Orde van Vlaamse Balies www.advocaat.be Nota Koningsstraat 148 B 1000 Brussel T +32 (0)2 227 54 70 F +32 (0)2 227 54 79 info@advocaat.be De dienstenwet bepalingen m.b.t. advocaten 1. Inleiding Op 30 april 2010 werden de wet van 26 maart 2010 van dienstenwet 1 (hierna: dienstenwet) en de dienstenwet van 26 maart 2010 betreffende bepaalde juridische aspecten bedoeld in artikel 77 van de Grondwet 2 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Deze wetten zetten voor een deel Richtlijn 2006/123/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende diensten op de interne markt in het Belgisch recht om. Het betreft een horizontale omzetting van de richtlijn, die de kernprincipes bevat. De inwerkingtreding van de wetten werd retroactief vastgesteld op 28 december 2009, 3 de uiterste datum voor omzetting van de dienstenrichtlijn door de lidstaten van de Europese Unie. 2. Toepassingsgebied Sommige bepalingen van de dienstenwet hebben betrekking op dienstverrichters, d.w.z. iedere natuurlijke persoon, onderdaan van een lidstaat van de Europese Unie of rechtspersoon in de zin van artikel 48 EU Verdrag, gevestigd in een lidstaat van de Europese Unie die een dienst aanbiedt of verricht. 4 Hieronder vallen aldus alle advocaten ingeschreven op de lijst van de stagiairs, de EU-lijst en het tableau alsook die advocaten die, ingevolge artikel 477bis Ger. W., diensten in België verrichten. Een dienst is voor het toepassingsgebied van de dienstenwet, elke economische activiteit anders dan in loondienst die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, zoals bedoeld in artikel 50 van het EU Verdrag. 5 De dienstenwet bevat drie aspecten die dienen te worden toegepast door advocaten: - informatieverplichtingen, - bepalingen betreffende eisen die niet aan dienstenafnemers mogen gesteld worden, en 1 Wet van 26 maart 2010 van dienstenwet, BS 30 april 2010 2 Dienstenwet van 26 maart 2010 betreffende bepaalde juridische aspecten bedoeld in artikel 77 van de Grondwet, BS 30 april 2010 3 Artikel 54 dienstenwet en artikel 7 dienstenwet betreffende bepaalde juridische aspecten bedoeld in artikel 77 van de Grondwet 4 Artikel 2, 2 dienstenwet 5 Artikel 2, 1 dienstenwet
- sancties indien niet voldaan is aan bovenstaande punten. 3. Informatieverplichtingen De dienstenwet bevat een aantal informatieverplichtingen waaraan alle dienstverstrekkers, en dus ook advocaten, dienen te voldoen. De advocaat heeft de plicht aan te tonen dat aan al onderstaande eisen m.b.t. informatieverplichtingen is voldaan en dat de informatie die hij verstrekt juist is. 6 3.1 Altijd te verstrekken gegevens 3.1.1 De te verstrekken gegevens De dienstverstrekker moet altijd de dienstbehoevende een aantal essentiële gegevens verstrekken die deze laatste toelaten de dienstverstrekker te identificeren en te contacteren. Aldus moet de dienstenverstrekker kenbaar maken: 7 - zijn naam of maatschappelijke benaming, - rechtsvorm, - het geografisch adres waar hij gevestigd is, - zijn adresgegevens, met inbegrip van het eventuele e-mailadres, die een snel contact en een rechtstreekse en effectieve communicatie met hem mogelijk maken - het ondernemingsnummer - zijn maatschappelijke zetel De advocaat verstrekt verder informatie over: 8 - de beroepsorganisatie waarbij hij is ingeschreven - de beroepstitel en de lidstaat waar die is verleend - in voorkomend geval, de algemene voorwaarden en bepalingen die de advocaat hanteert - het eventuele bestaan van door de advocaat gehanteerde contractbepalingen betreffende het op het contract toepasselijke recht en/of betreffende de bevoegde rechter - de prijs van de dienst indien de advocaat de prijs van een bepaalde soort dienst vooraf heeft vastgesteld, - de belangrijkste kenmerken van zijn dienst, en - de adresgegevens van de beroepsaansprakelijkheidsverzekeraar 9 of de borg en de geografische dekking. [Bijkomend, wanneer de advocaten in een informatiedocument hun diensten in detail beschrijven, nemen zij hierin steeds informatie op over hun multidisciplinaire activiteiten en partnerschappen die rechtstreeks verband houden met de betrokken dienst, en over de maatregelen die in dit verband zijn genomen om belangenconflicten te voorkomen.] 10 3.1.2 Wijze van verstrekking 6 Artikel 28 dienstenwet 7 Artikel 18 1, 1-7 dienstenwet 8 Artikel 18 1, 8 dienstenwet 9 Beroepsaansprakelijkheidsverzekering volgens de voorwaarden in artikel 8 van de dienstenwet, die overeenstemmen met datgene bepaald in artikel 477sexies, 3 Ger.W. 10 Artikel 18 2 dienstenwet Pagina 2
Bovenstaande gegevens dienen te worden verstrekt: 11 - hetzij aan de cliënt - hetzij voor de cliënt toegankelijk gemaakt op de plaats waar de dienst wordt verricht of het contract wordt gesloten; - hetzij voor de cliënt gemakkelijk elektronisch toegankelijk gemaakt op een door de advocaat meegedeeld adres; - hetzij opgenomen in elk door de advocaat verstrekte informatiedocument waarin zijn diensten in detail worden beschreven. 3.2 Te verstrekken op vraag van de cliënt Andere gegevens moet de advocaat enkel verstrekken op uitdrukkelijk verzoek van de afnemer van de dienst. Dit betreft volgende informatie: 12 - heeft hij de prijs vooraf niet vastgesteld, de prijs van de dienst verstrekken indien de potentiële cliënt hierom vraagt of, indien hij de precieze prijs niet kan geven, de manier waarop de prijs wordt berekend, of een voldoende gedetailleerde kostenraming; - een verwijzing naar geldende beroepsregels en de wijze waarop hierin inzage kan worden verkregen; - gedragscodes die op advocaten van toepassing zijn, alsmede het adres waar zij elektronisch kunnen worden geraadpleegd en de beschikbare talen waarin deze codes kunnen worden geraadpleegd; - informatie over multidisciplinaire activiteiten en partnerschappen die rechtstreeks verband houden met de betrokken dienst, en over de maatregelen die in dit verband zijn genomen om belangenconflicten te voorkomen. 3.3 Tijdstip waarop bovenstaande informatie verstrekt moet worden De informatie uiteengezet in punt 3.1 en 3.2 van deze nota dient steeds op een heldere wijze, ondubbelzinnig en tijdig vóór de sluiting van het contract of, indien er geen schriftelijk contract is, vóór de verrichting van de dienst, meegedeeld of beschikbaar gesteld te worden. 13 Deze informatieverplichtingen hebben bovendien een complementair karakter, ze komen bovenop de wettelijke en reglementaire informatieverplichtingen. 14 3.4 Informatie m.b.t. geschillenbeslechting Tenslotte heeft de derde categorie van gegevens betrekking op gegevens die de cliënt een houvast bieden indien er geschillen dreigen. De advocaat moet zijn adresgegevens, met name: 15 - een postadres, 11 Artikel 19 dienstenwet 12 Artikel 20 dienstenwet 13 Artikel 21 dienstenwet 14 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 59 en artikel 22 dienstenwet 15 Artikel 25 dienstenwet Pagina 3
- een faxnummer of e-mailadres, en - een telefoonnummer, waar alle cliënten, ook deze in een andere lidstaat van de Europese Unie verblijven, rechtstreeks een klacht kunnen indienen of informatie over de verrichtte dienst kunnen vragen. Het adres van hun woonplaats of maatschappelijke zetel dient te worden verstrekt indien dit niet het gebruikelijke correspondentieadres is. Na contactname door de cliënt, moet er ook een passend gevolg zijn. De dienstenwet voorziet in een inspanningsverplichting: 16 de advocaat moet zo snel mogelijk reageren op de klachten en alles in het werk stellen om bevredigende oplossingen te vinden. Wanneer een gedragscode of een beroepsorde voorziet in een regeling voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting, moet de advocaat die mogelijkheid eveneens vermelden in elk document dat een gedetailleerde beschrijving van zijn diensten bevat en moet hij daarbij kenbaar maken hoe de cliënt gedetailleerde informatie over de kenmerken en toepassingsvoorwaarden van deze regeling kan bekomen. 17 4. Eisen die niet aan cliënten gesteld mogen worden Bij het afnemen van diensten mogen een aantal eisen niet gesteld worden aan cliënten, noch door een overheidsorgaan, noch door een privéoperator (de advocaat). 18 Voor advocaten springt in het oog dat cliënten niet mogen onderworpen worden aan discriminerende eisen of bepalingen in de algemene voorwaarden voor de toegang tot de dienst op grond van nationaliteit of (lokale en nationale) verblijfplaats 19. Eisen of bepalingen zijn discriminerend volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie wanneer verschillende regels worden toegepast op vergelijkbare situaties of dezelfde regels worden toegepast op verschillende situaties. 20 De advocaat mag echter wel verschillende toegangsvoorwaarden stellen wanneer de verschillen rechtstreeks door objectieve criteria worden gerechtvaardigd. 21 In de praktijk zal dit inhouden dat de toepassing van verschillende tarieven enkel toegestaan is indien dit om objectieve verantwoorde redenen is, bvb. hogere tarifering voor buitenlandse cliënten wegens bijkomende kosten rechtstreeks gekoppeld aan de afstand. De advocaat moet kunnen bewijzen dat de gedifferentieerde behandeling verantwoord en evenredig is door een rechtstreeks en meetbaar verband aan te tonen tussen de gedifferentieerde behandeling van verschillende klantencategorieën 22. 16 Artikel 26 dienstenwet 17 Artikel 27 dienstenwet 18 Hoofdstuk 5 dienstenwet 19 Artikel 24 dienstenwet en memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 62-64 20 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 64 21 Artikel 24, lid 2 dienstenwet en memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 62-64 22 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 64 Pagina 4
5. Waarschuwingsprocedure en stakingsvordering De dienstenwet voorziet in een waarschuwingsprocedure tegen handelingen die een inbreuk vormen op die wet, bestaande uit een vordering tot staking overeenkomstig de dienstenwet van 26 maart 2010 betreffende bepaalde juridische aspecten bedoeld in artikel 77 van de Grondwet. 23 Dit is niet van toepassing op beoefenaars van een vrij beroep, gedefinieerd in de dienstenwet als elke onderneming die geen koopman is in de zin van artikel 1 van het wetboek van koophandel en die onderworpen is aan een bij wet opgericht tuchtorgaan. Als reden hiervoor wordt in de memorie van toelichting 24 aangehaald dat vrije beroepers, waaronder advocaten, onderworpen zijn aan hun eigen deontologie en autoriteiten die er de eerbieding van moeten afdwingen. Zij blijven wel volledig onderworpen aan de klassieke controles en worden niet onttrokken aan de bevoegdheid van de hoven en rechtbanken overeenkomstig het Gerechtelijk Wetboek. 25 6. Sancties 6.1 Sanctie Overtredingen van de verplichtingen opgenomen in punt 3 en 4 van deze nota worden gestraft met een geldboete van 250 tot 10 000 euro. 26 Overtredingen ter kwader trouw worden met een geldboete van 500 tot 20.000 euro gestraft. 27 6.2 Bevoegdheden van de door de minister aangestelde ambtenaren De door de minister bevoegd voor Economie aangestelde ambtenaren zijn bevoegd om de inbreuken op de verplichtingen opgenomen in punt 3 en 4 van deze nota op te sporen en vast te stellen, 28 onverminderd de bevoegdheden van de officieren van gerechtelijke politie De door deze ambtenaren opgemaakte processen-verbaal hebben bewijskracht tot bewijs van het tegendeel. Een afschrift ervan wordt bij een ter post aangetekende brief met ontvangstmelding binnen dertig dagen na de datum van de vaststellingen, aan de overtreder toegezonden. 29 De ambtenaren mogen, in de uitoefening van hun ambt: 30 - binnentreden tijdens de gewone openings- of werkuren in de lokalen en vertrekken waartoe zij voor het vervullen van hun opdracht toegang moeten hebben; - alle dienstige vaststellingen doen, zich op eerste vordering ter plaatse de documenten, stukken of boeken die zij voor hun opsporingen en vaststellingen nodig hebben, doen voorleggen en daarvan afschrift nemen; 23 Artikel 50 dienstenwet en artikel 2 dienstenwet betreffende bepaalde juridische aspecten bedoeld in artikel 77 van de Grondwet 24 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 77 25 Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2009-2010, nr. 52-2238/001 en 52-2239/01, 77 26 Artikel 51, lid 1, dienstenwet 27 Artikel 51, lid 1 dienstenwet 28 Artikel 52, 1 dienstenwet 29 Artikel 52, 1 dienstenwet 30 Artikel 52, 2 dienstenwet Pagina 5
- tegen ontvangstbewijs, beslag leggen op documenten, stukken of boeken noodzakelijk voor het bewijs van een inbreuk of om de mededaders of medeplichtigen van de overtreders op te sporen; bij ontstentenis van een bevestiging door het openbaar ministerie binnen de vijftien dagen is het beslag van rechtswege opgeheven; - indien zij redenen hebben te geloven in het bestaan van een inbreuk, in bewoonde lokalen binnentreden met voorafgaande machtiging van de rechter van de politierechtbank. De bezoeken in bewoonde lokalen moeten tussen acht en achttien uur en door minstens twee ambtenaren gezamenlijk geschieden. In de uitoefening van hun ambt kunnen de ambtenaren de bijstand van politiediensten vorderen. 31 Onverminderd hun ondergeschiktheid aan hun meerderen in het bestuur, oefenen de gemachtigde ambtenaren deze bevoegdheden uit onder het toezicht van de procureur-generaal, voor wat betreft de taken van opsporing en vaststelling van de in dienstenwet bepaalde inbreuken. 32 Het dient te worden onderstreept dat wanneer bovenstaand beschreven ambt wordt uitgeoefend door de aangestelde ambtenaren, het beroepsgeheim van de advocaat beschermd moet worden. Het is aangewezen dat de werkwijze van de aanwezigheid van de stafhouder of zijn vertegenwoordiger bij huiszoekingen ook wordt toegepast bij bovenstaande onderzoeksmaatregelen, zodat het beroepsgeheim, de vertrouwelijkheid van briefwisseling, etc. van de advocaat niet wordt aangetast. 33 6.3 Regeling in der minne De ambtenaren kunnen, in het licht van de processen-verbaal die een inbreuk vaststellen, aan de overtreders een som voorstellen waarvan de betaling de strafvordering doet vervallen. De tarieven alsmede de wijze van betaling en inning worden vastgesteld door de Koning. De geldsom mag niet hoger zijn dan 10.000 euro, verhoogd met de opdeciemen. 34 De binnen de aangegeven termijn uitgevoerde betaling doet de strafvordering vervallen, behalve indien tevoren een klacht gericht werd aan de procureur des Konings, de onderzoeksrechter verzocht werd een onderzoek in te stellen of indien het feit bij de rechtbank aanhangig gemaakt werd. In deze gevallen worden de betaalde bedragen aan de overtreder teruggestort. 35 Indien een regeling in de minne werd voorgesteld, wordt het proces-verbaal pas toegezonden aan de procureur des Konings, wanneer de overtreder het voorstel van regeling in der minne niet heeft aanvaard. 36 31 Artikel 52, 3 dienstenwet 32 Artikel 52, 4 dienstenwet 33 Zie J. STEVENS, Regels en gebruiken van de advocatuur te Antwerpen, 2 de ed., 1997, Kluwer, Antwerpen, pg. 667-677 34 Artikel 53, lid 3 dienstenwet 35 Artikel 53, lid 4 dienstenwet 36 Artikel 52, 5, lid 2 dienstenwet Pagina 6