Lijst met beoordeling verrijkingsmaterialen voor varkens behorende bij Maatlat Duurzame Veehouderij 3 versie In de Maatlat Duurzame Veehouderij worden in de maatlat Dierenwelzijn bij diverse varkenscategorieën punten toegekend aan verrijkingsmateriaal. Alleen de verrijkingsmaterialen en verstrekkingwijze zoals in deze lijst staan aangegeven komen voor punten in aanmerking. Deze lijst is derhalve leidend voor de waardering van de verrijkingsmaterialen. Toelichting op de waarderingen Ieder verrijkingsmateriaal is door deskundigen beoordeeld op vier skenmerken en op toegankelijkheid. Dit is opgenomen in navolgende opzet van een waarderingstabel: stabel Diercategorie onderdelen score Wroetbaar Bijtbaar Eetbaar Noviteit Score aantal dieren dat gelijktijdig toegang heeft tot voorziening In de eerste kolom is de diercategorie (Guste/, Kraam en Vleesvarkens) aangegeven. In de navolgende 4 kolommen wordt het materiaal op de individuele vier scriteria beoordeeld. De zesde kolom (score ) geeft de totaalscore weer van de voorgaande vier. In de laatste kolom (toegankelijkheid) staat aangegeven hoeveel dieren in het hok tegelijkertijd met één voorziening bezig kunnen zijn. Deze laatste informatie is nodig om te bepalen welke vermenigvuldigingfactor zal gelden. Naast de totaalscore voor de waarde van het verrijkingsmateriaal voor de dieren in het hok zelf, kan aanvullend één extra punt worden verkregen als de voorziening ook spel- en exploratieactiviteit in een buurhok stimuleert. Dit is als volgt gedefinieerd: het verrijkingsmateriaal stimuleert interactie met soortgenoten in (een) naastgelegen hok(ken), het materiaal is van beide kanten goed toegankelijk is en veroorzaakt bij manipulatie visuele stimuli in het buurhok. Meerdere voorzieningen in één hok Indien meerdere voorzieningen in één hok worden toegepast dient een gemiddelde waardering van de score te worden bepaald, evenals het totaal aantal dieren dat tegelijkertijd met verrijkingmaterialen bezig kan zijn. Het aantal punten wordt naar beneden afgerond naar hele getallen, dat wil zeggen dat,9 wordt afgerond naar. Hiervoor geldt de volgende formules: Score (geheel) = (SK x T + SK2 x T2 + SCN x Dn) / (T + T2 + Dn) (geheel) = T + T2 + Dn SK = Score van materiaal x TJX = van materiaal x Berekeningsvoorbeeld: Vleesvarkenshok met 2 dieren hangen 2 rubberen speeltjes (kruisvormig) en staat één strospeelbak. Er is bij alle verrijkingsmaterialen geen interactie met andere hokken. De Score (geheel) bedraagt dan (x2+x2+5x2) / (2+2+2) = 4/6 = 2,3 De (geheel) bedraagt dan (2 + 2+ 2) = 6 dieren tegelijkertijd In een hok van 2 dieren is de toegankelijkheid 3%. De vermenigvuldigingsfactor is 2. De toepassing van deze verrijkingsmaterialen behaald de volgende punten: Score x toegankelijkheid + interactie = 2,3 x 2 + = 4,6 dit is afgerond 4 punten.
Inhoudsopgave van verrijkingsmaterialen. Ketting...3 2. Rubber Speeltje...4 3. Anti-bijt kogel...5 4. PVC-pijpstukken om spijlen van hokafscheiding...6 5. Ketting met kunststof plaatje of buis...7 6. Pig Roulette...8 7. Zaagsel op dichte vloer...9 8. Houten balk aan ketting... 9. Strospeelbak.... Wroezelaar... 2. Automatisch stroverstrekkingssysteem... 3 2. Stroswing... 4 3. Borstel... 5 4. Bak met substraat en kettingen... 6 5. Houten paal in houder... 7 6. Hangend kruis van tyleen slangen... 8 2
. Ketting Een metalen ketting, verticaal gehangen op schouderhoogte. Ketting hangt ongeveer 2cm uit de muur of hokafscheiding aan een beugel en op een hoogte die voor de dieren goed bereikbaar is. Een ketting sec is wettelijk niet meer erkend als verrijkingsmateriaal. Om die reden krijgt de ketting als verrijkingsmateriaal geen punten. Als er geen punten op score wordt behaald kan een materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 3
2. Rubber Speeltje Twee rubberen slangen gefixeerd in een kruisvorm wat in het midden van het hok hangt op circa 2cm hoogte. Ook commerciële speeltjes die hier op lijken vallen onder deze categorie (bijvoorbeeld Byte Rite van Kaan). Guste/ 2 Kraam + 2 Vleesvarkens 2 Het rubber van de slangen is dusdanig uitgevoerd dat er sprake is van vervormbaarheid of indrukbaarheid en het speeltje komt dan ook in aanmerking voor punten bij bijtbaar. Materialen die niet vervormbaar of indrukbaar zijn kunnen niet voldoen aan de punten voor bijtbaar. Voorbeelden van materialen zijn PVC en metaal. hok(ken). In geen van de getoonde opstellingen komt het verrijkingsmateriaal in aanmerking voor waardering op het onderdeel interactie met buurhokken. Als er geen punten op score wordt behaald kan een materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 4
3. Anti-bijt kogel Harde kunststof bal (diameter 55 of 75mm) die veelal met een harpsluiting aan een ketting wordt bevestigd, en op een hoogte hangt die voor de dieren goed bereikbaar is. Guste/ Kraam + Vleesvarkens Het kunststof van de anti-bijt kogel is dusdanig hard dat er geen sprake meer is van vervormbaarheid of indrukbaarheid. Materialen die vervormbaar of indrukbaar zijn kunnen wel voldoen aan een punt voor bijtbaar. Voorbeelden van materialen zijn indrukbaar rubber en zachtere kunststoffen. Als er geen punten op score wordt behaald kan een materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 5
4. PVC-pijpstukken om spijlen van hokafscheiding PVC-pijpstukken om spijlen (bv metalen spijlen horizontaal in linker foto en betonnen spijlen verticaal in rechter foto) van hokafscheiding (pijpstukken kunnen variëren in grootte en lengte en zowel horizontaal als verticaal gehangen zijn). Pijpstukken hangen vrij om de spijlen en kunnen door de varkens verschoven worden. Ze moeten zijn geplaatst op een hoogte die voor de dieren goed bereikbaar is (op foto links hangen ze bv te hoog voor pas opgelegde vleesvarkens) Guste/ Kraam + dier per 6 cm ruimte nader te bepalen dier per 2 cm ruimte Vleesvarkens dier per 4 cm ruimte PVC-pijpstukken zijn dusdanig hard dat er geen sprake is van vervormbaarheid of indrukbaarheid. Materialen die vervormbaar of indrukbaar zijn kunnen wel voldoen aan de punten voor bijtbaar. Voorbeelden van materialen zijn indrukbaar rubber en zachtere kunststoffen. Aantal varkens dat er tegelijkertijd mee kunnen spelen is afhankelijk van het aantal buisjes en de beschikbaarheid qua ruimte in de breedte aan de hokafscheiding waaraan het materiaal bevestigd is. Per zeug is dit ten minste 6 cm ruimte, per gespeende big is dit tenminste 2 cm ruimte en per vleesvarken 4 cm. Bij de kraam moet bepaald worden of het alleen voor de zeug of ook de toegankelijk is. Dit kan als maat worden meegenomen voor het aantal dieren dat hiervan gebruik kan maken als meerdere buisjes in het traliewerk zijn aangebracht. De positie van het getoonde verrijkingsmateriaal stimuleert wel interactie met soortgenoten in (een) naastgelegen hok(ken). Er kan wel een punt worden behaald op interactie met buurhokken. Als er geen punten op score wordt behaald kan een materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 6
5. Ketting met kunststof plaatje of buis Aan een metalen ketting is een hard kunststof plaat of buis bevestigd. NB: Positie van ketting met kunststof plaat is in situatie op linker foto discutabel, aangezien het boven de voertrog hangt. Ten eerste is daarmee de toegankelijkheid van het materiaal beperkter en daarnaast kan het de voeropname van varkens verstoren. Tevens is de plaat zo hoog gehangen dat deze niet goed bereikbaar is voor pasopgelegde vleesvarkens Guste/ Kraam + Vleesvarkens Harde kunststofplaten of pijpen zijn dusdanig hard dat er geen sprake meer is van vervormbaarheid of indrukbaarheid. Materialen die vervormbaar of indrukbaar zijn kunnen wel voldoen aan de punten voor bijtbaar. Voorbeelden van materialen zijn indrukbaar rubber en zachtere kunststoffen. hok(ken). In geen van de getoonde opstellingen komt het verrijkingsmateriaal in aanmerking voor waardering op het onderdeel interactie met buurhokken. Als er geen punten op score wordt behaald kan een materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 7
6. Pig Roulette Het ontwerp is volledig van kunststof en heeft als uitgangspunt exploratie en foerageergedrag te stimuleren. In een tandwielvormige schijf zitten kleine openingen waarin brokjes of ander aantrekkelijk snoepgoed (geen regulier varkensvoer) passen. Als de schijf in de goede positie is en het varken drukt tegen de klepel, vallen de brokjes naar beneden op een kunststof vloer met uitsparingen. Guste/ 2 4 Kraam Nog niet toepasbaar + 2 4 Vleesvarkens 2 4 Bovenstaand ontwerp past niet in een kraamhok. Aanvoer van snoepbrokjes naar de voorraadbunker dient m.b.v. een geautomatiseerd systeem (bv voerinstallatie) plaats te vinden. Bij de beoordeling van de toegankelijkheid is er in bovenstaande tabel van uitgegaan dat de roulette wordt geplaatst in de afscheiding van 4 hokken. Bij andere opstellingen kan de toegankelijkheid worden bepaald op basis van de rekenregels die gelden voor de bepaling van het aantal vreetplaatsen aan een ronde voerbak. Het verrijkingsmateriaal stimuleert wel interactie met soortgenoten in (een) naastgelegen hok(ken). Er wordt voor de pig roulette zoals op bovenstaande tekening een punt behaald op interactie met buurhokken. 8
7. Zaagsel op dichte vloer Dagelijks zaagsel verstrekken op de dichte vloer. Guste/ Kraam + dier per, m2 dichte vloer met zaagsel 2 2 nader te bepalen 2 2 dier per,25 m2 dichte vloer met zaagsel Vleesvarkens 2 2 dier per,5 m2 dichte vloer met zaagsel Scoort zaagsel niet op het punt van wroetbaar omdat een zeer kleine hoeveelheid zaagsel een te dunne laag vormt om er in te kunnen wroeten. Het aantal dieren wat tegelijkertijd met zaagsel aan de slag kan is afhankelijk van de hoeveelheid verstrekt zaagsel en de hoeveelheid beschikbare dichte vloer waarop het zaagsel verstrekt wordt. De verstrekking van zaagsel dient m.b.v. een geautomatiseerd systeem (bv voerinstallatie) plaats te vinden. Voor in het kraamhok is het een wettelijke eis om enig zaagsel op de dichte vloer te verstrekken en levert het geen punten op. De toegankelijkheid wordt bepaald op basis van het oppervlak van het dichte vloergedeelte in de directe nabijheid van de afstort, tot een maximum van 7 m2. Het aantal dieren dat tegelijkertijd hiervan gebruik kan maken wordt berekend als het oppervlak gedeeld door de ruimte per dier, zijnde: Gespeend big:,25 m2 Vleesvarken:,5 m2 Zeug:, m2 9
8. Houten balk aan ketting Een houten balk van ongeveer halve meter lengte en een breedte en dikte van 5 cm. De houten balk hangt aan een ketting ongeveer 2cm uit de muur of hokafscheiding en hangt op schouderhoogte. Het hout moet onbehandeld zijn. Guste/ Kraam + Vleesvarkens
9. Strospeelbak Een stroruif met een opvangbak voor gebruik van middellang tot lang stro en voorzien van kettingen en een houten balk (5cm lang en ongeveer cm diameter) horizontaal boven de opvangbak gehangen dmv meerdere kettingen. Stroverbruik -2 gr/dier/dag. Momenteel is er nog geen uitvoering voor kraamhokken bekend waarbij zowel als zeug er gebruik van kunnen maken. bij handmatig vullen Guste/ 2 2 2 Kraam Nog niet toepasbaar + 3 Vleesvarkens 2 Het effect van de strospeelbak is sterk afhankelijk van het vullen met stro. Aangezien het bijvullen en het te gebruiken verrijkingsmateriaal niet controleerbaar is in het kader van de MDV, is in bovenstaande waardering uitgegaan van een lege strospeelbak. Indien stroverstrekking in de strospeelbak geautomatiseerd kan van onderstaande waardering uitgegaan worden. bij geautomatiseerd vullen Guste/ 2 5 2 Kraam Nog niet toepasbaar + 2 5 3 Vleesvarkens 2 5 2
. Wroezelaar De wroezelaar bestaat uit cilinders die op een bijzondere wijze zijn vormgegeven. De cilinders kunnen gevuld worden met materialen voor varkens. Varkens kunnen het materiaal al spelend uit de wroezelaar halen. Guste/ Kraam + 2 Vleesvarkens Het effect van de wroezelaar is sterk afhankelijk van het materiaal waarmee het gevuld wordt. Aangezien het handmatig bijvullen en het te gebruiken verrijkingsmateriaal niet controleerbaar is in het kader van de MDV en het vullen van het systeem ook niet kan worden geautomatiseerd, is bij het waarderen van de wroezelaar in het kader van de MDV uitgegaan van een lege wroezelaar (m.a.w. dat geen vulling zal worden toegepast). Een te ontwikkelen wroezelaar-uitvoering die wel automatisch kan worden gevuld zou onderstaande waardering krijgen Guste/ 3 Kraam 3 + 2 4 2 Vleesvarkens 2 4 Omdat de wroezelaar hangt is de wroetbaarheid maar heel beperkt (weinig weerstand) en scoort het hierop geen punten. Als de wroezelaar toegankelijk is voor meerdere hokken dan geeft het wel interactie tussen hokken en wordt een punt behaald. 2
. Automatisch stroverstrekkingssysteem Met behulp van een automatisch stroverstrekkingssysteem (foto: strobuis-transportsysteem van Dorset) wordt dagelijks een of meerdere keren kleine hoeveelheden stro verstrekt op de dichte vloer van het varkenshok. Guste/ Kraam + 2 5 dier per, meter dichte vloer met stro 2 5 3 2 5 dier per,25 m 2 dichte vloer met stro Vleesvarkens 2 5 dier per,5 m 2 dichte vloer met stro Verstrekking van stro als verrijkingsmateriaal kan alleen worden toegepast in combinatie met een dicht vloergedeelte. In het kader van de MDV is automatische verstrekking bovendien een voorwaarde. De toegankelijkheid wordt bepaald op basis van het oppervlak van het dichte vloergedeelte in de directe nabijheid van de afstort, tot een maximum van 7 m 2. Het aantal dieren dat tegelijkertijd hiervan gebruik kan maken wordt berekend als het oppervlak gedeeld door de ruimte per dier, zijnde: Gespeend big:,25 m 2 Vleesvarken:,5 m 2 Zeug:, m 2 3
2. Stroswing De stroswing bestaat een kunststof buis die in een hokafscheiding gemonteerd is en in de richting van beide hokken kan slingeren. De buis dient regelmatig met stro gevuld te worden en varkens kunnen dit al wroeten aan de onderkant van de buis verkrijgen. Door de kunststof buis in hoogte te verstellen komt er makkelijker of moeilijker stro vrij uit de buis. bij handmatig vullen * Guste/ 2 2 2, per hok Kraam + Nog niet toepasbaar 4, per hok 2 Vleesvarkens 2, per hok Het effect van de stroswing is sterk afhankelijk van het vullen van de kunststof buis met stro. Aangezien het bijvullen en het te gebruiken verrijkingsmateriaal niet controleerbaar is in het kader van de MDV, is in bovenstaande waardering uitgegaan van een lege stroswing. Indien stroverstrekking in de stroswing geautomatiseerd kan van onderstaande waardering uitgegaan worden. bij geautomatiseerd vullen * Guste/ 2 5 2, per hok Kraam + Nog niet toepasbaar 2 5 4, per hok 2 Vleesvarkens 2 5 2, per hok *: Als de stroswing vrij in het hok is geplaatst (van beide zijden toegankelijk) geldt de eerste score. Indien deze in de hokafscheiding is geplaatst geldt de tweede score Een stroswing in de hokafscheiding stimuleert interactie met soortgenoten in (een) naastgelegen hok(ken). Er wordt een punt behaald op interactie met buurhokken. Bij plaatsing van stroswing in een hok wordt geen punt behaald op interactie met buurhokken. 4
3. Borstel Een bezemborstel is met de vaste kant tegen de hokafscheiding gemonteerd en de borstelharen (plastic) staan richting de dieren. Het materiaal is geen exploratieobject, maar bedoeld voor huidverzorging. Om die reden kan het voor punten in aanmerking komen als schuurobject als het voldoet aan de omschreven criteria van deze maatregel. Als verrijkingsmateriaal komt het binnen MDV niet voor punten in aanmerking. Er worden geen punten op score behaald, dus kan het materiaal per definitie niet voor waardering bij interactie in aanmerking komen. 5
4. Bak met substraat en kettingen Een bak, bv een doorgezaagde plastic Jerrycan, waarin twee (liggende) kettingen zijn gemonteerd. Daarnaast kan er in de bak substraat verstrekt worden. Zonder automatisch verstrekken van substraat. Guste/ 2 2 Kraam + 2 Vleesvarkens Met automatisch verstrekken van substraat. Guste/ 2 4 Kraam 2 4 + 2 4 2 Vleesvarkens 2 4 Afhankelijk van wat voor substraat er wordt gebruikt kan het ook nog punten scoren voor eetbaar, bijvoorbeeld als er op geautomatiseerde wijze stro of compost wordt verstrekt. 6
5. Houten paal in houder Een houten paal is verticaal gepositioneerd door middel van een pvc houder. De houten paal is los in de houder geplaatst (kan door het varken open neer worden bewogen) en reikt tot aan de vloer. Het hout moet onbehandeld zijn. Guste/ 2 3 Kraam 2 + 2 Vleesvarkens 2 7
6. Hangend kruis van tyleen slangen Een metalen buis die gemonteerd is aan de hokafscheiding waaraan met een ketting een kruis met een drietal tyleen slangen zijn verbonden. Hoogte van kruis is ongeveer een halve meter. Diercategorie Guste/ Kraam + Vleesvarkens Wroetbaar Bijtbaar Eetbaar Noviteit Score 2-3 4 4 Het tyleen van de slangen is dusdanig uitgevoerd dat er sprake is van vervormbaarheid of indrukbaarheid en het speeltje komt dan ook in aanmerking voor punten bij bijtbaar. Materialen die niet vervormbaar of indrukbaar zijn voldoen niet aan het punt voor bijtbaar. Voorbeelden van niet vervormbare of indrukbare materialen zijn PVC en metaal. 8