Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs
> Colofon 2016 Nederlands Jeugdinstituut Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Auteurs Vincent Fafieanie en Rally Wagemans Fotografie Marsel Loermans, Martine Hoving, Flickr-accounts Learningtour en lottevanboxem Vormgeving Punt Grafisch Ontwerp
De Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling is een landelijk stappenplan dat gevolgd wordt zodra er vermoedens zijn van huiselijk geweld of kindermishandeling. Gebruik van de meldcode geeft professionals houvast bij het signaleren en in gang zetten van interventies opdat het geweld stopt. Alle professionals die met jeugdigen werken, zoals de (jeugd)gezondheidszorg, het onderwijs, de kinderopvang, de jeugdzorg, de maatschappelijke ondersteuning en politie en justitie zijn verplicht de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling te gebruiken bij vermoedens van geweld in huiselijke kring. Zij zijn daarnaast verplicht zich zo nodig te scholen in het gebruik van de meldcode. Gemeenten zijn verplicht een regionaal meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling in te richten, dat de naam Veilig Thuis draagt. In dit meldpunt worden de activiteiten van het eerdere Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en de Steunpunten Huiselijk Geweld samengevoegd. Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs 3
In deze notitie laten we zien dat voor het implementeren van de meldcode in het middelbaar beroepsonderwijs geen nieuwe structuren of procedures nodig zijn. De gangbare ondersteuningsstructuur is hiervoor voldoende. We plaatsen de verplichte stappen van de meldcode in deze ondersteuningsstructuur waarna we enkele voor het onderwijs specifieke aandachtspunten nader toelichten. Naast deze notitie is een toolkit beschikbaar die helpt bij het implementeren van de meldcode. De toolkit bestaat uit het landelijk basismodel Meldcode, ondersteunend trainingsmateriaal, een checklist voor managers en risicotaxatie-instrumenten. Het basismodel Meldcode dient als handreiking voor het opstellen van een code voor de eigen organisatie of beroepsgroep. Hierin beschrijft elke organisatie concreet en nauwkeurig over welke doelgroep het gaat, wat de rol van de beroepskracht is, wie wanneer welke stappen zet en welke functionarissen men desgewenst kan raadplegen. Omdat er momenteel veel verschillende benamingen bestaan (MDO, ZAT, ondersteuningsteam), kiezen we er in deze handreiking voor om te spreken over het multidisciplinaire overleg (MDO) wanneer het een overleg betreft tussen school en externe partners. zedenmisdrijf geldt een meldplicht aan het bestuur, dat met de Vertrouwensinspectie moet overleggen. Criteria voor de inspectie In het kader van haar toezichthoudende taak zal de inspectie scholen op drie punten bevragen, om te bepalen of zij voldoen aan hun plicht met betrekking tot de meldcode: het beschikken over een meldcode; de randvoorwaarden voor toepassing ervan, waaronder de deskundigheidsbevordering van personeel; de feitelijke toepassing van de meldcode. Verplichte meldcode is iets anders dan een meldplicht Scholen zijn verplicht een meldcode te hebben en toe te passen. Dat betekent niet dat er ook een meldplicht bestaat met betrekking tot huiselijk geweld. Bij een meldplicht moet de professional zijn vermoeden van geweld melden bij andere instanties, bijvoorbeeld bij een Meldpunt Veilig Thuis. Die verplichting bestaat niet bij de meldcode HGKM. Door te werken met een meldcode blijft de beslissing om vermoedens van huiselijk geweld en mishandeling wel of niet te melden, berusten bij de professional. In het onderwijs kan die afweging worden gemaakt samen met de partners uit het multidisciplinaire overleg. Geweld in huiselijke kring De meldcode Huiselijk Geweld 1 en Kindermishandeling 2 (HGKM) heeft betrekking op alle vormen van geweld in de huiselijke situatie, zoals mishandeling, seksueel geweld, genitale verminking, eergerelateerd geweld, huwelijksdwang en ouder(en)mishandeling en verwaarlozing. (Kinder)mishandeling komt voor in verschillende vormen, zoals lichamelijke en psychische mishandeling, lichamelijke en psychische verwaarlozing, seksueel misbruik en getuige zijn van huiselijk geweld. De meldcode HGKM heeft tot doel jeugdigen (zowel kinderen als jongvolwassenen), die te maken hebben met een vorm van geweld of mishandeling, eerder passende hulp te bieden, zodat een einde komt aan de (bedreigende) situatie. Hiertoe biedt de meldcode stappen en handvatten aan professionals voor signalering en het verder handelen bij (vermoedens van) huiselijk geweld en kindermishandeling. Intimidatie of geweld (waaronder ongewenste intimiteiten) door beroepskrachten zijn niet opgenomen in de meldcode. Naast de Meldcode HGKM kent het onderwijs ook de meld- en aangifteplicht bij seksueel geweld en seksuele intimidatie binnen het onderwijs. Deze wet verplicht scholen tot een zorgvuldig omgaan (met een vermoeden van) strafbare feiten, gepleegd binnen de schoolsituatie. Bij vermoeden van een Beroepsgeheim en meldrecht Hulpverleners die hulp, zorg, steun of een andere begeleiding bieden, hebben vaak een beroepsgeheim. Hierdoor mag de hulpverlener geen informatie over de cliënt aan anderen geven. Behalve als de cliënt daarvoor toestemming geeft. De cliënt kan zich hierdoor vrij voelen om alles te vertellen. Maar het kan in het belang zijn van de cliënt als een hulpverlener vertrouwelijke gegevens uitwisselt met anderen. Daarom is in de wet meldcode HGKM een meldrecht voor huiselijk geweld opgenomen. Een meldrecht houdt in dat professionals met een beroepsgeheim (vermoedens van) huiselijk geweld mogen melden bij Veilig Thuis. Ook zonder toestemming van de betrokkenen. Basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Het basismodel biedt een stappenplan voor het handelen bij signalen of vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Die stappen zijn: 1. in kaart brengen van signalen; 2. collegiale consultatie en zo nodig raadplegen van Veilig Thuis: het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. Of een deskundige op het gebied van letselduiding; 3. gesprek met de betrokkene(n); 1 Voor het begrip huiselijk geweld sluit het basismodel aan bij de definitie in de Wet maatschappelijke ondersteuning. 2 In het basismodel is voor het begrip kindermishandeling aansluiting gezocht bij de begripsomschrijving in de Jeugdwet. 4 Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs
4. wegen van het huiselijk geweld of de mishandeling. En bij twijfel altijd Veilig Thuis raadplegen; 5. beslissen over zelf hulp organiseren of melden. Beroepsgroepen en organisaties kunnen het basismodel als onderlegger gebruiken voor het opstellen van hun eigen meldcode. De ondersteuningsstructuur in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) Bij de inpassing van de meldcode in de ondersteuningsstructuur van het mbo wordt duidelijk dat het niet alleen gaat om kindermishandeling. Het gaat ook om mishandeling van jongvolwassenen en volwassenen. Om die reden gebruiken we vanaf nu de term mishandeling in plaats van kindermishandeling. huiselijk geweld of het melden aan Veilig Thuis is het multidisciplinaire overleg de aangewezen plek. Hier kunnen de signalen van de school gedeeld worden met de zorgpartners om tot een afgewogen aanpak te komen. De meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling in de ondersteunings route van het mbo Onderstaand zijn de stappen van het basismodel van de meldcode HGKM vertaald naar het mbo. Van de opeenvolging van de beschreven stappen kan worden afgeweken op grond van specifieke factoren. Zo kan er vanuit de begeleidingsrelatie al eerder contact zijn met ouders dan bij stap 3. Of kan vanuit de weging van de ernst van een signaal na stap 1 via consultatie direct worden overgegaan tot melding. De ondersteuningsstructuur in het mbo kent diverse functionarissen die achtereenvolgens ingeschakeld worden wanneer de problematiek van studenten gezien zwaarte en complexiteit daarom vraagt: Loopbaanbegeleiders en taakdocenten-zorg verzorgen de basisbegeleiding; Meer specialistische begeleiders zoals begeleiders vanuit het servicecentrum, schoolmaatschappelijk werkers, vertrouwenspersonen en GGD-artsen of verpleegkundigen bieden aanvullende, meer specifieke vormen van begeleiding; Het intern zorgteam zorgt voor smalle multidisciplinaire weging en afstemming; Het multidisciplinaire overleg zorgt voor brede multi disciplinaire weging en afstemming. Voor weging en hulpverlening bij mishandeling en Ook geldt het volgende: het basismodel Meldcode HGKM gaat uit van het al dan niet wegnemen van zorgen en niet enkel het wel of niet bevestigen van signalen om tot een volgende stap over te gaan. Het kan natuurlijk zijn dat na een stap de signalen niet bevestigd zijn, bijvoorbeeld na een gesprek met de student en/of ouders. Maar dat hoeft niet te betekenen dat de zorgen van de onderwijs kracht verminderd zijn. Als de zorgen nog steeds bestaan, kan dat juist reden zijn om de volgende stap toch te zetten. Zorg voor verslaglegging van genomen stappen, acties, gebeurtenissen en feiten. Leg signalen vast, evenals (de uitkomsten van) gesprekken die over signalen zijn gevoerd en de besluiten. Deze informatie is nodig wanneer men bij stap vijf besluit om over te gaan tot een melding bij Veilig Thuis. Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs 5
Stap 1: Signaleren en in kaart brengen van signalen Docenten, baliemedewerkers, loopbaanbegeleiders, vertrouwenspersonen, schoolmaatschappelijk werkers, conciërges en veiligheidsfunctionarissen. Zij kunnen allemaal te maken krijgen met signalen van huiselijk geweld of mishandeling. Die signalen zijn meestal niet eenduidig. Veel signalen kúnnen wijzen op mishandeling, maar ook te maken hebben met andere dingen. Het is dus zaak om zorgvuldig om te springen met de interpretatie van signalen en het is belangrijk deze signalen te delen met collega s. Signalen zijn mogelijk te verbinden met reeds beschikbare informatie uit de overdracht met de voorgaande school en eventuele gegevens uit de intake. De beroepskracht legt de signalen vast, evenals (de uitkomsten van) gesprekken die hij/zij over de signalen voert, de stappen die hij/zij zet en de besluiten die hij/zij neemt. Stap 2: Collegiale consultatie Signalen bespreken, zeker als het gaat over huiselijk geweld of mishandeling, zorgt voor betere oordeelsvorming en bovendien voor toenemende deskundigheid binnen het team. Het is dus zaak om signalen te delen met collega s. In eerste instantie is dat de taakdocentzorg (of de zorgcoördinator). De taakdocent-zorg doet navraag bij andere, bij de student betrokken, collega s. Wanneer de signalen bevestigd worden, of de zorgen blijven bestaan, dan volgt stap 3: het bespreken van de signalen met de student. Er wordt besloten wie dat gaat doen en het gesprek wordt voorbereid met een ter zake deskundige (bijvoorbeeld de schoolmaatschappelijk werker of de vertrouwenspersoon). Ook kan advies worden ingewonnen bij Veilig Thuis. De melder wordt over stap 3 geïnformeerd en er wordt hiervan een aantekening gemaakt in het zorgdossier. de student uitnodigt om daarop te reageren; en pas na deze reactie zo nodig komt met een interpretatie van wat hij heeft gezien en gehoord en wat hem in reactie daarop verteld is. Wanneer de signalen in het gesprek met de student bevestigd worden, of de zorgen blijven bestaan, dan volgt stap 4. De melder wordt hierover geïnformeerd. Wanneer de signalen niet herkend worden en de zorgen zijn weggenomen, dan wordt de melder geïnformeerd en worden voorlopig geen verdere stappen ondernomen. Als het vermoeden bestaat dat de student het contact met school zal verbreken of zich, als mogelijke dader, zal afreageren op het slachtoffer, kan worden afgezien van een gesprek met de student. Dan volgt, na overleg met de zorgcoördinator, direct bespreking in het multidisciplinair overleg (stap 4). Stap 4: Wegen van de aard en ernst van het huiselijk geweld of mishandeling De signalen en vermoedens worden besproken met de zorgcoördinator ter voorbereiding van bespreking in het multidisciplinaire overleg. Bespreking in het interne zorgteam, onderdeel van de gangbare ondersteuningsroute, kan overgeslagen worden. Wanneer duidelijk is dat multidisciplinair overleg wenselijk is, wordt direct gekozen voor de brede weging in het multidisciplinaire overleg. Het multidisciplinaire overleg bespreekt de signalen, het ingewonnen advies bij collega s en de informatie uit het gesprek met de student. Gezamenlijk wordt de zwaarte, de aard en de ernst van de vermoedens gewogen. De aanwezige kennis en ervaring wordt gebundeld en vormt de basis voor de gezamenlijke aanpak. Wanneer de signalen niet herkend worden en de zorgen zijn weggenomen, dan wordt de melder geïnformeerd en worden voorlopig geen verdere stappen ondernomen. Stap 3: Gesprek met de student De loopbaanbegeleider of de taakdocent-zorg bespreekt de signalen en vermoedens met de student. Door te vragen naar de mogelijke oorzaken van het gedrag van de student kunnen zorgen verduidelijkt, ontkracht of bekrachtigd worden. De schoolmaatschappelijk werker, vertrouwenspersoon of andere functionarissen met ervaring op dit terrein kunnen ondersteunen bij het gesprek of voeren het gesprek met de student zelf. Stap 5: Beslissen Het multidisciplinaire overleg organiseert en coördineert de noodzakelijke hulp en geeft handelingsadviezen aan de school. Daarnaast overleggen de partijen in het multidisciplinaire overleg of er gemeld wordt bij Veilig Thuis en zo ja, door wie. Met Veilig Thuis wordt besproken wat het multidisciplinaire overleg, binnen de grenzen van de gebruikelijke werkzaamheden, zelf kan doen om de student en andere gezinsleden tegen het risico van huiselijk geweld of mishandeling te beschermen. In het multidisciplinaire overleg wordt afgesproken wie de student en/of ouders informeert over de uitkomsten van de bespreking en de eventuele melding bij Veilig Thuis. In het gesprek met de student gaat het er om dat de loopbaanbegeleider of taakdocent-zorg: het doel van het gesprek uitlegt; de signalen, dit wil zeggen de feiten die zijn vastgesteld en de waarnemingen die zijn gedaan, bespreekt; Op de volgende pagina leggen we in een stroomschema de relatie tussen de stappen in het basismodel meldcode en de zorgstructuur in het mbo. 6 Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs
Stroomschema Stap 1 Signaleren en noteren Docent/loopbaanbegeleider vermoedt huiselijk of relationeel geweld Bevestiging signalen terugkoppelen. Stap 2 Collegiale consulatie Docent/loopbaanbegeleider delen vermoedens met collega s en taakdocent zorg. Signalen niet herkend. Blijf student observeren. Ja Bevestiging? Nee, zorgen zijn weggenomen Ja Nee, maar zorgen blijven bestaan Ja Stap 3 Gesprek met student Docent/loopbaanbegeleider of deskundigen vragen student naar oorzaak signalen/gedrag om zorgen te delen en na te gaan waar gedrag/signalen vandaan komen. Bevestiging? Nee, zorgen zijn weggenomen Ja Nee, maar zorgen blijven bestaan Stap 4 Wegen aard en ernst Signalen delen met zorgcoördinator en bespreking in multidisciplinair overleg voorbereiden. Partners in het multidisciplinair overleg wegen signalen en stellen een aanpak vast na dit overleg. Terugkoppelen naar student (ouders) en signaleerder. Stap 5 Beslissen Partners in het multidisciplinair overleg beslissen na weging signalen. Melding bij Veilig Thuis dan wel hulp multidisciplinair overleg-partner en coördinatie hulp. Terugkoppelen naar student (ouders) en signaleerder. Melding Veilig Thuis Hulpverlening door multidisciplinair overleg (partners) Hulpverlening door multidisciplinair overleg (partners) geen effect: alsnog melding. Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs 7
8 Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs
Aandachtspunten en dilemma s Hoewel de stappen van de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling eenvoudig in te passen zijn in de bestaande ondersteuningsroute, zijn er wel enkele punten die specifieke aandacht vragen. Signaleren in de school Mishandeling en huiselijk geweld, loverboys, eergerelateerd geweld of ouder- en ouderenmishandeling zijn beladen onderwerpen waarvoor direct betrokkenen zich vaak schamen en zwijgen. Het komt dan ook niet vaak voor dat jongeren uit zichzelf met hun begeleiders hierover spreken. Men spreekt hier ook wel van het horen-zien-en-zwijgen-syndroom, wat niet alleen speelt voor de direct betrokkenen maar ook voor zogenaamde omstanders, zoals professionals in het onderwijs. Ook zij aarzelen vaak om (vermoedens van) huiselijk geweld of mishandeling ter sprake te brengen. Daarom is het van belang om bij mogelijke signalen altijd te overleggen met collega s of zorgfunctionarissen in de school. Handelingsverlegenheid is begrijpelijk, maar niets doen is geen optie. Communiceren met ouders De ouders/verzorgers van elke student zijn de eerste samenwerkingspartners voor de school. Het actief in gesprek gaan met student en ouders/verzorgers wordt belangrijker, naarmate er sprake is van extra zorgen. Vooral bij gevoelige onderwerpen als (vermoedens van) mishandeling en huiselijk geweld is het noodzakelijk bij elke stap in gesprek te blijven met de student en zijn omgeving (ouders/verzorgers). Indien de student minderjarig is zal hierover normaal gesproken een gesprek met de ouders worden gevoerd. Vanaf 16 jaar dient de student hiervoor toestemming te geven. Kloppen de vermoedens, (h)erkent men de signalen, is opschaling noodzakelijk, is de geboden hulp effectief? Wanneer student/ouders gaan meewerken bij het zoeken van een oplossing, maakt dat de kansen op succes aanmerkelijk groter. Let wel: Een gesprek met (een van) de ouders kan echter achterwege blijven in verband met de veiligheid van de student of die van anderen. Er kunnen goede redenen zijn om aan te nemen dat de student risico loopt bij het bespreken van de zorgen met de ouders. Dat is vooral aan de orde als er door de student rechtstreeks met de loopbaanbegeleider of een taakdocent-zorg is gesproken over een bedreigende thuissituatie. Ook rondom eergerelateerd geweld is alertheid rondom het bespreken met ouders van belang. Bij vermoedens hiervan is bespreken met ouders vaak niet helpend. Hierover kan deskundig advies worden ingewonnen bij Veilig Thuis of via www.fier.nl. Melden bij Veilig Thuis Als in het multidisciplinaire overleg wordt vastgesteld dat er reële vermoedens bestaan van mishandeling of huiselijk geweld maar (verdere) inzet van hulpverlening geen verbetering brengt, zal besloten worden tot een melding bij Veilig Thuis. Een melding bij Veilig Thuis wordt in principe op naam gedaan. Veilig Thuis zal in het daaropvolgende contact met de student/ouders kenbaar maken wie de melding heeft gedaan. De melder kan dan te maken krijgen met afwijzende en soms agressieve reacties van student/ouders met als gevolg een volledig gebrek aan medewerking. Docenten en/of begeleiders van scholen zijn daarom vaak terughoudend als het gaat om een melding bij Veilig Thuis. Het risico bestaat namelijk dat de schoolloopbaan in het gedrang komt en dat daardoor de problemen alleen maar groter worden. Het is om die reden aan te bevelen om één van de partners in het multidisciplinaire overleg te vragen de melding te doen. Soms is lastig te bepalen wie dat het beste kan doen omdat ook hulpverleners van buiten de school belang kunnen hebben bij het in stand houden van een vertrouwensrelatie met de student/ouders. In sommige gevallen heeft een beroepskracht, zoals een docent, huisarts of maatschappelijk werker, op grond van wettelijke regels het recht om anoniem te blijven ten opzichte van het gezin. Namelijk wanneer bekendmaking van de identiteit van de melder: een bedreiging vormt of kan vormen voor het kind of voor andere (minderjarige) kinderen in het gezin; een bedreiging vormt of kan vormen voor de melder zelf of zijn/haar collega s, of de vertrouwensrelatie tussen de melder en het gezin verstoort of kan verstoren. Ook dit zal in het multidisciplinaire overleg besproken worden en beargumenteerd worden voorgelegd aan Veilig Thuis. Als met de melder is afgesproken dat de melder anoniem blijft voor het gezin, dan zorgt Veilig Thuis ervoor dat deze informatie zo in het dossier wordt opgeslagen. De student/ouders kunnen dan uit het dossier de identiteit van de melder niet achterhalen. De melding wordt onderbouwd met zoveel mogelijk feiten en gebeurtenissen die geconstateerd zijn door de school en de zorgpartners. Het multidisciplinaire overleg stemt bij de melding met Veilig Thuis af wat zij na de melding, binnen de grenzen van hun gebruikelijke werkzaam heden, zelf kunnen doen om de student en de gezinsleden tegen het risico van huiselijk geweld of mishandeling te beschermen of escalatie te voorkomen. Veilig Thuis is verplicht om de melder te informeren over de stappen die zijn gezet om de situatie voor de student te verbeteren. Daarbij geldt als regel dat de mate waarin de melder betrokken is bij het gezin, bepalend Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het middelbaar beroepsonderwijs 9
is voor de hoeveelheid informatie die Veilig Thuis aan de melder verstrekt. Wanneer er door inzet vanuit het multi disciplinaire overleg hulpverlening op gang komt die het gewenste resultaat oplevert, is een melding bij Veilig Thuis niet nodig. Het gaat immers primair om het aanpakken van het probleem en niet om het registreren van het aantal gevallen van mishandeling en huiselijk geweld. Uiteraard is het wel noodzakelijk om vast te stellen dat mishandeling en huiselijk geweld zijn gestopt. Zo niet, dan is melding bij Veilig Thuis weer aan de orde. Mogelijkheden tot preventie Mishandeling of huiselijk geweld begint niet van de een op de andere dag. Door tijdig signaleren van opvoedingsonmacht kan soms erger worden voorkomen. Ook voor lichting over dit onderwerp, het weerbaar maken van jongeren en jonge moeders bij problemen in de relatie, het onder de aandacht brengen van de vertrouwenspersoon of Veilig Thuis, kan voorkomen dat de stap naar geweld als enige uitweg uit een moeilijke situatie wordt gezien. Nuttige informatie Het basismodel voor de meldcode is te vinden op www.meldcode.nl. Voor advies of hulp is Veilig Thuis telefonisch te bereiken via 0800-2000 (gratis en 24/7 bereikbaar). Informatie is te raadplegen op www.vooreenveiligthuis.nl. 10 Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling in het Middelbaar Beroepsonderwijs
Nederlands Jeugdinstituut Postbus 19221 3501 DE Utrecht T 030 230 6344 E info@nji.nl www.nji.nl