Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het zijn bekende en lastige woorden die we vandaag hebben gelezen. Keer de ander je linker wang toe als je wordt geslagen. Heb je vijanden lief. Als iemand iets van je wil afnemen, maar geef hem of haar dan het dubbele. En als iemand iets van je wil lenen, zeg dan geen nee, maar geef wat hij vraagt Het klinkt allemaal mooi, maar in de praktijk kan ik er weinig mee. Want, alles leuk en aardig: maar jezelf verdedigen, opkomen voor jezelf en voor die je lief zijn. Dat is toch niet meer dan logisch! Vraagt God van ons het onmogelijke? Eerlijk gezegd, daar lijkt het wel op. Zeker als Jezus dit stukje afsluit met de woorden: Wees volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is. Dan weet je al dat dat niet gaat lukken. Hoe hard je ook je best doet, volmaakt is niemand. En de mensen die hard hun best doen om volmaakt, perfect te zijn, zijn meestal niet de aardigste mensen om mee samen te leven. Die laten je alleen maar meer voelen hoe erg je zelf soms faalt. Wat moet je met deze teksten? 1
Ik heb er zelf best een tijdje over gedaan om hier iets mee te kunnen. Meestal weet ik redelijk snel welke kant ik met de preek op wil, maar deze week wilde het maar niet lukken. Ik vind dat ik pas iets over een tekst mag zeggen, als ik er zelf iets mee heb. Als ik zelf zolang met de tekst aan de slag ben geweest, tot dat er een klik ontstaat, een moment waarop de tekst zin krijgt voor mijzelf. En het duurde even voordat ik deze week dat moment had. Het kwam pas, toen ik de tekst uit Exodus 22 nog een keer las. Ik heb u in de afgelopen weken al vaker verteld, dat Jezus in de Bergrede steeds weer teruggrijpt op de vijf boeken van Mozes: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium, samen de Thora. Volgens mij kan je de Bergrede niet begrijpen zonder de Thora, en andersom geeft Jezus in de Bergrede ons weer een sleutel om de Thora te lezen. Toen ik het stukje uit Exodus 22 nog een keer las, vielen mij de woorden op: Vreemdelingen mag je niet uitbuiten of onderdrukken, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte Je bent zelf vreemdeling geweest. Die ander, dat ben je zelf. De mens, die een beroep op mij doet. De mens, die mij te na komt. De mens, die een vreemde voor mij is. 2
De mens, die mij raakt, die mij beschadigt. Die mens is niet wezensvreemd aan wie ik zelf ben. Ik had zelf die mens kunnen zijn, als het leven net iets anders was gelopen. Ik was die mens, vroeger, toen ik afhankelijk was van je ouders en steeds een beroep op hen deed. Ik was die mens, toen ik koos voor mijn eigen belang en daarmee een ander tekort deed. Ik was die mens, toen ik per sé gelijk wilde hebben en daarbij niet lette op het gelijk van de ander. Ik was die mens, die bang was om goed te doen, omdat ik niet het risico wilde lopen er zelf te veel bij in te schieten. Ik was die mens, die wegkeek, toen een ander contact met mij zocht, om gezien te worden. Omdat hij of zij wilde merken dat hij of zij niet niemand is, maar gekend. De ander, die een beroep op je doet, is niet zoveel anders dan jijzelf bent. je bent met elkaar verbonden door je mens-zijn. Je bent allemaal mensen van God. Kwetsbaar mens èn beeld van God. Ik denk dat dit de sleutel is tot de ethiek van de Bergrede. Je kent de regels, de Bijbel, je weet wat goed is en wat er van je gevraagd wordt. 3
Maar uiteindelijk gaat het niet om het blind toepassen van de regels, zeker niet als die een excuus worden om je hart niet te laten spreken. Je hebt van alles geleerd, zegt Jezus, en ik zeg je dat het niet allen gaat om wat je geleerd hebt. Het gaat om de manier waarop je het toepast, waarop je het in de praktijk brengt. Leven als mensen van God is niet leven volgens strenge, starre regels, maar altijd de mens zien in de ander. En weten dat je mens bent, zoals zij dat ook zijn. Het is jezelf afvragen: wat zou ik hopen dat die ander zou doen, als de situatie andersom zou zijn? Zou ik er mee geholpen zijn als de ander niet meer doet, dan dat hij of zij wettelijk verplicht is? Of zou ik op meer hopen? Uiteindelijke wil ik dat die ander mij ziet, mij erkent in de situatie waarin ik mij bevindt en mij helpt. Echt helpt. De liefde is de vervulling van de wet zegt Paulus in Romeinen 13. Wees elkaar niets schuldig, behalve liefde, want wie de ander liefheeft, heeft de gehele wet vervuld. Want: Pleeg geen overspel, pleeg geen moord, steel niet, zet uw zinnen niet op wat van een ander is deze en alle andere geboden worden samengevat in deze ene uitspraak: Heb uw naaste lief als uzelf. 4
De liefde berokkent uw naaste geen kwaad, dus de wet vindt zijn vervulling in de liefde. Daar gaat het om in de Thora, in het hele Oude Testament, en in het Nieuwe Testament. Daar gaat het om in Gods wereld en in Gods kerk: kijk naar elkaar met ogen vol liefde en behandel elkaar zoals je zou willen, dat de ander jou behandelt. Mooie woorden, maar nu de praktijk. U heeft het de afgelopen week vast gelezen en gezien: Benno L., pedoseksueel, veroordeeld voor kinderverkrachting, heeft een huis gekregen in Leiden. En er verzamelden zich drommen mensen om zijn huis om te protesteren tegen zijn aanwezigheid. Er verschenen stukken in de krant en op internet, soms redelijk en genuanceerd, maar vaak vol doodswensen en bedreigingen. Een monster is het, in de ogen van veel mensen. Ik heb mij afgevraagd hoe ik zelf zou reageren, als hij hier in Lemelerveld zou komen wonen. Misschien wel naast ons, in de Haven. Of tegenover ons, in een van de appartementen op het Kroonplein. Zou ik het kunnen opbrengen om de mens in hem te zien, achter die monsterlijke daden die ik heb gelezen? 5
Kan ik zo iemand aankijken met ogen van liefde? Ik kan daar niet zomaar ja op zeggen. Ook niet als ik mijzelf afvraag, wat ik zou willen, als ik Benno L. zou zijn. Want ik ben hem niet. En ik kan mij niet voorstellen dat ik zou doen, wat hij heeft gedaan. Wat ik wel kan doen, is niet zomaar een oordeel geven, zonder iemand gekend en gesproken te hebben. Wat ik wel kan doen, is proberen iemand niet alleen te zien als een monster, maar ook als een mens van God. Ook al sprak zijn gedrag een andere taal. Wat ik kan doen is hopen en bidden, dat iemand in contact met anderen die het goed in hem zien, kan uitgroeien tot een ander mens. Ik heb bewondering voor de kerken in Leiden, die samen een kring vormen rond deze man, vanuit het geloof dat iedereen een nieuwe kans verdient. Bij de voorbereiding van deze dienst kwam ik een gebed tegen van Leo Baeck, een Joodse Rabbi, die in de tweede Wereldoorlog in het concentratiekamp Theresienstadt heeft gezeten. Na zijn bevrijding heeft hij zich er voor ingezet, om wraakacties tegen de Duitse kampbewakers te voorkomen. In die tijd schreef hij dit gebed: 6
Vrede zij de mensen van kwade wil, moge er een einde komen aan alle wraak en aan al het gepraat over straf en tuchtiging. ( ) De gruweldaden zijn met geen pen te beschrijven; ze gaan de grenzen van het menselijke bevattingsvermogen te boven, en velen hebben daarvan getuigd met hun bloed. ( ) Daarom, o God, weeg hun lijden niet met de weegschaal der gerechtigheid, zodat gij het hun beulen toerekent en op gruwelijke wijze rekenschap van hen eist, maar laat het anders zijn. Reken liever de beulen en de aangevers en de verraders en alle slechte mensen, al de moed en de geestkracht van de anderen toe. Hun bescheiden houding, hun nobele waardigheid, de moeite die zij zich in stilte bij alles hebben getroost. De hoop die zich niet gewonnen gaf en de dappere glimlach die de tranen deed opdrogen. Al de offers, al de vurige liefde, ( ) al die doorwoelde, gekwelde harten, die desondanks sterk en vol vertrouwen bleven in het aangezicht van de dood. ( ) Laat dat alles, o God, voor u meetellen als losgeld ter vergeving van de schuld, meetellen voor de wederopstanding van de gerechtigheid ( ) 7
Als je dat kunt bidden, nadat je zelf slachtoffer bent geweest, dan heb je denk ik begrepen, wat de kern van Gods boodschap is. In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest 8