Preek Jeremia 29:1-14 en Johannes 17:9-19 de ballingschap (preek in de serie Oude Testament) Liturgie 11 maart 2012 - ds. D. Vonck te Houten Votum/ zegengroet Gezang 148 Gebed Kinderen naar Kidspoint / Paasproject Avondmaalsformulier 5 Apost. Belijdenis Gezang 161:1,4 Viering Gezang 111 Gebed Lezing: Jeremia 29:1-14 Johannes 17:9-19 Preek Oude Testament 6b Leven in ballingschap Psalm 126 Dankgebed en Voorbede Collecte (luisteren: Sons of Korah Psalm 137 http://www.youtube.com/watch?v=lvhbd_g2aqy) Gezang 115 Zegen Geliefde broers, zussen, We gaan met elkaar stilstaan bij het onderwerp van de ballingschap; we hebben ervoor gekozen hebben om bij het Oude Testament stil te staan en gedurende een jaar alle boeken en vooral ook alle tijden eens door te lopen. Vorige keer hebben we de periode van de Koningen besproken en gezien dat het een neergaande lijn was; de grote koning David en koning Salomo en daarna steeds een neergaande lijn met koningen die God niet eerde en die uiteindelijk ook niet goed voor het volk zorgden. Dan komt op den duur de periode van de ballingschap. De eerste vraag waar we bij stil zullen staan is: wat is de ballingschap precies? Waar hebben we het dan over? Daarna kijken we naar Jeremia 29, het gedeelde dat we met elkaar hebben gelezen om helder te krijgen wat er nu zo bijzonder is aan deze brief van Jeremia; wat is nu eigenlijk de boodschap? Tenslotte stellen we de vraag: wat heeft dit nu voor betrekking op ons eigen leven. Want het is heel interessant en ook goed om allemaal te weten, maar het is een terecht vraag: op wat voor manier kan het ons leven en ons geloofsleven versterken? Daar zullen we expliciet bij stilstaan. 1
Wat is (de) ballingschap De eerste vraag: wat is nu precies de ballingschap? Je zou kunnen zeggen: het is een soort oorlogstactiek die werd gebruikt in de tijd waarover we het nu hebben. Kijk eens naar de landkaart (zie dia 2 van de ppt): links ligt Israël en Egypte. Ongeveer 700 v. Chr. kwam het rijk van Assyrië, daar kom ik zo meteen nog even op terug. Assur werd een grote macht. Zij begonnen in 734 v. Chr. de tactiek te gebruiken om bij volken en stammen van de overwonnen steden de mensen die daar woonden mee te nemen, te deporteren zeg maar. En dan ging het vooral om de mensen die belangrijk waren. Op die manier zorgden zij ervoor dat die regio zo verzwakt werd dat alleen de arme mensen achterbleven, wat vaak nog aangevuld werd met mensen die ergens anders vandaan kwamen. Ze gebruikten de mensen die veel talenten hadden voor hun eigen bestuur in de bijbel zie je dat bijvoorbeeld heel duidelijk bij Daniël- of zorgden er in ieder geval voor dat die mensen goed onderworpen bleven aan hun macht. Een hele slimme tactiek. Zo gebeurde dat ook op de gele lijn die je in de landkaart ziet. Die lijn was de belangrijkste route naar Egypte. Het was een handelsroute en je kunt je voorstellen dat er geregeld ook ruzie en problemen waren. Je ziet bij de uitbreiding Assur en later ook bij Babel dat langs deze lijn, die dus precies door Israël loopt, vaak oorlogen en conflicten plaatsvonden. Uiteindelijk zie je in 722 v. Chr. dat het bovenste gedeelte van Israël, het Tienstammen Rijk weggevoerd wordt. Een aantal jaren later is niet langer Assur aan de macht, maar Babel en ook Babel zorgt ervoor dat zij heel snel die gebieden onder hun controle krijgen. Dan wordt ook het onderste gedeelte van Israël, het Tweestammen Rijk met de hoofdstad Jeruzalem, in een aantal fasen meegenomen naar Babel. Het was dus een tactiek die in die tijd gebruikt werd. Toch wordt er in de bijbel wel redelijk uitgebreid over gesproken. Niet alleen vanwege het bijzondere van die tactiek, maar vooral omdat het een hele belangrijke periode is in de geschiedenis van het volk. Zoals je kan zeggen dat in onze beleving de Tweede Wereldoorlog een hele belangrijk tijd is geweest van maar vijf jaar, maar het was een hele belangrijke tijd in onze geschiedenis. Zo kun je dat ook zeggen als het ging om Israël en Juda. Nogmaals, om een beetje helder te krijgen wanneer het ongeveer was, dan zie je dat het ongeveer in dit tijdsbestek gebeurde zoals je kunt zien op dia 4 in de ppt. Ik heb de Rijken er ook even bij gezet. Je ziet dat Assur een grote macht wordt met de hoofdstad Ninevé en in 722 v. Chr. wordt Israël dan weggevoerd. Daarna komt het rijk van Babylonië met de hoofdstad Babel en je ziet al heel snel dat er uitbreiding van de macht komt. In 597 v. Chr. wordt koning Jojachin met de koningin-moeder en tienduizend belangrijke mensen weggevoerd. Een aantal jaren later, in 586 v. Chr. wordt er nog een gedeelte weggevoerd en dan wordt ook Jeruzalem en de tempel verwoest, de tempel waar God wilde wonen, waar Hij te vinden was. Je ziet dat het voor een bepaalde periode is, want daarna komt er weer een nieuw rijk: Perzië. Babylonië heeft dus uiteindelijk niet zo lang bestaan als een grote macht in het Midden-Oosten. Direkt aan het begin eigenlijk van de Perzische Rijk geeft koning Cyrus aan: ik wil dat jullie terugkeren. Jullie mogen teruggaan naar Jeruzalem en daar weer de tempel gaan bouwen. Dus als je het hebt over de ballingschap, dan heb je het eigenlijk over deze periode. 2
Dit zijn twee algemenere dingen die misschien een beetje afstandelijk zijn, gewoon kennis, maar in de bijbel wordt ook heel duidelijk dat de ballingschap een straf van God is én een keuze van het volk. Het is niet zomaar een periode waarvan je zegt: dat overkwam ons. Nee, in de bijbel wordt heel duidelijk: daar gebeurde iets en dat gebeurde niet zomaar op wereldschaal daar zaten grotere machten achter. God zegt in Jeremia 18 eigenlijk een beetje het tegenovergestelde wat wij net gelezen hebben: 11 Daarom, zeg tegen de inwoners van Juda en Jeruzalem: Dit zegt de HEER: Uit mijn hand komt onheil over jullie en ik beraam kwade plannen. Dat is wat God zegt tegen Zijn volk: Breek met je kwalijke praktijken, beter je leven. Jullie leven daar als Mijn volk, maar jullie eren Mij helemaal niet, jullie hebben Mij helemaal niet centraal. Je hebt allerlei afgoden en maakt je druk over van alles en nog wat maar niet over Mij. En dan komt de reactie: 12 Maar Jeremia, Ik weet nu al wat ze gaan zeggen, zegt God - ze zullen antwoorden: Laat ons begaan, we willen onze eigen plannen volgen. Ze zullen zeggen dat ze zich alleen willen laten leiden door hun koppig en boosaardig hart. Daar wordt het eigenlijk al voorspeld en je ziet het steeds weer terugkomen, in 2 Koningen 17: 2-23 lees het thuis nog maar eens na- 13 Telkens opnieuw vermaande de HEER Israël en Juda bij monde van de profeten en de zieners: Keer terug van jullie dwaalwegen en houd je aan mijn geboden en bepalingen, aan de wet die ik jullie voorouders heb opgelegd en die jullie door mijn dienaren de profeten is overgeleverd. 14 Maar even halsstarrig als hun voorouders, die geen vertrouwen stelden in de HEER, hun God, weigerden de Israëlieten te luisteren. Steeds weer vermaande God door mijn Profeten: keer terug en richt je op Mij, jullie zijn Mijn volk, jullie zijn een bijzonder volk, maar steeds weer deden ze het niet. Ze keerden zich af, hadden afgoden en weigerden ze te luisteren. Zo zie je uiteindelijk gebeuren dat God zegt: en nu is het genoeg. De brief van Jeremia 29 En dan het bijbelgedeelte in Jeremia 29 dat we met elkaar gelezen hebben: 1 Hier volgt de brief die de profeet Jeremia vanuit Jeruzalem heeft gestuurd Jeremia die tegen het volk al heel vaak had moeten zeggen: mensen, luister nou, dit gaat mis. God zal dit straffen. Niet omdat Hij zo graag straft, maar omdat jullie niet luisteren. Jullie zijn Zijn volk. Hij had het steeds weer herhaald, maar steeds weer was hij aan de kant gezet. Er waren aanslagen op hem gepleegd en hij werd weg gezet. Dan gebeurt in 579 v. Chr. dat een heel groot gedeelte wordt meegenomen en daar lezen we over. 2 Hij schreef deze brief toen koning Jechonja, de koningin-moeder, de hovelingen, de leiders van Jeruzalem en Juda en de smeden en wapenmakers belangrijke mensen uit die tijd- al uit Jeruzalem waren weggevoerd. Jeremia blijft achter. Jeremia is niet belangrijk genoeg om meegenomen te worden; van een kale kip kun je niet plukken. Juist de arme mensen bleven achter, want daar had je niet zoveel van te vrezen. En dan stuurt hij deze brief mee met het gezantschap dat naar Babel gaat. Dan volgt de brief: 4 Dit zegt de HEER van de hemelse machten, de God van Israël, Het is niet een brief waarin Jeremia zijn visie uiteenzet. Nee, Jeremia zegt: God heeft jullie daar ver weg iets te vertellen. 4 Dit zegt de HEER van de hemelse machten, de God van Israël, tegen de ballingen die hij vanuit Jeruzalem naar Babel heeft laten voeren: 3
God zelf heeft er voor gezorgd dat jullie daar zitten, zegt Jeremia, hij heeft ze daarheen geleid. En dan komt de inhoud van de brief: 5 Bouw huizen en ga daarin wonen, leg tuinen aan en eet van de opbrengst, 6 ga huwelijken aan en verwek zonen en dochters, zoek vrouwen voor je zonen en huw je dochters uit, zodat zij zonen en dochters baren. Jullie moeten in aantal toenemen, niet afnemen. 7 Bid tot de HEER voor de stad waarheen ik jullie weggevoerd heb en zet je in voor haar bloei, want de bloei van de stad is ook jullie bloei. Dat is zoiets als in de Tweede Wereldoorlog zeggen tegen de Hollanders: jullie mogen niet in het verzet gaan, leg je erbij neer 8 Dit zegt de HEER van de hemelse machten, de God van Israël: Laat je niet misleiden door je profeten en waarzeggers. Hecht geen geloof aan hun dromen; ze dromen slechts wat jullie wensen. Je moet je voorstellen dat naar Babel profeten waren meegegaan die tegen het volk zeiden: weet je, de Here zal ons wel redden echt wel, want hier horen wij niet vertrouw er maar op, ik heb een visioen gekregen en over een aantal dagen zullen we weer terugkeren naar ons land en zullen we de tempel weer kunnen bouwen enz. Dat is wat de mensen wilde horen; het valt wel mee het komt weer goed er is hoop Maar de boodschap van Jeremia is echt totaal anders; jullie zitten hier en jullie zullen hier nog wel een tijdje blijven. 10 Dit zegt de HEER: Als er in Babel zeventig jaar voorbij zijn, zal ik naar jullie omzien. God maakt duidelijk: nee, die periode is veel langer en Ik zit hier achter. Jullie moeten deze straf dragen. Het feit dat je hier zit, heb je aan jezelf te danken. Laat je niet misleiden door wat je graag wilt horen, nee, Ik ben hierin aanwezig en als je Mijn wil wilt leren kennen, dan is dit het. En het doet zeer. Als je deze tekst zo leest, denk je: wat mooi dat God zegt bouw huizen, ga leven, maar ik hoop dat je voelt het zeer heeft gedaan in die tijd; hoe kan God dat van ons vragen hier in de vreemde! Even voor de kinderen: wie krijgt er wel eens straf en wat moet jij als je straf krijg? Naar de gang. precies, en op den duur denk je: nu vind ik het wel lang genoeg geweest Dat kan ik me wel voorstellen, zo was het bij mij ook. Misschien moet je de ballingschap ook een beetje zo zien. Het volk Israël moest op de gang. Niet om voor altijd op de gang te blijven, maar wel om een tijdje lang goed na de denken over waar ze mee bezig zijn. En daarom gaat het hier namelijk verder: 10 Dit zegt de HEER: Als er in Babel zeventig jaar voorbij zijn, zal ik naar jullie omzien. Niet dat God helemaal niet meer dacht aan Zijn volk, net zo min als je je kind op de gang hebt gezet en allerlei andere dingen gaat doen en het helemaal vergeet dat is niet de bedoeling. Wat hier staat is: dan zal God zich weer naar hen toewenden, dan zal Hij weer naar het volk toekomen. Zeventig jaar is een periode waarvan je kunt zeggen dat het best een lange periode is en tegelijkertijd als je het op de schaal bekijkt, valt het ook nog wel weer mee. Wie goed geteld heeft zal zeggen: ho, ho, het is veel minder dan zeventig jaar maar die zeventig jaar heeft betrekking op de tijd dat Babel de wereldmacht zou zijn. En in die jaren zullen kinderen geboren worden. En in die jaren zullen nieuwe generaties ontstaan. Er zullen zo n drie à vier generaties ontstaan en daarmee wijst dat ook terug op wat je bijvoorbeeld in de wet tegenkomt: wanneer jullie ontrouw zijn zal ik dat bezoeken aan de kinderen tot het derde 4
en vierde geslacht wanneer zij Mij haten, maar trouw zal Ik blijven tot in het duizendste geslacht wanneer zij Mij liefhebben. Zo spreekt God ook hier Zijn woorden uit. Dan zal ik mijn belofte gestand doen door jullie naar Jeruzalem te laten terugkeren. 11 Mijn plan met jullie staat vast spreekt de HEER. Ik heb jullie geluk voor ogen, niet jullie ongeluk: ik zal je een hoopvolle toekomst geven. Schitterende woorden, maar geen woorden die je zomaar eventjes kunt plakken en zeggen: kijk, dit is wat God altijd zegt Het staat heel duidelijk in het kader dat God heeft gezegd: ho stop, Ik wil opnieuw jullie toewijding hebben. Wat heeft ons dit te zeggen? Tenslotte de vraag over de toepassing naar nu. Wat heeft ons dit nu te zeggen? Hoe kun je hier nu zelf in deze tijd iets van leren? Deze middag zou ik willen aanreiken: zie je eigen leven nou eens door de bril van de ballingschap. Je zou kunnen zeggen: de mensheid hier leeft in ballingschap. We zijn gemaakt en bedoelt om te leven bij God. Zo is de mens gemaakt in het Paradijs, om heel dicht te leven in Zijn nabijheid. Maar wij zijn gescheiden van God. Waarom? Omdat het de straf is op de ongehoorzaamheid. Van Adam en Eva zul je dan zeggen. ja, dat klopt, maar ook in Babel werden er nieuwe generaties geboren die daar zaten en die daarmee te maken hadden en die op den duur bij zichzelf ontdekten: als ik daar gestaan had, was ik dan anders geweest? Ook wij leven hier als het ware als ballingen, gescheiden van God, als straf op de zonde. In de bijbel zie je dat verschillende keren terugkomen: dat we leven als vreemdelingen op aarde. Je ziet het in Hebreeën al als gesproken wordt over de geloofshelden: en zij leefden als vreemdelingen en bijwoners (Hebreeën 11:13) En in 1 Petrus 2 worden de gelovigen ook zo aangesproken 11 Geliefde broeders en zusters, u bent als vreemdelingen die ver van huis zijn.. Wat heeft dat dan te zeggen, wanneer je jezelf op zo n positie mag zetten als je het leest? Dat God zegt: ho, wacht even, dat betekent niet dat je als christen je niet hoeft in te zetten en je aan deze wereld helemaal moet onttrekken. Allerminst! Zet je in voor deze wereld. Leef in die wereld. Zorg dat je daarin in aantal toeneemt en niet afneemt. Bid voor de stad waarin je leeft, voor je omgeving, voor de buren, voor de mensen die je kent, want haar bloei is ook jullie bloei, zegt God. Tegelijk zegt God daar ook in: houvast, mijn plan met jou, met jullie staat vast! Nee, je bent nog in de vreemde hier op aarde. Nee, zoals je het leven hier meemaakt, zo is het niet bedoeld. Sterker nog: Ik ga het nieuw maken. Ik heb een hoopvolle toekomst voor jullie allemaal. 5
Mijn plan met jullie staat vast. Als jullie Mij zoeken, zullen jullie Mij vinden. Maar, zal iemand zeggen: wacht even, hoe zit het dan met Jezus? Jezus is toch gekomen? Kun je zeggen dat wij in de ballingschap zitten, want Jezus is toch gekomen om ons te redden? We kunnen toch weer vrij bij God komen? Ik denk dat je daarin helemaal gelijk hebt. Ik kwam ergens een preek tegen met de titel de ballingschap voorbij en ik denk dat je dat ook kunt zeggen. Jezus heeft inderdaad de straf gedragen. Jezus was pas een echte balling, die bij God wegging om naar deze wereld te komen. En dan ook nog eens om onze straf te dragen. Daarom zegt Efeziërs 2 ook: 19 Zo bent u dus geen vreemdelingen of gasten meer, maar burgers, net als de heiligen en huisgenoten van God daarom zijn jullie kinderen van God. En dat is wat wij hier gedenken als we avondmaal vieren; dat we niet bang hoeven zijn voor de straf van God, allerminst, maar dat we juist één met Hem mogen zijn, heel dicht bij Hem mogen komen. Nu al. Voor ieder mens geldt: wanneer je Mij zoekt, dan zul je Me vinden. Wanneer je Mij echt oprecht zoekt en naar Mij vraagt, dan zal Ik antwoorden. Toch kun je zeggen: ondanks dat Jezus gekomen is, leven we hier nog wel als vreemdelingen op aarde en daarom hebben we met elkaar gelezen uit Johannes 17 waar Jezus bidt voor Zijn mensen. Waar Jezus hier heel specifiek voor Zijn apostelen bidt, kun je toch die lijn breder doortrekken, want zij zijn van Hem, zegt Hij daarvoor. Ze zijn één met Hem en Hij zegt vervolgens: Maar God, 15 Ik vraag niet of u hen uit de wereld weg wilt nemen, maar of u hen wilt beschermen tegen de duivel. Ik heb hen Uw naam gegeven, de wereld haat hen. 16 Ze horen niet bij de wereld, zoals ik niet bij de wereld hoor. En het kan geen kwaad om daar over na te denken, zeker in deze lijdenstijd waarin we vooruit kijken naar Pasen, maar hoe merk ik dan bij mezelf dat ik ergens ook een vreemdeling bent? Of ben ik hier zo ingeburgerd zoals de Israëlieten op den duur daar ook zo ingeburgerd waren, dat ze zeiden: maar waarom zouden we nog teruggaan naar Jeruzalem. Of ben ik hier zo ingeburgerd in deze wereld en vind ik het leven daarin zo normaal, dat ik zeg: waarom zou ik naar meer zoeken of naar meer verlangen? Ten diepste zou je kunnen zeggen: wij horen hier niet gescheiden van God te leven. Dat geeft heel veel troost in tijden van moeite, van pijn en van lijden; maar ho, wacht even, deze wereld wacht er op dat ze bevrijd wordt. We kunnen onszelf nog steeds zien als vreemdelingen op aarde. Maar tegelijkertijd heel belangrijk om te beseffen: niet als straf, niet langer uit straf dat God ons hier laat en wij zullen voelen en zullen ervaren hoe God de zonde en onze ongehoorzaamheid serieus neemt Nee, Hij geeft het een doel. Heel mooi komt dat terug in het gebed van Jezus: 13 Nu kom ik naar u toe, en ik zeg dit terwijl ik nog in de wereld ben, opdat zij vervuld worden van mijn vreugde. En in vers 18 werkt Hij dat uit: 18 Ik zend hen naar de wereld, zoals u mij naar de wereld hebt gezonden. Daarin legt Jezus als het ware een link met wat we lazen in Jeremia 29: het feit dat je hier op aarde leeft, betekent ook dat God daarin jou adem geeft en tijd van leven geeft, met een doel en een 6
missie om zichtbaar te maken wie die God is, om hier op aarde waar mogelijk en waar nodig troost en versterking en waar mogelijk ook andere elementen uit het Koninkrijk zichtbaar te krijgen: wat rechtvaardigheid is, wat eerlijkheid is Zo leven we hier aan de ene kant als ballingen, gescheiden van God met de opdracht ons in te zetten voor Zijn wereld. En tegelijkertijd als Zijn kinderen, die luistert en reageert wanneer wij Hem aanroepen in welke tijden ook, die Zich laat vinden. En dat mag heel de wereld weten. Amen 7