Het klimaat verandert En wij? Ignace Schops Netwerkdag - Interprovinciaal kenniscentrum 13 oktober 2016

De plakfactor

Half blussen?

Klaar voor de toekomst?

Hernieuwbare energie

Klimaatzaak.be Uit liefde voor de planeet

Eerst even theorie Niets is zo praktisch als goede theorie

Evolutie verbruik energie bronnen

Noord-Korea & Olie schaarste Snelle economische groei - industrialisatie & moderne en productieve landbouw 70 na Japan het meest geïndustrialiseerde land in Azië Voedselcrisis meer dan 2 miljoen Noord- Koreanen komen om 80% van de landbouwmachines kan niet meer worden gebruikt Landbouwsector terug op spierkracht mens en dier 1950 Steun Sovjet Unie Goedkope olie! 1990 1991 uiteenvallen Sovjet Unie stop goedkope olie 2010

United Nations UN // Verenigde Naties Geschiedenis UNFCCC Klimaatverdrag - United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) 1992, Earth Summit Rio de Janeiro Reduceren van de uitstoot van broeikasgassen om de ongewenste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen In werking in 1994

Kyoto Kyoto Protocol = uitvoering klimaatverdrag (UNFCCC) 1997 Kyoto, Japan regelt de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen enkel de industrielanden komen overeen om de uitstoot te verminderen met 5,2% tov 1990 BE: -7,5% tov 1990 Periode 2008-2012 Conferenties, COP s conference of parties

1 ste verbintenis periode 2008-2012 Kopenhagen Nopenhagen (2009) Kyoto + 2 de verbintenisperiode 2013-2020 Kyoto+ Klimaattop Doha (Quatar) (!) Voor einde van 2015 nieuw akkoord voor periode na 2020

Klimaat Weer Klimaat Gemiddeld voorkomen van Temperatuur Vochtigheid Bewolking Wind Neerslag Gemiddeld aantal te verwachten weersuitingen in 30 jaar Gemiddeld aantal te verwachten weersextremen in 50 jaar Weer Gesteldheid van de atmosfeer op een bepaald ogenblik (!) een op zichzelf staande warme zomermaand levert geen verandering op Hiervoor moet de verandering in temperatuur, wind, neerslag of extremere weerbeelden structureler van aard zijn

Huidig effect Uitstoot tot 1980 Vertraagd effect Komende gevolgen Uitstoot 1980 tot nu gevolgen in de toekomst. Uitstoot nu tot begin koolstofarme samenleving

Gevolgen

Eye on the world

CO2 (ppmv) De wetenschap 300 280 260 240 220 200 180 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 Age (years BP) Source: National Climatic Data Center, NOAA

CO2 (ppmv) 400 2013 CO2 Concentration: 400 De wetenschap 380 360 340 320 300 280 260 240 220 200 180 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 Source: National Climatic Data Center, NOAA

CO2 (ppmv) 520 500 480 460 440 420 400 2013 CO2 Concentration: 400 380 360 340 After 40 more years at the current rate of increase De wetenschap 320 300 280 260 240 220 200 180 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 Age (years BP) Source: National Climatic Data Center/NOAA

Global CO2 Emissions 1990-2014

Opwarming van de aarde 1884-2013 Bron: NASA

Global temperature change

+ 2 C 2032!

De Tera-Watt uitdaging 1 TW (Tera-Watt)= 10 12 W Globaal energieverbruik nu: 15 TW Globaal energieverbruik 2030: 30 TW

België (32) 137 miljoen ton uitstoot Luchtvervuiling (Fijn stof/nox) (BE) slechtste van de klas in de EU

Footprint

Onze voetafdruk

5600 Miljard dollar

Regenbuitjes

Athene 13/02/2013

Budapest Juni 2013

Washington DC luchthaven juli 2012

Frankrijk 27 november 2014

VK februari 2015

Duitsland 2013

Fuzhou, China juli 2012

Anchorage Alaska, 17 juni 2013 35,5 C

Loire, Frankrijk mei 2011

Rishikesh, India Juni 2013

Queensland Australië December 2010

California juli 2013

Nanjing China, december 2014

Air quality Index

Watertekorten

LYELL GLACIER YOSEMITE NATIONAL PARK -80% ICE

LAKE MEAD NEVADA WATER LEVEL: -37M

Wij! 2015

ons klimaat

Code rood

One planet

World Population 1950-2050 World 10 9 8 7 6 5 4 3 Population in Billions 2,6 3 3,7 4,5 5 6 6,8 7,6 8,3 8,9 9,5 population 2 0 1 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Year Source: US Census Bureau

Our economic system

At the tipping point

Status of the planet

The Paris Agreement

Max 2 C

Yes, we can?

COP21 Paris the making of - Christiane Figueres Laurent Fabius - EU onderhandelde namens de EU-lidstaten - Parties (landen) werken vaak in groep samen (G7-G20- ) - Belang van wetenschap: 1,5 C 2 C 3 C - Dagelijkse tekst-updates - Het grote verschil tussen Should >< Shall - [..] brackets - Het probleem met de lucht- en zeevaart industrie - De rol van Europa

COP 21 Parijs

Wereldwijde emissies

Ons budget

COP 21

Universeel - juridisch bindend Niet alles is juridisch afdwingbaar. De VS zou dan goedkeuring van het Congres nodig hebben, want onmogelijk is in huidige context Lange termijn doelstelling well below 2 C 1,5 C The Paris agreement 5 jaarlijkse ambitie beloften doelstellingen Elke 5 jaar nieuwe INDC s (beloftes) INDC s (Intended Nationally Determined Contributions = national pledges) Transparant en aantoonbaar Monitoring system maakt het mogelijk de problemen concreet te herkennen en corrigerende maatregelen te nemen Financiële steun voor de ontwikkelingslanden (meest kwetsbare)

Terrestrial and Marine ecosystems store 50% of CO 2 Emissions

EU Decoupling growth from emissions

EU climate and energy headline targets 2050-95% Greenhouse Gas Emissions 2100 Carbon negative society

Europees Systeem ETS Emisson Trading Scheme Europese emissie handel systeem sectoren met een hoge energetische intensiteit en de productie van elektriciteit Nationale toewijzingsplannen Emissie quotum voor bedrijven +/- Verhandelen financieel NON-ETS NON Emission Trading Scheme Transport, gebouwen, landbouw, Jaarlijks beschikbare uitstoot de ETS uitstoot = maximale uitstoot non-ets

The EU GHG emission trend Paris Agreement: -95/100% reduction by 2050

Landen Populatie (in miljoenen) Middle term target Long term target Target Target year Base year Target Target year Base year Zij doen meer! Denemarken 5.6-40% 2020 1990 100% hernieuwbare energie Duitsland 82.3-40% 2020 1990-80% tot -95% 2050 1990 Finland 5.4-80% 2050 1990 2050 Frankrijk 65.6-75% 2050 1990 Verenigd Koninkrijk 63.3-34% 2020 1990-80% 2050 1990 Zweden 9.6-40% (non- ETS) 2020 1990 emissieneutraliteit 2050

België

Wetgeving? strategische visie op lange termijn inzake duurzame ontwikkeling (!) goedgekeurd door de regering in mei 2013 is goedgekeurd, K.B. van 18/07/2013. visie naar een koolstofarme samenleving Opwarming te beperken tot 1.5-2 C Doelstelling: de uitstoot van broeikasgassen van woningen in België zal tegen 2050 met minstens 80 % tot 95 % worden beperkt ten opzichte van hun niveau in 1990

K.B. 18/7/2013 strategische visie op lange termijn inzake duurzame ontwikkeling Klimaatverandering De Belgische emissies van broeikasgassen zullen in 2050 in eigen land met minstens 80 tot 95 % gedaald zijn ten opzichte van hun niveau in 1990. België zal aangepast zijn aan de directe en indirecte gevolgen van de klimaatverandering.

BE Beleidsvisie 2013

BE - Het Klimaatakkoord voor Parijs (2013-2020) Europese verplichtingen voor België 2013-2020 15% Reductie broeikasgassen Vlaanderen: - 15,7% Wallonië: -14,7% Brussels Gewest: -8,8% 13% Hernieuwbare energie (=4,224 Mtep, eenheid hernieuwbare energie) Vlaanderen: 2.156 Mtep Wallonië: 1.277 Mtep Brussels Gewest: 0,073Mtep Federale overheid: 0,718 Mtep Verdeling inkomsten uit veiling CO2-quota ETS (Emission Trading System) Huidig beschikbaar: 326 miljoen euro [10% Fed 53%VL 30% WAL 7% Brx] Toekomst tot 2020: 9,05% Fed 52,76%VL 30,65% WAL 7,54% Brx 50 miljoen euro per jaar klimaatfinanciering Federale overheid: 25 miljoen euro Vlaanderen: 14,5 miljoen euro Wallonië: 8,25 miljoen euro Brussel: 2,25 miljoen euro

Burden sharing

Eurostat CO2 emissions 2014-2013 EU: -5% BE: -1%

Eurostat CO2 emissions 2015-2014 EU: +0,7% BE: +4,7%

CO2 in 2013

Evolutie uitstoot broeikasgassen België

Analyse EEA (oktober 2015) Europa haalt makkelijke zijn doelstellingen 2020 (-20% broeikasgassen irt 1990 (?23%) Lidstaatverschillen ( voor België, Oostenrijk, Luxemburg, Ierland) België Kan uitstoot niet voldoende terugdringen in de sectoren die niet deelnemen aan de EU emissiehandel (transport & huisvesting = NON ETS) BE kan wel nog investeren in buitenlandse projecten hernieuwbare energie (mix): op schema Energiebesparingen:

Weersverwachting in 2100 Weersverwachting in 2100 Klimaat barometer BE (naar studie UCL/Greenpeace) Temperatuur in de winter +1,7 C 4,9 C Temperatuur in de zomer + 2,4 C - 6,6 C Neerslag winter + 6-23% Neerslag zomer +50% Hittegolven Overstromingen

Evolutie zeeniveau Vlaamse kust (VMM-Milieurapport Vlaanderen - Milieuverkenning 2030) Gemiddeld scenario 2050 +24cm Worst case scenario 2050 + 36 cm 2100 + 64cm 2100 + 192cm

Belgium +1,5 C

Belgium +2 c

Belgium +4 C

1976 Beton 1988 2000 2050

Historische evolutie van de uitstoot van Broeikasgassen in België (in MtCO 2 ) en de range van de 2050 doelstellingen - 0,4% per jaar 160 140 120 100 80 143 132-5,1% per jaar 85% reductie tov 1990 (= koolstofarme samenleving in 2050) 60 40 20 18 0 1990 2010 2050

Historische evolutie van de uitstoot van Broeikasgassen in België (in MtCO2) en de range van de 2050 doelstellingen (Parijs) 160 140 120-0,4 % per jaar -1 % per jaar -3,9 % per jaar De nieuwe situatie na Parijs 100 80 60 143 132 113-8 % per jaar 95% reductie tov 1990 (= ~Paris agreement ) 40 20 0 1990 2010 2014 2050 7,2

Nieuw voorstel Europa 2030 EU -40% tegen 2030 Voor BE: -35% tegen 2030 Non-ETS -43% tegen 2030 ETS dit is het voorstel van de EU commissie, moet nog door de raad en het parlement kans voor afzwakking! Verschil 85% tov 95% tegen 2050

Vlaanderen

Andere 6% Industrie 14% Uitstoot per sector in Vlaanderen Transport 36% Gebouwen 28% Landbouw 16%

Klimaattop 19 april 2016 Ronde Tafels (alle Vlaamse ministers) Vlaams beleidstraject Overkoepelende en Sectorale werkgroepen (gebouwen-industrie-landbouw-transport) Klimaatpact najaar 2016 Korte termijn Beleidsplan 2021-2030 Visie 2050

Beleid To do 2020-8% reductie broeikasgassen Steun voor fossiel schrappen: van de verloning met wagens en diesel over de subsidies voor raffinaderijen tot het stookoliefonds Energie systeem radicaal veranderen Inzetten op de uitbouw van een volledig hernieuwbare en circulaire economie

Een andere kijk

Toekomst

Lara Croft Forward to basics (1997-2013)

Allemaal Klimaathelden?

De oplossing

Onze aarde! 109

Systeem verandering

Time is ticking

Energie van de hel of van de hemel.?

De plaats van de overheid voor transitie

Kringloop Economie (bron: klimaatrapport BBL 2016)

William Kamkwambe Malawi

Siera Leone, Afrika

Bangladesh

Sidney Australië

Plant 7,8 miljard bomen Stop fossiele investeringen Meer dan 167 landen + EU Steden 100% fossielvrij

Smog etende toren (Daan Roosegaarde)

Waterspaarders Van 9 naar 5 minuten douchen in Nederland 77.000 Olympische zwembaden Uitstoot van 750.000 auto s 1 jaar lang Energiewinst gelijk aan 2 jaar verlichting in alle huizen in Nederland

Het einde van een tijdperk

Devestment

Divestment

Toekomst Alles met alles verbonden The internet of things

Iedereen Klimaatheld!

Doorzichtige zonnepanelen

Crazy ideas!

Ontzorgen! 4,5 miljoen huizen in NL

Marokko

Windfarms

Geothermie

Getijden energie

Netwerken

Energie van de hemel

Time for change!

Hoge Baten

Duitsland

Tewerkstelling

6,5 miljoen jobs (2013)

Provincies?

Provincies Ambitie: gezondheidszorg van onze planeet & gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering bescherming van haar burgers Vertaling van generiek beleid Aanjagers voor bijkomend generiek beleid Participatieve aanpak Intermediair voor het opzetten van klimaatcoöperaties

De weg vooruit

Klimaat barometer - Dashboard - Indicatoren -

Inter Provinciale Klimaat competitie?

De toekomst

Het is aan ons nu! Think globally, act locally and change personally!