onzin van internationalisering Staatssecretaris Zijlstra over zin en

transfer vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs Staatssecretaris Zijlstra over zin en onzin van internationalisering 9 jaargang 19 juli/augustus 2012 buitenlandse campussen verboden terrein voor nederlands ho veel slagen om de arm in cpb-onderzoek academisch zuid-europa loopt leeg internationalisering veelvuldig genoemd in prestatieafspraken studentenkamers van kenia tot iran

9 transfer Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek. Transfer is ook online: www.transfermagazine.nl. Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt negen keer per jaar. Redactie Els Heuts (hoofdredacteur), Annelieke Zandvliet en Gerald Schut Aan dit nummer werkten mee Floor Boon, Annemieke Bosman, Rob Burkhard, Thomas von der Dunk, Sam van den Eijnden, Yvonne van de Meent, Martine Postma, Robert Visscher Beeld Guy Ackermans AFP/ANP, Caro Bonink, Henny Boogert, Philip Driessen, Henriëtte Guest, Peter Hilz/HH, A. Konstantinidis /EPA/ANP, Inge van Mill/HH, Michael Rubenstein/Redux/HH, Bert Spiertz/ HH, Paul van Riel/HH, Marijn Willemse, T.Znidarcic/HH Redactieraad Ries Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Nether), Riekele Bijleveld (Universiteit Twente), Patrick Cramers (Codarts), Joep Huiskamp (TU Eindhoven) Redactieadres Nuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: 070 4260126 / 4260144 / 4260122 fax: 070 4260399 e-mail: eheuts@nuffic.nl, aslappendel@nuffic.nl, gschut@nuffic.nl website: www.transfermagazine.nl Abonnementen Transfer is gratis verkrijgbaar. Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via www.ikabonneermij.nl/transfer. Abonnementenadministratie DUO-tijdschriftenservice Postbus 681 3500 AR Utrecht tel.: 030 263 1089 Vormgeving en lay-out Sabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann (www.makingwaves.nl) Druk Drukkerij Deltahage, Den Haag Overname artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie. Concurreren om meeneembare beurs Op gezette tijden was het de afgelopen jaren een item dat in no time alle media haalde: buitenlandse studenten kosten de Nederlandse belastingbetaler jaarlijks zo n 90 miljoen euro. Het is goed dat het Centraal Planbureau nu ook de baten in kaart heeft gebracht. De uitkomst: als twintig procent van de buitenlandse studenten hier blijft werken, levert dat de schatkist jaarlijks 740 miljoen euro op. Over de blijfkans is weinig bekend en daarom heeft het CPB een aantal aannames moeten doen. Doordat de baten positiever uitvallen dan verwacht, lijkt er nu ook minder aanleiding te zijn om op Europees niveau tot een verrekening van studiekosten te komen. Wat wel hoog op de prioriteitenlijst staat van onderwerpen die staatssecretaris Zijlstra in Europees verband wil aankaarten, is de meeneembare studiefinanciering. Vorige maand maakte het Europese Hof bekend dat Nederland de zogenaamde 3-uit-6-eis moet laten vallen. Studenten die in het buitenland een opleiding gaan doen, mogen hun studiefinanciering meenemen als zij minimaal drie van de voorgaande zes jaar in Nederland hebben gewoond. De maatregel is bedoeld om misbruik te voorkomen. Zonder de 3-uit-6-eis zouden andere EU-burgers vrij eenvoudig aanspraak kunnen maken op de Nederlandse meeneembare beurs. Dat kan tot onbeheersbare kosten leiden. Om dat financiële risico te beperken, wil de staatssecretaris een financieel plafond inbouwen. Het huidige aantal van 9.000 studenten dat gebruik maakt van de meeneembare beurs, zal daarbij het uitgangspunt zijn. Maar wat worden dan de criteria wie wel en wie niet in aanmerking komt voor deze beurs? Dat wordt uitgewerkt in een wetsvoorstel dat Zijlstra nog deze zomer naar de Kamer wil sturen. Hoog tijd om dit onderwerp op de Europese agenda te zetten. Tijdens de Bolognaconferentie in april pleitte een aantal landen al voor een coherent Europees mobiliteitsbeleid, waarin vrij verkeer van personen uitgangspunt is, maar waarin ook voldoende ruimte is voor nationaal beleid. Want het is niet uit te leggen dat Europa sterk inzet op meer studentenmobiliteit, maar dat het tegelijkertijd stimuleringsregelingen om studenten over de grens te laten studeren onmogelijk maakt. els heuts eheuts@nuffic.nl Omslag Halbe Zijlstra, staatssecretaris OCW Foto: Henriëtte Guest Transfer 1, jaargang 20, verschijnt op 13 september 2012

i n h o u d 8 Baten van internationale studenten zijn significant Als je net anderhalf jaar aan het werk bent geweest, is het te vroeg om de vruchten van je inspanningen te plukken, weet Halbe Zijlstra. Toch is de demissionair staatssecretaris van Onderwijs trots op wat hij op het gebied van internationalisering heeft bereikt. Voor het eerst hebben we de facts and figures en de pro s en contra s in kaart gebracht. 12 Internationale campussen, een niet te missen kans? Steeds meer universiteiten in de wereld exploiteren met succes een buitenlandse campus. Nederlandse instellingen mogen voorlopig niet meedoen in deze bedrijfstak. Onterecht en onverstandig, vinden sommigen. Zoals een Vlaamse betrokkene zegt: Ik begrijp niet wat de Nederlandse regering heeft bezield om deze mogelijkheid af te snijden. 18 Veel slagen om de arm in CPB-notitie Buitenlandse studenten die na hun afstuderen in Nederland gaan werken, leveren de schatkist jaarlijks misschien wel 740 miljoen euro op, heeft het Centraal Planbureau berekend. Dat is een veelvoud van wat ze Nederland kosten. Maar hoe veel van die blijvers zijn er nu eigenlijk, en wat zijn motieven om wel of niet te blijven? Daar moet nog nader onderzoek naar worden gedaan. 20 Academisch Zuid-Europa loopt leeg Zuid-Europese universiteiten hebben zwaar te lijden van de financiële crisis. Dat uit zich onder meer in een toenemende trek van Zuid-Europese onderzoekers naar universiteiten in Noord-Europa. Ook in Nederland werken steeds meer Portugese, Italiaanse, Spaanse en Griekse academici. We worden praktisch gedwongen om naar het buitenland te gaan. En verder 2 Colofon en redactioneel 4 Nieuwsberichten 11 Plafond aan meeneembare stufi 16 Aanmeldgeld blijkt succes 17 Column Thomas von der Dunk 23 Op college bij Erline Lamberiks 24 Profileren door te internationaliseren 26 Studentenkamers over de hele wereld 29 Vliegende Hollander 30 Pioniers in internationalisering 31 Agenda

n i e u w s b e r i c h t e n India lanceert contract tegen braindrain Om de braindrain van medici een halt toe te roepen eist India voortaan van artsen die in de VS gaan studeren dat ze een contract ondertekenen waarin zij beloven naar hun land terug te keren, meldt University World News. Het Indiase ministerie van gezondheid verstrekt alleen nog maar een No Objection Certificate (NOC) dat de Amerikaanse overheid eist voor verlening van studievisa als een Indiase arts een juridisch afdwingbaar attest ondertekent dat hij na zijn studieperiode naar India terugkomt. Als medici niet teruggaan, kan hen op basis van dit document het recht ontzegd worden hun vak uit te oefenen in de VS. Critici stellen dat door de maatregel Indiase artsen naar andere landen dan de VS vertrekken. Volgens hen zal India er alleen in slagen meer medisch personeel vast te houden als de salarissen en arbeidsomstandigheden verbeteren. Voorstanders vinden dat de Indiase overheid van artsen mag verlangen dat ze hun beroep in eigen land blijven uitoefenen omdat de Indiase overheid hun studie ruimhartig heeft gesubsidieerd. Het medisch personeel in het westen bestaat voor bijna 5 procent uit Indiase artsen. Dat zijn er zo n 60.000. (GS) Een internist op het platteland van India. Foto: Michael Rubenstein/Redux/HH Schotland wil EU-studenten toch laten betalen In Schotland wordt overwogen collegegeld te gaan heffen aan zowel Schotse studenten als EU-studenten. Via beurzen zouden alleen Schotse studenten hun collegegeld gecompenseerd krijgen. EU-bronnen noemen dit in de krant Scotland on Sunday de enige manier waarop Schotland ermee weg kan komen om collegegeld te vragen aan EU-studenten, terwijl Schotse studenten gratis kunnen blijven studeren. Een dergelijke oplossing ligt op tafel vanwege de EU-regel dat landen dezelfde collegegeldtarieven moeten rekenen voor studenten uit eigen land als voor studenten uit andere EU-landen. In 2008 heeft Schotland de collegegelden afgeschaft. Sindsdien kunnen EU-studenten er gratis studeren, wat de Schotse schatkist jaarlijks 75 miljoen pond (94 miljoen euro) kost. Het aantal aanmeldingen van EU-studenten neemt sindsdien toe, dit jaar met 6 procent. Gevraagd hoe Schotland kan voorkomen dat EU-studenten ook aanspraak kunnen maken op Schotse beurzen, wijst een woordvoerder van de Europese Commissie op de Brown-uitspraak (1988): een Franse student had volgens het Europees Hof van Justitie recht op een Schotse beurs. Alle EU-burgers hebben namelijk recht op een beurs als deze dient om studiekosten te betalen. Bij een beurs, die bedoeld is om servicekosten te dekken, is er wellicht meer ruimte om onderscheid te maken tussen EU-burgers. (GS) 4 juli/augustus 2012 transfer

Kamermarkt doolhof voor buitenlandse student Wij onderschatten het doolhof waar studenten in terecht komen op het moment dat zij op zoek gaan naar informatie over woonruimte in Nederland. Dat is de conclusie van een onderzoek in opdracht van koepelorganisatie van studentenhuisvesters Kences. Een ruime meerderheid van de circa 1.400 buitenlandse studenten die een enquête invulden over de informatievoorziening, vond het lastig om (geschikte) woonruimte te vinden. Redenen zijn vooral het beperkte aanbod en de hoge kosten. Maar ook onduidelijke of gebrekkige informatie, een taalbarrière en bureaucratie werden als reden genoemd. Onderwijsinstellingen en huisvesters zouden volgens de studenten hun websites aantrekkelijker moeten maken en er betere informatie over de woonomgeving geven. Een kwart van de respondenten wist niet (goed) hoe aan een kamer te komen, meer dan de helft vond dit wel duidelijk. Hoewel vrijwel alle instellingen op hun website melden dat het aanbod van kamers zeer beperkt is en de huur relatief hoog, was ruim een derde van tevoren niet op de hoogte van de prijzen. De enquête werd gehouden onder studenten van vijftien onderwijsinstellingen in Amsterdam, Utrecht, Eindhoven, Wageningen en Delft. Het onderzoek maakt deel uit van het programma De Rode Loper, bedoeld om de komst van buitenlandse studenten te vergemakkelijken. Kences werkt aan een verbeterproject. (AZ) De sleutels van studentencomplex Uilenstede in Amstelveen. Foto: Paul van Riel/HH Werken na studie in West-Europa populair Veel studenten van buiten de EU willen na hun studie aan de slag in West-Europa, blijkt uit een onderzoek in vijf Europese landen. Nederland scoort gemiddeld: 64 procent van de internationale masterstudenten wil hier blijven werken. In Duitsland is dat 80 procent. Uit het onderzoek onder 6.200 studenten aan 25 universiteiten in Duitsland, Frankrijk, Engeland, Zweden en Nederland blijkt dat er een groot gat is tussen het aantal internationale studenten dat na hun afstuderen aan de slag wil in het land van hun studie (tweederde) en het aantal dat ook daad werkelijk blijft (een kwart). Volgens de studie, uitgevoerd door de Duitse raad van migratiestichtingen SVR en de Brusselse Migration Policy Group (MPG) is onbekendheid met de regels een belangrijke reden om niet te blijven. Familie en persoonlijke relaties vormen de belangrijkste reden voor studenten om na hun afstuderen te vertrekken. De meeste studenten willen slechts enkele jaren blijven werken om internationale werkervaring op te doen. In Nederland geeft bijvoorbeeld slechts 6 procent van de ondervraagden aan langer dan vijf jaar te willen blijven werken. Aziatische en Oost-Europese studenten blijven liever in West-Europa dan Amerikaanse of Afrikaanse studenten. (GS) Het onderzoek Mobile Talent? The staying intentions of international students in five EU Countries is te vinden via transfermagazine.nl transfer juli/augustus 2012 5

Kort nieuws Rechtstreekse toelating briljante EU-student Komend studiejaar kan een schooldiploma met een hoog eindcijfer van een andere EU-lidstaat voor het eerst rechtstreeks toelating verschaffen tot een Nederlandse lotingstudie. Staatssecretaris Zijlstra heeft daartoe de betreffende regeling gewijzigd. Zijlstra moest dit wel doen, nadat de Raad van State vorig jaar oordeelde dat het discriminerend was aspirantstudenten met een buitenlands diploma ongeacht het eindcijfer in te delen in lotingklasse C. Gemiddeld een 8 of hoger betekent bij een Nederlands diploma indeling in klasse A en daarmee rechtstreekse toelating. Dat geldt nu ook voor buitenlandse diploma s. Wie denkt een gemiddeld eindcijfer te hebben dat vergelijkbaar is met een Nederlandse 8 of hoger, kan DUO om indeling in lotingklasse A verzoeken. (AZ) Nederlandse wetenschapper bovengemiddeld mobiel Ruim een kwart van de Nederlandse wetenschappers werkt in het buitenland. Alleen onder Indiërs en Zwitsers ligt dit aandeel hoger. Japanners en Amerikanen zijn het minst mobiel. Dit blijkt uit de GlobSci-enquête, het eerste gestandaardiseerde internationale onderzoek naar mobiliteit van wetenschappers. Van de onderzoekers in Nederland komt 28 procent uit het buitenland, een gemiddelde score. De voornaamste landen van herkomst zijn Duitsland (15 procent) en Italië (13 procent). Zwitserland heeft de grootste aantrekkingskracht op buitenlandse wetenschappers: 57 procent van de onderzoekers komt uit een ander land. Gevolgd door Canada (47 procent), Australië (45 procent), de VS (39 procent) en het VK (33 procent). (GS) Nieuwe taalregels bedreigen internationalisering Binnenkort versoepelt Vlaanderen de regels om hoger onderwijs aan te bieden in een andere taal dan het Nederlands. In bacheloropleidingen mag straks 18 procent van de vakken in een andere taal gegeven worden, tegenover 10 procent nu. Bij masteropleidingen wordt dit de helft, meldt De Standaard. Maar er wordt ook een controversiële 25-procentnorm ingevoerd: als meer dan een kwart van de afgestudeerden te veel anderstalige vakken heeft gevolgd, geldt de hele opleiding als anderstalig. Dat is problematisch want in heel Vlaanderen mag straks nog maar 6 procent van de bacheloropleidingen anderstalig zijn en 35 procent van de masters. Volgens de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) bedreigen deze onwerkbare regels de internationalisering van het hoger onderwijs. (GS) Meer nieuws dagelijks op www.transfermagazine.nl Foto: Tadej Znidarcic/HH Makerere University. Onderzoek naar fraude met NPT-geld uitgebreid Bij het onderzoek naar mogelijke fraude met NPT-geld in Oeganda moet ook de financiering van nieuwbouw voor de ICT-faculteit van Makerere University worden betrokken. Dat schrijft staatssecretaris Knapen (Buitenlandse Zaken) aan de Tweede Kamer. Het gaat om een bedrag van circa 800.000 euro. Begin dit jaar uitten medewerkers van de Oegandese universiteit beschuldigingen over misbruik van zo n 160.000 euro collegegeld voor PhD-studenten door een bestuurder. Dit bedrag was toegekend in het kader van het capaciteitsopbouwprogramma NPT, gefinancierd door het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. De Nuffic, die het programma beheert, stelde naar aanleiding van de beschuldigingen in februari een onderzoek in. Eind mei bereiken geruchten de media over de 800.000 euro die de universiteitsbestuurder in eigen zak zou hebben gestoken. Volgens de Oegandese krant Daily Monitor zegt de bestuurder dat de beschuldigingen aan zijn adres samenhangen met een machtsstrijd op de universiteit. Het onderzoek van de Nuffic is vertraagd, schrijft Knapen, doordat de Oegandese fiscale recherche alle relevante documenten in beslag had genomen. Inmiddels heeft de Nuffic kopieën gekregen. Mocht er inderdaad misbruik zijn gemaakt van NPT-geld, dan zal Knapen er op toezien dat de Nuffic de subsidie terugvordert en juridische stappen neemt. (AZ) Volg Transfer op Twitter Blijf op de hoogte van het laatste nieuws op www.transfermagazine.nl via twitter.com/ Transfer_nl. 6 juli/augustus 2012 transfer

NVAO onderzoekt noodzaak Engelse taal Foto: Peter Hilz/HH CDA-Kamerlid Jack Biskop strijdt voor de Nederlandse taal. Accreditatieorganisatie NVAO gaat onderzoeken of het terecht is dat circa de helft van de universitaire masters en 5 procent van de bachelors Engelstalig zijn. Tijdens een algemeen overleg in de Tweede Kamer over het advies Weloverwogen gebruik van Engels in het hoger onderwijs van de Onderwijsraad toonden CDA, PvdA en PVV zich bezorgd over het grote aantal Engelstalige opleidingen en het taalniveau daarvan. De Nederlandse taal is geen raar dialect, betoogde CDA-Kamerlid Biskop. Je kunt je er wetenschappelijk in uiten. De zorgen om de kwaliteit van het Engels zijn terecht, reageerde staatssecretaris Zijlstra. Maar er is de afgelopen jaren wel wat gebeurd. Zo komt het niveau van het Engels aan de orde bij studentenevaluaties en zijn er cursussen ingevoerd voor docenten. Het is nog niet waar het moet zijn, maar er wordt stevig aan gewerkt. De vraag in hoeverre het noodzakelijk is dat een opleiding Engelstalig is, noemde Zijlstra wel een pijnpunt. Hij wil dat criterium opnemen in de richtlijnen bij visitaties voor de NVAO. Zeker als de meeste studenten Nederlands zijn en de opleiding zich op de Nederlandse arbeidsmarkt richt, betwijfelt de staatssecretaris of het Engels een logische keuze is. (AZ) Buitenlands talent beter af in Duitsland Nederland blijft aantrekkelijk voor kennismigranten van buiten de EU, concludeerde minister Leers (Immigratie) eind mei: in 2011 kwamen er 6.640 kennismigranten naar Nederland. In 2010 waren dat er 5.880. Maar de concurrentie zit niet stil. Duitsland heeft een aantal maatregelen genomen om aantrekkelijker te worden voor kennismigranten. Leers vindt het positief dat het aantal kennismigranten gestegen is. Zeker tegen de achtergrond van de economische omstandigheden waarin Nederland zich bevindt, schreef hij aan de Tweede Kamer. Het aantal visumaanvragen van vóór de kredietcrisis is echter nog niet bereikt, relativeert de IND. De Duitse Bundestag heeft besloten de inkomenseis voor kenniswerkers te verlagen van 66.000 euro naar nog geen 45.000 euro bruto per jaar. In Nederland is dat ruim 51.000 euro, al geldt voor kennismigranten jonger dan 30 jaar een minimum van ongeveer 38.000 euro. Daar zit Duitsland weer onder met het normbedrag voor sectoren waarin krapte geldt op de arbeidsmarkt (minimaal 35.000 euro). Ook studenten komt Duitsland tegemoet. Tot nu toe mochten zij negentig dagen per jaar werken. Dat wordt 120 dagen, bijna twee keer zo veel als in Nederland. De periode waarin afgestudeerden werk kunnen zoeken verlengt Duitsland van één zoals in Nederland naar anderhalf jaar. (AZ) transfer juli/augustus 2012 7

i n t e r v i e w d e m i s s i o n a i r s t a a t s s e c r e t a r i s h a l b e z i j l s t r a o v e r c p b - o n d e r z o e k n a a r b u i t e n l a n d s e s t u d e n t We kunnen nu discussiëren o Als VVD-Kamerlid maakte Halbe Zijlstra discussies over internationalisering mee die naar zijn zeggen vaak op onterechte beelden waren gebaseerd. Als staatssecretaris bracht hij de feiten en cijfers in kaart. Ik hoop dat iedereen nu inziet dat het verstandig is om zo veel mogelijk goede studenten van binnen en buiten de EU hierheen te halen. Foto: Henriëtte Guest 8 juli/augustus 2012 transfer

p basis van feiten Anderhalf jaar had Halbe Zijlstra (1969) de scepter gezwaaid over het hoger onderwijs toen het kabinet viel. Graag zou hij de vruchten willen plukken van de zaken die hij in gang heeft gezet, vertelt hij. Maar daarvoor is het nog te vroeg, constateert hij met Friese nuchterheid. Hoe zou de staatssecretaris zijn beleid op het gebied van internationalisering willen karakteriseren? Ik ben niet zo van de karakterisering, zegt Zijlstra. Maar ik hoop dat we met mijn beleid veel meer handen en voeten hebben gegeven aan internationalisering. Dat we van de doembeelden en onjuistheden af zijn. Ik heb als Kamerlid ook de nodige discussies meegemaakt. Daarbij ging het vooral over beelden. Wat internationalisering nu precies inhield, was niet helemaal duidelijk. Voor het eerst hebben we de facts and figures en de pro s en contra s in kaart gebracht. Zijlstra doelt op het in mei gepubliceerde onderzoek naar de kosten en baten van buitenlandse studenten. Volgens het Centraal Planbureau kunnen buitenlandse studenten de schatkist jaarlijks 740 miljoen euro opleveren als een op de vijf hier blijft werken. Omdat weinig bekend is over de blijfkans van buitenlandse studenten, kan het CPB niet de exacte opbrengsten in kaart brengen. Maar zelfs als we het heel voorzichtig prognosticeren, zijn de baten significant, stelt Zijlstra. Er is al een positief economisch effect als drie van de honderd internationale studenten na hun studie hier gaan werken. Ongerust De hoogte van de opbrengsten heeft de staatssecretaris verbaasd. Ik had wel het idee dat de internationale instroom van studenten, mits die kwalitatief goed is en dat is natuurlijk nog wel een puntje hoge baten zou meebrengen. Maar het was nog positiever dan ik had verwacht. De kosten-batenanalyse werd uitgevoerd op verzoek van de Tweede Kamer. Die was ongerust over het feit dat Nederland veel meer buitenlandse studenten ontvangt dan er Nederlanders in het buitenland studeren. Studenten van buiten de EU betalen een kostendekkend collegegeldtarief. Maar iedere Duitse studenten zijn oververtegenwoordigd en dat zal altijd zo blijven EU-student kost de Nederlandse overheid 6.000 euro. Dat riep de vraag op waarom Nederland, in tijden van forse bezuinigingen, de opleiding van buitenlanders zou financieren. Is het CPB-onderzoek een afdoend antwoord op die terugkerende discussie? Dat durft Zijlstra niet te stellen. Ik denk wel dat deze analyse enorm gaat helpen om de discussie op basis van feiten te voeren. Ik hoop dat iedereen nu inziet dat het verstandig is om zo veel mogelijk goede studenten van binnen en van buiten de EU hierheen te halen. Zijlstra stuurde niet alleen de kosten-batenanalyse naar de Tweede Kamer. Ik heb dat onderzoek een paar tandjes zwaarder aangezet. Want het gaat niet alleen om de kosten, maar om het hele plaatje rond internationalisering. Ik wilde een reëel beeld geven wat wel en wat niet goed gaat bij internationalisering. Verkeerde motivatie In zijn begeleidende brief spoort de staatssecretaris de instellingen aan maatregelen te nemen om de kwaliteit van de internationalisering te verhogen. Op die manier kunnen de baten nog verder omhoog. Ook verbiedt hij opleidingen die zich uitsluitend richten op Duitse studenten en de Duitse arbeidsmarkt. Uit onze analyse bleek dat in de grensstreek een aantal opleidingen Duitse studenten wierf om kwantitatieve redenen. Als je niet genoeg studenten uit Nederland kunt halen, trek je ze over de grens vandaan. Qua macrodoelmatigheid is dat natuurlijk niet goed. En het is de verkeerde motivatie dat gaven de betreffende instellingen ook toe om een internationale opleiding neer te zetten. Dat hebben wij helder opgeschreven. Dat heeft ervoor gezorgd dat men wakker is geworden. Instellingen zeggen nu ook: you do have a point. De Duitstalige opleidingen moeten over drie jaar zijn afgebouwd of getransformeerd in opleidingen waarbinnen zowel Nederland als Duits wordt gesproken. Alle betrokken instellingen willen op dit punt de zaak significant bijstellen. Ik denk niet dat de overheid hoeft in te grijpen, zegt Zijlstra daarover. Dat deze, in zijn ogen ondoelmatige opleidingen ooit transfer juli/augustus 2012 9

hebben kunnen ontstaan, wijt de staatssecretaris aan de nadruk op kwantiteit. In het bekostigingssysteem draaide het om aantallen. Dan krijg je ook aantallen. Hij is er trots op dat aan de hand van prestatie afspraken een eerste stap is gezet om kwaliteit deel te laten uitmaken van de bekostiging. Dat is best een spannende rit. Die had ik graag nog verder voortgezet. Prima Kwaliteit is absoluut leidend, vindt Zijlstra. Daarom is het ook zo belangrijk om goede internationale studenten aan te trekken. Daarbij krijgen instellingen selectie aan de poort als wapen om de kwaliteit te borgen. Er dreigde een aantal Engelse studenten die in eigen land niet door de selectie kwamen, naar Nederland te komen. Dan krijg je oneerbiedig gezegd de b-keuze hier. Dat is niet wat je wilt, zegt Zijlstra. Instellingen moeten door selectie een gebalanceerde mix van nationaliteiten proberen binnen te krijgen, waardoor de international classroom tot zijn recht kan komen. Oververtegenwoordiging van specifieke groepen buitenlandse studenten zal worden ontmoedigd, schrijft Zijlstra aan de Kamer. Toch vindt hij het geen probleem dat de totale internationale instroom voor 40 procent uit Duitse studenten bestaat. De Duitsers zijn oververtegenwoordigd, beaamt hij. En dat zal altijd zo blijven. Duitsland is namelijk een groot land en het ligt naast ons. We gaan dus ook niet kijken naar een maximumaantal Duitsers dat hierheen mag komen. Dat is niet eens mogelijk binnen de Europese regelgeving. Verder presteren ze gemiddeld beter dan Nederlandse studenten. Waar het om gaat, is dat ze niet allemaal bij elkaar zitten in één opleiding. Als ze verspreid over Nederlandse instellingen veelvuldig aanwezig zijn, is dat prima. In december, toen Zijlstra de Tweede Kamer slechts kon melden wat buitenlandse studenten de Nederlandse overheid kosten, beloofde hij in Duitsland te informeren of het mogelijk was die kosten te verrekenen. De gesprekken lopen nog, zegt hij. Maar die komen met de uitkomsten van het CPB-onderzoek toch in een ander daglicht te staan. Scherpere keuzes Volgens de staatssecretaris is er nog een wereld te winnen als het erom gaat internationale studenten aan de Nederlandse arbeidsmarkt te binden. Neem de Duitse studenten. We moeten erop inzetten dat een aantal van hen hier gaat werken. Als ze dat niet doen, moeten we zorgen dat de contacten die we via hen kunnen hebben met Duitse bedrijven en instellingen, ook worden ontgonnen. Daar zijn we heel slecht in en daar moeten we echt een slag in maken. Duitsland is onze belangrijkste handelspartner. Maar ook niet- EU-studenten zouden beter geïnformeerd moeten worden, vindt hij. Zij weten vaak niet dat er zoiets als een zoekjaar bestaat. Daarnaast doet Zijlstra een appel op de instellingen om hun studenten te stimuleren naar het buitenland te gaan. De uitgaande diplomamobiliteit ligt in Nederland onder het EU-gemiddelde. Universiteiten en hogescholen zijn heel druk om buitenlandse studenten hier naartoe te halen, maar zij moeten ook hun studenten faciliteren als die naar het buitenland willen. Ik begrijp de terughoudendheid. Een instelling raakt niet graag een goede student kwijt die aan een buitenlandse universiteit zijn master wil doen. Maar zulke studenten moet je ook bedienen. Dat is ook in het belang van de instelling, want een opleiding die zowel het inkomende als het uitgaande verkeer goed heeft geregeld, is interessanter voor studenten. Het bewustzijn over wat internationalisering inhoudt, is toegenomen, constateert Zijlstra. We weten nu beter waarom je het doet, wat je ermee wilt bereiken en wat het nut voor het onderwijs en de maatschappij is. Die slag was nodig om te rechtvaardigen dat er geld wordt uitgegeven aan internationalisering. We kunnen nu veel scherpere keuzes maken. Dat is alleen maar winst. els heuts en annelieke zandvliet 10 juli/augustus 2012 transfer

a c t u e e l Plafond aan meeneembare studiefinanciering Het budget voor meeneembare studiefinanciering wordt zo snel mogelijk beperkt. Staatssecretaris Zijlstra wil zo voorkomen dat de kosten de spuigaten zullen uitlopen nu door een uitspraak van het Europees Hof van Justitie daar meer studenten voor in aanmerking komen. Daarnaast overweegt Zijlstra een terugkeereis. Foto: Het Europese Hof van Justitie Het Europees Hof veroordeelde de 3-uit-6-eis. Nederland voerde in september 2007 de meeneembare studiefinanciering in. Om te voorkomen dat EU-studenten zonder band met Nederland aanspraak zouden maken op meeneembare studiefinanciering voor een opleiding in eigen land, werd de 3-uit- 6-regel bedacht: een student moet minimaal drie van de voorafgaande zes jaar in Nederland hebben gewoond. Dat is discriminerend voor niet-nederlandse Europeanen, oordeelde het Europese Hof van Justitie afgelopen maand. Wie in Nederland werkt en uit een andere EU-lidstaat afkomstig is, heeft volgens Europese regels immers recht op dezelfde sociale voordelen als Nederlanders. Door de 3-uit-6-eis maakt iemand met een andere nationaliteit minder kans op meeneembare studiefinanciering. Nederland moet de voorwaarde daarom schrappen en riskeert anders een boete. Zijlstra wil de meeneembare studiefinanciering niet helemaal afschaffen, omdat hij geen andere manier heeft om een volledige bachelor of master in het buitenland te stimuleren. Een financieel plafond daaraan is nu volgens de staatssecretaris echter onontkoombaar. Anders kunnen de kosten uit de hand lopen. Zijlstra neemt het huidige aantal studenten dat meeneembare studiefinanciering heeft, zo n 9.000, als uitgangspunt. Zij krijgen samen circa 45 miljoen euro. De staatssecretaris schrijft in zijn brief aan de Tweede Kamer niet hoe hij dat bedrag gaat verdelen. Zijn woordvoerder zegt dat dit zal blijken uit het wetsvoorstel dat Zijlstra nog deze zomer wil indienen. Het ministerie zal na de wetwijziging de gevolgen monitoren. Het is immers niet de bedoeling dat Nederlanders die in het buitenland willen gaan studeren, worden verdrongen, schrijft Zijlstra. Terugkeereis Tegelijkertijd bekijkt hij of een andere oplossing mogelijk is. Een beurzensysteem in plaats van meeneembare studiefinanciering valt af: dat zou vergelijkbare problemen met zich meebrengen. De staatssecretaris denkt aan een terugkeereis, waarbij meeneembare studiefinanciering pas een gift wordt als de student na de opleiding weer naar Nederland komt. Zijlstra hoopt aan het eind van dit jaar te weten of zo n terugkeereis juridisch en praktisch mogelijk is. Het arrest laat wel wat ruimte voor alternatieve maatregelen, zegt Anne Pieter van der Mei, onderwijsjurist aan de Universiteit Maastricht. Volgens hem toont het Hof sympathie voor meeneembare studiefinanciering als instrument om mobiliteit te bevorderen en wordt de doelstelling de beurs voor een beperkte groep beschikbaar te stellen, in de uitspraak niet afgewezen. De kern van de gedachte kan door de beugel. Maar het huidige criterium is te exclusief. Zijlstra benadrukt in zijn brief dat het Hof Nederland alleen verbiedt de 3-uit-6-eis te stellen aan migrerend werknemers, dus EU-burgers die in Nederland werken. Voor Nederlanders die al langere tijd in het buitenland wonen kan de voorwaarde nog wel van toepassing blijven, aldus de staatssecretaris. annelieke zandvliet transfer juli/augustus 2012 11

a c h t e r g r o n d w e r e l d w i j d b i e d e n 2 0 0 u n i v e r s i t e i t e n o f f s h o r e o n d e r w i j s Buitenlandse campus vo Foto: Shanghai Daily / HH Studenten wonen een ceremonie bij van de New York University Shanghai. De Universiteit Gent opent in 2014 een campus in Zuid-Korea, terwijl Hogeschool Inholland zich noodgedwongen terugtrekt uit Suriname. Nederlandse universiteiten en hogescholen mogen geen geaccrediteerde opleidingen in het buitenland aanbieden en daar houdt staatssecretaris Zijlstra ze sinds kort strikt aan. Tot onbegrip van sommige. Universiteiten die opleidingen in het buitenland aanbieden, bestaan al meer dan vijftig jaar. De School of Advanced International Studies van Johns Hopkins University uit Washington D.C. streek al in 1955 neer in het Italiaanse Bologna. Maar tot de eeuwwisseling was slechts een handvol westerse universiteiten actief in het buitenland. Sinds een jaar of tien groeit het aantal international branch campuses echter snel (zie kader). Na de Amerikaanse, Australische en Britse universiteiten maken ook instellingen op het Europese vasteland zich op om campussen in het Midden-Oosten en Azië te openen. De Universiteit Gent bijvoorbeeld. Die Vlaamse universiteit wil in maart 2014 een campus openen in het Zuid-Koreaanse Incheon, een miljoenenstad, vijftig kilometer van Seoel. In het nieuwe stadsdeel Songdo verrijst een hypermoderne global campus voor 10.000 studenten. De initiatiefnemers, waaronder het Koreaanse ministerie van Onderwijs en het stadsbestuur, nodigen vijf tophonderd-universiteiten uit zich op de campus te vestigen. Ieder gaat twee of drie opleidingen aanbieden. Gent verzorgt drie opleidingen op het gebied van life sciences, vertelt onderwijsdirecteur Kristiaan Versluys. Naast Gent hebben 12 juli/augustus 2012 transfer

or Nederland nog taboe de Koreanen al drie Amerikaanse universiteiten gecontracteerd. Door Koreaanse jongeren in eigen land een diploma te laten halen van een internationaal vermaarde universiteit, wil de overheid de cash drain en de brain drain stoppen. Er studeren 100.000 Koreaanse jongeren in het buitenland, vooral in de Verenigde Staten, legt Versluys uit. Daar is veel geld mee gemoeid, want het zijn dure opleidingen. Bovendien verdwijnt er talent: de beste studenten blijven na hun afstuderen in de VS. Niet te missen kans De Koreaanse overheid betaalt de aanloopkosten, maar na vier jaar moeten alle activiteiten op de campus uit collegegeldopbrengsten worden betaald. Studenten gaan jaarlijks ongeveer 10.000 euro collegegeld betalen. Grote winsten zullen dus niet worden gemaakt. En als er geld wordt gegenereerd, moet het weer in de Koreaanse campus worden geïnvesteerd, weet Versluys. De campus levert werkgelegenheid op voor afgestudeerden uit Gent en studenten en onderzoekers kunnen profiteren van de uitwisselingen. Los daarvan is de mogelijkheid om aanwezig te zijn in een groeiland, ingeklemd tussen economische grootmachten China, Rusland en Japan, een niet te missen kans voor een universiteit die wil meedraaien in de wereldtop, vinden de uni versiteitsbestuurders. Nederlandse universiteiten en hogescholen zien het met lede ogen aan. Zij mogen geen opleidingen in het buitenland aanbieden waaraan een Nederlands diploma is verbonden. En dat is nu juist de bedoeling van een international branch campus: internationale studenten bedienen in hun eigen land. Onder Nederlandse vlag opleidingen aanbieden aan een buitenlandse universiteit mag wel, ook als zo n universiteit door een Nederlandse instelling is opgericht. Via deze omweg kunnen de buitenlandse studenten van zo n dochteronderneming toch een Nederlands diploma krijgen. De student moet dan ingeschreven staan bij de Nederlandse instelling en krijgt van de examencommissie vrijstellingen voor Ik begrijp niet wat Nederland heeft bezield om deze mogelijkheid af te snijden het deel van de studie dat in het buitenland is afgelegd. De student moet minimaal een kwart van de studietijd in Nederland doorbrengen, is in 2007 in een richtlijn vastgelegd. Minister Plasterk wilde buitenlandse nevenvestigingen wel toestaan. Hij verruimde de wet. Maar zijn opvolger Zijlstra als Kamerlid voorstander van dit beleid besloot in februari de wetswijziging toch niet door te voeren. Aanleiding was het inspectieonderzoek naar de buitenlandse activiteiten van Stenden Hogeschool. Daaruit bleek dat 259 studenten op de nevenvestigingen in Qatar, Zuid-Afrika en Thailand een Nederlands diploma hadden ontvangen, terwijl ze niet in Nederland hadden gestudeerd. In een brief aan de Kamer betoogde Zijlstra dat de tijd nog niet rijp is voor het verzorgen van opleidingen in het buitenland. De kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland moet volgens hem prioriteit krijgen. Weg uit Suriname Dat heeft niet alleen consequenties voor Stenden, maar ook voor Inholland. Sinds 2000 heeft die hogeschool een nevenvestiging in Suriname waar vier hbo-opleidingen worden aangeboden die samen 850 studenten trekken. Het collegegeld bedraagt 1.500 euro. Collegevoorzitter Doekle Terpstra is er trots op. Het is een gerenommeerd instituut geworden. Toch besloot Inholland vorige maand de opleidingen over te dragen aan een Surinaamse partner. Wat wij doen, mag niet volgens het beleid dat in 2007 is vastgelegd, verklaart Terpstra. En aangezien wij spic en span willen zijn, stoppen we met die opleidingen. Het is voor de Surinaamse nevenvestiging én Inholland bovendien beter dat de campus met lokaal bestuur en management gaat werken, vindt Terpstra. Inholland kan zich daardoor de komende jaren richten op het versterken van het onderwijs in Nederland. Precies zoals de staatssecretaris eist. Het in stand houden van een campus aan de andere kant van de wereld vraagt veel tijd en aandacht heeft de bestuursvoorzitter gemerkt. Het is heel lastig transfer juli/augustus 2012 13

Het tijdelijk onderkomen van de vestiging van de Sorbonne in Abu Dhabi. Foto: AFP/ANP om vanuit Nederlandse regelgeving en Nederlandse normen op grote fysieke afstand een nevenvestiging te sturen. Bovendien is het moeilijk om geldstromen gescheiden te houden. Vermenging van publieke en private financiering ligt bij een constructie als deze snel op de loer. Daar is de staatssecretaris natuurlijk ook bang voor. Maar de hogeschool trekt zich niet helemaal terug uit Suriname. Inholland blijft inhoudelijk betrokken bij het onderwijs. We gaan werken met double degrees. Dat mag wel. Daarmee houdt Inholland voet aan de grond in Suriname. Terpstra hoopt dat Nederlandse instellingen niet lang aan de kant hoeven blijven te staan. We moeten in Nederland niet naïef zijn. We hebben nu topopleidingen waarmee we internationale studenten kunnen trekken. Maar de concurrentie is scherp. We moeten blijven aansluiten bij internationale ontwikkelingen. Geld verdienen Het Nederlandse hoger onderwijs moet een ongelijke concurrentiestrijd voeren nu het opzetten van buitenlandse nevenvestigingen uitdrukkelijk verboden is, vindt Frans Zwarts. Hij is hoogleraarbestuurder bij de University Campus Fryslân en was tot 2011 rector van de Rijksuniversiteit Groningen. Bovendien wordt ons een kans ontnomen om nieuwe financieringsbronnen te vinden. Want een buitenlandse campus zet je op voor de inkomsten. Er komen natuurlijk andere motieven bij, maar het draait om geld verdienen voor de moederuniversiteit. Het zou kinderachtig zijn dat te ontkennen. Het opzetten van een buitenlandse campus is risicovol. Staatssecretaris Zijlstra is bang dat de moederinstelling opdraait voor de tekorten als het misloopt, denkt Zwarts. Daarom wil hij die nevenvestigingen niet. Maar je kunt best een schot zetten tussen bekostigde activiteiten in Nederland en commerciële in het buitenland. Dat doen Amerikaanse universiteiten ook. Ideologische kwestie Publiek gefinancierde universiteiten in de VS mogen geen geld investeren in het buitenland. Ook niet als het inkomsten zijn uit particuliere bronnen. Individuele staten hanteren daarnaast nog eigen regels. De staat New York eist bijvoorbeeld dat buitenlandse campussen worden opgezet met een lokale partner. De lokale universiteit levert de faciliteiten en het geld, de Amerikaanse universiteit het onderwijsprogramma. Dat programma moet hetzelfde zijn als dat in de VS, maar steeds vaker moet het programma op de nevenvestiging nog een keer apart geaccrediteerd worden. Daarbij worden dan extra eisen gesteld, bijvoorbeeld dat 60 procent van het onderwijs wordt verzorgd door docenten van de Amerikaanse universiteit. Kortom, er zijn regels te bedenken die zorgen dat er geen Nederlands belastinggeld weglekt naar het buitenland en die de onderwijskwaliteit en daarmee de internationale reputatie van het Nederlandse hoger onderwijs beschermen. Er is dus geen reden om buitenlandse campussen te verbieden, vindt Zwarts. Hij denkt dat het een ideologische kwestie is, ingegeven door de PVV. Door de invloed van de gedoogpartner kon dit kabinet niet anders. Als je al tegen Europa bent, wil je zeker niet dat Nederlandse universiteiten een campus in Maleisië of China opzetten. 14 juli/augustus 2012 transfer

Berekend risico Kristiaan Versluys (Universiteit Gent) begrijpt ook niet wat de Nederlandse regering heeft bezield om deze mogelijkheid af te snijden. Nederland was altijd een gidsland dat voorop liep met internationalisering. De onderwijsdirecteur beseft dat het Koreaanse avontuur niet zonder risico is. Het is onbekend terrein, een andere cultuur, andere regelgeving. Maar we nemen een berekend risico. Het opzetten van de campus in Songdo is maar een klein experiment voor de universiteit die in Vlaanderen 35.000 studenten trekt. We streven naar duizend studenten. In Gent zou dat een kleine faculteit zijn. Toch stapt Gent voorlopig niet in nieuwe projecten. Sinds bekend is dat wij naar Zuid-Korea gaan, hebben we al diverse verzoeken gehad. Maar we willen eerst kijken hoe dit project uitpakt. Voorzichtigheid is dus geboden, maar helemaal langs de kant staan, kunnen alleen de allergrootste universiteiten zich permitteren, denkt Versluys. Harvard doet niet mee aan deze trend. Zij vinden dat hun reputatie verwatert als je overal ter wereld aan Harvard kunt studeren. Maar wij willen onszelf niet gelijkstellen aan Harvard. Dat is de nummer 1 van de wereld, wij staan op 89 in de Shanghairanking. yvonne van de meent e n k e l e p i j n l i j k e m i s l u k k i n g e n Het exploiteren van een buitenlandse campus is een kleine, maar snel groeiende bedrijfstak. Eind vorig jaar runden universiteiten wereldwijd tweehonderd international branch campuses, 38 meer dan twee jaar daarvoor. En er staan alweer 37 nieuwe op stapel, blijkt uit een inventarisatie die het Observatory on Borderless Higher Education dit jaar publiceerde. De belangrijkste trends: westerse instellingen vestigden zich tien jaar geleden in de Golfstaten, maar trekken nu naar het Verre Oosten. Daarnaast zetten steeds meer instellingen uit Azië en het Midden-Oosten een buitenlandse campus op. De groei van het aantal buitenlandse vestigingen leek te stagneren toen een aantal gerenommeerde universiteiten pijnlijke mislukkingen noteerde. De University of New South Wales sloot in 2007 de campus in Singapore al een jaar na opening. George Mason University vertrok in 2009 uit Dubai omdat de geldschieters een machtsgreep in gedachten hadden die de universiteit uit Virginia de accreditatie zou kosten. En Michigan State University sloot in 2010 de campus in Dubai omdat de inschrijvingen tegenvielen. In totaal zijn volgens de inventarisatie de afgelopen twee jaar achttien buitenlandse campussen gesloten. Ook Yale werpt zich in de strijd Maar overheden in de Golfstaten en Azië blijven aan topuniversiteiten trekken door de financiële risico s van buitenlandse campussen voor hun rekening te nemen. Singapore wist zelfs het prestigieuze Yale te strikken om een liberal arts college op te zetten, samen met de National University of Singapore. Het Yale-NUS College gaat in 2013 open, tot verdriet van een deel van de academische staf in New Haven die vindt dat een Amerikaanse universiteit niets te zoeken heeft in een autocratische stadstaat waar je de doodstraf kunt krijgen voor drugshandel en waar homoseksuele relaties verboden zijn, meldde The New York Times in april. Amerikaanse universiteiten hebben veruit de meeste buitenlandse nevenvestigingen (78); de meeste campussen staan in de Verenigde Arabische Emiraten (37). Maar het aantal campussen in China (zeventien) en Singapore (achttien) groeit snel. Studenten betalen gemiddeld 11.000 euro collegegeld voor een bachelorstudie aan een international branch campus. (yvdm) transfer juli/augustus 2012 15

a c t u e e l Aanmeldgeld voor buitenlandse studenten werkt Aan steeds meer Nederlandse universiteiten moeten buitenlandse studenten tientallen euro s betalen om zich te mogen inschrijven. Dat schrikt veel studenten af. Toch is de maatregel een succes, blijkt uit een evaluatie door de Vrije Universiteit Amsterdam. Foto: Inge van Mill / HH Aanmeldgeld schrikt studenten af, kopte universiteitskrant UK vorige maand. Door de 75 euro inschrijfgeld die de bètafaculteit van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) voor komend collegejaar van buitenlandse studenten verlangt, zou het aantal aanmeldingen met driekwart zijn gekelderd. De faculteit heeft de maatregel genomen omdat vorig jaar maar 10 procent van de aanmelders ook daadwerkelijk aan een studie begon, vertelt een woordvoerder. De niet-serieuze aanmeldingen kostten veel tijd: voor iedere student moet de RUG immers besluiten of zijn dossier toelaatbaar is. De TU Delft spreekt van wel twee uur per aanmelding. Die universiteit ontdekte twee jaar geleden dat eenvijfde van de aanmelders zich ook bij de TU Eindhoven had aangemeld. De helft van de Nederlandse universiteiten is de afgelopen jaren 50 tot 100 euro aanmeldgeld gaan rekenen voor buitenlandse studenten (zie tabel). In het hbo is aanmeldgeld ongebruikelijk, blijkt uit een rondvraag van de HBO-raad onder een half dozijn hogescholen. Welke groepen bij de universiteiten moeten betalen, varieert: soms gaat het om mensen met diploma s van buiten Nederland, soms van buiten de EU, soms om mensen met een niet-eu-nationaliteit. Zeer succesvol De Vrije Universiteit Amsterdam rekent sinds vorig jaar 100 euro aanmeldgeld voor studenten met een diploma van buiten Nederland. Dat is hetzelfde tarief als de UvA en de universiteiten van Utrecht en Leiden hanteren. We hebben gewoon gezegd: we doen wat de meeste anderen in Nederland en West-Europa ook doen, licht hoofd international office Harriet van Daal toe. De VU heeft onlangs de gevolgen geëvalueerd. Van Daal noemt de maatregel zeer succesvol. Het aantal aanmeldingen daalde van 3.200 naar 1.500, maar de kwaliteit steeg, stelt ze. Vroeger was de helft van de aanmeldingen toelaatbaar, nu is dat 70 procent. Daardoor kan de universiteit nu per student meer aandacht aan de aanmelding besteden. Vanaf volgend jaar voert de VU wel een verandering door: het aanmeldgeld geldt dan alleen nog voor studenten met een diploma van buiten de EU. De huidige regeling die ook de meeste andere universiteiten hanteren dat studenten met een niet- Nederlands diploma application fees moeten betalen, is mogelijk in strijd met Europese wetgeving, die stelt dat alle EU-burgers gelijk moeten worden behandeld. Een van de universiteiten die geen aanmeldgeld hanteren, is de Universiteit van Tilburg. Gevraagd waarom niet, antwoordt een woordvoerder: Waarom wél? Wij hebben geen problemen met het verwerken van de aanmeldingen van buitenlandse studenten. Waarom zou je een probleem oplossen dat je niet hebt? gerald schut Application fees 2012/2013 Bedrag (euro) Doelgroep TU Delft 50 Non-NL diploma Radboud Universiteit 75 Non-EU nationaliteit RUG (alleen betafaculteit) 75 Non-NL diploma Universiteit Utrecht 100 Non-NL diploma UvA 100 Non-EU diploma Universiteit Leiden 100 Non-NL diploma VU 100 Non-NL diploma 16 juli/augustus 2012 transfer

c o l u m n Alfa s versus bèta s Door de bezuinigingen staat ook de internationale uitwisseling van studenten onder druk. De komende regeringswisseling vormt een goed moment om zich nader op die uitwisseling te bezinnen. Nu wordt te algemeen aangenomen dat meer internationalisering per definitie altijd goed is, zonder dat dit dan nog nader in concrete gevallen wordt beredeneerd. Daardoor krijgt dit het karakter van een mantra en een mantra heeft de vervelende eigenschap niet-gelovigen niet te kunnen overtuigen. De buitenstaander kan zich niet aan de indruk onttrekken dat veel over-de-grens-studeren bij de betrokkenen niet zozeer voortvloeit uit de overtuiging dat een buitenlandse studie de eigen horizon verrijkt, als wel wordt bepaald door de uitkomst van een internationale kostenvergelijking. De verhoging of verlaging van collegegelden thuis of in het buurland blijkt op buitenlandse studentenaanwas aanzienlijk meer invloed uit te oefenen, dan de aanwezigheid of komst van prestigieuze wetenschappers. Daarnaast lijkt vooral de bestuurlijke wens om via zo veel mogelijk buitenlandse studenten zo hoog mogelijk op internationale ranglijstjes te belanden, vaak belangrijker dan enige inhoudelijke overweging. Kortom: wanneer is welke vorm van uitwisseling ook intellectueel zinvol, en kan zij dus de belasting betaler overtuigen? Hierbij staan de alfa s en de bèta s in zekere zin tegenover elkaar. De exacte wetenschappen bezitten een veel universeler, grensoverschrijdender karakter dan de humaniora. Op grond van die geografische uitwisselbaarheid is voor bèta s een buitenlands studieverblijf logischer. Tegelijkertijd voegt het minder toe dan bij de humaniora, die veel sterker cultuurgebonden zijn en waarvoor al dat buitenland dus niet willekeurig uitwisselbaar is. Hierdoor zal de legitimatie dus verschillend moeten zijn. Voor de humaniora is een verblijf buitenslands het meest vruchtbaar, wanneer de geografische keuze direct verband houdt met de inhoud van de studie. Dat betekent: onderdompeling in de cultuur die men wetenschappelijk bestudeert. Nederlands in Londen gaan studeren is dan weinig zinvol. En in het Engels Nederlands studeren in Maastricht evenmin: de te volgen colleges dienen in de landstaal te geschieden, om de opbrengst van het verblijf zo groot mogelijk te laten zijn. Bij de exacte wetenschappen ligt het anders: die zijn qualitate qua veel minder aan een cultuur gebonden. Het onderdompelen-in-een-andere-cultuurargument verliest daardoor zijn relevantie. Om die reden kan de student net zo goed thuisblijven. Waar je wiskunde studeert maakt niets uit. De culturele omgeving voegt weinig wezenlijks toe, omdat wetenschappelijke bevindingen zich immers door een universele geldigheidsclaim onderscheiden. Waar de Duitse grammaticaregels niet automatisch voor het Frans opgaan, vallen Duitsers en Fransen, in gelijke mate aan de wet op de zwaartekracht onderhevig, wel met exact dezelfde snelheid uit de lucht. Wat wel uitmaakt, is het niveau van de intellectuele omgeving: aan bepaalde topuniversiteiten steekt een student meer op, en veel van die topuniversiteiten bevinden zich nu eenmaal over de grens. Maar in welk land zij staan, is voor de beoefening van het vak eigenlijk vrij willekeurig, omdat de bevindingen van bèta s, los van de menselijke leefwereld en de menselijke perceptie ervan, wereldwijd geldigheid bezitten. thomas von der dunk Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus en publicist. Foto: Henriëtte Guest transfer juli/augustus 2012 17

a c h t e r g r o n d Internationale mobiliteit levert Nederland geld op Buitenlandse studenten die hier blijven wonen leveren via belastingen een bijdrage aan de schatkist. Foto: Bert Spiertz / HH Buitenlandse studenten kosten de Nederlandse belastingbetaler jaarlijks 90 miljoen euro. Maar afgestudeerden die hier blijven werken, leveren de schatkist een veelvoud daarvan op, becijferde het Centraal Planbureau. Misschien wel 740 miljoen. Voorlopig zijn dat aannames, want niemand weet hoeveel blijvers er precies zijn. Breng in kaart wat buitenlandse studenten in Nederland opbrengen en bekijk hoe dat meer kan worden. Die opdracht kreeg staatssecretaris Halbe Zijlstra anderhalf jaar geleden van de Tweede Kamer. Boris van der Ham (D66) had in The Economist gelezen dat internationale studenten Groot- Brittannië en de Verenigde Staten veel opleveren was benieuwd hoe dit voor ons land lag, want dat is een interessant verdienmodel voor het hoger onderwijs. Zijlstra gaf destijds aan geen trek te hebben in de rekenexercitie, maar wilde de opdracht wel uitvoeren zo lang er geen sprake hoefde te zijn van een verdienmodel. Toch raakte hij gaandeweg enthousiast voor een grondige kosten-batenanalyse. Een eerste onderzoek gooide hij in de prullenbak, naar eigen zeggen omdat het geen consistent beeld opleverde en de onderbouwing onvoldoende was. Afgelopen december kon de staatssecretaris daarom slechts melden dat de studentenmobiliteit Nederland jaarlijks zo n 90 miljoen euro aan bekostiging kost, omdat er meer EU-studenten hier naartoe komen dan er Nederlanders vertrekken. Het Centraal Planbureau (CPB) kreeg de opdracht de opbrengsten in kaart te brengen. Uit de CPB-notitie die Zijlstra in mei naar de Kamer stuurde, blijkt dat het huidige mobiliteitsoverschot van 15.000 studenten de schatkist waarschijnlijk 740 miljoen euro oplevert, ervan uitgaand dat één op de vijf buitenlandse studenten na hun afstuderen in Nederland aan de slag gaat en hier zijn hele werkzame leven blijft. Maar omdat er over die blijfkans nog weinig bekend is, houdt het CPB bij het schatten van de opbrengst veel slagen om de arm. Niet bang We hoeven dus niet bang te zijn voor internationale mobiliteit, zei Zijlstra tijdens het overleg met de Tweede Kamer waar de CPB-analyse aan de orde kwam. De meeste partijen lieten weten blij te 18 juli/augustus 2012 transfer

zijn met het onderzoek, alleen de PVV had er geen goed woord voor over. Harde cijfers ontbreken en er komen veel termen als waarschijnlijk en goed denkbaar in voor, zei PVV er Harm Beertema. Dat zijn formuleringen die niet in een wetenschappelijk onderzoek passen. Het onderzoek deugt niet als de uitkomst je niet zint, reageerde CDA-woordvoerder Jack Biskop. Roel van Elk van het Centraal Planbureau benadrukt dat hij zorgvuldig te werk is gegaan. We geven aan waar onzekerheid zit en variëren sterk met aannames. Dat was nodig, omdat er tot Van Elks verbazing weinig data waren. De enige wetenschappelijke studie over blijfkansen richtte zich niet eens specifiek op buitenlandse studenten. Het CPB probeerde zelf een analyse te maken, maar stuitte daarbij op het probleem dat DUO van zo n veertig procent van de buitenlandse studenten geen burgerservicenummer had. Het CPB moest daarom de gegevens uit bronnen halen die allemaal hun beperkingen hebben. De meest betrouwbare schatting komt volgens het CPB uit een brede, maar wat verouderde studie naar immigranten die tussen 1995 en 2003 naar Nederland kwamen. Tien procent van de personen in dat onderzoek kwam naar Nederland om te studeren en negentien procent van de studenten bleek na het behalen van een diploma permanent in Nederland te blijven. Door alle betaalde belastingen en premies te verminderen met uitgaven aan bijvoorbeeld sociale zekerheid en zorg, berekende het CPB dat een lichting buitenlandse studenten waarvan negentien procent blijft, de schatkist uiteindelijk 740 miljoen euro oplevert. Als maar twaalf procent blijft, daalt de opbrengst naar 431 miljoen euro. Pas bij 2,2 procent blijvers is het saldo nul, berekende het CPB. Oneigenlijke motieven Dat bijna twintig procent van de buitenlandse studenten hier lijkt te blijven, is een verrassing voor Wim Groot, hoogleraar Evidence Based Education aan de Universiteit Maastricht. Ik had niet gedacht dat het er zo veel zijn. Zeker van Duitse studenten heb ik het idee dat ze teruggaan. Maar dat de schatkist uiteindelijk profiteert van deze blijvers, maakt Groot nog niet enthousiast over de toestroom van EU-studenten. Hij wijst er op dat Nederland toch betaalt voor de opleiding van mensen die teruggaan naar hun vaderland. Er is een vast budget voor onderwijs, dat moet je niet voor een deel aan het buitenland besteden, vindt hij. Groot zegt voorstander te zijn van internationale studentenmobiliteit, maar dan wel op de juiste gronden. Nu spelen in zijn ogen oneigenlijke motieven een rol, zoals de hogere kosten of lagere kwaliteit van het onderwijs in andere landen. Ook staatssecretaris Zijlstra vindt dat kwaliteit leidend moet zijn bij het werven van buitenlandse studenten en zit niet op de B-keuze te wachten [zie interview, p. 8 10]. Tegelijkertijd concludeert Zijlstra uit de kosten-batenanalyse van het CPB dat het loont om de binding van internationale studenten met Nederland te stimuleren. De staatssecretaris ziet daarin een rol weggelegd voor de onderwijsinstellingen, die kunnen zorgen voor betere integratie, goede begeleiding en stages. Het is Zijlstra wel opgevallen dat instellingen weinig gegevens hebben over buitenlandse alumni op de Nederlandse arbeidsmarkt. Aanvullend onderzoek naar welke studenten hier blijven werken en factoren die daarbij een rol spelen, vindt hij wenselijk. Tijdens het overleg in de Tweede Kamer deed PVV er Beertema nog spottend een suggestie om de blijfkans te vergroten, toen het plan van de PvdA om technische studies gratis te maken aan de orde kwam. EU-studenten zouden in dat geval evenmin collegegeld hoeven te betalen. Dan moet je ze ook verplichten een aantal jaren in Nederland te blijven, sneerde hij. Krijgen zij dan een enkelband om of zo? annelieke zandvliet g e s c h a t t e p e r m a n e n t e b l i j f k a n s p e r c a t e g o r i e Blijfkans Referentiestudent 19% Geslacht Mannelijk Referentiegroep Vrouwelijk 26% Burgerlijke staat Alleenstaand Referentiegroep Getrouwd 23% Land van herkomst EU15 Referentiegroep Duitsland 24% Verenigd Koninkrijk 18% Nieuwe EU-leden 23% Overig Europa 38% Turkije 41% China 44% Overig Azië 18% Marokko 29% Overig Afrika 28% Verenigde Staten/ Canada 12% Bron: G. Bijwaard, 2010 transfer juli/augustus 2012 19

a c h t e r g r o n d z u i d - e u r o p e s e u n i v e r s i t e i t e n l o p e n l e e g De trek naar Noord-Europa Door grote bezuinigingen op hoger onderwijs veroorzaakt door de financiële crisis voelen jonge Zuid-Europese onderzoekers zich genoodzaakt hun academische heil elders te zoeken. In Nederland zijn ze welkom. Aristea Magaraki was het liefst in Griekenland gebleven om een PhD te doen. Maar de salarissen daar liggen als je geluk hebt tegenwoordig rond de driehonderd euro per maand, vertelt de promovenda epigenetica aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Academici worden praktisch gedwongen om naar het buitenland te gaan voor werk. De carrièremogelijkheden in Griekenland zijn nihil. Magaraki is een van de naar schatting honderden jonge Zuid-Europese academici die zich genoodzaakt voelen hun land te verlaten en ergens anders op zoek te gaan naar werk, zo blijkt uit cijfers van de universiteitenvereniging VSNU. De trek van onderzoekers gaat vooral van Zuid-Europa naar het noorden, waar de financiële crisis die sinds 2008 over het continent raast, de hogeronderwijsbudgetten minder hard treft. Hoewel in landen als Italië en Spanje de bezuinigingen al langer aan de gang zijn, is er sinds enkele jaren een trend van wegtrekkende academici waarneembaar. Zuid-Europese universiteiten lopen leeg. En jonge onderzoekers komen graag naar Nederland. De economische crisis heeft Europese universiteiten en hogeronderwijssystemen op verschillende manieren geraakt. Maar ze hebben allemaal in meer of mindere mate een tik opgelopen. De belangenorganisatie European University Association (EUA) volgt de bezuinigingen op de voet in een speciale monitor. De EUA constateert dat de budgetten in Italië volgend jaar 20 procent lager zullen zijn dan in 2010. Ter vergelijking: Nederlandse universiteiten kregen in 2011 te maken met een budgetvermindering van 10 procent. Slechte reputatie In Griekenland liepen de bezuinigingen in 2010 en 2011 op tot in totaal 35 procent. De situatie daar is kritiek volgens de EUA (zie kader). We hebben de bodem bereikt, dat moet wel, verzucht Magaraki, die is geboren en getogen op het eiland Kreta en in 2009 naar Nederland kwam voor een master. Toen de financiële situatie aan de Griekse universiteiten verslechterde, ben ik blijven zoeken in het buitenland. Ik heb naar Denemarken gekeken en naar Duitsland. Omdat ik Nederland al kende, het academische niveau hier hoog ligt en het leven hier vergeleken met Kreta goedkoop is, heb ik besloten om de komende jaren hier te blijven. Het hoger onderwijs in Portugal, een land dat al jaren een slechte financiële reputatie heeft, leek er tot 2010 opvallend genoeg een stuk beter vanaf te komen. Rectoren sloten een overeenkomst met de overheid waarin een noodzakelijke investering van 100 miljoen euro in Portugese universiteiten werd beloofd. De laatste cijfers van de EUA laten echter zien dat ook Portugal zich in een kritieke toestand bevindt. Er is bezuinigd op overheidspersoneel, waar ook de universiteitsstaf deel van uitmaakt en tussen 2008 en 2012 zijn de hoger onderwijsbudgetten in totaal met een vijfde gekort. Vasco Mota promoveert bij Wageningen University met geld van de Portugese overheid. De helft van zijn experimenten doet hij aan een Portugese universiteit. De 25-jarige promovendus noemt zichzelf een uitzondering, gezien de vele voorbeelden van jonge onderzoekers die Portugal verlaten. Mota ziet vooral problemen ontstaan voor academici die na een PhD of postdoc een wetenschappelijke carrière willen opbouwen. Promoties worden vaak betaald uit beurzen en daar gaat Portugal niet in snijden. Dat heeft de minister van Onderwijs zojuist nog beloofd. Het ontbreekt vooral aan geld voor vervolgonderzoek. Bovendien zijn de salarissen in veel Noord- Europese landen veel beter, waardoor academici wegtrekken. Dat gebeurt over de hele breedte van de arbeidsmarkt. Onderaan de ladder beginnen Anders dan in Griekenland, waar de crisis nu een gat slaat in het academische leven, en Portugal, waar de crisis pas sinds enkele maanden negatief uitslaat op de wetenschapsbudgetten, is de afbraak van het academische systeem in Italië en Spanje al 20 juli/augustus 2012 transfer