Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 26 049 Indonesië 21 501-02 Algemene Raad Nr. 37 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 26 januari 2001 Ingevolge mijn toezegging tijdens het algemeen overleg Algemene Raad op 18 januari 2001, heb ik de eer u, mede namens de Ministers voor Ontwikkelingssamenwerking en voor Grote Steden- en Integratiebeleid, te informeren over de recente Nederlandse inspanningen inzake de Molukken. EU-missie oktober 2000 In mijn brief van 8 december informeerde ik u over de EU-missie naar de Molukken van 12 tot en met 14 oktober 2000. Dit diplomatieke initiatief stond niet op zichzelf. Sedert het eerste geweld in Ambon in januari 1999 zet Nederland in op haalbare, effectieve en waar mogelijk breed gedragen diplomatieke activiteiten en ruimhartige humanitaire hulp via professionele organisaties. Uitgangspunt daarbij is dat het, eerst en vooral, de Indonesische regering is die moet zorgdragen voor herstel van rust en orde op de Molukken. Belangrijk winstpunt is dat de missie begrip en aandacht in andere EU-landen voor de problematiek op de Molukken heeft vergroot. De recente bezoeken van de Deense en Britse ambassadeur aan de provincie Noord-Molukken zijn hiervan een tastbaar bewijs. Het rapport van de missie bevat een aantal treffende observaties en bruikbare aanbevelingen. Het brengt de complexiteit van het conflict, hoewel beknopt, helder in kaart. Lijkt in de provincie Noord-Molukken uitzicht te bestaan op een zekere normalisering van de situatie, in de provincie Molukken constateerde de missie weinig tot geen verbetering. Wat betreft de Laskar Jihad stelt het rapport dat met hun komst de situatie aanzienlijk is verslechterd. Deze grotendeels radicale groep vormt een essentieel probleem, want haar voortdurende aanwezigheid frustreert initiatieven gericht op wederopbouw en verzoening. Vanuit deze gedachte KST52380 ISSN 0921-7371 Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar 2000 2001, 26 049 en 21 501-02, nr. 37 1
heb ik in gesprekken met mijn Indonesische collega dan ook nadrukkelijk aangedrongen op neutralisering van deze elementen. Een ander belangrijk punt waarop het rapport wijst is het gebrek aan objectieve informatievoorziening over wat er op de Molukken gebeurt. Veel conflicten escaleren op basis van geruchten, die later niet of slechts ten dele waar blijken te zijn. Nederlandse inspanningen na de EU-missie De onlusten hebben op navrante wijze onderstreept hoe explosief de situatie op de Molukken blijft. Op Seram en Kesiui deden zich eind vorig jaar aanslagen op christelijke dorpen voor, waarbij aan beide kanten slachtoffers vielen. In reactie hierop stuurde Jakarta twee compagnieën mariniers naar Ambon. Op een aantal eilanden in de provincie Molukken lijkt sprake te zijn geweest van gedwongen bekeringen tot de islam. Op 19, 20 en 21 januari jl. waren er incidenten op Ambon en in Noord-Seram. Tegen deze achtergrond heeft Nederland blijvend druk uitgeoefend, zowel op EU-partners als direct op de Indonesische autoriteiten. Zo werd op uitdrukkelijk verzoek van Nederland in een EU-verklaring over Indonesië van 28 november ook aandacht gevraagd voor de situatie op de Molukken. In reactie op het voortdurend geweld en berichten over een gepland offensief van de Laskar Jihad eind december vond op 11 december op mijn ministerie een gesprek plaats tussen de directeur-generaal Politieke Zaken en de Indonesische ambassadeur. In dit gesprek sprak eerstgenoemde de Indonesische ambassadeur nadrukkelijk aan op de zorgwekkende berichten uit Indonesië en drong hij, namens de Nederlandse regering, aan op effectieve maatregelen ter voorkoming van verdere escalatie van het geweld. Ook de Nederlandse ambassadeur te Jakarta vroeg in een gesprek met coördinerend minister van Veiligheidszaken Yudhoyono op 20 december met klem aandacht voor de precaire situatie op Ambon en omringende eilanden. De aangekondigde aanvallen rond eind december hebben niet plaatsgevonden. Tijdens mijn bezoek aan Stockholm op 20 december drong ik bij mijn Zweedse collega aan op bijzondere aandacht voor de Molukken. Ik vroeg het Voorzitterschap een pro-actieve rol te spelen bij de totstandbrenging van een vervolgmissie naar de Molukken. Een dergelijke betrokkenheid vanuit de EU is absoluut noodzakelijk nu het recente geweld op Ambon opnieuw bewijst dat de situatie nog immer zeer gespannen is. De meeste waarnemers menen overigens dat de civiele en militaire autoriteiten meer dan voorheen daadkracht tonen bij het voorkomen van geweld. Partijdige elementen binnen het leger, logistieke problemen en de geografische omstandigheden blijven niettemin beperkende factoren voor een effectief optreden van de autoriteiten. Vlak voordat het geweld opnieuw oplaaide kondigde brigade-generaal I Made Yasa aan dat de huidige troepensterkte op de Molukken zal worden teruggebracht van 17 naar 4 bataljons. De resterende bataljons zouden vooral in potentiële conflictgebieden worden gestationeerd. Een begindatum van deze troepenvermindering zou afhankelijk zijn van de ontwikkelingen de komende maanden. Inmiddels is bekend gemaakt dat vooralsnog slechts 2 bataljons zullen worden teruggetrokken. Dit thema zal Tweede Kamer, vergaderjaar 2000 2001, 26 049 en 21 501-02, nr. 37 2
Nederland nadrukkelijk aan de orde stellen in het kader van de vervolgmissie van de EU. EU-missie februari 2001 De EU-missie van oktober 2000 en een door Nederland geëntameerd gesprek van EU-ambassadeurs met coördinerend minister van Veiligheidszaken Yudhoyono op 20 december hebben een fundament gelegd waarop dient te worden voortgebouwd. Op voorstel van Nederland heeft de EU daarom besloten dat op korte termijn een vervolgmissie zal plaatsvinden. Deze missie zal niet alleen opnieuw een eigen inschatting kunnen maken van de politieke en humanitaire situatie op de Molukken, maar ook een nadere invulling moeten geven aan de EU-betrokkenheid bij de Molukken. Deze betrokkenheid loopt langs twee hoofdlijnen: 1) voortzetting van de politieke dialoog met de betrokken partijen en 2) intensivering van de EU-hulp t.b.v. de Molukken, waar mogelijk ook op het gebied van wederopbouw. Op dit moment wordt in Jakarta verkend of deze tweede EU-missie kan worden gecombineerd met een initiatief van Erna Witoelar, de Indonesische minister van Hervestiging en Regionale Infrastructuur. Op grond van een beslissing van de Indonesische regering heeft zij het initiatief genomen tot een bezoek aan Ambon, nadrukkelijk in gezelschap van een aantal vertegenwoordigers van VN-hulporganisaties en een aantal ambassadeurs van landen uit de regio (waaronder Japan), het Midden-Oosten en de EU. In een voorbereidend gesprek op 15 januari heeft minister Witoelar te kennen gegeven dat haar een uitgebreid bezoek voor ogen staat met twee hoofddoelstellingen: 1) politieke dialoog, en 2) (humanitaire) hulp. Onder deze condities zal een gecombineerde missie een toegevoegde waarde kunnen hebben. Het draagvlak voor internationale betrokkenheid, juist ook vanuit de regio, wordt verbreed en de dialoog met de Indonesische regering over de veiligheidssituatie kan ter plekke worden gevoerd. De deelname van vertegenwoordigers van VN-organisaties is des te meer van belang nu de Indonesische autoriteiten de VN hebben verzocht een geïntegreerd wederopbouwprogramma voor de Molukken op te stellen. De aanvang van de vervolgmissie van de EU, mogelijk in combinatie met het initiatief Witoelar, is thans voorzien rond 10 februari. Communicatie Molukse gemeenschap De Nederlandse vertaling van het rapport van de EU-missie is op 16 november aangeboden aan de Tweede Kamer en aan de vijf Molukse organisaties waarmee een kabinetsdelegatie onder leiding van de premier op 16 oktober overleg voerde. Via deze organisaties heeft het rapport inmiddels brede verspreiding gekregen binnen de Molukse gemeenschap in Nederland. Op 19 december 2000 voerde de minister voor GSI een vervolggesprek met deze organisaties. Op 31 januari zal hij een bezoek brengen aan de Molukse gemeenschap van Epe/Vaassen en op 19 februari zal hij een gesprek hebben met Molukse jongeren. Met deze gesprekken is een belangrijke stap gezet in de verbetering van de communicatie met de Molukse gemeenschap in Nederland over de diverse Nederlandse inspanningen. Een uitvoerig, de jaren 1999 en 2000 bestrijkend overzicht van de activiteiten van rijkswege in verband met de ongeregeldheden op de Molukken is in het Nederlands en het Moluks- Maleis beschikbaar op de internet-site van de minister voor GSI. Tweede Kamer, vergaderjaar 2000 2001, 26 049 en 21 501-02, nr. 37 3
Van de inhoud van de gesprekken van 16 oktober en 19 december 2000 heeft mijn collega voor GSI per brief de besturen van alle gemeenten met een Molukse gemeenschap geïnformeerd, met het verzoek deze informatie door te geleiden naar de Molukkers in hun gemeente. Het blijft van groot belang er zorg voor te dragen dat in het bijzonder de Molukse gemeenschap in Nederland wordt geïnformeerd over elk initiatief dat het kabinet inzake de Molukken neemt. De minister voor GSI is thans in gesprek met de uitgeefster van het maandblad «Marinjo» om de Molukkers in Nederland ook via dat kanaal regelmatig over de initiatieven vanuit het kabinet te informeren. Humanitaire hulp Uit de begroting voor Ontwikkelingssamenwerking wordt humanitaire hulp verleend via VN-organisaties, internationale NGO s en de Rode Kruis familie. De VN heeft op 29 november 2000 haar Consolidated Appeal voor de Molukken gepresenteerd. Het Appeal beloopt een bedrag van US$ 12,3 miljoen en richt zich in het bijzonder op hulp in de sectoren voedselzekerheid, gezondheidszorg en coördinatie en management. Nederland zal binnenkort een bijdrage aan het Appeal beschikbaar stellen. Een groot probleem voor de hulpverlening is de precaire veiligheidssituatie op de Molukken: momenteel wordt vrijwel nergens op de eilandengroep voldaan aan de minimum voorwaarden die de VN stelt voor de uitvoering van haar hulpprogramma s. Dit beperkt de reikwijdte van de hulpverlening. In het licht hiervan heeft mijn collega voor Ontwikkelingssamenwerking besloten bij te dragen aan de financiering van adequate veiligheidsmaatregelen ter bescherming van de humanitaire werkers van VN-hulporganisaties zoals UNDP, WFP, UNICEF en WHO en van particuliere hulporganisaties. Deze bijdrage stelt genoemde organisaties in staat hun hulpprogramma s voor de slachtoffers van het conflict ook daadwerkelijk uit te voeren. De Indonesische autoriteiten hebben ingestemd met de inzet van speciale VN-veiligheidsmedewerkers. Bovendien zal Nederland bijdragen aan de inzet door de VN van zogenoemde Community Programme Managers (CPM). Deze personen zullen de basis leggen voor wederopbouwhulp en verzoening binnen getroffen gemeenschappen. Conclusie Nederland zet zijn inspanningen t.b.v. herstel van rust en orde onverminderd voort. Hierbij tracht Nederland zoveel mogelijk samen te werken met de EU-partners, de VS, Australië en de ASEAN-landen. Hoewel Indonesië geen buitenlandse bemoeienis bij de oplossing van het conflict accepteert, is met het initiatief van minister Witoelar en de overeengekomen VN-rol bij de wederopbouw van de Molukken wel degelijk enige winst geboekt. De Indonesische gevoeligheid op het punt van buitenlandse bemoeienis met het conflict op de Molukken is na de afsplitsing van Oost-Timor extra groot. Nederlandse betrokkenheid ligt bij de Indonesische autoriteiten èn bij de bevolking op de Molukken evenzeer gevoelig. Binnen de internationale gemeenschap is de opvatting dat het hier een interne aangelegenheid betreft waarvoor de Indonesische regering haar verantwoordelijkheid zal moeten nemen. Dat de Indonesische regering tot op heden niet in staat is geweest het conflict op te lossen heeft ontegenzeggelijk te maken met de machtsstrijd die in Jakarta gaande is. In dit verband is de Regering verontrust over de positie van president Wahid, die onder toenemende druk staat. Het Indonesische parlement doet onderzoek naar de vermeende betrokkenheid Tweede Kamer, vergaderjaar 2000 2001, 26 049 en 21 501-02, nr. 37 4
van de president bij BULOG- en Brunei-gate. Op 29 januari aanstaande zal de parlementaire onderzoekscommissie haar bevindingen openbaar maken. De volwassen bilaterale relatie tussen Nederland en Indonesië biedt een platform om de Nederlandse zorgen met kracht voor het voetlicht te brengen. De intensieve contacten tussen Den Haag en Jakarta vormden ook de basis voor de Indonesische instemming met het Nederlands initiatief inzake de EU-missies naar de Molukken. Waar het nu op aankomt is de aanbevelingen van de eerste EU-missie verder gestalte te geven. De Minister van Buitenlandse Zaken, J. J. van Aartsen Tweede Kamer, vergaderjaar 2000 2001, 26 049 en 21 501-02, nr. 37 5