Beoordelingsrichtlijn

01 Augustus 2012 vervangt BRL K533 d.d. 15121998 en BRL K534, d.d. 01091998 en BRL 569, d.d. 30031999 Beoordelingsrichtlijn Voor het Kiwa product certificaat voor kunststof leidingsystemen van PE (Polyetheen) voor transport van drinkwater en ruw water

Voorwoord Deze Beoordelingsrichtlijn is opgesteld door het College van Deskundigen CWK van Kiwa, waarin belanghebbende partijen op het gebied van kunststofleidingsystemen van PE voor het transport van drinkwater zijn vertegenwoordigd. Dit college begeleidt ook de uitvoering van certificatie en stelt zo nodig deze Beoordelingsrichtlijn bij. Waar in deze Beoordelingsrichtlijn sprake is van College van Deskundigen is daarmee bovengenoemd college bedoeld. Deze Beoordelingsrichtlijn zal door Kiwa worden gehanteerd in samenhang met het Kiwa Reglement voor Productcertificatie, waarin de algemene spelregels van Kiwa bij certificatie zijn vastgelegd. Kiwa Nederland B.V. Sir Winston Churchilllaan 273 Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel. 070 414 44 00 Fax 070 414 44 20 www.kiwa.nl 2011 Kiwa Nederland B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Het gebruik van deze Beoordelingsrichtlijn door derden, voor welk doel dan ook, is uitsluitend toegestaan nadat een schriftelijke overeenkomst met Kiwa is gesloten waarin het gebruiksrecht is geregeld. Bindend verklaring Deze beoordelingsrichtlijn is door Kiwa bindend verklaard per [27 augustus 2012]. Kiwa Nederland B.V. 1 27 augustus 2012

Inhoud 1 Inleiding 5 1.1 Algemeen 5 1.2 Classifcatie van het PE materiaal 5 1.3 Toepassingsgebied 5 1.4 Acceptatie van door de leverancier geleverde onderzoeksrapporten 6 1.5 Kwaliteitsverklaring 6 2 Terminologie 7 2.1 Algemene terminologie en definities 7 2.2 Geometrische terminologie en definities 8 2.3 Terminologie en definities in relatie tot toepassingscondities 9 2.4 Symbolen 10 2.5 Afkortingen 11 3 Producteisen en bepalingsmethoden voor PE leidingsystemen 12 3.1 Algemeen 12 3.2 Rubber 12 3.3 Glijmiddellen 12 3.4 PE Grondstof 13 3.5 Verbindingseisen leidingsysteem 14 3.6 Installatie instructies 15 3.7 Bescherming producten tijdens opslag en tranport 15 4 Producteisen: buizen 16 4.1 Algemeen 16 4.2 Classificatie van PE 16 4.3 uiterlijk 16 4.4 Kleur 16 4.5 Lasbaarheid van de buizen 17 4.6 Afmetingen 17 4.7 Fysische en mechanische eisen voor de buis 20 4.8 Merken 21 5 Producteisen: fittingen voor mechanische verbindingen 22 5.1 Inleiding 22 5.2 Kunststof fittingen 22 Kiwa Nederland B.V. 2 27 augustus 2012

5.3 Metalen fittingen 24 5.4 merken 25 6 Eisen voor stuik en elektrolas hulpstukken 26 6.1 Algemeen 26 6.2 uiterlijk 26 6.3 Lasbaarheid 26 6.4 Elektrische eigenschappen (elektrolashulpstukken) 26 6.5 Afmetingen 26 6.6 Fysische en mechanische eigenschappen 32 6.7 Certificatiemerk 33 7 Procedure voor het verkrijgen van een kwaliteitsverklaring 34 7.1 Toelatingsonderzoek 34 7.2 Certificaatverlening 34 8 Eisen aan het kwaliteitssysteem 35 8.1 Beheerder van het kwaliteitssysteem 35 8.2 Interne kwaliteitsbewaking/kwaliteitsplan 35 8.3 Procedures en werkinstructies 35 9 Samenvatting onderzoek en controle 36 9.1 Onderzoeksmatrix 36 9.2 Controle op het kwaliteitssysteem 37 10 Afspraken over de uitvoering van certificatie 38 10.1 Algemeen 38 10.2 Certificatiepersoneel 38 10.3 Rapport toelatingsonderzoek 39 10.4 Beslissing over certificaatverlening 39 10.5 Uitvoeringsvorm kwaliteitsverklaring 39 10.6 Aard en frequentie van externe controles 40 10.7 Interpretatie van eisen 40 11 Lijst van vermelde documenten 41 11.1 Publiekrechtelijke regelgeving 41 11.2 Normen / normatieve documenten: 41 Bijlage I. Bepaling van de dichtheid van de verbindingen na bevriezing 43 1. Toestel 43 Kiwa Nederland B.V. 3 27 augustus 2012

2. Proefstukken 43 3. Beproevingscondities 43 Bijlage II. Bepaling van de dichtheid van verbinding met buizen Ø 75 mm bij buiging44 1. Toestel 44 2. Proefstukken 44 3. Beproevingscondities 45 Bijlage III. Model certificaat 46 12 Bijlage IV. Model IKBschema 48 13 Bijlage V Richtlijn voor de bescherming van nieuwe producten voor drinkwatertoepassing tegen verontreiniging 49 13.1 Belang hygiëne/hygiënisch werken 49 13.2 Bescherming van toe te passen producten 49 13.3 Eisen aan de bescherming 50 13.4 Beschermingsmogelijkheden 50 Kiwa Nederland B.V. 4 27 augustus 2012

1 Inleiding 1.1 Algemeen De in deze beoordelingsrichtlijn opgenomen eisen worden door Kiwa gehanteerd bij de behandeling van een aanvraag, en de instandhouding van een productcertificaat voor kunststofleidingsystemen van PE voor het transport van drinkwater en ruw water. Deze beoordelingsrichtlijn vervangt de volgende BRL s: BRLK 53303 d.d. 15121998, Buizen van PE (Polyetheen) voor het transport van drinkwater; BRL K53403 d.d. 01091998, Klemfittingen voor drinkwaterbuizen van polyetheen; BRL K569 d.d. 30031999, stuik en elektrolas hulpstukken van polyetheen; De kwaliteitsverklaringen die op basis van deze beoordelingsrichtlijnen zijn afgegeven behouden hun geldigheid. Bij de uitvoering van certificatiewerkzaamheden is Kiwa gebonden aan de eisen, als opgenomen in NENEN 45011 die in het hoofdstuk Afspraken over de uitvoering van certificatie zijn vastgelegd. 1.2 Classifcatie van het PE materiaal De PE materialen worden geclassificeerd conform het gestelde in NENEN 122011 Tabel 1. Classificaties en de aanduiding van de PE typen. Classificatie PE type minimale MRS waarde Wandspanning bij 20 C (MPa) overall service coëfficiënt (C) PE 40 4 3,2 1,6 PE 80 8 6,3 1,25 PE 100 10 8,0 1,25 1.3 Toepassingsgebied 1.3.1 Algemeen De PE (gecoëxtrudeerde) buizen en de hulpstukken, volgens deze BRL zijn toepasbaar voor leidingen die bestemd zijn voor het transport van drinkwater en ruw water met een maximum temperatuur van 40 C volgens NEN EN 12201. 1.3.2 Reductiefactoren voor temperaturen hoger dan 20 C Indien de temperatuur van het drinkwater of de temperatuur van de ruimte waarin de PE leidingsystemen zich bevinden meer dan 20 C bedraagt, geldt voor de toelaatbare druk een aangepaste lagere waarde dan de nominale druk. De reductiefactor waarmee de nominale druk moet worden vermenigvuldigd is afhankelijk van de temperatuur en vermeld in tabel 2. Tabel 2. Reductiefactoren voor temperatuurgebieden Materiaal reductiefactoren voor de temperatuur gebieden: 20 C 30 C 40 C PE 40 0,75 0,56 0,44 PE80& PE100 1,00 0,87 0,74 opmerking. Voor alle andere tussen temperaturen, interpolatie is toegestaan. Kiwa Nederland B.V. 5 27 augustus 2012

1.4 Acceptatie van door de leverancier geleverde onderzoeksrapporten Indien door de leverancier rapporten van onderzoekinstellingen of laboratoria worden overgelegd om aan te tonen dat aan de eisen van de BRL wordt voldaan, zal moeten worden aangetoond dat deze zijn opgesteld door een instelling die voldoet aan de van toepassing zijnde accreditatienorm, te weten: NENENISO/IEC 17025 voor laboratoria; NENENISO/IEC 17020 voor inspectieinstellingen; NENEN 45011 voor certificatieinstellingen die producten certificeren; NENEN ISO/IEC 17021 voor certificatieinstellingen die systemen certificeren; NENENISO/IEC 17024 voor certificatieinstellingen die personen certificeren. De instelling wordt geacht aan deze criteria te voldoen wanneer een accreditatiecertificaat kan worden overgelegd, afgegeven door de Raad voor Accreditatie (RvA) of een accreditatieinstelling waarmee de RvA een overeenkomst van wederzijdse acceptatie heeft gesloten. Deze accreditatie moet betrekking hebben op het voor deze BRL vereiste onderzoek. Indien geen accreditatiecertificaat kan worden overgelegd, zal de certificatieinstelling zelf verifiëren of aan de accreditatienorm is voldaan, of het desbetreffende onderzoek opnieuw zelf (laten) uitvoeren. 1.5 Kwaliteitsverklaring De op basis van deze BRL af te geven kwaliteitsverklaringen worden aangeduid als Kiwaproductcertificaat. Het model van deze kwaliteitsverklaring is als bijlage bij deze BRL opgenomen. Kiwa Nederland B.V. 6 27 augustus 2012

2 Terminologie 2.1 Algemene terminologie en definities 2.1.1 Beoordelingsrichtlijn De in het College van Deskundigen gemaakte afspraken over het onderwerp van certificaat. 2.1.2 College van Deskundigen Het College van Deskundigen CWK. 2.1.3 Leverancier De partij die er voor verantwoordelijk is dat het ontwerp van producten bij voortduring voldoet aan de in deze BRL gestelde eisen. 2.1.4 IKBschema Een beschrijving van de door de leverancier uitgevoerde kwaliteitscontroles, als onderdeel van zijn kwaliteitssysteem. 2.1.5 Producteisen In maten of getallen geconcretiseerde eisen die zijn toegespitst op de (identificeerbare) eigenschappen van producten en die een te behalen grenswaarde bevatten die ondubbelzinnig kan worden berekend of gemeten. 2.1.6 Toelatingsonderzoek Het onderzoek om vast te stellen dat aan alle in de BRL gestelde eisen wordt voldaan. 2.1.7 Controleonderzoek Het onderzoek dat na certificaat verlenging wordt uitgevoerd, om vast te stellen dat de gecertificeerde producten bij voortduring aan de in de BRL vastgestelde eisen voldoen, daarbij is tevens aangegeven met welke frequentie controle onderzoek door Kiwa zal worden uitgevoerd. Opmerking: In de onderzoeksmatrix is samengevat welk onderzoek zal worden uitgevoerd door Kiwa bij de toelating en bij controles, en met welke frequentie het controleonderzoek zal worden uitgevoerd. 2.1.8 Productcertificaat Een document waarin Kiwa verklaart dat een product bij aflevering geacht wordt te voldoen aan de in het certificaat vastgestelde productspecificatie. 2.1.9 Leidingwater Water, bestemd om te drinken, te koken, voedsel te bereiden of andere huishoudelijke doeleinden. (bron NEN 1006) Opmerking 1: leidingwater kan zijn drinkwater, warmtapwater of huishoudwater Opmerking 2: de definitie van leidingwater wijkt af van de definitie uit de waterleidingwet. De reden hiervoor is dat het naast aan derden ter beschikking stellen van drinkwater door een waterleidingbedrijf of een collectieve watervoorziening, ook water uit individuele huishoudwaterinstallaties in deze norm onder leidingwater valt. Kiwa Nederland B.V. 7 27 augustus 2012

2.1.10 Ruw water Niet drinkbaar water geschikt voor huishoudelijk gebruik. 2.1.11 Dimensie groepen Er zijn 4 diameter groepen: Groep 1: 16 mm< dn < 63 mm Groep 2: 75 mm < dn < 225 mm Groep 3: 250mm < dn < 710mm Groep 4: dn 710 mm 2.1.12 Leidingsysteem Het geheel van buizen, mantelbuizen, verbindingsstukken, bochten, afsluiters en andere leidingcomponenten. 2.1.13 Elektrolas hulpstukken Hulpstuk waarbij de verbinding door middel van een elektrolas tot stand komt. Het hulpstuk is voorzien van elektrische weerstandsdraad om de benodigde warmte voor het lassen te verkrijgen. De elektrolas hulpstukken zoals bedoeld in deze definitie kennen verschillende uitvoeringen, bijvoorbeeld bochten, knie en Tstukken of verloopstukken. Zogenoemde elektrolas moffen vallen ook onder deze definitie. 2.1.14 Stuiklas hulpstukken Hulpstuk waarbij de verbinding door middel van een stuiklas tot stand komt. Dit hulpstuk heeft meestal relatief korte spieeinden waardoor het niet geschikt is voor verbinding met een elektrolas hulpstuk 2.1.15 Mechanische verbindingen Een verbinding tussen een buis en een fitting, die gemaakt is door middel van het knellen van een ring of huls over de buitendiameter van de buis, met of zonder extra afdichtingmiddelen en met gebruik van een steunbus in de buis, overeenkomstig NEN EN ISO 6708. 2.2 Geometrische terminologie en definities 2.2.1 Nominale afmeting (DN/OD) Numerieke aanduiding van de afmeting van een component, afgerond op een geheel getal wat afgestemd is op de geproduceerde afmeting (in mm). 2.2.2 Nominale buitendiameter (d n) De specifieke buitendiameter (in mm) toegewezen aan een nominale afmeting DN/OD. 2.2.3 Buiten diameter (op elk willekeurig punt) (d e) De gemeten buitendiameter op elke willekeurig punt van de dwarsdoorsnede van de buis of spie eind, afgerond op de dichtstbijzijnde 0,1 mm. 2.2.4 Gemiddelde buitendiameter (d em) De waarde van de gemeten omtrek op een willekeurig punt van de dwarsdoorsnede van een buis of spieeind, gedeeld door π (=3,142), afgerond op de naast hogere 0,1 mm. 2.2.5 Minimale gemiddelde buitendiameter (d em, min) Minimum waarde van de gemiddelde buitendiameter voor een gegeven nominale afmeting. Kiwa Nederland B.V. 8 27 augustus 2012

2.2.6 Maximale gemiddelde buitendiameter (d em, max) Maximum waarde van de gemiddelde buitendiameter voor een gegeven nominale afmeting. 2.2.7 Inwendige diameter (op elk willekeurig punt) (d i) De gemeten inwendige diameter van de buis op elk willekeurig punt, afgerond op de dichtstbijzijnde 0,1 mm 2.2.8 Ovaliteit Dit is het verschil tussen de gemeten maximale buitendiameter en de gemeten minimale buitendiameter van de zelfde dwarsdoorsnede van een buis of spieeind van een fitting, of het verschil tussen de gemeten maximale binnendiameter en de gemeten minimale binnendiameter van de zelfde dwarsdoorsnede van een insteekfitting, uitgedrukt in mm. 2.2.9 Nominale wanddikte (e n) Numerieke aanduiding van de wanddikte van een component, (in mm). 2.2.10 Wanddikte (op elk willekeurig punt) (e) De gemeten waarde van de wanddikte van een component, gemeten op een willekeurig punt langs de omtrek, afgerond op de dichtstbijzijnde 0,1 mm. 2.2.11 Minimale wanddikte (e min) Minimale gemeten waarde (in mm) wanddikte. 2.2.12 Maximale wanddikte (e max) Maximale gemeten waarde (in mm) van de wanddikte. 2.2.13 Tolerantie Toegestane variatie van de specifieke waarde van een parameter, uitgedrukt als het verschil tussen het toegestane maximum en minimum waarde van die parameter. 2.2.14 Buisserie (S) Dimensie loos getal voor een buis aanduiding volgens ISO 4065. S = SDR 1 2 2.3 Terminologie en definities in relatie tot toepassingscondities 2.3.1 Gebruiksduur De tijd gedurende welke de leiding met een bepaalde bedrijfstemperatuur moet functioneren. 2.3.2 Ontwerpdruk (p D). De toelaatbare druk die bij doorlopend gebruik gedurende 50 jaar in de buis mag optreden 2.3.3 Overall service coëfficiënt (C) Een coëfficiënt met een waarde groter of gelijk aan 1, welke rekening houdt met de service condities en de eigenschappen van de componenten van het leidingsysteem zover deze niet zijn afgedekt in de LPL waarde. Kiwa Nederland B.V. 9 27 augustus 2012

2.3.4 Hydrostatische spanning s Spanning in de wand van een buis in de omtrekrichting welke ontstaat door interne waterdruk. Deze spanning is afgeleid van de inwendige druk volgens de volgende formule: σ = p ( d e ) em 20 e min min Waar: σ = de spanning in de wand in omtrek richting in MPa p = de inwendige druk in bar; d em = de gemiddelde buitendiameter van de buis in mm; e min = de minimum wanddikte van de buis in mm. 2.3.5 s LPL Een eenheid uitgedrukt in wandspanning, welke de waarde weergeeft van de 97,5% onderste betrouwbaarheidslimiet van de voorspelde spanning voor een enkele waarde bij een temperatuur T en een tijd t. 2.3.6 s LTHS Een eenheid uitgedrukt in wandspanning, welke de waarde weergeeft van de 50% lage betrouwbaarheidsinterval van de voorspelde spanning voor een enkele waarde bij een temperatuur T en een tijd t. 2.3.7 LPL De onderste betrouwbaarheidslimiet. Een statistische eenheid die het punt aangeeft waar boven 97,5 % van alle waarden ligt. 2.3.8 PN De druk, waarbij een levensduur van 50 jaar wordt bereikt bij een watertemperatuur van 20 C 2.3.9 Referentielijn Een algemene omschrijving van de te verwachten minimale lange duur spanning van een specifiek materiaal. De referentielijnen zijn parallel aan de berekende σ LTHS voor een bepaalde temperatuur. Ten minste 97,5% van alle individuele gevonden waarden moet op of boven de referentielijn liggen. 2.4 Symbolen C d e d em d em,min d em,max d n e e max e min e n p p D S T t σ σ D σ DF service (ontwerp) coëfficiënt buitendiameter (op een willekeurig punt) gemiddelde buitendiameter minimum gemiddelde buitendiameter maximum gemiddelde buitendiameter nominale diameter wanddikte op een willekeurig punt maximum wanddikte op een willekeurig punt minimum wanddikte op een willekeurig punt nominale wanddikte druk ontwerp druk dimensieloos getal voor een buis aanduiding temperatuur tijd hydrostatische spanning ontwerpspanning ontwerpspanning van kunststof fitting materiaal Kiwa Nederland B.V. 10 27 augustus 2012

σ DP σ F σ P σ LPL ontwerpspanning van kunststof buis materiaal hydrostatische spanning van kunststof fitting materiaal hydrostatische spanning van kunststof buis materiaal hydrostatische spanning bij de onderste betrouwbaarheidslimiet 2.5 Afkortingen DN DN/OD PE SDR MFR OIT nominale afmeting nominale afmeting gerelateerd aan de buitendiameter Polyetheen Standard Dimension Ratio Melt flow rate Oxidation Induction Time Kiwa Nederland B.V. 11 27 augustus 2012

3 Producteisen en bepalingsmethoden voor PE leidingsystemen 3.1 Algemeen In dit hoofdstuk zijn de grondstof en verbinding eisen opgenomen van PE leidingsystemen voor het transport van drinkwater, evenals de bepalingsmethoden om vast te stellen dat aan de eisen wordt voldaan. Dit betreft eisen uit normatieve documenten, NEN EN12201 en door het CvD opgestelde eisen. 3.1.1 Eisen ter voorkoming van aantasting van de kwaliteit van het drinkwater Producten en materialen die in contact (kunnen) komen met water, drinkwater of warm tapwater mogen geen stoffen afgeven in hoeveelheden die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van de consument of anderszins de drinkwaterkwaliteit aantasten. Daartoe dienen de producten of materialen te voldoen aan de toxicologische, microbiologische en organoleptische eisen die zijn vastgelegd in de van kracht zijnde Ministeriële Regeling materialen en chemicaliën drink en warm tapwatervoorziening (gepubliceerd in de Staatscourant). Dit betekent dat de procedure voor het verkrijgen van een erkende kwaliteitsverklaring, zoals bedoeld in de vigerende Regeling, met positief resultaat dient te zijn afgerond. Producten of materialen, die zijn voorzien van een kwaliteitsverklaring, afgegeven door bijvoorbeeld een buitenlandse certificeringsinstelling, mogen ook in Nederland worden toegepast, mits deze kwaliteitsverklaring door de Minister gelijkwaardig is verklaard aan de kwaliteitsverklaring zoals bedoeld in de Regeling. 3.2 Rubber Indien er in een verbinding rubber afdichtingenelementen aanwezig zijn dan moeten deze voldoen aan Kiwa BRL 17504. 3.3 Glijmiddellen Indien er in een verbinding glijmiddelen worden gebruikt dan moeten deze voldoen aan Kiwa BRL K 535. Een kwaliteitsverklaring afgegeven door een onafhankelijke certificeringsinstelling in een andere lidstaat van de Europese Unie dan Nederland of in een andere staat die partij is bij de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte, is gelijkwaardig aan een erkende kwaliteitsverklaring, voorzover naar het oordeel van de Minister uit de eerstgenoemde kwaliteitsverklaring blijkt dat voldaan wordt aan ten minste gelijkwaardige eisen als bedoeld in de Regeling materialen en chemicaliën drink en warm tapwatervoorziening. Kiwa Nederland B.V. 12 27 augustus 2012

3.4 PE Grondstof 3.4.1 Algemeen De zwarte PE grondstoffen die voor de vervaardiging van de buizen, fittingen en andere hulpstukken worden gebruikt, moeten met roet (carbon black) zijn gestabiliseerd. Aan het materiaal mogen verder uitsluitend antioxidanten en UV stabilisatoren zijn toegevoegd in hoeveelheden die voor de vervaardiging en de toepassing van de buizen noodzakelijk zijn. De toegevoegde stoffen moeten gelijkmatig over het PE materiaal zijn verdeeld. De PE grondstoffen moeten voldoen aan de eisen die in tabel 3 zijn samengevat. Tabel 3 Eisen voor de PE grondstoffen Aspect Eisen Beproevingsmethoden Nominale dichtheid 930 kg/m³ ISO 1183 bij 23 C Roetgehalte (carbon black) 2 2,5% ISO 6964 Verdeling van het roet het roet moet gelijkmatig ISO 18553 over het materiaal zijn verdeeld Vochtgehalte 300 mg/kg 1 EN 12099 Vluchtige bestanddelen 350 mg/kg 1 EN 12118 inclusief water Thermische stabiliteit 2) 20 min bij 200 0 C NEN ISO 113576 (OIT) Smeltindex 0,2 tot 1,4 g/10min ISO 1133 PE40 (condition D) Lange duursterkte de gemeten waarde voor de smelt index mag niet meer dan ± 20% van de opgegeven waarde afwijken 3 MRS conform EN 122012 (tabel 3) T= 20 ºC, 60ºC en 80 ºC PE80 en PE100 (condition T) ISO 1167serie met behulp van ISO 9080 1) Bemonsterd direct vóór de extruder. 2) Deze eis is van belang voor de lasbaarheid van het buismateriaal en kan niet gebruikt worden om de oxidatieve levensduur van het materiaal onder toepassingsomstandigheden door extrapolatie te berekenen. 3) De producent moet de nominale waarde opgeven. 3.4.2 Eisen voor her te gebruiken PE materiaal De producent mag gebruik maken van ongebruikt, schoon, gemalen PE materiaal mits afkomstig uit eigen buizen productie. De producent dient aan te tonen dat de mechanische eigenschappen van de buizen en de hulpstukken die uit of met het hergebruikte materiaal zijn vervaardigd, voldoen aan de eisen uit deze BRL. De producent moet van het hergebruik aantekening bij houden, zodanig dat de betreffende producten voor de keurende instantie herkenbaar zijn. N.B Deze eisen gelden niet voor gecoëxtrudeerde buizen. Kiwa Nederland B.V. 13 27 augustus 2012

3.5 Verbindingseisen leidingsysteem 3.5.1 Algemeen De verbindingen van het leidingsysteem moeten worden beproefd op hun goede werking. In dit hoofdstuk zijn alle verbindingsproeven opgenomen, die noodzakelijk zijn voor het verbindingssysteem. 3.5.2 Dichtheid en sterkte van de verbindingen De beproevingen volgens tabel 4 en 5 moeten volgens NEN EN 122015 uitgevoerd worden. De lengte van de PE buisstukken moet 3dn met een min diameter van 250mm bedragen. ze moeten zo mogelijk een drukklasse hoger zijn dan de drukklasse waarop de fitting beproefd wordt (tenzij gebruik gemaakt wordt van een inwendige steunbuis). De beproevingstemperatuur voor de inwendige waterdrukken, is in tabel 4 weer gegeven. Er moeten minimaal 3 verbindingen beproefd worden. Als niet anders aangegeven is, is de omgevingstemperatuur (23 ± 2) C. Tabel 4. Beproevingscondities voor de bepaling van de dichtheid en de sterkte van de verbindingen. Type buismateriaal Beproevingstemperatuur C Buis wandspanning σ (N/mm²) Beproevingsduur (h) PE 40 20 40 60 80 PE 80 20 40 60 80 PE 100 20 40 60 80 7,0 3,8 3,3 2,0 10,0 6,8 5,2 4,0 12,0 8,5 6,5 5,0 100 1000 1000 1000 100 1000 1000 1000 100 1000 1000 1000 Opmerking: Voor de berekening van de waterdruk moet worden uitgegaan van de e min en de d n van de PE buis met de drukklasse welke overeenkomt met de drukklasse van de fitting. Kiwa Nederland B.V. 14 27 augustus 2012

Tabel 5. Dichtheid en sterkte van de verbindingen Aspect Eis Test parameters Test methode Weerstand tegen bevriezing 1) Lekdichtheid bij vacuüm 1) Weerstand tegen buiging 63 mm 1) Weerstand tegen buiging 75mm 1) Weerstand tegen trek 1) Geen beschadigingen of breuk P 0,05 bar geen lekkage geen lekkage geen scheiding van buis en fitting geen krassen of breuk T= (20 ± 2 ) 0 C t= 24 hr T=(23 ± 2) 0 C t = (90 ± 1) min. P= 0,8 bar Drie proefstukken T=(23 ± 2) 0 C t = (60 ± 1) min. Drie proefstukken P=1,5x PN van de buis T=(23 ± 2) 0 C t = (60 ± 1) min. Drie proefstukken P: 0,5x PN van de buis t = (60 ± 1) min. T=(23 ± 2) 0 C Drie proefstukken L= 3 x d n Voor meer details over de testparameters zie NEN EN 122015. 1) Dit geldt alleen voor mechanische verbindingen. Voor las verbindingen zie hoofdstuk 6. Zie bijlage I EN 12294 EN 713 zie bijlage II EN 712 3.6 Installatie instructies De producent moet installatie instructies verstrekken. De instructies moeten ten minste specifieke aanwijzingen bevatten betreffende het maken van een verbinding. Tevens moeten instructies aanwezig zijn voor wat betreft opslag en transport, verwerkingstemperatuur etc. 3.7 Bescherming producten tijdens opslag en tranport Ten behoeve van hygiënisch werken dienen producten bij levering af fabriek dusdanig afgeschermd te worden van de omgeving dat de vlakken die in contact met drinkwater komen niet verontreinigd raken. Zie ter informatie bijlage V: Richtlijn voor de bescherming van nieuwe producten voor drinkwatertoepassing tegen verontreiniging Kiwa Nederland B.V. 15 27 augustus 2012

4 Producteisen: buizen 4.1 Algemeen In dit hoofdstuk zijn de eisen opgenomen waaraan de buis moet voldoen en zijn de beproevingsmethodes beschreven om deze buizen te testen volgens EN 122012. Hieronder zijn, voor diverse drukklassen reeksen, ter informatie, de overeenkomende S serie getallen geïntroduceerd. De buizen moeten zodanig zijn geïnstalleerd dat deze niet langdurig aan zonlicht worden blootgesteld. Voor de buizen met meerdere PE lagen moeten de lagen m.b.v. coextrusie worden aangebracht en ook de lange duur sterkte moet niet hierdoor beïnvloed worden. De totale wanddikte van de verschillende lagen dient te voldoen aan de gestelde SDR waarden. 4.2 Classificatie van PE Voor de classificatie van PE materiaal moet 1.2, tabel 1 gevolgd worden. In onderstaande tabel moet worden afgeleid voor welke nominale druk een PE buis, van een bepaalde SDR serie, afhankelijk van het type PE waaruit de buis is gemaakt, bij temperatuur van 20 C geschikt is. Tabel 6. Overzicht drukklassen reeksen SDR getal 26 21 17 13,6 11 9 6 S serie getal 12,5 10,0 8,0 6,3 5,0 4,0 2,5 PE 40 2,5 3,2 4,0 5,0 8,0 PE 80 5,0 6,0 8,0 10,0 12,5 16,0 25,0 PN PE 100 6,0 8,0 10,0 12,5 16,0 20,0 Indien de praktijkomstandigheden voor waterleidingbuizen een hogere veiligheidsfactor vereisen, kan dat worden bereikt door buizen met een kleiner SDR of S serie getal te kiezen, dat wil zeggen: buizen die voor een hogere toelaatbare druk toepasbaar zijn. 4.3 Uiterlijk De PE buizen moeten in en uitwendig glad en gaaf zijn, vrij van blazen, groeven of andere fouten. In het materiaal mogen geen verontreinigingen of holtes aanwezig zijn. De uiteinden moeten glad en haaks zijn. 4.4 Kleur 4.4.1 Algemeen Voor transport van drinkwater volgens het toepassingsgebied van deze BRL mogen uitsluitend zwart ingekleurde buizen met blauwe strepen en gecoëxtrudeerde buizen met een volledig blauw ingekleurde buitenlaag, worden toegepast, met uitzondering van PE100 waarvan ook egaal blauw ingekleurde buizen zijn toegestaan. Voor volledig blauw ingekleurde buizen geldt de eis, voor blootstelling aan de zon, volgens NEN EN 122011, tabel 2. Kiwa Nederland B.V. 16 27 augustus 2012

4.4.2 Kleurstrepen De zwarte buis moet door middel van coextrusie voorzien zijn van blauw ingekleurde strepen van hetzelfde type materiaal, die gelijkmatig over de omtrek van de buis zijn verdeeld. De afmetingen moeten voldoen aan de waarde vermeld in tabel 7. Tabel 7. Afmetingen gecoëxtrudeerd strepen ( in mm) Buisdiameter Minimum minimum aantal strepen breedte lijnen d n maximale diepte lijnen < 32 3 1 0,2 x e n 32 < de n < 63 3 2 0,2 x e n 75 < d n < 160 4 4 0,15 x e n 180 < d n < 400 4 9 0,15 x e n d n > 450 6 12 0,1 x e n 4.5 Lasbaarheid van de buizen De PE 80 en PE 100 buizen moeten een goede lasbaarheid bezitten. Bij destructief onderzoek moet geen brosse breuk in de las zone optreden. De producent moet met proeflassen aantonen dat de lasbaarheid aan NEN 7200 voldoet. Indien de onder deze BRL vallende PE materialen (nog) niet genoemd worden in NEN 7200, dienen de lasparameters door de producent van de buizen in een bij te leveren instructieblad o.d., aan de verbruikers te worden opgegeven. 4.6 Afmetingen De afmetingen van de buizen zijn vermeld in tabel 8 en 9. Voor de bepaling van de afmetingen moet de methode beschreven in NEN EN 122012 gevolgd worden. Indien de verbindingen een nauwere tolerantie voor de gemiddelde buitenmiddellijn en/of de onrondheid vereisen dan het gestelde in deze BRL, dan moet dit separaat tussen afnemer en producent worden overeengekomen en aan de keurende instantie worden bericht. 4.6.1 Onrondheid Hierbij geldt dat de onrondheid direct na extrusie gemeten moet worden en moet voldoen aan het gestelde in tabel 8 voor PE 40. Opmerking: Voor buizen kleiner dan Ø110 mm: de kerndiameter van haspel moet minimaal 24x de nominale buitenmiddellijn van de buis bedragen. Voor de buizen gelijk en groter dan Ø110 mm: de kerndiameter van de haspel moet minimaal 18x de nominale buitendiameter van de buis bedragen. 4.6.2 Wanddikte De buitendiameter, gemeten op een afstand d vanaf het uiteinde, mag op geen enkel punt kleiner zijn dan de nominale waarde of groter zijn dan de waarde vermelde in tabellen 8 en 9. Voor meerlagen buizen moet de totale wanddikte van de verschillende lagen voldoen aan de gestelde SDR waarden die hier genoemd zijn. In elke doorsnede moet de gemeten wanddikte voldoen aan de waarde volgens tabel 8. Kiwa Nederland B.V. 17 27 augustus 2012

Tabel 8 Buitendiameters, onrondheid en wanddikten, PE40 (mm) Wanddikte e Drukklassen reeksen Nominale buitendiameter Gemiddelde buitendiameter d em Onrondheid: d e max. d e min. Maximum tolerantie SDR 9 SDR 6 S 4,0 S 2,5 nominale druk in bar: 6,3 10,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 d n min. max. recht haspel 16 20 25 32 40 50 63 16,0 20,0 25,0 32,0 40,0 50,0 63,0 16,3 20,3 25,3 32,3 40,4 50,4 63,4 0,7 0,8 1,0 1,3 1,6 2,0 2,6 2,0 2,4 3,0 3,9 4,8 6,0 7,6 min. max. min. max. 1,8 2,2 2,7 3,5 4,3 5,4 6,8 2,2 2,7 3,2 4,1 5,0 6,2 7,7 2,7 3,4 4,2 5,4 6,7 8,3 10,5 3,2 4,0 4,9 6,2 7,6 9,4 11,8 opmerking: de PN waardes zijn gebaseerd op C= 1,6 Kiwa Nederland B.V. 18 27 augustus 2012

Tabel 9.. Buitenmiddellijnen en wanddikten, PE80 en PE100 (in mm) Wanddikte e Drukklassen reeksen Nom. Gemid. SDR26 SDR21 SDR17 SDR13,6 SDR11 buiten buiten S12,5 S10 S8 S6,3 S5 middel middel Nominale druk in bar lijn lijn PE 80 5,0 6,0 8,0 10,0 12,5 PE100 6,0 8,0 10,0 12,5 16,0 d n min max. min max. min. max. min. max. min. max. min. max 16 20 25 32 40 16,0 20,0 25,0 32,0 40,0 16,3 20,3 25,3 32,3 40,4 2,0 2,3 2,0 2,0 2,4 2,4 2,3 2,8 2,0 2,4 3,0 2,3 2,8 3,5 2,0 2,3 3,0 3,7 2,3 2,7 3,4 4,3 50 63 75 90 50,0 63,0 75,0 90,0 50,4 63,4 75,5 90,6 2,0 2,5 2,9 3,5 2,3 2,9 3,3 4,0 2,4 3,0 3,6 4,3 2,8 3,4 4,1 4,9 3,0 3,8 4,5 5,4 3,4 4,3 5,1 6,1 3,7 4,7 5,6 6,7 4,2 5,3 6,3 7,5 4,6 5,8 6,8 8,2 5,2 6,5 7,6 9,2 110 125 140 160 110,0 125,0 140,0 160,0 110,7 125,8 140,9 161,0 4,2 4,8 5,4 6,2 4,8 5,4 6,1 7,0 5,3 6,0 6,7 7,7 6,0 6,7 7,5 8,6 6,6 7,4 8,3 9,5 7,4 8,3 9,3 10,6 8,1 9,2 10,3 11,8 9,1 10,3 11,5 13,1 10,0 11,4 12,7 14,6 11,1 12,7 14,1 16,2 180 200 225 250 180,0 200,0 225,0 250,0 181,1 201,2 226,4 251,5 6,9 7,7 8,6 9,6 7,7 8,6 9,6 10,7 8,6 9,6 10,8 11,9 9,6 10,7 12,0 13,2 10,7 11,9 13,4 14,8 11,9 13,2 14,9 16,4 13,3 14,7 16,6 18,4 14,8 16,3 18,4 20,4 16,4 18,2 20,5 22,7 18,2 20,2 22,7 25,1 280 315 355 400 280,0 315,0 355,0 400,0 281,7 316,9 357,2 402,4 10,7 12,1 13,6 15,3 11,9 13,5 15,1 17,0 13,4 15,0 16,9 19,1 14,9 16,6 18,7 21,2 16,6 18,7 21,1 23,7 18,4 20,7 23,4 26,2 20,6 23,2 26,1 29,4 22,8 25,7 28,9 32,5 25,4 28,6 32,2 36,3 28,1 31,6 35,6 40,1 450 500 560 630 450,0 500,0 560,0 630,0 452,7 504,5 563,4 633,8 17,2 19,1 21,4 24,1 19,1 21,2 23,7 26,7 21,5 23,9 26,7 30,0 23,8 26,4 29,5 33,1 26,7 29,7 33,2 37,4 29,5 32,8 36,7 41,3 33,1 36,8 41,2 46,3 36,6 40,6 45,5 51,1 40,9 45,4 50,8 57,2 45,1 50,1 56,0 63,1 710 800 900 1000 710,0 800,0 900,0 1000 716,4 807,2 908,1 1009,0 27,2 30,6 34,4 38,2 30,1 33,8 38,3 42,2 33,9 38,1 42,9 47,7 37,4 42,1 47,3 52,6 42,1 47,4 53,3 59,3 46,5 52,3 58,8 65,4 52,2 58,8 66,2 72,5 57,6 64,8 73,0 79,9 64,5 72,6 81,7 90,2 71,1 80,0 90,0 99,4 1200 1200 1210,8 46,9 50,6 57,2 63,1 67,9 74,8 88,2 97,2 Opmerking: de PN waardes zijn gebaseerd op C= 1,25. Kiwa Nederland B.V. 19 27 augustus 2012

4.7 Fysische en mechanische eisen voor de buis De eisen worden in onderstaande tabel samengevat, weergegeven. Tabel 10. Eisen en beproevingsmethoden voor PE buizen. Aspect Eis Test parameter Test methode Materiaal IKB 1) IKB 1) IKB 1) en zie 3.5 Afmetingen Volgens 4.6 Dimensies EN ISO 3126 Uiterlijk Glad zonder ongerechtigheden Gaafheid Visuele beoordeling Smeltindex (MFR) volgens tabel 5 in EN 122012 Temperatuur 190 C Test periode 10 min ENISO 1133 Methode nr 18 Rek bij breuk 350% Zie EN 122012 ISO 6259 voor buizen met strepen mag geen delaminatie optreden tussen het ingekleurde materiaal en het zwarte materiaal tabel 3 Lasbaarheid EN 122012 4.4 NEN 7200 Weerstand tegen Test tijd T ( C) σ (MPa) ISO 1167serie inwendige druk 2) (uur) PE40 PE80 PE100 1 20 8,0 100 20 7,0 10,0 12,0 165 80 2,5 4,5 5,4 1000 80 2,0 4,0 5,0 1) Informatie wordt vastgelegd in het IKB en vormt onderdeel van de overeenkomst met de certificerende instantie. 2) Voor toelating en jaarlijkse controle wordt de 1000 uur test bij 60 C of 80 C (afhankelijk van materiaal) gebruikt. De overige testtijden kunnen gebruikt worden bij productiecontrole. Kiwa Nederland B.V. 20 27 augustus 2012

4.8 Merken 4.8.1 Algemeen De navolgende merken en aanduidingen moeten op deugdelijke, duidelijke en duurzame wijze op elk product en productverpakking zijn aangebracht: fabrieksnaam, handelsnaam; materiaal identificatie: PE; aangeduid met: PE 40, PE 80 en PE 100; het SDR getal; PN getal; nominale buitendiameter en nominale wanddikte in mm; productiecode; EN 12201 Toepassing : W 4.8.2 Certificatiemerk Na het aangaan van een Kiwa certificatie overeenkomst moet tevens het woordmerk "KIWA" onuitwisbaar op de buis worden aangebracht, evenals het Kiwa watermerk Kiwa Nederland B.V. 21 27 augustus 2012

5 Producteisen: fittingen voor mechanische verbindingen 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk zijn de eisen opgenomen waaraan de fittingen moeten voldoen en zijn de beproevingsmethoden beschreven om deze hulpstukken te testen. Daarnaast moeten ook de verbinding testen die in hoofdstuk 3 zijn beschreven, uitgevoerd worden. De las fittingen zijn beschreven in hoofdstuk 6. 5.2 Kunststof fittingen 5.2.1 Algemeen De fittingen zijn bedoeld voor toepassingen in PE leidingen voor het transport van drinkwater. De fittingen zijn niet geschikt voor een langdurige toepassing bovengronds in het zonlicht. 5.2.2 Materiaal Het fittinghuis voor deze toepassingen is vervaardigd uit PE (Poletheen), polyacetaal (ook POM (Polyoxymethyleen) genoemd) of PP (Poly Propeen). Het materiaal van het fittinghuis moet voldoen aan de waardes in de onderstaande tabel. Tabel 11. Materiaal type en de bijbehorende MRS waarde en ontwerpspanning. POM (PolyOxyMethyleen) PP (PolyPropeen) PE (PolyEtheen) Homo Co PPH PPB PPR PE80 PE100 polymeer polymeer MRS waarde 10 10 10 8 8 8 10 (MPa) Ontwerpspanning σ (MPa) 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 8 De producent van de fittingen moet aan Kiwa opgeven welke type kunststoffen voor de vervaardiging van de fittingen en de onderdelen worden gebruikt. Alle overige materialen die hier niet genoemd zijn kunnen eventueel toegepast worden mits deze voldoen aan de eisen zoals omschreven in NEN EN 122013. 5.2.3 Uiterlijk De fittingen moeten glad en gaaf zijn, vrij van scheuren, holten, putten etc. De fittingen moeten in en uitwendig vrij zijn van dammen en bramen en schoon zijn Kiwa Nederland B.V. 22 27 augustus 2012

5.2.4 Afmetingen De afmetingen van de fittingen moeten zijn afgestemd op de afmetingen en de toleranties van de buizen waarvoor deze bestemd zijn, zie hoofdstuk 4 van deze BRL. Voor de overige afmetingen gelden de waarden en toleranties uit de tekeningen van de fabrikant. 5.2.5 Fysische en mechanische eisen voor kunststof fittingen De kunststof fittingen moeten voldoen aan het gestelde in tabel 12. Tabel 12. Fysische en mechanische eisen voor kunststof fittingen. Aspect Eis Test parameter Test methode Materiaal Volgens IKB 1) Volgens IKB 1) Volgens IKB 1) Afmetingen Opgave fabrikant Volgens IKB 1) EN ISO 3126 Kleur Blauw of zwart Visuele beoordeling Lange duursterkte Gedrag bij verwarming Weerstand tegen inwendige waterdruk ontwerpspanning conform de relevante productstandaard Geen holten, blazen of scheuren Weerstand tegen inwendige waterdruk T= 20 ºC, 60 ºC en 80 ºC POM T= (160 ºC± 2) t=60 min. ISO 1167 serie met behulp van ISO 9080 NEN EN ISO 2505 Methode A Geen breuk POM Homopolymeer POM Copolymeer ISO 1167serie T (ºC) 20 60 t (uur) 1 1000 P T (ºC) (MPa) 6,3*Pn 20 1,5*Pn 60 95 PP fittingen t (uur) 100 1000 400 T (ºC) t (uur) P (MPa) PPH 20 60 95 PPB 20 80 95 PPR 20 80 95 1 1000 1000 1 3000 1000 1 3000 1000 3,3* PN 0,9* PN 0,55* PN 2,5* PN 0,75* PN 0,4* PN 2,5* PN 0,7* PN 0,55* PN P (MPa) 5,0*PN 0,9*PN 0,95*PN Kiwa Nederland B.V. 23 27 augustus 2012

Vervolg tabel 12. Fysische en mechanische eisen voor kunststof fittingen. Aspect Eis Test parameter Test methode Uiterlijk Glad zonder onregelmatigheden Gaafheid Visuele beoordeling MFR Verandering MFR 20% t.o.v. grondstof m= 5 kg T= 190 0 C t= 10 min ISO 1133 PE40: conditie D PE80&PE100: conditie T Thermische stabiliteit (OIT) (voor PE fittingen) 20 min. T= 200 0 C NENEN 728 verbindingstesten Zie hoofdstuk 3 van deze BRL 1) IKB: wordt vastgelegd als onderdeel van de overeenkomst en na goedkeuring van de keurende instantie 5.3 Metalen fittingen 5.3.1 Algemeen Voor metalen fittingen worden twee soorten legeringen toegepast: Koper zinklegeringen Koper tinlegeringen Zie verder ISO 1338 en DIN 17660. De toegepaste materialen moeten corrosievast zijn of tegen corrosie zijn beschermd en mogen geen aanleiding geven tot onderlinge contactcorrosie. En ook in geen enkele doorsnee mag de wanddikte van fittingen van metaal kleiner zijn dan in tabel 13 is aangegeven. 5.3.2 Uiterlijk De fittingen moeten glad en gaaf zijn, vrij van scheuren, holten, putten etc. De fittingen moeten in en uitwendig vrij zijn van dammen en bramen en schoon zijn. 5.3.3 Wanddikten De wanddikten moeten voldoen aan tabel 13. Tabel 13. Wanddikte van metalen fittingen (in mm) Buitendiameter voor de aan te sluiten buis 12 16 20 25 32 40 50 63 Minimum toelaatbare wanddikte van de fittingen van messing en brons gietwerk warm perswerk 1,4 1,4 1,6 1,8 1,9 2,2 2,3 2,8 1,4 1,4 1,4 1,5 1,6 1,8 2,0 2,3 Kiwa Nederland B.V. 24 27 augustus 2012

De metalen klemfittingen moeten voldoen aan het gestelde in tabel 14. 5.3.4 Fysische en mechanische eisen voor metalen fittingen Tabel 14. Fysische en mechanische eisen voor metalen fittingen Aspect Eis Test parameter Test methode Materiaal Samenstelling NENEN12543 IKB 1) Gegevens fabrikant Rubber BRL K17504 BRL K17504 BRL K17504 Afmetingen NENEN12543 Constructie tekeningen ISO 2281 of ISO 71 Constructie NENEN12543 Constructie visueel tekeningen Sterkte huis Weerstand tegen NENEN12543 ISO 1167serie inwendige. waterdruk punt5.1 Weerstand tegen Spanningscorrosie Geen scheurvorming PH 9,5 EN ISO 6957 1) IKB wordt vastgelegd als onderdeel van de overeenkomst en na goedkeuring van de keurende instantie 5.4 merken 5.4.1 algemeen De navolgende merken en aanduidingen moeten op deugdelijke, duidelijke en duurzame wijze op elk product of de productverpakking zijn aangebracht: De fittingen worden minimaal voorzien van de volgende merken: fabrieksnaam, handelsnaam of logo; nominale buitenmiddellijn in mm van de bijbehorende buis; drukklasse; productie periode; voor fittingen met een inwendige steunbus: de nominale wanddikte van de aansluitende buis; voor metalen fittingen: PE type (PE40, PE80 of PE100), afhankelijk van toepassingsgebied 1 ; voor kunststof fittingen: naast de materiaalaanduiding van het kunststof huis ook PE40, PE80 of PE100. 1 5.4.2 Certificatiemerk Na het aangaan van een Kiwa certificatie overeenkomst moet tevens het woordmerk "KIWA" onuitwisbaar op de fitting worden aangebracht, evenals het Kiwa watermerk Desgewenst, bij kleine producten, mag de combinatie Kiwawatermerk vervangen worden door het merk 1 De aanduiding PE40, PE80 of PE100 mag desgewenst op de verpakking worden aangebracht. Kiwa Nederland B.V. 25 27 augustus 2012

6 Eisen voor stuik en elektrolas hulpstukken 6.1 Algemeen In dit hoofdstuk worden de opgenomen eisen voor spuitgegoten stuiklas en elektrolashulpstukken voor het transport van drinkwater vervaardigd van PE80 of PE100, behandeld. 6.2 uiterlijk De fittingen moeten glad en gaaf zijn, vrij van scheuren, holten, putten etc. De fittingen moeten in en uitwendig vrij zijn van dammen en bramen en schoon zijn. 6.3 Lasbaarheid De hulpstukken dienen onderling of in combinatie met buizen goed lasbaar te zijn. In geval van stuiklassen dienen de lasvoorschriften en parameters volgens NEN 7200 toegepast te worden. Indien de onder deze beoordelingsrichtlijn vallende materialen andere lasparameters vereisen dan vermeld in NEN 7200, dienen de afwijkende waarden door de producent van de hulpstukken te worden opgegeven in een bij te leveren instructieblad ( in de Nederlandse taal) aan de gebruikers. De proeflassen dienen in dit geval met de afwijkende parameters te zijn gelast. In geval van elektrolassen gelden de praktijkaanbevelingen volgens NIL publicatie vm102, tenzij anders voorgeschreven door de producent. De eisen zijn opgenomen in tabel 19. 6.4 Elektrische eigenschappen (elektrolashulpstukken) De te treffen elektrische veiligheidsvoorzieningen gedurende het lasproces zijn afhankelijk van het voltage en de stroomsterkte en van de aard van de elektrische voeding. Het hulpstuk is gedurende het lasproces een deel van een elektrisch systeem in overeenstemming met EN 603351, IEC 449. Voor voltages groter dan 25V is tijdens het lassen bescherming vereist tegen directe aanraking met de geleidende delen in overeenstemming met IEC 529. De aard van de bescherming hangt af van de omstandigheden waaronder het lassen plaatsvindt. De weerstand van de aansluiting dient minimaal te zijn. 6.5 Afmetingen 6.5.1 Minimale doorstroomopening Voor hulpstukken die zijn voorzien van een aanslag of stootrand mag de minimale doorstoomopening niet kleiner zijn dan de nominale buitendiameter van de aansluitende buis verminderd met tweemaal de wanddikte van die buis. 6.5.2 Wanddikte De wanddikte van de hulpstukken moet voldoen aan tabel 16 en moet op ieder punt groter of gelijk zijn aan e min van bij behorende buis. Verder geldt dat de wanddikte van de hulpstukken vrij, waarbij moet worden voldaan aan de eisen voor weerstand tegen inwendige waterdruk volgens tabel 19, met uitzondering van hulpstukken met spieeinden. Verder zie NEN EN 122013. Kiwa Nederland B.V. 26 27 augustus 2012

Tabel 16. Wanddikte hulpstukken Wanddikte e (mm) SDR 26 SDR 21 SDR 17 SDR 13,6 SDR 11 d n (mm) S 12,5 S 10 S 8 S 6,3 S 5 Nominale druk (bar) PE80 5,0 6,0 8,0 10,0 12,5 PE100 6,0 8,0 10,0 12,5 16,0 e min e max e min e max e min e max e min e max e min e max 16 20 25 32 40 50 63 75 90 110 125 140 160 180 200 225 250 280 315 355 400 450 500 560 630 710 800 2,0 2,5 2,9 3,5 4,2 4,8 5,4 6,2 6,9 7,7 8,6 9,6 10,7 12,1 13,6 15,3 17,2 19,1 21,4 24,1 27,2 30,6 2,3 2,9 3,3 4,0 4,8 5,4 6,1 7,0 7,7 8,6 9,6 10,7 11,9 13,5 15,1 17,0 19,1 21,2 23,7 26,7 30,1 33,8 2,0 2,4 3,0 3,6 4,3 5,3 6,0 6,7 7,7 8,6 9,6 10,8 11,9 13,4 15,0 16,9 19,1 21,5 23,9 26,7 30,0 33,9 38,1 2,3 2,8 3,4 4,1 4,9 6,0 6,7 7,5 8,6 9,6 10,7 12,0 13,2 14,9 16,6 18,7 21,2 23,8 26,4 29,5 33,1 37,4 42,1 2,0 2,0 2,4 3,0 3,8 4,5 5,4 6,6 7,4 8,3 9,5 10,7 11,9 13,4 14,8 16,6 18,7 21,1 23,7 26,7 29,7 33,2 37,4 42,1 47,4 2,4 2,3 2,8 3,4 4,3 5,1 6,1 7,4 8,3 9,3 10,6 11,9 13,2 14,9 16,4 18,4 20,7 23,4 26,2 29,5 32,8 36,7 41,3 46,5 52,3 2,0 2,4 3,0 3,7 4,7 5,6 6,7 8,1 9,2 10,3 11,8 13,3 14,7 16,6 18,4 20,6 23,2 26,1 29,4 33,1 36,8 41,2 46,3 52,2 58,8 2,3 2,8 3,5 4,2 5,3 6,3 7,5 9,1 10,3 11,5 13,1 14,8 16,3 18,4 20,4 22,8 25,7 28,9 32,5 36,6 40,6 45,5 51,1 57,6 64,8 2,0 2,3 3,0 3,7 4,6 5,8 6,8 8,2 10,0 11,4 12,7 14,6 16,4 18,2 20,5 22,7 25,4 28,6 32,2 36,3 40,9 45,4 50,8 57,2 64,5 72,6 2,3 2,7 3,4 4,3 5,2 6,5 7,6 9,2 11,1 12,7 14,1 16,2 18,2 20,2 22,7 25,1 28,1 31,6 35,6 40,1 45,1 50,1 56,0 63,1 71,1 80,0 Kiwa Nederland B.V. 27 27 augustus 2012

6.5.3 Maatvoering van stuiklashulpstukken De middellijn, onrondheid en spielengte van de stuiklas en moflashulpstukken moet voldoen aan tabel 17. Tabel 17. Maatvoering stuiklas en moflashulpstukken Nom. buiten diameter gemid. buiten diameter van de las eind 1) Graad A Graad B voor elektrolas en stuiklas Onrond heid min. boring Insteek lengte Buis lengte 2) Socket fusion Buis lengte Onrond heid voor stuiklas Insteek lengte Buis lengte normaal 3) Buis lengte speciaal 4) dn D1min D1max D1max max. D2 L1min L2min L2min max. L1min L2min L2min 20 25 32 40 50 63 75 90 110 125 140 160 180 200 225 250 280 315 355 400 450 500 560 630 710 800 20 25 32 40 50 63 75 90 110 125 140 160 180 200 225 250 280 315 355 400 450 500 560 630 710 800 282,6 317,9 358,2 403,6 454,1 504,5 565 635,7 716,4 807,2 20,3 25,3 32,3 40,4 50,4 63,4 75,5 90,6 110,7 125,8 140,9 161,0 181,1 201,2 226,4 251,5 281,7 316,9 357,2 402,4 452,7 503 563,4 633,8 714,9 805 0,3 0,4 0,5 0,6 0,8 0,9 1,2 1,4 1,7 1,9 2,1 2,4 2,7 3 3,4 3,8 4,2 4,8 5,4 6 6,8 7,5 8,4 9,5 10,6 12 13 18 25 31 39 49 59 71 87 99 111 127 143 159 179 199 223 251 283 319 359 399 447 503 567 639 25 25 25 25 25 25 25 28 32 35 38 42 46 50 55 60 75 75 75 75 100 100 100 100 125 125 41 41 44 49 55 63 70 79 82 87 92 98 105 112 120 129 139 150 164 179 195 212 235 255 280 280 11 12,5 14,6 17 20 24 25 28 32 35 1,5 1,6 1,8 2,2 2,5 2,8 3,2 3,6 4 4,5 5 9,8 11,1 12,5 14 15,6 17,5 19,6 22,1 24,8 28 5 6 6 8 8 8 8 8 8 10 10 10 10 10 10 15 20 20 20 20 20 16 19 22 28 32 35 40 45 50 55 60 70 80 90 95 60 60 60 60 60 60 5 6 6 8 8 8 8 8 8 10 10 10 10 12 12 15 15 15 20 20 20 1) Tolerantie graad A en B zijn volgens ISO 119221:1997 2) de waardes van L2 (elektrolas) zijn gebaseerd op: dn 90, L2= 0,6dn + 25 mm; dn 110, L2= 0,3dn + 45 mm 3) gebruik bij voorkeur 4) gebruikt voor fittingen die gefabriceerd zijn in de fabriek. Kiwa Nederland B.V. 28 27 augustus 2012

Figuur 1. Maatvoering van stuiklas hulpstukken. D 1 gemiddelde buitendiameter van las einde D 2 gemiddelde boring E Wanddikte van de fitting E 1 wanddikte van de lasoppervlak L 1 Insteek lengte L 2 buislengte van las eindstuk Kiwa Nederland B.V. 29 27 augustus 2012

6.5.4 Maatvoering van de elektrolashulpstukken De afmetingen van hulpstukken geschikt voor elektrolas moeten voldoen aan tabel 18. Zie voor de tekening figuur 2. Tabel 18. Maatvoering van elektrolashulpstukken Nominale Lengtematen binnendiameter (mm) d n (mm) 20 25 32 40 50 63 75 90 110 125 140 160 180 200 225 250 280 315 355 400 450 500 560 630 710 800 intensiteit regeling 20 20 20 20 20 23 25 28 32 35 38 42 46 50 55 73 81 89 99 110 122 135 147 161 177 193 L 1,min Voltage regeling 25 25 25 25 28 31 35 40 53 58 62 68 74 80 88 95 104 115 127 140 155 170 188 209 220 230 L 1 max 41 41 44 49 55 63 70 79 82 87 92 98 105 112 120 129 139 150 164 179 195 212 235 255 280 300 Las zone L 2,min 10 10 10 10 10 11 12 13 15 16 18 20 21 23 26 33 35 39 42 47 51 56 61 67 74 82 De gemiddelde binnendiameter van de electrolasmof, gemeten in het midden van de laszone, mag niet kleiner zijn dan d n. Kiwa Nederland B.V. 30 27 augustus 2012

Figuur 2. Maatvoering elektrolas hulpstukken D 1 Gemiddelde binnendiameter in las zone; te meten op een vlak stuk parallel aan de opening van de mond op een afstand van L 1+ 0,5L 2 D 2 de minimum binnen diameter van het stroom kanaal over de gehele fitting D 2 (d n 2 e min) L 1 insteekdiepte L 2 lengte van de laszone L 3 lengte van de onverwarmde zone aan de insteekzijde (koude zone) Kiwa Nederland B.V. 31 27 augustus 2012

6.6 Fysische en mechanische eigenschappen De eisen worden in onderstaande tabel weergegeven. De hulpstukken worden in gelaste toestand beproefd. Tabel 19 Fysische en mechanische eigenschappen van lashulpstukken. Eigenschappen Eis beproevingscondities Beproevingsmet hode Weerstand tegen inwendige waterdruk Geen breuk tijdens beproeving Eindkappen: type a Water in water 3 proefstukken ISO 1167 PE80 PE100 T 0 C t (h) σ MPa T 0 C t (h) σ MPa 20 80 80 100 165 1000 10 4,5 4,0 20 80 80 100 165 1000 Trekproef stuiklas Taaie breuk omgevingstemperatuur (23 ± 2 o C) afpelproef Maximale omgevingstemperatuur elektrolas hulpstuk lengte brosse (23 ± 2) o C breuk is L 2/3 Afpelproef electrolaszadels MFR Thermische stabiliteit (OIT) valweerstand zadels Maximale lengte bros: <2Si Verandering MFR 25% t.o.v. grondstof omgevingstemperatuur (23 ± 2 o C) M= 5 kg T= 190 0 C t= 10 min 12,0 5,4 5,0 ISO 13953 of NEN 7200 ISO 13954 Voor 90mm ISO13955 Voor < 90mm ISO 13956 ISO 1133 conditie T 20 min. T= 200 0 C NENEN 728 Geen breuk geen lekkage T= 0,2 0 C Massa gewicht = (2500± 20)g Conditioneringtijd lucht : 4 uur Conditioneringtijd vloeistof : 2 uur NENEN 1716 Kiwa Nederland B.V. 32 27 augustus 2012

6.7 Certificatiemerk 6.7.1 Algemeen De navolgende merken en aanduidingen moeten op deugdelijke, duidelijke en duurzame wijze op elk product of de productverpakking zijn aangebracht: De fittingen worden minimaal voorzien van de volgende merken: fabrieksnaam, handelsnaam of logo; nominale buitenmiddellijn in mm van de bijbehorende buis; drukklasse; productie periode; materiaalaanduiding van de kunststof PE80 of PE100. 1 6.7.2 Certificatiemerk Na het aangaan van een Kiwa certificatie overeenkomst moet tevens het woordmerk "KIWA" onuitwisbaar op de fitting worden aangebracht, evenals het Kiwa watermerk Desgewenst, bij kleine producten, mag de combinatie Kiwawatermerk vervangen worden door het merk Kiwa Nederland B.V. 33 27 augustus 2012

7 Procedure voor het verkrijgen van een kwaliteitsverklaring 7.1 Toelatingsonderzoek Het uit te voeren toelatingsonderzoek vindt plaats aan de hand van de in deze beoordelingsrichtlijn opgenomen (product)eisen inclusief beproevingsmethoden en omvatten, afhankelijk van de aard van het te certificeren product: (Monster)onderzoek, om vast te stellen of de producten voldoen aan de product en prestatieeisen; Beoordeling van het productieproces; Beoordeling van het kwaliteitssysteem en het IKBschema; Toetsing op de aanwezigheid en het functioneren van de overige vereiste procedures. 7.2 Certificaatverlening Na afronding van het toelatingsonderzoek worden de resultaten voorgelegd aan de beslisser. Deze beoordeelt de resultaten en stelt vast of het certificaat kan worden verleend of dat aanvullende gegevens en/of onderzoeken nodig zijn voordat het certificaat kan worden verleend. Kiwa Nederland B.V. 34 27 augustus 2012

8 Eisen aan het kwaliteitssysteem In dit hoofdstuk zijn de eisen opgenomen waaraan het kwaliteitssysteem van de leverancier moet voldoen. 8.1 Beheerder van het kwaliteitssysteem Binnen de organisatiestructuur moet een functionaris zijn aangewezen die belast is met het beheer van het kwaliteitssysteem van de leverancier. 8.2 Interne kwaliteitsbewaking/kwaliteitsplan De leverancier moet beschikken over een door hem toegepast schema van interne kwaliteitsbewaking (IKBschema). In dit IKBschema moet aantoonbaar zijn vastgelegd: welke aspecten door de producent worden gecontroleerd; volgens welke methoden die controles plaatsvinden; hoe vaak deze controles worden uitgevoerd; hoe de controleresultaten worden geregistreerd en bewaard. Dit IKBschema moet ten minste een gelijkwaardige afgeleide zijn van het in de bijlage vermelde model IKBschema. 8.3 Procedures en werkinstructies De leverancier moet kunnen overleggen: procedures voor: o de behandeling van producten met afwijkingen; o corrigerende maatregelen bij geconstateerde tekortkomingen; o de behandeling van klachten over geleverde producten en/of diensten; de gehanteerde werkinstructies en controleformulieren. Kiwa Nederland B.V. 35 27 augustus 2012