Beurzen voor Journalisten Vijf jaar projectoproep 119 journalisten
Beurzen voor Journalisten Vijf jaar projectoproep 119 journalisten Patrick De Rynck
COLOFON Beurzen voor Journalisten Vijf jaar projectoproep 119 journalisten Cette publication est également disponible en français sous le titre: Bourses pour journalistes Cinq années d appels à projets 119 journalistes Een uitgave van de, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel AUTEUR Patrick De Rynck COÖRDINATIE VOOR DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING Françoise Pissart, directeur Saïda Sakali, projectverantwoordelijke Josse Abrahams, communicatieverantwoordelijke persrelaties Jean-Paul Collette, communicatieverantwoordelijke persrelaties Pascale Criekemans, directieassistente GRAFISCH CONCEPT VORMGEVING PRINT ON DEMAND PuPiL Jean-Pierre Marsily Manufast-ABP vzw, een bedrijf voor aangepaste arbeid Wettelijk depot: D/2893/2008/28 ISBN-13: 978-90-5130-631-6 EAN: 9789051306316 Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website www.kbs-frb.be Een afdruk van deze electronische uitgave kan (gratis) besteld worden: on line via www.kbs-frb.be, per e-mail naar publi@kbs-frb.be of telefonisch bij het contactcentrum van de, tel +32-70-233 728, fax + 32-70-233-727 November 2008 Met de steun van de Nationale Loterij
Woord vooraf Het merendeel van de ongeveer 400.000 moslims in België is afkomstig uit Turkije of Marokko. Kennen wij die medeburgers? Ja, van het beeld dat we hebben van deze groepen in de samenleving, een beeld dat voor een belangrijk deel beïnvloed wordt door de media. Daarom organiseerde de Koning Boudewijnstichting de voorbije 5 jaar de projectoproep, die financiële steun gaf aan individuele journalisten. Samen met de mogelijkheden die het Fonds Pascal Decroos biedt, is de actie van de Stichting één van de weinige in deze sfeer. De beurzen gingen in de periode 2003-2008 naar journalisten die artikels, reportages of uitzendingen maakten over de islam en moslimgemeenschappen in Marokko, Turkije of elders in Europa. Door hun verblijf ter plaatse hadden zij de tijd om een betere kennis op te doen van de plaatselijke samenleving en konden zij aan een ander dan hun dagelijks ritme werken. Na 5 jaar projectoproep vonden we het opportuun om de impact van de acties na te gaan via het bevragen van de betrokken stakeholders. De centrale vragen die Patrick De Rynck (redacteur en publicist) en Jacques Gevers (voormalig directeur van de redactie van Le VIF/L Express) stelden waren of de campagnes de doelstellingen bereikten, of deze een verschil maakten in het huidig mediabestel en welke aanbevelingen voor de toekomst er op grond van deze analyse konden worden geformuleerd. Uit hun onderzoek bleek er nood te zijn aan een verbreding met thema s als migratie en nieuwe migratiekwesties zoals de aanwezigheid van illegale migranten en het tekort aan werkkrachten in eigen land, maar ook in Europa. Vandaar ook de nood aan verbreding in de richting van de nieuwe migratiestromen in ons land. Migratie en migratiebewegingen zullen in de toekomst een grote uitdaging vormen. Het debat over migratie en integratie is complex en het onderwerp politiek gevoelig. De visies van de verschillende lidstaten in Europa en van de regio s in ons land verschillen onderling. Opnieuw spelen media een cruciale rol in de vertaling van deze complexe thematiek en bijbehorende verschillende standpunten. De wil daarom bijdragen tot een beter onderbouwde media-aandacht voor migratieproblemen door journalisten te ondersteunen. De Stichting zal zich deze keer ook meer tot journalisten en redacties richten die nog niet hebben ingespeeld op het aanbod in het verleden. 3
Inhoud Beurzen voor Journalisten Woord vooraf 3 Inleiding 5 De projectoproep 7 Projectoproep? 7 Het doel 7 De criteria 7 Het instrument 7 Aantallen en thema s 9 Aantal beurzen 9 Thema s 9 Stemmen van journalisten 11 De juryvoorzitters aan het woord 15 Vijf jaar projectoproep: welke lessen eruit trekken? 19 De nabije toekomst (2009-2011): verruiming 21 Besluit 23 Bijlage 25 Overzicht van de geselecteerde journalisten en hun project 25 4
Inleiding Deze publicatie beschrijft in het kort de projectoproep, de resultaten, de gekozen thema s en de conclusies van de evaluatie. Ze brengt ook een overzicht van alle beurzen van de vorige oproepen. De nieuwe invulling voor de volgende edities (2009-2011) wordt voorgesteld. Ook de stemmen van de journalisten zelf komen aan bod en de beide juryvoorzitters geven hun ervaren kijk op de projectoproep. 5
6
De projectoproep Projectoproep? De lanceert jaarlijks zowat honderd projectoproepen en steunt daarbij elk jaar ongeveer duizend projecten/individuen. Met het oog op een objectieve selectie werkt de Stichting met onafhankelijke jury s van experts en ervaringsdeskundigen, die per project worden samengesteld. Zij selecteren op basis van vooraf bekendgemaakte criteria de projecten die steun zullen ontvangen. Het doel Doel van de met deze projectoproep is de mediaaandacht voor migratiekwesties, een van de grote thema s van onze tijd, te bevorderen, de waaier aan onderwerpen hieromtrent te verruimen en zo de kennis over de diverse aspecten van dit veelzijdige thema bij een ruim publiek te doen toenemen. Tot nu toe focuste de projectoproep op de islam en moslimgemeenschappen. Hij maakt binnen de werking van de Stichting deel uit van het werkthema Migratie. De criteria De ingediende dossiers worden beoordeeld op grond van de volgende criteria: 1. de inhoud van het project, dat drie dimensies moet bevatten: > het (de) onderzochte onderwerp(en): van de journalisten wordt verwacht dat zij maatschappelijke onderwerpen in de brede zin van het woord onderzoeken. Voor Marokko en Turkije zijn dat bijvoorbeeld het onderwijs, de religie, de situatie van de vrouw, het debat over de scheiding tussen religie en Staat, de rol van de imams, de regio s van oorsprong van vele Belgen, Turken en Marokkanen in België (Zuid-Oost Anatolië in Turkije, Noord- Marokko ). In Europese landen met een grote moslimaanwezigheid kan worden nagegaan hoe moslims en niet-moslims samenleven, welke plaats de islam inneemt in een seculiere staat, wat de relatie is met de overheid > de werkmethode: geplande ontmoetingen ter plaatse, onderzoeksjournalistiek > het gebruik van de opgedane ervaring in artikels, reportages, uitzendingen ; 2. de motivatie van de kandidaat 3. De oproep staat open voor elke journalist die vast of los verbonden is aan een redactie (radio, tv, geschreven pers) en die de expliciete toestemming van zijn/haar redactie kan voorleggen. Het instrument De verblijfsbeurzen bedragen tot 3500 euro (5000 euro met cameraman). Het verblijf duurt minimaal één en maximaal vier weken. 7
8
Aantallen en thema s Aantal beurzen 15 ondersteunde projecten in 2008 16 ondersteunde projecten in 2007 26 ondersteunde projecten in 2006 32 ondersteunde projecten in 2005 10 ondersteunde projecten in 2004 In 2003 en 2005 richtte de oproep zich tevens tot Turkse en Marokkaanse journalisten. Twintig van hen werden uitgenodigd voor een verblijf in België en kregen daarvoor een beurs. De invalshoek steden of regio s in Europa met een grote moslimaanwezigheid werd in 2006 aan de campagne toegevoegd. In totaal ontvingen 119 journalisten een beurs. Thema s Het volledige overzicht van de geselecteerde beursjournalisten en de onderwerpen is te vinden op de website van de Stichting (www.kbs-frb.be). We vermelden hier bij wijze van voorbeeld een aantal thema s uit de projectoproep voor 2006. Marokko de vrouwenbeweging in Egypte, Marokko en binnen de moslimgemeenschappen in Frankrijk en België Marokkaanse atleten in België en in Marokko moderniteit en integrisme in Marokko (n.a.v. de verkiezingen) en de wisselwerking van Belgische Marokkanen en het land van herkomst Back to the roots met Zohra: een beeld van de Marokkaanse samenleving aan de hand van een reis van een van origine Marokkaanse vrouw naar haar berberfamilie kinderen en jongeren die vanuit Tanger naar Europa willen femmes bicolores: Marokkaanse vrouwen tussen Europa en hun cultuur van herkomst Marokkaanse verenigingen en ondernemingen, partners in de lokale ontwikkeling de scheiding van religie en Staat in Marokko spanningen tussen Spanjaarden en Maghreb-inwijkelingen in Andalusië Turkije een beeld van de Turkse samenleving vandaag, met een focus op vrouwen, de economie, de toetreding tot de EU en de banden met de Limburgse migratie 9
Aantallen en thema s een reis door Turkije, reflecties over de Turkse samenleving en cultuur (in brede zin) na een verblijf van vier jaar in het land reportage over de politieke en religieuze invloed van Turkije op de inwoners van Turkse origine in Brussel. reportage over de groeiende Turkse Fethullah Gülenbeweging die pleit voor tolerantie, intellectuele vorming en moderniteit binnen de moderne islam leven aan de Bosporus: Belgen uit de Oostkantons in Istanbul Europese steden/streken islamitische ontwikkelingsorganisaties opgericht door moslims in de Europese diaspora (Groot-Brittannië) moslimimmigratie in Spanje: kunnen fouten van oudere immigratielanden als België worden vermeden? de Pakistaanse gemeenschap in Bradford en hoe de integratie daar verloopt Overkoepelende thema s allochtone holebi s de vervrouwelijking van het leiderschap bij Europese moslims moslim-zijn aan de poorten van Europa (Tanger, Istanbul): islam en moderniteit 10
Stemmen van journalisten Dit is een steun in de rug voor kwaliteitsjournalistiek, in een wereldje waarin het draait om onmiddellijk rendement, kostenbesparing en de beperkte tijd die je krijgt. Dat geldt nog eens dubbel voor een zelfstandige journalist. (Olivier Bailly, freelance journalist bij Le Soir) Ik heb in Marokko kunnen vaststellen dat de modernisering in Marokko leidt tot een veel snellere verandering in de manier van leven dan bij de migranten die zich in België hebben gevestigd. Maar ook de kloof tussen arm en rijk wordt groter. (Betty Cleeren, journaliste bij RTBF radio (VivaCité)) Wij vonden de uitbreiding van de projectoproep naar Europese steden erg interessant. Voor het thema hulporganisaties in de islam móet je wel naar het buitenland. (Tine Danckaers, journaliste bij MO*) Zo n onderdompeling is een erg goede manier van werken. Ik herinner mij goed de zeven weken die ik tijdens mijn studies in India doorbracht. Die hebben van mij een ander mens gemaakt. (Béatrice Delvaux, hoofdredactrice bij Le Soir) Ook als je via redacties zou werken, wat me geen slecht idee lijkt, hangt het af van de persoon of personen met wie je contact hebt: die moet belangstelling aan de dag leggen voor de thematiek. (Bert De Vroey, buitenlandjournalist bij de VRT-nieuwsdienst) Ik heb dankzij mijn reis nieuwe perspectieven en invalshoeken leren kennen. De contacten die ik heb gehad zijn erg nuttig bij de uitoefening van mijn job in België. (Hugues Dorzée, journalist bij Le Soir) Beeldmedia krijgen in Marokko te maken met de grote terughoudendheid om gefilmd te worden, en met eindeloze onderhandelingen met de autoriteiten om te mogen draaien. (Anne Fourny, Canal C) Door mijn reis in Turkije in mijn eentje, en dat is volgens mij belangrijk om écht in het bad te worden gedompeld! heb ik de Turkse migrantengemeenschap in Limburg beter leren kennen. (Philip de Hollogne, videojournalist TV Limburg) De kijkers van ons regionaal station hebben mijn uitzending massaal gezien omdat het hun zender was die ze uitzond. Dat gevoel heb je bij landelijke zenders niet. (Adrian Küchenberg, BRF) 11
Stemmen van journalisten Ik heb als hoofdredacteur reële potentiële belangstelling voor de beurs, met name ook omdat er bij het lezerspubliek van La Dernière Heure nogal wat mensen uit de Maghreb zijn. (Hubert Leclerq, hoofdredacteur bij Le Dernière Heure) Ik denk dat Marokko, dankzij de campagne en de grotere alertheid van de kant van de beursjournalisten, hierdoor vaker in de media aan bod komt. (Janine Meijer, journaliste bij De Morgen) Waarom wij nog niet zijn ingegaan op de oproep? Wij hebben niet de middelen of de roeping om voor een van onze journalisten een dergelijk verblijf in het buitenland te organiseren. (Philippe Miest, secretaris-generaal van de redactie van de groep Sud Press) Ook de populaire pers kun je met deze achtergrondthema s bereiken, als je tenminste een stevige actuele en concrete invalshoek hebt waarmee zij haar lezers kan pakken, bijvoorbeeld in de human interest-sfeer. (Tom Naegels, auteur, columnist) De toenemende belangstelling voor human interest biedt voor een campagne als deze kansen, ook in de grote-publieksmedia. Ook zij moeten ervoor zorgen dat hun aanpak divers wordt en dat de problematiek van de migratie en integratie anders dan problematiserend wordt aangepakt. (Karin Raeymaeckers, docent aan de Universiteit Gent) Het was voor Radio 2 fijn dat we in het kader van een Marokkoreis voor onze luisteraars, onafhankelijke achtergrondinformatie over het land konden brengen, op een toegankelijke manier. Wij hebben dat vastgehangen aan de B.V. die Zohra is en aan het Back to the roots-gegeven. Dat kreeg nogal wat ruchtbaarheid, ook in de geschreven pers en tot in de boekskes. (Peggy Roelands, VRT-Radio 2) Ik zou geen maand van mijn tijd investeren in een land waar ik vervolgens niets meer mee doe. De krant en ikzelf staan sinds de projectoproep veel meer open voor berichtgeving uit Marokko. Wat mij betreft is de opvolging van het thema zeker gerealiseerd. (Ine Roox, buitenlandredacteur bij De Standaard) Dankzij de beurzen zijn er volgens mij nu op allerlei redacties mensen die blijven aandringen op het brengen van dit soort onderwerpen. (Lea Van Hoeymissen, journaliste bij Ter Zake en werkte bij VRT-Radio 1) 12
Stemmen van journalisten De projectoproep heeft zeker zin en de resultaten ervan zijn míj in elk geval opgevallen. Er is de voorbije jaren volgens mij meer aandacht naar Marokko en Turkije gegaan. Hoe bestendig je de one shots? Een beurs moet voor journalisten een eerste stap zijn om met de thematiek bezig te blijven. (Rudi Vranckx, buitenlandjournalist en programmamaker bij de VRT-nieuwsdienst) Ik vrees voor een herkauweffect en pleit daarom voor een geografische uitbreiding (Oost-Europa, zwart Afrika). Turkije + Marokko + islam is wat kort door de bocht en kan zelfs stigmatiserend werken als je er jaar na jaar op blijft aandringen. (Ural Manço, socioloog, Facultés Saint-Louis de Bruxelles) Een mooi initiatief, dat je moet voortzetten. Natuurlijk is er sprake van voluntarisme, maar als de Stichting het niet doet, wie dan wel? [ ] Beweren dat het aanbod van de media fundamenteel veranderd is door de beurzen, strookt dan weer niet met de waarheid. (Jean-Jacques Jespers, professor ULB en was voorzitter van de Franstalige jury) Het is maar door mensen uit andere gemeenschappen en uit de migratie een kans te geven binnen redacties dat de waaier aan thema s écht zal worden verruimd en dat je het overbekende argument deze thema s verkopen niet misschien kunt counteren. Dan heb je een écht diversiteitsbeleid. (Tessa Vermeiren, creatief consultant bij Roularta (Weekend Knack) en was voorzitter van de Nederlandstalige jury) 13
14
De juryvoorzitters aan het woord Tessa Vermeiren, voorzitter van de Vlaamse jury Ze heeft er geen probleem mee dat we haar een éminence grise van de vrouwelijke journalisten in Vlaanderen noemen. Tessa Vermeiren was jarenlang hoofdredactrice van Knack Weekend. Maar ze was ook jaren een bevoorrecht waarnemer van de journalistiek en schuwde geen kritiek op het métier en de evolutie die het onderging. Ze is al van bij het begin lid van de jury die de journalistieke projecten beoordeelt en die de beurzen toekent. Het doel van de beurzen voor journalisten is het beeld van de allochtone gemeenschappen in België te verbeteren door de kennis over het land van herkomst te vergroten. Zijn we daar in de afgelopen vijf jaar in geslaagd? Er is in ieder geval meer over dit onderwerp geschreven door toedoen van de beurzen. Als de beurzen er niet waren geweest, hadden we niet die vloed aan artikels gezien waarvan er nu sprake is. Maar als je mij vraagt of het beeld, de perceptie, is veranderd, dan is dat veel moeilijker vast te stellen. Eerlijk gezegd denk ik dat er op dat vlak in de samenleving geen verbetering is. In tegendeel, ik denk dat het beeld van de allochtonen in onze samenleving er eerder op achteruit is gegaan. Maar wat ik wel opmerk is dat het zelfvertrouwen van jonge moslims sterk is gegroeid. Dat is zeker het geval voor jonge allochtone vrouwen. Dat is mij bijvoorbeeld opgevallen naar aanleiding van het project vrouwen en leiderschap, gericht op jonge vrouwelijke leiders in de moslimgemeenschap, dat momenteel van start gaat op initiatief van minister Van Brempt en de. Hoe komt het dat de perceptie niet echt is veranderd? Dat heeft te maken met tegenstand en zeer professionele beïnvloedingsmethodes vanuit een bepaalde hoek in de politieke wereld, via de media en andere geledingen in de samenleving. De beurzen zijn uiteindelijk een druppel op een hete plaat, maar ze blijven een tegenwicht vormen voor het populisme dat steeds meer opduikt. Wat vind je van de methode van de beurzen op zich? Het is volgens mij de beste methode die er op dit moment bestaat. Maar ik geloof dat het maar echt kan veranderen als meer allochtonen zelf journalist worden. Dan krijg je mensen met kennis van zaken die een reflectie op de redactie kunnen veroorzaken. De uitgevers en de hoofdredacties zouden daar meer op moeten focussen. Alleen vrees ik dat dat wishful thinking is. Eigenlijk ben ik voor positieve discriminatie. Wat er momenteel in de VS gebeurt, is trouwens een gevolg van positieve discriminatie. Hoe hadden de Obama s het anders zover kunnen brengen? 15
De juryvoorzitters aan het woord Hebben de beurzen effect gehad op de persoonlijke ontwikkeling van journalisten? Ik denk dat veel laureaten van de beurzen zich hebben ontwikkeld tot een soort specialisten in de moslimwereld. Anderzijds moeten we uitkijken dat de onderwerpen waarover geschreven wordt in het kader van de beurzen geen nieuwe exotiek worden. Als ik sommige aanvragen bekijk, heb ik de indruk dat het die richting uitgaat. We mogen de focus niet uit het oog verliezen en we moeten voor ogen houden dat het over de kennis van de ander in onze maatschappij gaat. Daarom vind ik dat we de actieradius moeten vergroten. Na vijf jaar zijn we aan een eindpunt gekomen en daarom moeten we verbreden. Je staat dus achter de nieuwe weg die we met de beurzen inslaan? Absoluut. Maar er is ook werk aan de winkel voor de hoofdredacteurs. Ik denk dat zij moeten afstappen van de afwachtende houding die zij tot dusver aannamen. Zij moeten meer actief journalisten stimuleren om onderwerpen aan te pakken die in aanmerking komen voor een beurs. Ze kunnen ook meer doen op het vlak van positieve discriminatie. De berichtgeving moet verder gaan dan sensatie. Er gebeurt echt wel veel meer dan drie Marokkanen die een auto stelen. Als ik denk aan het debat van de hoofddoeken in Antwerpen en de campagne van een aantal allochtone meisjes in Antwerpen, dan was daar veel meer mee te doen. Maar dikwijls ontbreekt de interesse om verder te kijken dan de voor de hand liggende clichés. Tijd en budget zijn dikwijls het probleem op de redacties. Toch vind ik dat we moeten verder kijken dan de marketing. Een journalist heeft een taak in de maatschappij. Je moet dat serieus nemen. De verkoop, CIM-cijfers en reclame inkomsten zijn te dominant geworden. Jean-Jacques Jespers, voorzitter van de Franstalige jury Jean-Jacques Jespers was lange tijd (33 jaar ) journalist bij de RTBF. Vandaag de dag geeft hij les als professor aan de ULB, aan het departement informatie- en communicatiewetenschappen. Hij is voorzitter van de onafhankelijke Franstalige jury die al vanaf de eerste editie van de projectoproepen door de Stichting werd samengesteld. Deze erkende mediawatcher is bijgevolg bijzonder goed geplaatst om voor ons enkele interessante vaststellingen uit de doeken te doen 16
De juryvoorzitters aan het woord In welke mate werd de algemene doelstelling van dit project bereikt, meer bepaald het trachten ombuigen van de perceptie van geïmmigreerde moslimgemeenschappen via de media? Het is enorm moeilijk om iets te beoordelen dat tenslotte enkel nog maar op korte termijn waarneembaar is. De impact van dit soort projecten kan slechts op lange termijn duidelijk worden, in de veronderstelling dat men over instrumenten beschikt om deze te meten Het zou verkeerd zijn te beweren dat door middel van deze beurzen de media er na vijf jaar in geslaagd zijn een beter inzicht te verschaffen in de gemeenschappen van moslimimmigranten of in de landen waar ze vandaan komen. Dit neemt niet weg dat, op bepaalde momenten, wanneer de actualiteit thema s aansnijdt die ook in de projecten aan bod komen, het zeer goed mogelijk is dat dit een impact heeft op de betrokken journalisten, die over deze thema s nadenken of ze op een andere manier benaderen. Dat lijkt mij vandaag het belangrijkste: dat journalisten beseffen dat ze een verantwoordelijkheid dragen in deze percepties, dat ze kennisnemen van de uitdagingen in verband met migratie, de islam, dat ze kennisnemen van de noodzaak zich te documenteren, inspanningen te leveren. De meest reële impact, voor mij dan, schuilt in het volgende: deze bezorgdheid helpen verspreiden op de redacties. Kan men, op een meer individueel niveau, opperen dat het doel van een intellectuele en duurzame investering vanwege de journalisten bereikt werd? Absoluut. En dat lijkt mij essentieel. Nog meer aangezien journalisten vandaag hun beroep moeten uitoefenen in een steeds onzekerdere omgeving. De beurzen bieden tegelijkertijd steun aan een duurzame intellectuele investering en aan de journalistieke productie. Ze schenken journalisten tijd! Ze geven hen een enorme hap frisse lucht, een aspect dat niet verwaarloosd mag worden. Maar het doel van een duurzame investering werd niet áltijd bereikt, meer bepaald omdat bepaalde redacties liever van zo n buitenkansje profiteerden en zo het doel van de beurzen omzeilden. En bij sommige journalisten omdat de investering voorafging aan de beurs, die ze enkel kon bevestigen. Maar andere journalisten en andere redacties hebben zeer mooie resultaten voorgelegd, dankzij een aanzienlijke persoonlijke en collectieve investering. Daar kunnen we stellen dat de beurs van de KBS de beslissende factor was zonder dewelke voortreffelijke inhouden niet hadden bestaan. Laten we duidelijk zijn, we moeten dit mooie initiatief voortzetten. Natuurlijk zit er ook een beetje voluntarisme in vervat. Maar als de Stichting het niet zou doen, wie dan wel? 17
De juryvoorzitters aan het woord Algemeen gesteld bent u dus tevreden over de ingediende projecten? Globaal gezien ben ik nog maar zelden ontgoocheld geweest. Het merendeel van de ingediende projecten stemde in grote lijnen overeen met wat gevraagd werd. En de productie van diegenen die geselecteerd werden, of dat nu in de geschreven of audiovisuele pers is, lijkt mij eveneens van een goede gemiddelde kwaliteit. Eén opmerking: ik vind het een beetje jammer dat bestemmingen zoals Duitsland of het Verenigd Koninkrijk geen gehoor hebben gekregen, terwijl de focus toch werd uitgebreid naar Europese landen die belangrijke moslimgemeenschappen herbergen. Welke evoluties hebt u in de loop der jaren genoteerd, wat betreft de deelname, kwaliteit, soorten media? Ik moet hier beslist verwijzen naar de groeiende deelname van de verenigingsmedia aan Franstalige kant, die in de loop der jaren een steeds groter aandeel van de beurzen vertegenwoordigden, bovenop de beurzen die werden toegekend aan Le Soir, La Libre Belgique, Le Vif/l Express, de RTBF en RTL Deze evolutie heeft een positief aspect: media met weinig middelen krijgen een kans die ze zonder de beurzen van de Stichting nooit zouden krijgen. Tegelijkertijd mogen we de deelname van veelverspreide media of media met een groot publiek niet vergeten. Een dergelijk project moet ook de media aanspreken die een groot publiek bereiken, want het doel is om een stroom, zelfs een onstuitbare golf, teweeg te brengen. Ik stel ook vast dat meer en meer jonge journalisten, en dus meer en meer onafhankelijke mensen, hun kandidatuur indienen. Dat is goed, want het is de perfecte manier om hen uit de sleur en routine van de dagelijkse productie te halen. Freelance journalisten zijn niet gebonden aan een redactie en ze genieten van een zekere flexibiliteit: de beurzen kunnen ook hen helpen om de grenzen van hun creativiteit te verkennen. Tegelijkertijd blijft ook hier het doel om grote redacties te mobiliseren, ook wat de reportages van freelancers betreft. Wat vindt u van de wijzigingen die in de nieuwe edities van de projectoproepen werden aangebracht? De geografische én thematische uitbreiding van de criteria voor de toekenning van de beurzen, ruimer dan de moslimgemeenschappen, lijkt mij een zeer goed idee. 18
Vijf jaar projectoproep: welke lessen eruit trekken? Bereikt de projectoproep zijn doel? Wat is de impact ervan? Maakt de oproep het of een verschil in de beeldvorming? Zijn er lessen te trekken uit vijf jaar oproepen en welke aanbevelingen kunnen daaruit worden gedistilleerd? Met deze vragen als uitgangspunt werd de campagne in het voorjaar van 2008 geëvalueerd, op basis van de ingediende dossiers en een veertigtal gesprekken met beursjournalisten, decision makers, juryleden en mediawatchers. De evaluatie gebeurde aan Franstalige kant door Jacques Gevers voormalig directeur van de redactie van Le VIF/L Express en aan Nederlandstalige kant door redacteur en publicist Patrick De Rynck. Hier past de bedenking dat er uiteraard verschillen zijn in de werking en organisatie van de media in Brussel, Vlaanderen en Wallonië. Toch lopen de belangrijkste conclusies goeddeels parallel. Hier volgen de belangrijkste aandachtspunten: 1. De meeste journalistieke projecten die dankzij de projectoproep in het milieu is die overigens ruim bekend zijn gerealiseerd, zouden niet tot stand zijn gekomen zonder de financiële stimulus van de Stichting. Anders gezegd: een groot aantal journalisten is ondergedompeld in een thematiek waar zij anders niet op deze manier mee bezig zouden zijn geweest. Dit betekent nog niet dat er sprake is van een systematisch en veralgemeend toegenomen aandacht voor de betrokken thema s. 2. De projectoproep, die zeer open is, betekende een stimulans om inhoudelijk na te denken over nieuwe onderwerpen en invalshoeken waarvoor een verblijf ter plaatse noodzakelijk is. 3. Journalisten hebben in een aantal gevallen hun belangstelling voor Marokko en Turkije kunnen bestendigen en verwierven, mede dankzij de uitbouw van een nieuw netwerk, op hun redactie een naam ter zake, ondanks de relatief korte duur van de verblijfsbeurs. Uiteraard kan een projectoproep als deze in zijn eentje geen tegengewicht bieden voor grote evoluties in de media inzake de snelheid van werken, het verloop van mensen, de tendens tot niet-specialisatie, de toenemende commerciële druk, de kleiner wordende ruimte voor arbeidsintensieve stukken met een buitenlands cachet enz. (In die zin blijft een buitenlands verblijf, ook al is het betaald, voor een aantal media een last en gaat het ten koste van de werkdruk bij collega s.) Veel hangt ook af van de werking, organisatie en besluitvorming van en binnen een redactie. 19
Vijf jaar projectoproep 4. Het kader, met focus op Marokko en Turkije en op de islam en moslimgemeenschappen in Europa, wordt stilaan als te beperkend ervaren en er dreigt in de onderwerpen een herhalingseffect, zeker bij het segment van het publiek dat gezien de momenteel deelnemende media wordt bereikt. Er dienen zich trouwens nieuwe migratiethema s aan waarmee nieuwe vormen van stereotypering verbonden zijn. 5. De waaier aan media die met de projectoproep wordt bereikt, kan ruimer worden, net als de kanalen (blogs, websites, jeugdprogramma s ). Het thema migratie is door zijn verscheidenheid aan mogelijke invalshoeken geschikt voor álle media, ook de zogeheten populaire kanalen wat dit begrip ook mag betekenen zoals bepaalde realisaties binnen de projectoproep hebben aangetoond. Een aantal van hen bleef echter tot nu toe buiten beeld. (In Wallonië en Brussel bereikt de oproep relatief meer kleinere media met bescheiden middelen en een beperkt bereik dan in Vlaanderen.) 20
De nabije toekomst (2009-2011): verruiming De projectoproep wordt vanaf de volgende editie (2009) verruimd, een unaniem verzoek van alle betrokkenen. De beurzen zullen voortaan worden toegekend voor journalistiek werk, door Belgische journalisten, over migratie en over de impact van het fenomeen en van al zijn facetten in België en Europa. Het gaat dus zowel om een geografische als om een thematische verbreding. Marokko en Turkije blijven voor België/Europa uiteraard belangrijke landen wat deze thematiek betreft en ze blijven dan ook in aanmerking komen voor verblijfsbeurzen, net als de steden en regio s in Europa met een migrantenproblematiek maar daarnaast komen onder meer ook landen in de Balkan, Oost-Europa, sub-saharaans Afrika, Latijns-Amerika en Azië in the picture. Voor het overige blijft de aanpak dezelfde als de vorige jaren: individuele journalisten worden financieel gesteund voor een verblijf ter plaatse van één tot maximum vier weken; de projectvoorstellen van de journalisten worden beoordeeld door een jury van experts. De projectoproep wordt gelanceerd in december 2008 via onder meer de vakorganisaties VVJ en AJP. 21
22
Besluit In de ogen van journalisten en mediawatchers is de projectoproep van de in het huidige medialandschap een nuttig, belangrijk en zelfs noodzakelijk instrument, dat zichtbare effecten sorteert. Hij levert resultaten op die anders ondenkbaar zouden zijn. De verbreding vanaf de oproep in december 2008 beantwoordt na vijf jaar en honderd twintig beursjournalisten aan een door iedereen gedeelde wens. begint aan een nieuwe, verruimde toekomst. De Stichting blijft daar graag over in dialoog gaan met alle media. 23
24
Bijlage Overzicht van de geselecteerde journalisten en hun project 2008 Olivier Bailly Le Vif/L Express, Le Soir Reportage over het leven in een moskee in Brussel en Bertrix. Daan Bauwens Mo* Magazine, Inter Press Service, Krax, Knack Reportage over de link tussen de populaire Maghrebijnse muziek Chaabi en de islam. Karim Ben Khelifa De Morgen Reportages over vrouwelijke imams in Marokko en de manier waarop de Marokkaanse staat de rol van de vrouw in de islam probeert te herdefiniëren om de invloed van de fundamentalisten af te remmen. Kristine Bonneure VRT Nieuwsdienst Reportages over de islambeleving in Bosnië. Nathalie Caprioli - CBAI Reportage over de wil van Europese moslims om zich in te zetten voor en te integreren binnen de samenleving. Tine Danckaers Mo* Magazine Reportage over de groeiende Turkse Fethullah Gülenbeweging - die pleit voor tolerantie, intellectuele vorming en moderniteit - binnen de moderne islam. Ayfer Erkul De Morgen Reportages over radicalisering en moslimextremisme in Brussel en Parijs. Yasmina Hamlawi Axelle Magazine, La Libre Belgique Reportage over de communautaire en de identiteitsbreuk die illegale migranten uit de Maghreb ondervinden. Jelle Henneman - Metro Reportage over het pragmatische beleid tegenover moslims in Groot-Brittannië. Joël Matriche Le Soir Reportage over het harmonieuze samenleven tussen christenen en moslims in het zuiden van Albanië Janine Meijer De Morgen Reportages over radicalisering en moslimextremisme in Amsterdam en Londen. 25