MANTELZORG en de gemeentelijke mantelzorgpremie in Vlaams-Brabant
VOORWOORD In het Vlaamse zorglandschap zijn mantelzorgers, naast professionele zorgverleners en vrijwilligers, onmisbaar. Niet minder dan 75% van de thuiszorg wordt door mantelzorgers opgenomen. In de provincie Vlaams-Brabant schat men het aantal mantelzorgers op ruim 100.000. In 2009 subsidieerde de provincie het project 'Sensibilisatie van lokale besturen en mantelzorgers in het kader van een gemeentelijke mantelzorgpremie'. Dit project werd gerealiseerd door de toenmalig erkende Vlaamse Mantelzorgverenigingen, met als resultaat deze brochure over mantelzorg en de gemeentelijke mantelzorgpremie. In 2016 werd de brochure grondig aangepast. In deze brochure kan je lezen wat mantelzorg is, waarom mantelzorgers onmisbaar zijn, welke knelpunten en noden zij ervaren en welke gemeenten een mantelzorgpremie uitkeren. Monique Swinnen, gedeputeerde welzijn 3
WAT IS MANTELZORG? Als mantelzorger zorg je thuis of in je nabije leefomgeving voor een zorgbehoevende persoon. Je kan zorgen voor je partner, ouder(s) of kind(eren), maar ook voor een buur of vriend. Een mantelzorger neemt vaak taken over die de zorgbehoevende persoon zelf niet meer kan en zonder zijn of haar ziekte/handicap/beperking wel zou kunnen. Mantelzorg is geen hulpverlenend beroep of vrijwilligerswerk. De zorg vloeit voort uit een familiale/sociale en/of affectieve relatie met de persoon waarvoor je zorgt. Mantelzorg gebeurt als het ware vanuit de buik. De zorg komt op regelmatige basis voor en is dus niet eenmalig of sporadisch. Als mantelzorger heb je al een band met de zorgbehoevende persoon voordat je de zorg opneemt. Als deze persoon dan iets ernstigs overkomt (een zware ziekte, een verkeersongeval, een handicap...), is het vaak vanzelfsprekend dat je de zorg voor hem/haar opneemt. De tijd die je besteedt aan mantelzorg is afhankelijk van de mate waarin de zorgbehoevende persoon jou nodig heeft. Dit kan 24 op 24 uur zijn, enkele dagen per week, s nachts,... Je kan niet van de ene op de andere dag het mantelzorger-zijn stopzetten, want de zorgbehoevende persoon kan niet zonder de zorg. Mantelzorg? Het overkomt je! Hilde, 52 jaar, mantelzorger van Stefan, 27 jaar, rolstoelgebonden na een verkeersongeval Voor het ongeval van Stefan deed ik vrijwilligerswerk. De tijd die ik daaraan heb besteed, kon ik zelf bepalen. In het begin was het 1 dag per maand, later werd het 1 dag per week. Ik wist dat ik het kon stopzetten, van de ene dag op de andere, als dat nodig was. Ik had nooit gedacht dat ik zou stoppen om voor mijn zoon te gaan zorgen. Ik dacht altijd aan afbouwen als de eerste kleinkinderen geboren werden. Het afscheid van dat vrijwilligerswerk was niet zo eenvoudig, maar ik kon niet anders. Stoppen met de zorg voor Stefan, daar kan ik niet voor kiezen. Ik doe het met overtuiging, maar ik heb ook geen keuze. Hij is mijn zoon, dus ik moet die zorg voor hem opnemen. Mantelzorg: knelpunten en noden Vrijwilligers zijn geen mantelzorgers! Toch zijn ze zeer waardevol in zorgsituaties. Ze zijn er zowel voor de zorgbehoevende persoon als voor de mantelzorger. Vrijwilligers kunnen de belasting en de druk die op de schouders van de mantelzorgers rusten, verminderen en hen ondersteunen. Voor de zorgbehoevende personen zijn vrijwilligers vaak een luisterend oor. Iemand anders (dan de mantelzorger) om hun verhaal aan te vertellen. Mantelzorgers vormen binnen de thuiszorg de grootste, maar tegelijkertijd ook de minst gekende groep zorgverleners. Veel mantelzorgers vinden het vanzelfsprekend om voor hun naaste te zorgen, maar ervaren onderweg (in de zorg) heel wat knelpunten. Gebrek aan informatie is één van de knelpunten waarmee u als mantelzorger vaak te maken hebt. Er is veel informatie te vinden op het internet, maar deze is niet altijd volledig of voor iedereen toegankelijk en verstaanbaar. Ook professionele hulpverleners zijn niet altijd van alle regels en mogelijkheden op de hoogte. Mantelzorgers zien vaak door de bomen het bos niet meer. Veel mantelzorgers vinden dat de inzet die zij leveren onvoldoende gewaardeerd en erkend wordt. Zowel de overheid als de personen uit de nabije omgeving van mantelzorgers en zorgbehoevende personen houden niet altijd rekening met hun wensen en verwachtingen. 4 5
Mantelzorgers hebben het gevoel dat zij zich moeten aanpassen aan de regels en agenda s van professionele hulpverleners. Mantelzorgers ervaren de behoefte om de zorg even opzij te zetten. Veel mantelzorgers slagen er niet in om tijd te nemen voor zichzelf. Te veel zorgen in combinatie met geen tijd nemen voor jezelf kan ernstige gevolgen hebben, zoals overbelasting, depressie of burnout. Als je als mantelzorger signalen zoals slapeloosheid, maagproblemen, prikkelbaarheid,... ervaart, is het goed dat je er even tussenuit kan (ontspanning!) of hulp kan inroepen van anderen. Een overbelaste mantelzorger heeft niet genoeg kracht om de zorg vol te houden. Zorg goed voor jezelf, zodat je ook goed voor een ander kunt zorgen. Mantelzorgers wensen dat hun belangen behartigd worden bij de verschillende overheden in dit land. Deze belangenbehartiging moet ervoor zorgen dat de federale, Vlaamse, provinciale en gemeentelijke beleidsmakers wetten, decreten en besluiten goedkeuren waarmee mantelzorgers en zorgbehoevende personen zowel op sociaal als op financieel gebied ondersteund worden. Het is bijvoorbeeld als mantelzorger niet eenvoudig om zorg te combineren met een job, om de zorg tijdelijk over te dragen en om de extra kosten die de zorgsituatie meebrengt, te betalen. DE GEMEENTELIJKE MANTELZORGPREMIE De tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering en de gemeentelijke mantelzorgpremie: gelijkend, maar toch verschillend! Een gemeentelijke mantelzorgpremie is een waarderingsvergoeding die maandelijks, trimestrieel of (half)jaarlijks wordt toegekend aan een mantelzorger of zorgbehoevende persoon. De gemeente geeft hiermee aan oog te hebben voor de inzet van de mantelzorger en erkent op deze manier het belang van het mantelzorger-zijn. De reglementering en aanvraagprocedures van de gemeentelijke mantelzorgpremies zijn zeer verscheiden. De Vlaamse zorgverzekering is een maandelijkse tegemoetkoming van de Vlaamse overheid in de niet-medische kosten voor zwaar zorgbehoevende personen. Voorbeelden van niet-medische kosten zijn: een oppas- of poetshulp, vervoersonkosten, de aankoop van hulpmiddelen en eventueel het vergoeden van een mantelzorger. De Vlaamse zorgverzekering komt tegemoet in de kosten voor residentiële zorg enerzijds en voor mantel- en thuiszorg anderzijds. Sinds 1 maart 2009 bedraagt deze tegemoetkoming 130 euro per maand 1. Voor meer informatie omtrent de Vlaamse zorgverzekering kan je terecht bij de dienst maatschappelijk werk en het Regionaal Dienstencentrum van het ziekenfonds of de sociale dienst van de gemeente of het OCMW. De tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering voor mantel- en thuiszorg wordt vaak verward met de gemeentelijke mantelzorgpremie. Dat komt omdat vroeger de tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering de mantelzorgpremie genoemd werd en veel mantelzorgers, zorgbehoevende personen en zelfs professionele hulpverleners gebruiken de begrippen nog steeds door elkaar. Vandaar dat wij even de verschillen op een rijtje zetten. 6 7
OVERZICHT VAN DE GEMEENTELIJKE MANTELZORGPREMIE IN VLAAMS-BRABANT Voor de gemeenten waar een mantelzorgpremie bestaat, wordt vermeld: De Vlaamse zorgverzekering wordt uitgekeerd door de Vlaamse overheid, de gemeentelijke mantelzorgpremie door de gemeente of het OCMW. Er bestaat bovendien niet in elke gemeente een mantelzorgpremie. De tegemoetkoming van 130 euro per maand van de Vlaamse zorgverzekering wordt maandelijks toegekend aan de zorgbehoevende persoon 2.De gemeentelijke mantelzorgpremie wordt aan de mantelzorger of aan de zorgbehoevende persoon toegekend. De gemeente kiest zelf welk bedrag er gegeven wordt, wanneer het wordt uitbetaald (maandelijks, trimestrieel, 2 keer per jaar, jaarlijks) en aan wie. De gemeentelijke mantelzorgpremie is een waarderingsvergoeding voor de inzet van de mantelzorger. De mantelzorger mag de gemeentelijke mantelzorgpremie vrij gebruiken voor onder andere vervoersonkosten, een ontspannende activiteit... De tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering is bestemd voor de niet-medische kosten en kan vrij besteed worden. 1 Om recht te hebben op deze tegemoetkoming moet je als zorgbehoevende persoon aangesloten zijn bij een zorgkas en de jaarlijkse bijdrage (voor elke Vlaming vanaf 26 jaar) betalen. Daarenboven moet je zwaar zorgbehoevend zijn (BEL-profielschaal vanaf 35 punten). 2 In het geval de zorgbehoevende persoon zijn/haar geld niet meer kan beheren en geen bankverrichtingen kan uitvoeren, wordt er een voorlopige bewindvoerder aangesteld. De bewindvoerder kan een mantelzorger zijn, deze dient te verantwoorden wat er met de tegemoetkoming van de Vlaamse zorgverzekering gebeurt. Benaming premie: de benaming van de premie in de gemeente Aan wie uitbetaald? aan wie de premie uitgekeerd wordt, mantelzorger () of zorgbehoevende persoon () Bedrag: premie berekend in euro per maand, het tijdstip van uitbetaling (1, 2, of 4 keer per jaar) wordt door de gemeente bepaald Leeftijd /: vanaf welke leeftijd heeft de mantelzorger () recht op de gemeentelijke premie / vanaf welke leeftijd heeft de zorgbehoevende persoon () recht op de gemeentelijke premie (bijv. 65 jaar) in gemeente wonend: de mantelzorger moet een inwoner zijn van de betreffende gemeente (ja) of de mantelzorger mag in een andere gemeente wonen (nee) bij inwonend: de mantelzorger moet inwonen bij de zorgbehoevende persoon (ja) of de mantelzorger hoeft niet in te wonen bij zorgbehoevende persoon (nee) Combinatie met Vlaamse zorgverzekering mogelijk? Er is een combinatie mogelijk (ja) of er is geen combinatie mogelijk met de Vlaamse zorgverzekering (nee) 8 9
OVERZICHT VAN DE GEMEENTELIJKE MANTELZORGPREMIE IN VLAAMS-BRABANT Situatie op 1 juni 2016 Roosdaal Affligem Liedekerke Ternat Lennik Opwijk Asse Dilbeek Londerzeel Merchtem Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Zemst Vilvoorde Zaventem Boortmeerbeek Steenokkerzeel Machelen Kampenhout Kortenberg Kraainem Bertem Wezembeek- Oppem Tervuren Keerbergen Haacht Herent Leuven Rotselaar Oud-Heverlee Begijnendijk Tremelo Holsbeek Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel- Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Geetbets Zoutleeuw Bever Galmaarden Herne Gooik Pepingen Sint- Drogenbos Pieters- Leeuw Linkebeek Sint- Beersel Genesius- Rode Halle Hoeilaart Overijse Huldenberg Hoegaarden Landen Deze gemeenten hebben geen mantelzorgpremie Deze gemeenten hebben een mantelzorgpremie. Dit overzicht is een momentopname en geeft een beeld van de situatie zoals geregistreerd op een bepaalde datum (o.b.v. een bevraging bij de gemeenten). Het provinciebestuur is niet verantwoordelijk voor eventuele wijzigingen of onjuiste gegevens. Meer informatie over de gemeentelijke mantelzorgpremie is te verkrijgen bij de gemeentelijke sociale dienst of bij het OCMW. Het telefoonnummer vermeld in de tabel is het algemeen nummer van het OCMW. Het OCMW kan je doorverwijzen naar de juiste dienst en/of contactpersoon. 10 11
Combinatie met Vlaamse zorgverzekering mogelijk? bij inwonend? in gemeente wonend? Leeftijd / Bedrag Aan wie uitbetaald? Gemeente Benaming premie Aarschot Info: 016-55 07 00 10 euro/maand 4x per jaar uitbetaald Info: 053-64 00 70 Affligem Asse Info: 02-460 86 89 : 18+ of familie ja nee ja 10 euro/maand Jaarlijks uitbetaald Beersel Info: 02-356 73 18 60 euro/jaar : min. 18 jaar nee nee ja Info: 016-52 55 40 Begijnendijk : min. 18 jaar nee nee ja 10 euro/maand Info: 013-46 05 90 Bekkevoort geen voorwaarde nee nee nee 1 : max. 55 euro/maand echtpaar: 65 euro/maand Info: 02-686 31 00 Bertem Bever Info: 054-58 89 25 1 : 25 euro/maand echtpaar: 37,50 euro/maand Info: 016-46 10 74 Bierbeek : min. 18 jaar nee nee ja 180 euro per jaar wordt 1x per kwartaal uitbetaald Info: 015-51 11 65 Boortmeerbeek 15 euro/maand Info: 016-73 44 78 Boutersem Diest Info: 013-31 21 23 250 euro/jaar : max. 20 jaar ja ja ja ouders van Sociaal pedagogische subsidie Info: 02-569 38 70 Dilbeek 12 13 : min. 65 jaar ja nee ja 40 euro/maand Mantelzorgsubsidie Info: 02-569 38 70 50 euro/jaar Info: 02-333 85 15 Drogenbos 15 euro/maand geen voorwaarde ja nee ja Info: 054-89 04 80 Galmaarden 25u gratis dienstverlening mantelzorgcheque Info: 011-58 65 80 Geetbets 60 euro per jaar Info: 016-77 28 70 Glabbeek max. 30 euro/maand wordt 4x per jaar uitbetaald Info: 02-454 12 71 Gooik : max. 21 jaar ja ja ja 235 euro/jaar bij thuisverblijf 110 euro/jaar bij verblijf in een instelling ouders van Sociaal-pedagogische Info: 02-260 12 69 Grimbergen min. 25 euro/maand : min. 65 jaar nee nee ja Info: 02-267 15 05 : min. 18 jaar ja nee ja 80 euro/kwartaal wordt elke eerste maand van het kwartaal uitbetaald Info: 016-61 91 11 Haacht geen voorwaarde ja ja ja 150 euro/jaar voor 1 persoon 225 euro/jaar voor meerdere personen + alleenstaande Toelage thuiszorg Info: 02-363 23 46 Halle : min. 60 jaar nee nee ja 1 30 euro/maand 2 50 euro/maand Gemeentelijke mantelzorg Info: 016-85 30 20 Herent : min. 18 jaar nee nee ja 15 euro/maand wordt 4x per jaar uitbetaald Info: 02-396 21 22 Herne Hoegaarden Info: 016-80 87 83
Gemeente Benaming premie Hoeilaart Info: 02-658 09 92 en 02-658 28 68 Holsbeek Info: 016-62 95 00 Huldenberg Info: 016-52 57 50 Kampenhout Info: 016-65 99 20 Kapelle-op-den- Bos Info: 015-71 32 71 Keerbergen Info: 015-50 91 70 Kortenaken Info: 016-77 29 45 Toelage kind met handicap Kortenberg Kraainem Info: 0491-99 66 24 Sociaal-pedagogische Info: 02-755 22 30 Info: 02-719 20 70 Landen Info: 011-67 29 15 of 011-67 26 19 Lennik Mantelzorg Info: 02-531 02 34 Leuven Sociaal pedagogische Info: 016-27 26 32 Liedekerke Info: 053-64 55 53 Linkebeek Info: 02-380 69 23 Linter Info: 011-88 86 60 Londerzeel Info: 052-31 77 87 Lubbeek Info: 016-62 91 30 Sociaal-pedagogische Info: 016-62 91 30 Machelen Info: 02-254 12 09 Meise Info: 02-892 21 90 Merchtem Info: 052-38 18 00 Aan wie uitbetaald? Bedrag Leeftijd / in gemeente wonend? bij inwonend? Combinatie met Vlaamse zorgverzekering mogelijk? 40 euro/maand wordt 4x per jaar uitbetaald : ja (afhankelijk van categorie) ja of opgenomen in zorgplan ja of opgenomen in zorgplan nee 50 euro/per jaar wordt 1x per jaar uitbetaald 20/maand 2x/jaar uitbetaald ja nee ja 50 euro/maand wordt 4x per jaar uitbetaald Geen voorwaarde ja ja ja 60 euro/jaar 125 euro/jaar/kind : max. 21 jaar ja ja ja 20 euro/maand 1 x per jaar uitbetaald : min 21 jaar nee nee ja 200 euro/kind : max. 25 jaar ja ja ja 50 euro/jaar 60 euro per jaar wordt 1x per jaar uitgereikt in de vorm van een waardebon : min. 18 jaar nee nee ja 74 euro/maand : min. 6 jaar ja ja ja 514,17 euro/jaar : max. 21 jaar ja ja ja 5 of 10 euro/maand : min. 18 jaar : min. 21 jaar ja nee ja 50/kwartaal 4x/jaar uitbetaald nee ja 50 euro/jaar 25 euro/maand geen voorwaarde nee maar wel in straal van 10 km nee ja 1 : 40 euro/maand min. 2 : 60 euro/maand : min. 18 jaar nee nee nee 250 euro/jaar: thuisverzorging 200 euro/jaar: externaat 100 euro/jaar: internaat : max. 25 jaar ja ja nee 1 : 50 euro/maand 2 : 75 euro/maand geen voorwaarde ja ja ja 30 euro/maand : 18+ : 70+ nee nee ja of alleenstaande 37,18 euro/maand : min. 60 jaar nee nee nee 14 15
Opwijk Info: 052-36 59 30 1 : min. 38 euro/maand echtpaar: min. 50 euro/maand geen voorwaarde nee nee nee Info: 016-47 70 22 Oud-Heverlee 50 euro/maand : min. 25 jaar nee nee ja Info: 02-686 26 85 Overijse 25 euro/maand wordt 4x per jaar uitbetaald : min. 18 jaar nee nee ja Info: 02-356 32 24 Pepingen 25 euro/maand : min. 65 jaar (of attest invaliditeit) ja ja ja Info: 02-582 72 04 Roosdaal 20 euro/maand : min. 21 jaar ja nee nee Info: 016-60 61 61 Rotselaar 40 euro/maand wordt jaarlijks uitbetaald geen voorwaarde nee nee nee Info: 013-77 26 47 Scherpenheuvel- Zichem Info: 02-380 55 55 Sint-Genesius- Rode Ouders of opvoeders van kinderen met een handicap 250 euro/jaar geen voorwaarde ja ja ja Sociaal-pedagogische Info: 02-371 03 50 1 : 200 euro/6 maanden 2 : 300 euro/6 maanden : min. 65 of 70 jaar ja ja ja Sint-Pieters- Leeuw Thuiszorgpremie Info: 02-371 03 50 35 euro/maand geen voorwaarde ja ja ja Info: 02-254 19 73 50 euro/maand geen voorwaarde ja ja ja Steenokkerzeel 16 17 Info: 02-582 47 85 443 euro/jaar : max. 20 jaar ja ja nee Ternat Sociaal-pedagogische Info: 02-767 35 72 50 euro/jaar geen voorwaarde nee nee nee Tervuren Info: 016-63 40 03 50 euro/maand : min. 65 jaar ja nee nee Tielt-Winge Info: 016-80 11 28 50 euro/maand geen voorwaarde ja nee ja Tienen Gemeentelijke voor zorgverstrekkers Info: 016-53 75 40 Tremelo Vilvoorde Info: 02-255 79 20 Wemmel Info: 02-462 03 20 Info: 02-766 13 00 10 euro/maand 2 x per jaar uitbetaald Wezenbeek- Oppem Info: 02-717 88 36/37/38 40 euro/maand geen voorwaarde nee nee nee Zaventem Info: 015-61 87 10 60 euro/jaar geen voorwaarde ja nee ja Gemeente Benaming premie Aan wie uitbetaald? Bedrag Leeftijd / in gemeente wonend? bij inwonend? Combinatie met Vlaamse zorgverzekering mogelijk? Zemst Info: 011-78 91 82 Zoutleeuw
NUTTIGE ADRESSEN VOOR MANTELZORGERS Erkende verenigingen van gebruikers en mantelzorgers De zes erkende Vlaamse verenigingen van gebruikers en mantelzorgers ondersteunen je met een concreet aanbod van informatie- en ontmoetingsmomenten, publicaties, cursussen, gespreksgroepen, tijdschriften... De verenigingen pleiten voor meer erkenning en waardering van mantelzorgers in het Vlaamse zorglandschap en behartigen de belangen van de mantelzorgers en zorgbehoevende personen. SAMANA (regio Brussel-Halle-Vilvoorde en Tervuren) Haachtsesteenweg 1805, 1130 Brussel 02-240 85 04 sintmichielsbond@samana.be www.samana.be SAMANA (regio Leuven) Platte-Lostraat 541, 3010 Kessel-Lo 016-35 95 13 leuven@samana.be www.samana.be Liever Thuis LM Livornostraat 25, 1050 Brussel 02-542 87 09 lieverthuis@lm.be www.lieverthuislm.be Steunpunt Mantelzorg Sint Jansstraat 32-38, 1000 Brussel 02-515 04 42 steunpunt.mantelzorg@socmut.be www.steunpuntmantelzorg.be S-plus Mantelzorg Sint-Jansstraat 32-38, 1000 Brussel 02-515 02 63 mantelzorg@s-plusvzw.be www.s-plusvzw.be/mantelzorg LITERATUURLIJST OKRA-ZORGRECHT van OKRA, trefpunt 55+ Bezoekadres: Haachtsesteenweg 579, 1030 Schaarbeek Postadres: Postbus 40-1031 Brussel 02-246 57 72 zorgrecht@okra.be www.okra.be Ons Zorgnetwerk Remylaan 4B, 3018 Wijgmaal 016-24 49 49 onszorgnetwerk@ons.be http://www.onszorgnetwerk.be Provincie Vlaams-Brabant Dienst Welzijn en Gezondheid Cel ouderen- en thuiszorg Provincieplein 1, 3010 Leuven 016-26 73 29 ouderen@vlaamsbrabant.be www.vlaamsbrabant.be/mantelzorg Boeken en brochures CHRISTELIJKE MUTUALITEIT, Thuis in de thuiszorg, 2008 JACOBS T. & LODEWIJCKX E., Zicht op zorg. Studie van de mantelzorg in Vlaanderen, 2003. LIEVER THUIS LM, Brochure Mantelzorg. Zorgen verlenen, hulp krijgen, 2007. ONS ZORGNETWERK, Mantelzorgers, doorbloeiers in het zorglandschap, 2001. ONS ZORGNETWERK, Zorg voor adempauze Tussen daad en droom, 2006. ONS ZORGNETWERK, Zorg zonder naam - Mantelzorgwijzer, 2016. ONS ZORGNETWERK, Er zijn... meer moet dat niet zijn, 2014. ONS ZORGNETWERK, Sterker dan de navelstreng, 2014. ONS ZORGNETWERK, Tussen kopstand en spagaat, 2015. STEUNPUNT THUISZORG & DR. S. VANHEULE, Als de zorg een zorg wordt, 2004. VANDEURZEN J., Ontwerp Mantelzorgplan, 2016 WERKGROEP THUISVERZORGERS, Gemeentelijk mantelzorgdossier, 2007. WERKGROEP THUISVERZORGERS, Gids in de thuiszorg, 2005. ZIEKENZORG CM, Gemeentelijk mantelzorgdossier, 2006 2007. ZIEKENZORG CM, Vormingsreeks Zorgzaam vrijwilligerswerk : Wat is mantelzorg?, 2006. Websites SAMANA: www.samana.be STEUNPUNT MANTELZORG: www.steunpuntmantelzorg.be ONS ZORGNETWERK: www.onszorgnetwerk.be LIEVER THUIS LM: www.lieverthuislm.be S-PLUS MANTELZORG: http://www.s-plusvzw.be/mantelzorg/ Informatie over premies en tegemoetkomingen: www.rechtenverkenner.be - bel de Vlaamse Infolijn op het gratis nummer 1700 www.socialekaart.be 18 19