omslagartikel Kennis & cultuur kunstmarkt Top-100 van Nederlandse kunstenaars editie 2011 voor zesde keer maakt elsevier een ranglijst van de nederlandse beeldende kunst Nederland telt duizenden beeldend kunstenaars. Slechts een kleine 250 zijn nationaal en internationaal echt zichtbaar. Wie zijn de echte toppers, die profiteren van het herstel van de kunstmarkt? Riki Simons E lk jaar in mei publiceert Elsevier de top- 100 van Nederlandse beeldend kunstenaars. De zesde lijst vormt de weerslag van de stand van zaken in 2010. Marlene Dumas is weer terug op de hoogste plek. Een nieuwe topgalerie in New York en een geruchtmakende rechtszaak verdubbelden de aandacht die ze overal waar ze exposeert toch al genereert. Op veilingen werd weer stevig geboden op haar doeken. De verrassende nummer 1 van vorig jaar, Guido van der Werve, die toen wereldwijd aandacht trok met zijn film Nummer acht: Everything is going to be allright, zakt terug naar plaats 5. Nog steeds een uitstekende score voor iemand met zo n klein en jong oeuvre, te midden van zo veel zwaargewichten met zo veel dienstjaren. Rineke Dijkstra, vorig jaar voor het eerst niet aanwezig in de top-10, is weer overtuigend terug: op plaats 2. De bijdrage van Fiona Tan aan de vorige Biënnale in Venetië reisde in 2010 de hele wereld over: zij is de Nederlandse kunstenaar met de meeste solo- De basis van de kunst-top-100 Puntenscores zijn berekend op basis van gegevens over het kalenderjaar 2010. De scores weerspiegelen de nationale en internationale zichtbaarheid van het werk van de kunstenaars, als de basis voor een tentoonstellingen in buitenlandse musea, zes in totaal. Alleen het team van Atelier Van Lieshout kwam hierbij in de buurt, met vijf buitenlandse museumsolo s. Jan Dibbets is de Nederlandse kunstenaar die het meest profiteert van de nieuwe golf aan belangstelling voor conceptkunst uit de jaren zestig en zeventig. Van de jonge conceptgeneratie werd Willem de Rooij de meest vooruitgeschoven Nederlandse vertegenwoordiger. Het werk van Lily van der Stokker blijft intussen allerlei soorten belangstelling trekken: van musea en kunstbeurzen tot galeries. De langzame-kunstfilms van Manon de Boer waren vorig jaar onder meer prominent aanwezig op de grote kunstbeurzen en in internationale vakbladen. Voor deze nieuwe top-100 is de methodiek verfijnd. Punten worden toegekend op grond van tien helder toepasbare criteria. Samen laten die zien hoe zichtbaar kunstenaars zijn, voor liefhebbers, kunstwereld en groter publiek, en in welke mate zij hun naam weten te vestigen of te versterken. Omdat de ervaring leert dat monografieën van hedendaagse kunstenaars wel steeds The Wall (2009) van Marlene Dumas meer worden geproduceerd, maar tegelijkertijd steeds moeilijker te vinden zijn, vormen die niet langer een geschikt criterium voor zichtbaarheid. Alleen catalogi speciaal gemaakt voor museumtentoonstellingen leveren nog punten op. Nieuw is dit jaar het criterium awards. Internationale en nationale prijzen uitgereikt aan kunstenaars genereren wél de nodige duurzame naamsbekendheid. Alle gegevens zijn te controleren, en gerangschikt naar tien criteria die het fundament bepalen van een duurzame loopbaan. De top-100 is gebaseerd op activiteiten in zowel musea en kunstinstellingen als de (particuliere) kunstmarkt, gewogen naar bekendheid en professionaliteit van locaties. Als Nederlandse kunstenaar gelden ook buitenlandse kunstenaars die minstens tien jaar in Nederland wonen. Meer over de kunst-top-100: www.elsevier.nl/top100-2011 Met toestemming van Marlene Dumas en David Zwirner, New York 1 2 7.260 Marlene Dumas 1953 s 650 450 1500 1.350 2.500 810 2 17 5.255 Rineke Dijkstra 1959 F 400 500 650 1.700 500 350 800 355 3 5 5.230 Atelier Van Lieshout 1963 m 575 650 350 2.100 1.100 455 4 4 4.460 Fiona Tan 1966 v 250 700 2.400 850 260 5 1 3.585 Guido van der Werve 1977 V 250 300 650 450 900 275 500 260 6 9 3.445 Erik van Lieshout 1968 m 250 150 1.275 600 800 370 7 14 3.105 Jan Dibbets 1941 m 650 450 1.000 800 205 8 10 3.105 Marcel van Eeden 1965 t 250 150 650 600 900 200 355 9 7 3.005 Erwin Olaf 1959 F 1.200 500 1.000 305 10 31 2.965 Lily van der Stokker 1954 s 400 150 800 350 800 350 115 78 elsevier 14 mei 2011 elsevier 14 mei 2011 79
Kennis & cultuur De snelste stijgers in de top-100 1 Philip Akkerman (69 plaatsen) 2 Robert Zandvliet (53 plaatsen) 3 Manon de Boer (45 plaatsen) 4 Marc Mulders (43 plaatsen) 5 Germaine Kruip (40 plaatsen) Top-5 fotografie 1 Rineke Dijkstra 2 Erwin Olaf 3 Ruud van Empel 4 Inez van Lamsweerde 5 Anton Corbijn Voor het eerst in de top-100 1 Bik van der Pol (op plaats 31) 2 Sidi El Karchi (op plaats 46) 3 Cuny Janssen (op plaats 52) 4 David Bade (op plaats 57) 5 Bas de Wit (op plaats 67) 6 Pauline Oltheten (op plaats 68) 7 Hendrik Kerstens (op plaats 77) 8 Suzanne Kriemann (op plaats 78) 9 Wendelien Oldenborgh (op plaats 82) 10 Carolein Smit (op plaats 89) 11 Anne Wenzel (op plaats 90) 12 Jennifer Tee (op plaats 95) Het nieuwe internationale panel voor de waardering van Nederlandse musea: Top-5 in veilingsucces Prijs in dollars van het in 2010 duurst verkochte werk bron: artnet 1 Marlene Dumas (1.082.500) 2 herman de vries (256.199) 3 Bram Bogart (207.855) 4 Desiree Dolron (91.820) 5 Daan van Golden (79.560) Top-5 schilderkunst 1 Marlene Dumas 2 Lily van der Stokker 3 Michael Raedecker 4 Armando 5 Pat Andrea Bag (2007) van Hendrik Kerstens Marc-Olivier Wahler, directeur Palais de Tokyo, Parijs Dirk Snauwaert, directeur centrum voor hedendaagse kunst Wiels, Brussel Hervé Chandès, algemeen directeur Fondation Cartier, Parijs Alex Logsdail, associate director Lisson Gallery, Londen Manuela Mozo, co-director Metro Pictures Gallery, New York Marc-Olivier Wahler 11 38 2.770 Willem de Rooij 1969 v 300 650 350 500 850 120 12 57 2.725 Manon de Boer 1966 v 950 350 800 500 125 13 12 2.720 Ruud van Empel 1958 F 500 250 750 1.000 220 14 3 2.695 Michael Raedecker 1963 s 650 450 500 800 295 15 6 2.680 herman de vries 1931 m 250 600 1.600 230 16 22 2.590 Mark Manders 1969 i 650 450 800 275 200 215 17 28 2.500 Meschac Gaba 1961 m 250 650 350 800 350 100 18 16 2.455 Armando 1929 s 1.000 200 250 800 205 19 18 2.405 Navid Nuur 1976 m 175 250 300 550 850 200 80 20 35 2.370 Yael Bartana 1970 v. 250 300 650 350 500 275 45 Met toestemming van Hendrik Kerstens en info@nwnc-contemporary.be. Foto Wahler: Patrick frase/corbis Outline Met toestemming van Marlene Dumas en David Zwirner, New York. Foto Dumas: Neilson Barnard/Getty Images Marlene Dumas schilderkunst 1 Terug op de allerhoogste plek aandacht van media en publiek. Omdat dit criterium minder punten (275) oplevert dan voorheen de monografieën (tot 500), zijn er dit jaar minder punten nodig om in de top- 100 te komen dan vorige jaren. Ook het criterium internationale rankings is vervallen: omdat hier al jaren geen Nederlandse kunstenaar meer in is voorgekomen. Aangepast ten slotte is het criterium historische punten. Dit was steeds 15 procent van het gemiddelde van de top-100-punten die kunstenaars behaalden in de voorgaande drie jaren; dit is vanaf nu 10 procent, wat tot evenwichtiger uitkomsten leidt. Voor de top-100 zijn onder meer de gegevens verzameld van solo-exposities en aankopen van Nederlandse kunstenaars door 31 Nederlandse musea. Die musea zijn opnieuw gewogen door een nieuw internationaal panel van vijf kenners en onderverdeeld in drie categorieën: A voor een internationaal invloedrijk museum (ook wat betreft de carrière van kunstenaars); B voor een ook in het buitenland bekend museum; en C voor een (internationaal) onbekend museum. De maximumscore van 10 punten voor een museum dat door het hele panel als internationaal invloedrijk werd aangemerkt, behaalde alleen het Stedelijk in Amsterdam. Museum Boijmans in Rotterdam en het Bonnefantenmuseum in Maastricht kregen 8 punten, het Van Abbemuseum in Eindhoven 7, De Pont in Tilburg 6, het Museum Kröller- Müller 5. Het Gemeentemuseum Den Haag, Huis Marseille in Amsterdam en Kunsthal Rotterdam scoorden 4 punten. Overheidsorganisatie SICA, die fungeert als prikbord-archief voor Nederlandse culturele activiteiten in het buitenland en die een van Elseviers bronnen is voor buitenlandse tentoonstellingen, noteerde in 2010 meer dan 2.000 activiteiten van Nederlandse beeldend kunstenaars. Het overgrote deel bleek om groepstentoonstellingen te gaan. Deelname hieraan levert geen punten op voor de top- 100. De betekenis van een willekeurige plaats in een willekeurige groepsexpositie is daarvoor te oncontroleerbaar (met uitzondering van de Biënnales van Venetië en Berlijn, en de Art Unlimited-expositie van kunstbeurs Art Basel). Maar iedere kunstenaar die artistiek opvalt in een achteraf belangrijk blijkende groepsexpositie, ziet dit succes alsnog verzilverd in solo-exposities. Van die meer dan tweeduizend buitenlandactiviteiten bleven er maar iets meer dan tweehonderd over die punten opleverden voor de top-100. Schattingen over het aantal beeldend Na vorig jaar als enige keer in zes jaar Elsevier top-100 niet op de hoogste plaats te hebben gestaan, maar op 2, is Marlene Dumas (57) terug op nummer 1. Dumas werd geboren in Zuid- Afrika, maar woont al meer dan dertig jaar in Nederland. Naar haar schilderijen, in die karakteristieke, direct-expressieve waterige olieverf op doek, met beladen beelden gebaseerd op actualiteiten en eigen foto s, blijft de vraag groot. In Haus der Kunst in München toonde ze in 2010 eigen werk met tronies van Hollandse oude meesters: typetjes geschilderd voor de vrije markt, uit de collectie van dat museum. Museu Serralves in Porto, Portugal, toonde Against the Wall, een serie nieuwe werken naar nieuwsbeelden van conflicten in het Midden- Oosten. Dumas maakte die voor een solo-expositie in de topgalerie van David Zwirner in New York, haar nieuwe galerie. Een rechtszaak aangespannen door verzamelaar Craig Robins tegen Dumas nieuwe galerie, waarin zij zelf het middelpunt was zorgde voor veel stof in de (vak)media. Robins had een schilderij van Dumas via de galerie verkocht en Zwirner had dat tegen de afspraak in aan Dumas verklapt. kunstenaars in Nederland lopen uiteen van elf- tot zeventienduizend. Het overgrote deel maakt niet meer dan één solo-expositie in de twee jaar. De punten die dit oplevert, zijn niet voldoende om in de Elsevier top-100 te komen. Dit lukt alleen als er in een jaar méér gebeurt; bijvoorbeeld een solo-expositie in een museum waarbij ook nog werk wordt aangekocht, of het winnen van een award. In de afgelopen zes jaar blijkt het aantal Nederlandse kunstenaars dat door de jaren Zij toonde een onverwacht starre kant van haar non-conformistisch kunstenaarschap: een zwarte lijst van verzamelaars die haar werk hebben doorverkocht en dus geen nieuw werk meer van haar mogen kopen. Robins verloor de zaak. Maar niet nadat de rechter zijn afkeer had geuit over een kunstwereld met selfproclaimed royalties, full of blacklists. Desondanks werden in 2010 twee doeken van Dumas voor 1 miljoen dollar geveild, en een voor 500.000 dollar. Wall Wailing (2009) heen breed zichtbaar is, nationaal en/of internationaal, klein en stabiel. In totaal stonden er 244 Nederlandse kunstenaars een of meer keren in de top-100. Van de honderd kunstenaars in de nieuwe lijst van dit jaar stonden er 87 al één of meer keren eerder in de lijst. Met een vaste harde kern van 31 kunstenaars die elk jaar opnieuw zeer actief en zeer succesvol bleken, en daardoor alle zes de keren in de lijst terechtkwamen. Zij zijn de échte top van de Nederlandse kunst. J 21 13 2.085 Pat Andrea 1942 s 750 300 800 235 22-1.935 Rezi van Lankveld 1973 s 975 700 200 60 23 36 1.930 Bram Bogart 1921 s 1800 130 24 29 1.750 Falke Pisano 1978 m 800 850 100 25 68 1.730 Marc Mulders 1958 s 250 250 350 800 80 26 61 1.690 Henk Visch 1950 i 600 800 200 90 27 96 1.660 Philip Akkerman 1957 s 750 300 500 110 28 45 1.645 Folkert de Jong 1972 i 150 475 350 350 200 120 29-1.605 Melvin Moti 1977 v 1500 105 30 15 1.580 Daan van Golden 1936 m 200 650 350 200 180 80 elsevier 14 mei 2011 elsevier 14 mei 2011 81
Kennis & cultuur Een prachtig jaar Rineke Dijkstra fotografie 2 Natuurlijk had Rineke Dijkstra (51) Nederland dit jaar moeten vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië. Althans: als die selectie was gemaakt volgens de traditionele keuze voor de internationaal invloedrijkste kunstenaar van een land. Dijkstra werd al eind jaren negentig langzaam een internationaal begrip, als een van de fotografen die de fotografie zo n eigentijds Ruth Drawing Picasso (2009) gezicht gaven dat musea er niet langer omheen konden. Haar werk ontbreekt in geen enkele eigentijdse (foto-)collectie van een zichzelf respecterend hedendaags museum. Voor Dijkstra was 2010 een prachtig jaar. Haar grote nieuwe video-installaties I See a Woman Crying en Ruth Drawing Picasso werden internationaal prominent getoond en besproken, De Hallen in Haarlem toonde haar video The Krazy House plus twee series foto s. Tate Liverpool liet een solo-expositie zien, net als haar galeries in Parijs, New York en Berlijn. Op de internationale veilingen maakte de crisis een eind aan haar prijzen hoger dan 100.000 dollar. Dijkstra s record in 2010 was bijna 30.000 dollar voor een tweeluikportret, met en zonder uniform, van de jonge Israëlische soldaat Evgenya. In 2012 komt er een overzichtstentoonstelling in het Guggenheim Museum in New York en SFMOMA in San Francisco. Een uniek grijs gebied Atelier Van Lieshout mixed media 3 ries, op de grote kunstbeurzen en op designbeurzen, maakt tekeningen en sculpturen, ontwerpt kleine gebouwen en mobile homes (stacaravans), en ontwerpt complete interieurs, zoals in 2010 de kubistische inrich- Joep van Lieshout (47) geniet wereldwijd een unieke positie. Begonnen als beeldhouwer, creëerde hij in de loop der jaren met zijn Rotterdamse workshop Atelier Van Lieshout (AVL) zijn eigen grijze gebied tussen beeldende kunst, vormgeving en architectuur, dat de afgelopen jaren is uitgebreid met ontwerpen voor de sociale planning voor allerlei soorten afwijkende communities van universiteiten tot steden. AVL exposeert in musea en galeting van het café van K20, museum voor moderne kunst in Düsseldorf. Van Lieshout maakte afgelopen jaar museumsolo s in Innsbruck, Indianapolis en Wenen, een galeriesolo in Parijs, en de grootste museumsolo in Nederland ooit, Infernopolis, in de Onderzeebootloods in Rotterdam de eerste van een reeks exposities aldaar door Museum Boijmans Van Beuningen. In Bochum verrees AVL s Motel Bochum, in het kader van Europese Culturele Hoofdstad Ruhr 2010 : een alternatief festivalterrein met verschillende gebouwtjes. Van Lieshouts reputatie op veilingen groeide. Zijn werk haalt prijzen van ruim 50.000 dollar. Tentoonstelling in de Onderzeebootloods in Rotterdam Perspectief, ruimte, horizon, licht Jan Dibbets Mixed Media 7 Jan Dibbets (70) is sinds de jaren zeventig een niet meer weg te denken deel van de internationale kunstwereld, experimenterend met de meest elementaire, typisch Hollandse basiselementen van de waarneming: perspectief, ruimte, horizon, licht. De eerste in zijn serie Perspectiefcorrecties uit 1969, is een foto van zijn atelier. Op de glimmend houten vloer is een trapezium getekend dat wordt gefotografeerd vanaf een uitgekiend punt, juist zo dat het, door het perspectief van de camera, op de foto een perfect Raam van kathedraal St Louis van Blois rechthoekig vierkant wordt dat boven de vloer lijkt te zweven. Ook op de horizon in landschapsfoto s, een van de favoriete onderwerpen van Dibbets, smelten diezelfde werkelijkheid en illusie zichtbaar samen: in een duidelijke maar niet bestaande lijn waar de hemel de aarde raakt, en die de camera fotografisch exact vastlegt. Met zijn eenvoudige manipulaties van perspectief, ruimte en camera maakt Dibbets intussen decennialang steeds nieuwe beelden in fotografie, tekeningen, sculpturen en film. En bleef hij al die tijd voor kenners een figure majeure, zoals het Parijse Musée d Art Moderne de la Ville de Paris hem omschrijft naar aanleiding van een grote solotentoonstelling in 2010. Dibbets geldt als een van de meest rechtlijnige conceptkunstenaars van het eerste uur en zijn werk beleeft hernieuwde internationale aandacht door de nieuwe golf conceptkunst in het eerste decennium van de 21ste eeuw. Jan Dibbets heeft vooral fans en verzamelaars in Frankrijk, waar hij 33 prachtige ramen maakte voor de Cathédrale Saint-Louis in Blois, en in de Verenigde Staten. Daardoor is de Nederlander ook permanent aanwezig op de grote internationale veilingen. Foto EPA/ANP 31-1.575 Bik van der Pol 1959/1961 m 800 275 500 32 32 1.555 Jan van der Ploeg 1959 s 650 250 500 155 33 25 1.510 Renzo Martens 1973 v 325 500 275 350 60 34 73 1.500 Inez van Lamsweerde 1963 F 425 325 450 200 100 35 55 1.480 Anton Corbijn 1955 F 350 1.000 130 36 20 1.475 René Daniëls 1950 s 500 800 175 37 77 1.465 Germaine Kruip 1970 m 325 700 350 90 38 64 1.465 Koos Breukel 1962 F 600 500 275 90 39 92 1.450 Robert Zandvliet 1970 s 200 650 500 100 40 56 1.440 Lara Schnitger 1969 m 650 350 300 140 Foto Dijkstra: HH, foto Van Lieshout: Jorit Aust Met toestemming van C. Barriquard-Treuille. Foto Dibbets: Valerie Kuypers/ANP 41-1.425 Kees Goudzwaard 1958 s 250 650 450 75 42 39 1.420 Marijke van Warmerdam 1959 v 1275 145 43 70 1.395 Berend Strik 1960 s 425 650 250 70 44 23 1.300 Reinier Lucassen 1939 S 250 150 800 100 45-1.300 Kiki Lamers 1964 s 250 250 325 275 200 46-1.275 Sidi El Karchi 1975 s 250 575 450 47-1.250 Jan Banning 1954 F 250 350 600 50 48 79 1.250 Desiree Dolron 1963 F 1.100 150 49-1.235 Jacco Olivier 1972 v 900 300 35 50 76 1.235 Auke de Vries 1937 i 475 500 200 60 82 elsevier 14 mei 2011 elsevier 14 mei 2011 83
Kennis & cultuur omslagartikel Kennis & cultuur Exploiteren van bestaande beelden Intolerance, installatie in Die Neue Nationalgalerie Israël, Palestina, Polen Yael Bartana Mixed Media 20 Yael Bartana (40), geboren in Tel Aviv, maar sinds 2000 wonend en werkend in Nederland, is een van de internationaal meest opvallende videokunstenaars van nu. Museumexposities in Malmö en Tel Aviv, een galeriesolo in Amsterdam, een Britse kunstprijs en een aankoop door het Van Abbemuseum in Eindhoven bezorgden haar een mooie plaats 20. Bartana maakt zowel korte als langere films, tot nu toe zo n twintig in totaal, altijd indrukwekkend en van een vindingrijke variatie. Haar onderwerpen werkelijke, fictieve of geënsceneerde hebben te maken met culturele identiteit en conflict. Centraal thema is vaak (de geschiedenis van) Israël en het Israëlisch-Palestijnse conflict; in krachtige beelden, geïnspireerd door sociale rituelen of ceremonies. Zoals in Kings of the Hill uit 2002, met opnames van Israëlische mannen die als weekendrecreatie bij Tel Aviv met hun fourwheeldrives de duinen van het Heilige Land in een maanlandschap veranderen. Bartana s jongste project is de Poolse Trilogie: tot nu toe twee propagandafilms van de fictieve Poolse Jewish Renaissance Movement, waarin een jonge Poolse activist drie miljoen Joodse Israëliërs oproept terug te keren naar hun moederland. Gemaakt in een beeldtaal geïnspireerd op socialistisch-zionistische films van de jaren dertig en veertig van de afgelopen eeuw. Deze zomer zal Bartana Polen vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië. Bram Bogart wordt op 12 juli van dit jaar 90 De éminence grise Willem de Rooij mixed media 11 Willem de Rooij (41) was tot het overlijden van Jeroen de Rijke in 2006 deel van het kunstenaarsduo De Rijke/De Rooij en kent een snelle, maar solide stijgende carrière. Het eerste succes van De Rijke/ De Rooij was de film Bantar Gebang uit 2000, waarvoor een vaste camera geïnstalleerd boven het gelijknamige, op een vuilnisbelt gebouwde sloppendorp bij Jakarta het langzaam op gang komende leven bij zonsopgang registreerde. In 2010 kocht het Stedelijk Museum in Amsterdam de 16mm film(installatie) Mandarin Ducks uit 2005, die De Rijke/De Rooij maakte voor het Nederlands paviljoen op de Biënnale van Venetië. De Rooij heeft nu twee prominente internationale galeries en is docent op de beroemde Städelschule in Frankfurt en bij De Ateliers in Amsterdam. Het exploiteren van bestaande beelden en objecten met een hoge visuele aantrekkingskracht soms van andere kunstenaars is nog steeds De Rooijs belangrijkste gereedschap. Als lid van de picture generation, opgegroeid met de eindeloze weelde van internetbeeld en het besef dat alles al verbeeld ís, zoekt hij vooral naar de juiste manier om totaal verschillende beelden zodanig aan elkaar te koppelen, dat ze nieuwe betekenissen krijgen. In 2010 kreeg Willem de Rooij een deel van de Berlijnse Neue Nationalgalerie ter beschikking voor zijn veelbesproken Intolerance: een installatie van zeventiende-eeuwse vogelschilderijen van Melchior d Hondecoeter en met veren bedekte achttiendeeeuwse Hawaïaanse processieobjecten en -kleding. Kings of the Hill (2003) Bram Bogart Schilderkunst 23 Bram Bogart (89) is, nadat vorig jaar Corneille overleed, de éminence grise van de top-100. Bogart werkt nog steeds, en nog altijd zonder assistenten. De levendige veilinghandel in zijn werk levert hem ononderbroken een plek op in de top-50. Bogart, geboren in Delft, werd in 1969 genaturaliseerd tot Belg en woont al decennia op zijn kasteeltje in het Belgische Kortenhoef. Oorspronkelijk huisschilder, werd hij de meest geprononceerde schilder van de abstracte Nederlandse schilderkunst van de jaren vijftig en zestig. Bogart bedacht een eigen tech- niek. Met een boormachine die is omgebouwd tot elektrische mixer mengt hij een dikke, kleurige pasta van kleurpigment(poeder), gips, olieverf en water, en smeert die in brede stroken direct in dikke plakken en eenvoudige composities op zware, met grof canvas beklede, panelen. Het effect van deze karikaturaal bulkende verfklodders in uitbundige kleuren werken die in grote formaten meer dan 100 kilo zwaar worden is geliefd bij verzamelaars van pop-art tot minimal art. En in een tijd van sterk hernieuwde belangstelling voor Nul/Zero- en conceptkunst uit de jaren zestig, is er ook weer een flink groeiende vraag naar de monochromen die Bram Bogart óók maakte. 51-1.225 Viviane Sassen 1972 F 700 500 25 52-1.165 Cuny Janssen 1975 F 725 150 250 40 53-1.150 Gé-Karel van der Sterren 1969 s 425 150 325 200 50 54 82 1.110 Co Westerik 1924 s 500 500 110 55 60 1.110 Carla Klein 1970 s 975 135 56-1.105 Peter Struycken 1939 m 250 800 55 57-1.100 David Bade 1970 m 425 200 275 200 58 8 1.090 Armen Eloyan 1966 s 325 500 265 59 65 1.090 Maaike Schoorel 1973 s 150 800 140 60-1.080 Klaas Gubbels 1934 s 500 500 80 Met toestemming van galerie Daniel Buchholz, Cologne/Berlin. Foto De Rooij: Sebastian Pfütze Met toestemming van Annet gelink Gallery, Amsterdam. Foto Bogart: Frederik Delbart 61-1.075 Carel Visser 1928 i 1.000 75 62 26 1.055 Hellen van Meene 1972 F 325 300 200 230 63-1.050 Frank van der Salm 1964 F 500 500 50 64 47 980 Emo Verkerk 1955 s 300 300 140 200 40 65 11 965 Aernout Mik 1962 v 325 350 290 66-950 Andrei Roiter 1960 m 250 250 250 200 67-925 Bas de Wit 1982 m 575 350 68-900 Pauline Oltheten 1982 m 300 325 275 69-885 Ger Lataster 1920 s 800 85 70 43 865 Ger van Elk 1941 m 300 325 200 40 84 elsevier 1 mei 2010 elsevier 1 mei 2010 85
Snelst gestegen in de top-100 omslagartikel Kennis & cultuur Philip Akkerman schilderkunst 27 Echte schilder met stabiele thuismarkt Marc Mulders Schilderkunst 25 Begin jaren negentig voerde Marc Mulders (52) meer dan eens de oerversie aan van deze kunstenaars top-100, toen gemaakt voor het maandblad Money. Hij was toen de enige jonge Nederlandse kunstenaar met een echte thuismarkt; bijna alle Nederlandse musea kochten zijn werk. Mulders is een echte schilder, die verf gebruikt als een levendige en expressieve materie, in een persoonlijk schildershandschrift. Hij schildert vooral na- tuurstillevens, van onder meer bloemen en dode beesten, en meer recent ook landschappen, in een stijl die bijna abstractimpressionistisch is geworden. Hij staat intussen ook voor de vijfde keer (van de zes) in de Geheim Landschap IV (2010) top-100 van Elsevier, dit jaar flink stijgend naar plaats 25. Internationaal brak hij nooit door, maar zijn thuismarkt, net als zijn werk stevig verbonden met Brabant en het katholicisme, is stabieler dan ooit. Hij woont midden in het Brabantse landschap, op het Landgoed Baest, en werkt nu ook in andere materialen dan verf en doek en papier. Zoals met textiel en glas, met onder meer grote opdrachten voor kerkramen, waaronder die voor de Sint-Janskathedraal in Den Bosch. Het Noordbrabants Museum viert in 2012 de heropening met een overzicht van het werk van Mulders. Philip Akkerman (53) is de snelst gestegen kunstenaar in deze top- 100: van plaats 96 vorig jaar naar 27 nu. Akkerman schildert sinds 1981 uitsluitend zelfportretten op vierkant of bijna vierkant formaat en meestal niet meer dan zijn hoofd. Zijn oeuvre telt nu meer dan 2.500 werken. De eerste jaren legde hij zich toe op de technieken en stijlen van oude meesters. Daarna ging hij rusteloos zoeken, zoals hij dat noemt. Zijn hoofd is beginpunt voor experimenten in alle mogelijke schilder- en tekenstijlen. Akkerman trekt zo in de loop der jaren in een schrikbarende hoeveelheid vormen en stemmingen voorbij; soms nauwelijks herkenbaar bizar, of bijna-abstract geminimaliseerd. Akkermans eerste en trouwste verzamelaar Joop van Caldenborgh, die 250 werken bezit, kreeg steeds meer concurrentie. Vorig jaar maakte Akkerman solo-exposities in New York, Parijs, Londen en in het Duitse Ahaus. Zes van zijn zelfportretten vonden kopers op veilingen vorig jaar. Akkermania, zijn solo-expositie in de Kunsthal Rotterdam, is tot en met 26 juni te zien. Diverse zelfportretten van Philip Akkerman Butterfly House (2010) Duo werkend in opdracht Bik Van der Pol mixed media 31 Liesbeth Bik (51) en Jan van der Pol (50) werken sinds 1994 samen als Bik Van der Pol. Ze zijn geen traditioneel kunstenaarsduo met een gestage productie van werken in eigen stijl en met eigen onderwerpen. Ze werken bijna altijd in opdracht, voor organisaties, instellingen en (museum)instituten, aan tijdelijke projecten. Al meer dan vijftien jaar zetten ze op allerlei locaties de meest uiteenlopende projecten op. Of maken ze een boekje, zoals over de geschiedenis van de maansteen, ooit een Amerikaans geschenk aan Willem Drees senior en nu in de collectie van het Rijksmuseum. Vorig jaar kreeg Bik Van der Pol de Enel Contemporary Art Award, een prijs met illustere winnaars, van het Italiaanse energiebedrijf Enel. Beloond werd hun ontwerp voor Butterfly House, een indrukwekkende constructie van glas en metaal, geïnspireerd op het beroemde Farnsworth House, een Amerikaans buitenhuis met maar één kamer, ontworpen door architect Mies van der Rohe. Butterfly House werd, met een interieur van exotische planten en vlinders, geëxposeerd in de nieuwe vleugel van het Museo d Arte Contemporanea di Roma (MACRO). 71-860 Gabriël Lester 1972 m 300 475 85 72 49 840 Charlotte Dumas 1977 F 150 250 300 140 73-835 Hadassah Emmerich 1974 s 500 300 35 74-835 Zeger Reijers 1966 i 300 500 35 75 46 830 Cole Morgan 1950 s 250 500 80 76 81 830 Herman Gordijn 1932 s 800 30 77-825 Hendrik Kerstens 1956 F 250 300 275 78-825 Suzanne Kriemann 1972 m 250 300 275 79-820 Ine van Zyl 1971 s 300 275 200 45 80-815 Barbara Visser 1966 m 150 325 275 65 Portretten philip Akkerman: met toestemming van De Kunsthal Rotterdam Met toestemming van Mikol Talso: Foto Bik Van der Pol: K. Tampere 81-780 Margriet Smulders 1955 F 250 500 30 82-775 Wendelien Oldenborgh 1962 M 250 250 275 83-740 Rob Voerman 1966 m 425 275 40 84-740 Hans Broek 1965 s 250 250 200 40 85 69 730 Van Brummelen/De Haan 1969/1966 m 400 300 30 86 74 730 Daniëlle Kwaaitaal 1964 F 250 250 200 30 87-725 Steven Aalders 1959 s 475 250 88 62 720 Lidwien van de Ven 1963 F 650 70 89-700 Carolein Smit 1960 i 250 250 200 90-675 Anne Wenzel 1972 i 400 275 86 elsevier 1 mei 2010 elsevier 1 mei 2010 87
Gevoelsportretten Sidi El Karchi schilderkunst 46 Sidi El Karchi (36) woont in Maastricht. Zijn ouders emigreerden begin jaren zeventig uit Marokko naar Zuid-Limburg, waar toen de laatste kolenmijnen nog open waren. Hij is een van de hoogste nieuwkomers in deze top-100. El Karchi maakte met Bas de Wit twee contrasterende solo-exposities in het Bonnefantenmuseum in Maastricht, dat daarbij een fraaie catalogus maakte en (opnieuw) een werk van hem aan- The Maroccan (2011) kocht. In hetzelfde jaar had hij ook een galeriesolo in Amsterdam. El Karchi schildert en tekent vooral portretten; veel zelfportretten in verschillende kleding (vermomming soms) en stemmingen; of portretten van mensen uit zijn directe omgeving. Zijn schilderstijl is licht, met nergens een overdaad aan verf, en toch monumentaal; direct, zonder persoonlijk handschrift en toch vol kleine nuances. Het is glashelder met een basis van harde lijnen, en toch ook ingetogen en kwetsbaar. Gevoelsportretten noemt hij dit vaak, waar in details allerlei autobiografische verhalen in zijn verweven. El Karchi publiceert dit jaar een boek samen met schrijver Abdelkader Benali, die hij ook portretteert voor het Letterkundig Museum in Den Haag, en maakt een solotentoonstelling in Madrid. Steendrukkerij Amsterdam toont zijn werk van 11 tot en met 15 mei op kunstbeurs Art Amsterdam. Kunstmarkt krabbelt op Vooral interesse voor topkunst groeit weer Na de dramatische daling in 2009, vertoonde de kunstmarkt afgelopen jaar wereldwijd weer een opgaande lijn. In 2009 daalden de verkoopprijzen van beeldende kunst, volgens www.artprice.com, met meer dan 40 procent ten opzichte van 2007, in 2010 klommen ze weer zo n 14 procent. Vooral voor internationale topwerken werden zeer hoge prijzen geboden, met Lozenge (1992) van Daan van Golden, geveild in 2010 nieuwe records. Doordat de grote veilinghuizen zich meer gingen concentreren op de topkunstenaars, daalde de omvang van het totale aanbod drastisch vooral het veilingaanbod van jonge kunst kromp. De Elsevier top-100 van 2011 telt twee keer zoveel kunstenaars (50) met een veilingscore als in 2010. Vaak met maar één verkocht werk, maar toch. Populaire eenmalige veilingen van Nederlandse verzamelingen als de Peter Stuyvesant Collectie hielpen een handje. Voor Nederlandse kunst van nu zijn veilingprijzen hoger dan 50.000 dollar zeldzaam. Meer dan 65.000 dollar werd geboden voor een groot doek van Daan van Golden. Na het spectaculaire veilingsucces in 2009 van werk van Jan Schoonhoven, werd in 2010 de Oostenrijkse Zero-collectie Lenz Schönberg met veel succes bij Sotheby s in Londen geveild. Een werk van herman de vries uit 1970 bracht hierbij met 256.000 dollar ruim tien keer het getaxeerde bedrag op. Meer dan een halve ton in dollars haalden verder alleen werk uit de Xteriors-serie van Desiree Dolron, monochroom werk van Bram Bogart uit de jaren zestig en zeventig, en werk van Atelier Van Lieshout. Plus natuurlijk Marlene Dumas. De hoogste veilingprijzen voor haar beste doeken, met eerdere records van ruim 3 miljoen dollar, herstelden zich: van enkele tonnen in 2009 naar 1 miljoen dollar in 2010. Opvallende daler was Michael Raedecker. De verkoopprijzen van zijn schilderijen daalden van rond de 100.000 dollar naar zo n 30.000 dollar. Armando, Peter Struycken, René Daniëls, Ger Lataster en Carel Visser blijven intussen stevig gevestigde (oudere) namen met een eigen markt, net als van een jongere generatie Marc Mulders en langzaam maar zeker ook Erik van Lieshout. De prijzen voor de top van de Nederlandse fotografie, in veilingen vooral vertegenwoordigd door Rineke Dijkstra, Erwin Olaf en Ruud van Empel, stabiliseerden tussen de 10.000 en 30.000 dollar. J 91 97 675 Tom Claassen 1964 i 150 200 300 25 92-660 Esther Tielemans 1976 S 250 350 60 93-650 Charlotte Schleiffert 1967 T 250 350 50 94-625 Marco van Duyvendijk 1974 m 425 200 95-625 Jeniffer Tee 1973 m 325 300 96 48 610 Juul Kraijer 1970 t 150 350 110 97 58 610 Iris van Dongen 1975 s 250 325 35 98 89 590 Avery Preesman 1968 s 325 200 65 99 41 585 Henk Helmantel 1945 s 300 200 85 100-585 Saskia Olde Wolbers 1971 v 150 325 110 88 elsevier 1 mei 2010