerk zijn opgenomen in het dossier. Tot slot moeten de reeds bekende risico s en mogelijke maatregelen met betrekking tot beheer en onderhoud, sloop en renovatie, in het V&G-dossier staan vermeld. 4.2 Inhoud V&G-dossier Om in de beheersfase concrete informatie te kunnen inwinnen voor het treffen van adequate maatregelen ter voorkoming van onverwachte arbeidsomstandighedenrisico s, moet het V&G-dossier de volgende gegevens bevatten; - de naam van de V&G-coördinator die de eindverantwoordelijkheid heeft voor het dossier; - de naam van de werkgever van de verantwoordelijke V&G-coördinator; - bouwwerkgegevens met de aard, werkbegrenzing, omvang en de locatie; - Het V&G-plan; - Een aangevuld blad 5a. Veiligheids- en Gezondheidsgevaren (Een inventarisatie en evaluatie van gevaren overeenkomstig artikel 4.1 Arbowet), en de overige aanvullingen die in de uitvoeringsfase moeten worden toegevoegd; - Verslagen en notulen van overleg en evaluatieformulieren t.b.v. beheer en onderhoud; - Een overzicht van eventuele wijzigingen op het oorspronkelijke ontwerp; - Een overzicht van eventuele wijzigingen in het oorspronkelijke plan van aanpak; - Overdrachtsformulieren; - Een opgave van de relevante bronnen nodig voor beheer en onderhoud, zoals bedienings- en onderhoudsvoorschriften, besteknummer en gereviseerde tekeningen, technische specificaties, etc.; - De datum van het gereedkomen en van de overdracht van het V&G-dossier en een documentnummer. Het is de aanzet voor het V&G-dossier. Het dossier is een groeidocument waarin alle relevante informatie behoort te zijn vermeld verband houdende met arbeidsrisico s en veiligheids- en gezondheidsrisico s voor werknemers die het werk hebben uitgevoerd, voor werknemers die in de toekomst werkzaamheden op of aan het object gaan verrichten en voor de latere gebruikers/bewoners van het object. De V&G-coördinator van de aannemer en zijn werkgever dragen de eindverantwoordelijkheid voor het tot stand komen van een volledig document. INFRA PMC 11
5. ORGANISATIE OP DE BOUWPLAATS. 5.1 Overleg. Als er meerdere werkgevers bij een project betrokken zijn, moet er ook op het gebied van de arbeidsomstandigheden goed samengewerkt worden. Hiervoor dient de door de aannemer in overleg met de directie aangestelde V&G-coördinator in de uitvoeringsfase, overeenkomstig 2.34 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Iedere werkgever is gehouden het V&G-plan aan te vullen met informatie over arbeidsrisico s en gezondheidsgevaren met betrekking tot zijn eigen specifieke werkzaamheden. Iedere werkgever is volledig verantwoordelijk voor de arbeidsomstandigheden van zijn werknemers, maar heeft daarnaast ook een collectieve verantwoordelijkheid met betrekking tot het respecteren van de werksituatie en de arbeidsomstandigheden van de werknemers van andere aannemers, bedrijven en derden op de bouwplaats. In verband hiermee moet de V&G-coördinator vergaderingen beleggen zodat de verschillende partijen op de bouwplaats hun werkzaamheden op elkaar afstemmen en de werkzaamheden veilig kunnen uitvoeren. Daarvoor zijn de volgende uitgangspunten van belang: - onveilige situaties melden bij de coördinator; - de directie meldt onveilige situaties bij de coördinator en bespreekt de te nemen maatregelen; - iedere werkgever is verantwoordelijk voor zijn eigen personeel; - voordat een activiteit start, moet er een risico-inventarisatie zijn gemaakt en moeten de risico s en de te nemen maatregelen zijn besproken met de werknemers; - de coördinator evalueert en rapporteert op de bouwvergaderingen; - afspraken moeten worden nagekomen. 5.2 Bouwvergaderingen. Op de bouwvergaderingen moeten de volgende partijen aanwezig zijn: - de opdrachtgever of degene die hem vertegenwoordigt; - degene die met het dagelijks toezicht is belast; - de V&G-coördinator uitvoeringsfase; - de hoofdaannemer; - en op uitnodiging van de directie overige partijen die belanghebbend zijn. De arbeidsomstandigheden moeten een vast punt op de agenda zijn. 5.3 Taken en verantwoordelijkheden V&G-coördinator. De V&G-coördinator van de aannemer heeft de volgende taken: - toezien op het naleven van de veiligheidsmaatregelen en voorzieningen; - toezien op het gebruik van PBM s (persoonlijke beschermingsmiddelen); - het verstrekken van informatie, schriftelijke en mondelinge instructie aan elke nieuwe werkgever en werknemer op de bouwplaats; - opstellen van een V&G-plan uitvoeringsfase en het plan aanvullen; - het bijhouden van de logboeken; - het handelen en houden van overleg zoals vermeld in punt 5.1; - het aanvullen van het V&G-dossier; - evalueren van lopende maatregelen en rapporteren; - schriftelijke melding van ongevallen en bijna-ongevallen; - schriftelijke melding van ernstige ongevallen aan de Arbeidsinspectie; - werknemers wijzen op niet-naleving van opgelegde maatregelen. De coördinator heeft de bevoegdheid werknemers van het werk weg te sturen; INFRA PMC 12
- melden aan de directie van werkzaamheden die buiten de normale werktijden vallen; - in overleg met de directie bepalen wie hem vervangt bij zijn afwezigheid. 5.4 Taken en verantwoordelijkheden directie. De taken en verantwoordelijkheden van de directie zijn: - het dagelijks toezicht op de werkwijze en de kwaliteit; - instructies geven aan hen die met enige vorm van toezicht zijn belast op de bouwplaats over de arbosituatie en het naleven van veiligheidsinstructies; - erop toezien dat V&G-aspecten aan de orde komen in de bouwvergaderingen; - schriftelijk of mondeling melden van tekortkomingen aan de V&G-coördinator en toezien op corrigerende maatregelen; - zorgdragen voor het naleven van opgelegde regels door toezichthouders; - toezien op volledigheid en correcte aanvulling van het V&G-dossier en in overleg treden met de V&G-coördinator uitvoeringsfase als er onvolkomenheden geconstateerd worden; - Het inschakelen van de Arbo-coördinator van de opdrachtgever als de V&G-coördinator uitvoeringsfase zijn werkzaamheden niet naar behoren verricht. 5.5 Taken en verantwoordelijkheden Arbo-coördinator opdrachtgever. De taken en verantwoordelijkheden van de Arbo-coördinator zijn: - het afstemmen van V&G-maatregelen op de procedures die door de opdrachtgever moeten worden gevolgd; - het doen van voorstellen m.b.t. de verbetering van de Arbosituatie; - het melden aan de Arbeidsinspectie als de V&G-coördinator uitvoeringsfase zijn werkzaamheden niet naar behoren verricht. INFRA PMC 13
Persoonlijke maatregelen bij handmatig werken Per werkdag: minimaal 2 30 minuten rust; 6-12 korte rust (5-10 minuten); taakroulatie; wisselende werkzaamheden; maximaal 6 uur tillend werk; maximaal 40 m 2 pp/dag bij betonklinkerkeien in keperverband. Bestellen Deze instructiekaart en CROW-publicatie 282 zijn via de webshop bij CROW te bestellen. Zie voor de actuele verkoopprijs www.crow.nl/shop Ontwerp: Inpladi bv, Cuijk. Druk: drukkerij Vos, Gemert. Productie: CROW, Ede. Art. nr. 282a, februari 2010 Instructiekaart Mechanisch aanbrengen elementenverharding Sluit aan bij CROW-publicatie 282 Mechanisch aanbrengen elementenverharding Stappenplan stap 1 mechanisch aanbrengen ontwerpkeuzes + proces stap 2 technisch tenzij stand der techniek stap 3 handmatig begeleiding stap 4 CROW Galvanistraat 1, 6716 AE Ede Postbus 37, 6710 BA Ede Telefoon (0318) 69 53 00 Fax (0318) 62 11 12 E-mail crow@crow.nl Website www.crow.nl resterend handwerk straatwerkplan conform 26 UAV stap 5 registratie in logboek
Matrix aanbrengen elementenverharding 1) Ruimte < 1,50 m 1,50 m tweezijdig vrij 1,5 m eenzijdig besloten 4 m tweezijdig besloten 6 m mechanisch Ruimte 1) < 1,5 m < 4 m < 6 m handmatig vrij < 4,00 m vrij vrij 4,00 m vrij fi Talud vrij vrij horizontaal, standaard -dwarsprofiel talud in dwarsprofiel > 5% mechanisch fi handmatig < 6,00 m 6,00 m halfsteens keperverband elleboog blokverband diagonaal verband bouwstraat blokverband op de kop mechanisch Verband 2) kantstenen, figuratie, waaiers, sierstraatwerk, drempels, stroken, strepen, aan sluitingen, molgoten, rollagen enzovoort handmatig bebouwing/obstakels mechanische verwerking fi nieuw mechanisch nieuw Materiaal 3) tegels oud stenen handmatig maatafwijking 5% keiformaat of groter oud of maatafwijking 5% kleiner dan keiformaat mechanisch mechanisch handmatig handmatige verwerking 2) Verband Figuratie: straatwerk met binnen 10 m 2 een wisseling van het verband. 3) Materiaal Natuursteen kleiner of gelijk aan 4 kg handmatig; - boven 4 kg en kleiner of gelijk aan 9,5 kg handmatig verwerken (twee handen); - boven 9,5 kg mechanisch tenzij textuur en vormgeving dit niet toestaan en er geen bewezen beschikbare techniek is. vrij vrije ruimte