Robin de Raaff *1968 Atlantis, in memoriam Pierre Boulez (2016; wereldpremière) oratorium voor sopraan, bariton, koor en orkest

SYMBOLISME GROOT OMROEPKOOR RADIO FILHARMONISCH ORKEST MUZIKALE MEESTERWERKEN AVROTROS KLASSIEK 1 AVROTROS KLASSIEK 2 AVROTROS VOCAAL vrijdag 23 september 2016, 20.15 uur inleiding Thea Derks 19.30 uur boventiteling Jurjen Stekelenburg Openingsconcert Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Martina Batič koordirigent Marisol Montalvo sopraan (De Raaff) Chen Reiss sopraan (Diepenbrock en Szymanowski) Gerhild Romberger alt (Szymanowski) Mark Stone bariton (De Raaff, Diepenbrock en Szymanowski) Modest Moesorgski 1839-1881 Nacht op de kale berg (1867; orkestratie Rimski-Korsakov) Robin de Raaff *1968 Atlantis, in memoriam Pierre Boulez (2016; wereldpremière) oratorium voor sopraan, bariton, koor en orkest opdrachtwerk van AVROTROS Vrijdagconcert met steun van het Fonds Podiumkunsten pauze Alphons Diepenbrock 1862-1921 Les elfes (1887/1896) cantate voor sopraan, bariton, vrouwenkoor en orkest Karol Szymanowski 1882-1937 Stabat Mater opus 53 (1925-1926) voor sopraan, alt, bariton, koor en orkest Stabat Mater dolorosa Quis est homo qui non fleret Eia Mater, fons amoris Fac me tecum pie flere Virgo virginum praeclare Christe, cum sit hinc exire

2 Welkom in het nieuwe seizoen! Dit is het openingsconcert van AVROTROS Vrijdagconcert van het nieuwe seizoen. Wij wensen u veel luistergenot bij het rijke aanbod aan muziek. Het team van het AVROTROS Vrijdagconcert U kunt componist Robin de Raaff na afloop van het concert ontmoeten in de foyer Hart & Ziel Lijst In de week van 10 t/m 14 oktober zendt NPO Radio 4 de Hart & Ziel Lijst uit: de 300 klassieke muziekstukken die het meest inspireren, ontroeren, energie geven, troosten of vrolijk maken, gekozen door de Radio 4 luisteraars. Op vrijdag 14 oktober vindt de finale plaats met het NPO Radio 4 Hart & Ziel Festival in TivoliVredenburg in Utrecht, waar de top-40 van de lijst wordt uitgezonden én waar van alles te beleven is, zoals live muziek, een lunchconcert door het Radio Filharmonisch Orkest, workshops en lezingen. Van 7.00-19.00 uur, gratis toegankelijk. hartenziel.radio4.nl CD-verkoop in de pauze en na afloop van het concert nieuwe opnamen met (leden van) het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest - zie pag 15 Live-uitzending & webcast De AVROTROS zendt dit concert live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal: Mark Brouwers. Dit concert is ook te volgen via de webcast van Radio4. www.radio4.nl Luister concerten terug Op www.radio4.nl kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van het AVROTROS Vrijdagconcert. Kijk voor nieuws en achtergrondinformatie ook op Facebook AVRO- TROS Vrijdagconcert. www.radio4.nl Elfen, heksen, Atlantis en een treurende moeder De vier zeer uiteenlopende componisten die vandaag op het programma staan hebben gemeen dat ze in hun werk naast symboliek, magie en mysterie ook zochten naar enerzijds een verbinding met de volksmuziek (vooral Moesorgski en Szymanowski) en anderzijds naar de vernieuwing en verbreding van hun eigen muzikale taal. Ze uitten zich daarin op geheel eigen wijze. Moesorgski bleef ruig en onbegrepen tot Rimski-Korsakov de ruwe diamant polijstte. Alphons Diepenbrock zocht naar een taal die zowel orkest als koor verrijkte en Szymanowski wilde een Pools Requiem, een eenvoudig religieus gevoel, heidendom en een zeker naïef boerenrealisme. Robin de Raaff ten slotte kreeg de opdracht nieuwe klanken uit koor en orkest te toveren op het actuele thema van de aarde die door de zee verzwolgen dreigt te worden. Zijn oratorium Atlantis beleeft vandaag zijn wereldpremière. Mede door zijn mateloos drankgebruik was Modest Moesorgski een ongeleid projectiel met een voor stellingsvermogen dat ver voorbij de gangbare muzikale taal reikte. De nacht op de kale berg Toen Modest Moesorgski in 1881 op 42-jarige leeftijd stierf was hij een der meest moderne en meest onbegrepen Russische componisten van zijn tijd. Mede door zijn mateloos drankgebruik was hij een ongeleid projectiel met een voorstellingsvermogen dat ver voorbij de gangbare muzikale taal reikte. Ook het feit dat hij geen relevante muzikale opleiding had deed hem uitgroeien tot het enfant terrible van het Machtige Hoopje, het gezelschap invloedrijke Russische componisten dat zich sterk maakte voor een muziek 3

4 gebaseerd op nationale thema s. Voor Moesorgski waren de thema s uit eigen land een vanzelfsprekendheid. Al op 21-jarige leeftijd liet hij zich inspireren door de heksensabbat in De avond voor St. Jan, een verhaal van Nikolaj Gogol, dat hij naar voorbeeld van Liszts Totentanz en de Symfonie fantastique van Berlioz wilde gebruiken als basis voor een symfonisch gedicht. Pas zeven jaar later kon hij zijn goede vriend Rimski-Korsakov berichten dat hij met hulp van God en na dertien dagen hard werken De avond voor St. Jan op de kale berg, zoals het stuk toen heette, voltooid had. Mili Balakirev, de meest gezaghebbende componist en oprichter van het Machtige Hoopje, vond het echter niets en kwalificeerde het als onspeelbaar. Moesorgski legde het werk bedroefd terzijde, maar pakte het regelmatig op. Zo bewerkte hij het tot een versie met koor voor een gezamenlijke opera, die uiteindelijk niet van de grond kwam en in 1873 bewerkte hij het nog eens tot een inleiding op de derde akte van zijn komische opera De Jaarmarkt van Sorotsjinski die ook onuitgevoerd bleef liggen. Pas toen Rimski-Korsakov Moesorgski s woeste gedachten hertaalde, het werk in 1908 orkestreerde en het als De nacht op de kale berg naar buiten bracht kon het aan een ware zegetocht beginnen. MODEST MOESORGSKI, GESCHILDERD DOOR ILJA REPIN Robin de Raaff - Atlantis Als iemand het gebruik van de stem en het koor in hedendaags perspectief kan zetten, dan is het de Nederlandse componist Robin de Raaff. Al sinds zijn vroegste werken heeft de stem zijn aandacht zoals in De vlucht van de magiër (1995), Trionfo della Morte (1998), de Emily Dickinson Songs (2005-2006) en de opera s Raaff (1996-2004) en Waiting for Miss Monroe (2010-2012). Opvallend daarin is dat De Raaff de stem niet alleen inzet als een menselijk element maar ook laat optreden als een instrument onder de instrumenten. Als iemand het gebruik van de stem en het koor in hedendaags perspectief kan zetten, dan is het de Nederlandse componist Robin de Raaff. Al sinds zijn vroegste werken heeft de stem zijn aandacht. In het overwegend steeds donkerder wordende Atlantis zijn vele momenten waarin stem en instrument versmelten tot een totaalklank, terwijl De Raaff daar waar de tekst van groot belang is, de stem als lyrisch element inzet om deze boven het orkest uit te laten torenen. Een belangrijk aandeel hierin hebben de solisten die op momenten staan voor Plato (bariton) en Gaia, moeder aarde (sopraan). Atlantis is grotendeels gebaseerd op Atlantis, het laatste gedicht uit de bundel Bridges van de Amerikaanse dichter Hart Crane (1899-1932). Deze bundel begint met het prachtige To Brooklyn Bridge dat Tristan Keuris al eens gebruikte voor zijn gelijknamige compositie. Maar de associatie van De Raaff gaat verder. Atlantis staat voor hem ook symbool voor een eiland, afgesneden van de grote onderstroom. En in die zin is het werk te beschouwen als een commentaar bij het modernisme, een In memoriam Pierre Boulez. Het is alleen geen opwekkend in memoriam. De inspiratie voor het schrijven van een oratorium met als titel Atlantis ontstond na het zien van beelden van het Tropicana zwemparadijs in Rotterdam nadat het voor jaren was verlaten en volledig was verpauperd en vervallen, zegt de componist. Het beeld van dit verpauperde Tropisch zwemparadijs was de kiem voor de dramatiek waar ik naar op zoek was om een werkelijk juiste en relevante invalshoek op te leggen aan het oversymbolistische en zeer complexe Atlantis van Hart Crane. Die juiste en relevante invalshoek geeft een somberder beeld dan Crane in de hele bundel Bridges dat toch vooral een viering is van wat de mensheid op deze aarde bereikt heeft. Met aanvullende teksten uit Timaeus van Plato (dat met de daarop volgende Critias de bron is van de Atlantislegende) en getuigenissen van mensen die een watersnoodramp hebben overleefd schetst De Raaff een donker contrapunt bij de euforie. Een contrapunt dat ook in de muzikale structuur naar voren komt. Atlantis bestaat uit twaalf coupletten. Doordat De Raaff het tooncentrum per couplet min of meer chromatisch laat zakken, ontstaat het gevoel van een dalende bewe- ROBIN DE RAAFF TROPICANA, ROTTERDAM 5

6 ging die zich beweegt van A naar Bes (De Raaff ontleende de harmonische contouren en deels een belangrijk melodisch motief aan de naam Atlantis A-T(i) La- Ti-(e)S wordt A-B-A-B-Es) met uiteindelijk een licht hoopgevend slot. Omdat hij ook steeds donkerder klinkende instrumenten inzet, maakt hij het gevoel van wegzakken onder de zeespiegel muzikaal invoelbaar. Enig houvast vormen de twee versterkte harpen die niet alleen als reddingsboeien aan de flanken van het orkest staan opgesteld en een harmonische drie-eenheid vormen met de centraal opgestelde piano, maar ook als de Zuilen van Hercules waartussen Plato Atlantis situeert. Toch nemen de internationale getuigenissen van de watersnoodslachtoffers het discours tenslotte over. Het oratorium Atlantis is zo niet alleen een pleidooi voor hedendaags stemgebruik in verbondenheid met de complete muziekhistorie, maar ook en vooral een waarschuwing aangaande de waterhuishouding en toekomst van onze planeet. ALPHONS DIEPENBROCK De elfen In tegenstelling tot de wereld van Robin de Raaff is die van Alphons Diepenbrock die van de gekende laat-negentiende eeuwse vocale muziek. In bijna alle vroege werken van Diepenbrock speelt de stem een rol en klinkt de Duitse lyriek van de late negentiende eeuw door. Voeg daarbij zijn grote kennis van het werk van Palestrina en ook zijn manier van schrijven voor koor krijgt perspectief. Toch is Les elfes, een cantate op tekst van de Franse dichter Charles Marie Leconte de Lisle (1818-1894) een bijzonder werk. In 1887 waagde de jonge componist zich met dit werk voor het eerst aan de combinatie van vocale elementen en orkest. Diepenbrock maakte het zichzelf niet makkelijk met twee solisten, een koor en een orkest en had ook lange tijd een ambivalente houding jegens het werk dat tijdens zijn leven nimmer uitgevoerd werd. Ook de herziene versie uit 1896 kon de componist uiteindelijk niet bekoren. In 1906 en 1914 wees hij zelfs tweemaal een mogelijke uitvoering af. Dirigent Albert Verhey wilde zich sterk maken voor Diepenbrocks cantate, maar de componist schreef niet alleen dat de herziening een oefening was in orkestratie, maar weigerde vooral omdat het een studiewerk is, niet geschikt ter opvoering. In ieder geval zou ik het geheel over moeten maken, zelfs als ik mij nog met de compositie als zoodanig kon vereenigen. En dan Fransche tekst en een dramatische Sopraan. Waar haalt men die vandaan? Inmiddels kunnen we stellen dat Diepenbrock veel te bescheiden was over zijn eigen compositie, want Les elfes is een meeslepend werk. Het gedicht van Leconte de Lisle verhaalt van een ridder die op weg is naar zijn bruid en tegengehouden wordt door een groep dansende elfen. De koningin wil de ridder voor zichzelf houden en biedt hem vele kostbaarheden om bij de elfen te blijven. De ridder weigert, laat zijn liefde prevaleren en moet dat bekopen met de dood. Diepenbrock zet dit simpele gegeven om in een partituur die zindert van onderhuidse dreiging en sensualiteit. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor het schijnbaar luchtige refrein. De zetting is steeds min of meer hetzelfde, totdat de sfeer definitief omslaat. Inmiddels kunnen we stellen dat Diepenbrock veel te bescheiden was over zijn eigen compositie, want Les elfes is een meeslepend werk. Waarom Diepenbrock deze cantate niet in de openbaarheid wilde brengen is nooit duidelijk geworden. Gesuggereerd is wel dat de componist na het horen van Mahlers Das klagende Lied in 1906 vond dat hij daar niets meer aan toe te voegen had en het verwante Les elfes daarom liet voor wat het was. Droeve moeder bij het kruis Karol Szymanowski is misschien wel de belangrijkste schakel tussen enerzijds de Poolse grootvorst van de klassieke muziek, Frédéric Chopin, en anderzijds de Poolse hoop na de Tweede Wereldoorlog: Witold Lutosławski en Henryk Gorecki. Szymanowski zocht niet alleen naar een eigen Poolse stem, maar stond ook open voor de vele nieuwe invloeden die aan het begin van de twintigste eeuw opgang deden. Het werk van Debussy en Ravel in Frankrijk, de nationalistische bewegingen in Scandinavië 7

8 en de mediterrane landen en de opkomende oosterse muziek kregen een plek naast de herontdekte Poolse volksmuziek. Szymanowski, opgegroeid met de Duitse romantiek, zoog alle invloeden als een spons in zich op en zag het vooral na de Eerste Wereldoorlog als zijn missie om zijn land van een eigen Poolse muziek te voorzien. Hij ging daarbij niets en niemand ontziend te werk en meende zelfs dat de religieuze muziek een sterk Pools karakter kon gebruiken. Dat is duidelijk in zijn Stabat Mater dat Szymanowski in 1926 voltooide, al had hij daar verschillende impulsen voor nodig. Het begon in 1924 met het verzoek van de Franse Princesse de Polignac om een Pools requiem te schrijven in de lijn van Brahms Deutsches Requiem. Later dat jaar kreeg Szymanowski de vraag van de Poolse industrieel Bronisław Krystall om een requiem te schrijven voor diens overleden vrouw. Maar de doorslag gaf het overlijden van zijn nichtje Alusia Bartoszewiczówna en de wijze waarop de componist zijn zuster bijstond in het verwerken van de dood van haar dochter. Szymanowski besloot daarom een Stabat Mater te schrijven. De Poolse vertaling die Józef Jankowski van deze hymne van de lijdende moeder maakte, gaf hem direct de eenvoud en diepte die hij zocht. Buiten Polen wordt het werk vaak met de Latijnse tekst uitgevoerd, maar Szymanowski liet testamentair vastleggen dat het werk in Polen alleen in het Pools uitgevoerd mag worden. Die versie maakt door de sterk emotionele zetting van de tekst ook de meeste indruk. Szymanowski weet met de drie solisten sopraan, alt en bariton het koor en het orkest een waaier aan sferen en stemmingen te bewerkstelligen die in zes delen nagenoeg naadloos in elkaar overgaan. Vermeldenswaard is vooral het derde deel met de solistische alt in duet met de klarinet en het daaropvolgende vierde deel voor koor a cappella. Het laatste deel opent met een sopraansolo die Szymanowski de mooiste melodie die ik ooit heb geschreven noemde. Het was vooral deze melodie die Henryk Górecki sterk beïnvloedde bij het schrijven van zijn beroemde Derde symfonie. KAROL SZYMANOWSKI Paul Janssen Markus Stenz, dirigent Markus Stenz, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest sinds 2012, is met ingang van het seizoen 2015/2016 ook eerste gastdirigent van het Baltimore Symphony Orchestra. Hij studeerde aan de Hochschule für Musik in Keulen bij Volker Wangenheim, en bij Leonard Bernstein en Seiji Ozawa in Tanglewood. Van 1994 tot 1998 was hij chef-dirigent van het nieuwe-muziekensemble London Sinfonietta en daarna, tot 2004, artistiek leider en chef-dirigent van het Melbourne Symphony Orchestra. Sinds seizoen 2003/2004 was hij elf jaar lang Kapellmeister van het Gürzenich-Orchester en tien jaar lang Generalmusikdirektor van de stad Keulen. Als operadirigent debuteerde Markus Stenz in La Fenice in Venetië. Hij leidde vele (wereld)premières, waaronder Henze s Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München en L Upupa und der Triumph der Sohnesliebe in 2003 bij de Salzburger Festspiele (en in 2012 ook in de NTR ZaterdagMatinee). Hij dirigeerde in operahuizen als La Scala (Milaan), de Koninklijke Muntschouwburg (Brussel), de English National Opera, de Lyric Opera Chicago, San Francisco Opera, in Los Angeles, het Staatstheater Stuttgart, de Deutsche Oper in Berlijn, de Bayerische Staatsoper München, de Staatsoper Hamburg, Oper Frankfurt (met de wereldpremière van Detlev Glanerts Caligula, die hij in 2013 ook in de Zaterdag- Matinee dirigeerde), bij festivals als die van Glyndebourne, Edinburgh, Bregenz (wereldpremière van Glanerts Solaris in 2012) en bij de Salzburger Festspiele. In de opera van Keulen dirigeerde hij onder andere de Die Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser, Tristan und Isolde, Die Meisersinger von Nürnberg en Jenůfa, Kát a Kabanová en Schrekers Die Gezeichneten. Op het concertpodium leidde hij orkesten als Het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het Tonhalle Orchester Zürich, de Wiener Symphoniker, het Hallé Orchestra in Manchester, het NHK Symfonieorkest in Tokyo, het Orchestre Philharmonique de Radio France, de Staatskapelle Berlin, de Dresdner Philharmonie en de grote Duitse radio-orkesten. In de Verenigde Staten werkte hij met het Chicago Symphony en het Los Angeles Philharmonic Orchestra en de symfonieorkesten van Boston, Dallas, Minnesota, Houston en St. Louis. Stenz, fellow van het Royal Nothern College of Music, dirigeerde het voorbije seizoen muziek van São Paulo tot Shanghai. Hij dirigeerde onder andere de Duitse première van het Celloconcert van Pascal Dusapin en, in juni 2016 het orkestwerk Glut van Dieter Ammann. MARKUS STENZ VOOR HET RADIO FILHARMONISCH ORKEST 9 uitvoerenden

10 Martina Batič, koordirigent De Sloveense koordirigente Martina Batič studeerde in 2001 af aan de Muziekacademie in Ljubljana bij Marko Vatovec en volgde meesterklassen in Slovenië en elders bij Timothy Brown, Andraž Hauptman, Guenther Theruring en Robert Ray. Zij begeleidde diverse zangers, onder wie Barbara Kozelj, en koren als pianiste en won daarmee diverse prijzen, onder meer in Chemnitz en Merano. Vanaf 2001 vervolgde ze haar studie koordirectie aan de Musikakademie in München bij Michael Gläser bij wie ze in 2004 afstudeerde. Zij werkte als assistent-dirigent naast Damijan Močnik van het Sloveens Project Kinderkoor en dirigeerde in 2007 het Vancouver Chamber Choir tijdens het National Conductor s Symposium in Vancouver geleid door Jon Washburn. Voor Peter Dijkstra leidde zij repetities met het Koor van de Beierse Radio. Zij werkt als docente koordirectie bij cursussen en meesterklassen in Slovenië, Salzburg en Triëst en maakt geregeld deel uit van jury s bij koorcompetities. In 2006 won Martina Batič de eerste prijs van de Eric Ericson Competitie in Stockholm. Sinds 2004 is zij koordirigente van het het Sloveens Nationaal Theater en Ballet. Marisol Montalvo sopraan (De Raaff) De Amerikaanse sopraan Marisol Montalvo zong vorig seizoen de rol van Prothoe in Penthelesia van Pascal Dusapin bij Opera National du Rhin, nadat zij een seizoen eerder de wereldpremière zong in de Brusselse Muntschouwburg. In De Munt zong zij begin dit jaar ook Dusapins To Be Sung. Marisol Montalvo geeft concerten met Klangforum Wien en zong Boulez Pli selon pli met het Ensemble intercontemporain in Parijs. Twee seizoenen geleden vertolkte zij de rol van Jessica in The Merchant of Venice van de Pool Andrzej Czajkowski bij de Poolse Nationale Opera. De titelrol in Bergs Lulu zong Marisol Montalvo onder andere bij de Opéra National de Paris, de Deutsche Oper Berlin, de Opéra de Toulouse, de Komische Oper Berlin en het Theater Basel. Op haar repertoire staan bovendien werken als Offrandes van Varèse (Klangforum Wien) en Herodiade Fragmente van Matthias Pintscher (Wiener Philharmoniker, Orchestre de Paris, Philadelphia Orchestra en National Symphony Orchestra). Marisol Montalvo trad verder op met het Cleveland Orchestra, het Los Angeles Philharmonic, het London Symphony Orchestra, het MARTINA BATIČ MARISOL MONTALVO CHEN REISS PAUL MARC MITCHELL BBC Scottish Symphony, de Münchner Philharmoniker en de Bamberger Symphoniker. In de NTR ZaterdagMatinee zong Marisol Montalvo Boulez Le soleil des eaux (2007) en in 2015 Mysterium van Skrjabin/ Nemtin. Chen Reiss sopraan (Diepenbrock en Szymanowski) De Israëlische sopraan Chen Reiss zong diverse rollen in operahuizen in Wenen, München, Parijs, Milaan, Dresden, Berlijn, Hamburg, Amsterdam, Florence, Philadelphia en Israël. In december 2014 werd ze uitgenodigd om voor paus Franciscus te zingen tijdens de wereldwijd uitgezonden kerstmis, samen met de Berliner Philharmoniker en Sir Simon Rattle. Chen Reiss zong in Europa, Israël, de VS en Japan onder dirigenten als Daniel Barenboim, Ivor Bolton, Daniele Gatti, Daniel Harding, Manfred Honeck, Marek Janowski, Paavo Järvi, James Levine, Zubin Mehta, Donald Runnicles, Jeffrey Tate, Christian Thielemann en Franz Welser-Möst. Ze verzorgde recitals met de pianisten Charles Spencer en Alexander Schmalcz. Haar meest recente opera-optredens waren als Ilia in Mozarts Idomeneo, Sophie in Der Rosenkavalier, in de titelrol GERHILD MARK STONE ROMBERGER CHRISTINE SCHNEIDER in Janáčeks Het sluwe vosje, als Gretel in een nieuwe productie van Hänsel und Gretel onder Christian Thielemann bij de Wiener Staatsoper, en als Pamina in Die Zauberflöte bij De Nationale Opera. Gerhild Romberger - alt (Szymanowski) Gerhild Romberger studeerde bij Heiner Eckels aan de Hochschule für Musik in Detmold, waaraan zij zelf al jaren verbonden is als docente. Haar carrière als altmezzosopraan speelt zich voornamelijk af in de concertzaal. Zij geeft veel recitals, vertolkt veel eigentijds repertoire, maar ook de grote alt-mezzosopraanpartijen in oratoria uit de barok, de klassieke en romantische periode, en de twintigste eeuw. Zij zong in Mahler-symfonieën, Beethovens Missa solemnis en de Grosse Messe van Braunfels, maar ook in Rihms Drei späte Gedichte von Heiner Müller, Bachs Passionen en Verdi s Messa da Requiem. Gerhild Romberger trad op met het Leip - ziger Gewandhausorchester onder Riccardo Chailly, het orkest van de Bayerische Rundfunk (Das Buch mit sieben Siegeln van Schmidt en Elias van Mendelssohn onder Thomas Hengelbrock) en het Orchestre des Champs-Élysées onder Philippe Herreweghe. Recentelijk was zij te gast bij de Wiener en Bamberger Symphoniker (dirigent Daniel Harding), aan La Scala in Milaan (dirigent Franz Welser-Möst) en bij het Symphonieorchester des Bayrischen Rundfunks onder leiding van Bernard Haitink. Gerhild Romberger was in februari 2014 te gast in het Vrijdagconcert met Beethovens Missa solemnis. 11

12 Mark Stone bariton (De Raaff, Diepenbrock en Szymanowski) Mark Stone studeerde wiskunde aan het King s College, Cambridge, en zang aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen. In 1998 ontving hij de Decca Prize bij de Kathleen Ferrier Awards. Recentelijk zong hij onder meer de titelrol in Don Giovanni in Berlijn, Hamburg en Nieuw-Zeeland. Verder was hij te horen en te zien als Mountjoy in Gloriana van Britten, als Valmont in Francesconi s Quartett in Londen, als Storch in Intermezzo van Richard Strauss en als Ned Keene in Brittens Peter Grimes met het London Philharmonic Orchestra en Vladimir Jurowski en bij het Beijing Festival. Verder toerde hij door de VS als Ferryman in Netia Jones productie van Brittens Curlew River. Recentelijk gaf hij concerten met onder meer het New York Philharmonic met Thomas Adès Totentanz, met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en James Gaffigan met A Sea Symphony van Vaughan Williams, en met het Royal Liverpool Philharmonic met John Storgards Belshazzar s Feast. MARK STONE Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onderdeel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van de concertseries AVROTROS Vrijdagconcert (TivoliVredenburg Utrecht) en NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert (Koninklijk Concertgebouw Amsterdam), en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Onder zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen 2011-2012; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Het Radio Filharmonisch Orkest maakt deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR en AVROTROS). Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek. Onlangs verschenen Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, en bovendien Willem Jeths Blokfluitconcert (met Markus Stenz en Erik Bosgraaf) en Eerste symfonie (met Edo de Waart) en Eine Lebensmesse van Jan van Gilse (met Groot Omroepkoor, solisten en Markus Stenz); momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de uitgave van de zeven Prokofjev-symfonieën (James Gaffigan). www.radiofilharmonischorkest.nl volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries in Utrecht (het AVROTROS Vrijdagconcert in TivoliVredenburg) en Amsterdam (de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Koninklijk Concertgebouw), dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Het repertoire in deze series strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten als De Raaff, Wagemans, Diderik Wagenaar, Manneke en Zuidam, en premières van buitenlandse componisten onder wie MacMillan, Kancheli, Goebaidoelina, Henze en Adams. Op het programma staan daarnaast inmiddels klassieke twintigste-eeuwse werken, opera en het romantische repertoire. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door Het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer MacMillan, Ravel, Hartmann, Mozart, Rachmaninov, Mahler, Beethoven, Jeths en Van Gilse. De eerste officiële chefdirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent van het koor. Sinds 1 maart 2015 is Klaas Stok koorleider van het Groot Omroepkoor. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september 2010. Het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest vormen samen met het team Levende Muziek van de omroepen NTR en AVTROTROS de Stichting Omroep Muziek, gehuisvest in het Muziekcentrum van de Omroep aan de Heuvellaan in Hilversum. www.grootomroepkoor.nl volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook 13

14 15 Radio Filharmonisch Orkest CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT-DIRIGENT Huba Hollókői Frans-Aert Burghgraef EERSTE VIOOL Elisabeth Perry Alexander Baev Semjon Meerson Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Josje ter Haar Julija Hartig Kerstin Kendler Pamela Kubik Pedja Milosavljevic Theo Ploeger Gerrie Rodenhuis Ruud Wagemakers Casper Donker TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Sarah Loerkens Zofia Balcar Ian van den Berk Michiel Eekhof Wouter Groesz Annemarie van Helderen Esther Kövy Ingrid van Leeuwen Dana Mihailescu Guido Muller Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde ALTVIOOL Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Sabine Duch Erik Krosenbrink Annemarie Konijnenburg Ewa Wagner Frank Goossens Judith Wijzenbeek Celia Hernandez Doval CELLO Michael Müller Anton Istomin Harm Bakker Winnyfred Beldman Crit Coenegracht Sebastiaan van Eck Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Wilmar de Visser Walter van Egeraat Annika Pigorsch Edward Mebius Jim Schultz Stephan Wienjus Eduard Zlatkin FLUIT Ingrid Geerlings Ellen Alberts Adeline Salles HOBO Aisling Casey Marjolein Koning Gerard van Andel KLARINET Arjan Woudenberg Esther Misbeek Diede Brantjes Sergio Hamerslag FAGOT Jos Lammerse Birgit Strahl Desirée van Vliet HOORN Petra Botma-Zijlstra Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Laurens Otto Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij TROMBONE Jaume Gavilan Agullo Victor Belmonte Albert Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink Paula Brouwer René Oussoren HARP Saskia Rekké Veronique Serpenti PIANO / CELESTA / ORGEL Stephan Kiefer KOORLEIDER Klaas Stok VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRAAN Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Charlotte Janssen Anitra Jellema Simone Manders Tanja Obalski Judith Petra Margo Post Annette de Rozario Jolanda Sengers Marieke Steenhoek Rachel Thompson Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden Yuko Yagishita ALT Yvonne Benschop Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Jose Kamminga Anneke Leenman Suzanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Janneke Vis Lisinka de Vries Harda van Wageningen Els Woldberg Pierrette de Zwaan TENOR Alan Belk Sebastian Brouwer Kevin Doss Dolf Drabbels Ben Heijnen Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Matevz Kajdiž Ioan Micu Albert van Ommen Uroš Petrac Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt CD-verkoop in de pauze en na afloop van het concert Nieuwste cd met eigen opname Onlangs is op het label CPO Eine Lebensmesse van Jan van Gilse uitgebracht. Het is een live opname van het concert van De Vrijdag van Vredenburg van 31 mei 2013. Uitvoerenden zijn het Radio Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor, het Nationaal Vrouwen Jeugdkoor en solisten onder leiding van Markus Stenz. Thomas de Hartmann cd-box Vandaag is de gloednieuwe cd-box (7 cd s) uitgekomen met werken van Thomas de Hartmann (1885-1956). Diverse kamermuziekwerken worden gespeeld door o.a. musici uit het Radio Filharmonisch Orkest. Beide cd s zijn in de pauze en na afloop van het concert te koop in de publieksfoyers. BAS Gert-Jan Alders Peter Duyster Joep van Geffen Martijn de Graaf Bierbrauwer Henk van Heijnsbergen Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Hans Pootjes Ludovic Provost Lars Terray Hans de Vries Nanco de Vries Jan van Zelm Groot Omroepkoor

16 colofon volgende concerten vrijdag 30 september 2016 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Huib Ramaer 19.30 uur serie avrotros klassiek ii Exotische virtuositeit Residentie Orkest Carlos Miguel Prieto dirigent Simone Lamsma viool Orthel Tweede scherzo Chatsjatoerjan Vioolconcert Ravel Alborada del gracioso Ravel Rapsodie espagnole Ravel Boléro programmering Astrid in t Veld productie René Meulenberg, Anneke Peerik, Manon Tuynman marketing & communicatie Marco van Es administratie & financiën Stichting Omroep Muziek presentatie avrotros npo radio 4 Mark Brouwers zaterdag 24 september 2016, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam www.zaterdagmatinee.nl De Mahler Acht van de Barok Collegium 1704 Collegium Vocale 1704 Václav Luks dirigent randprogrammering avrotros npo radio 4 Thea Derks eindredactie avrotros npo radio 4 Tim Moen casting director Mauricio Fernández artistiek leider Kees Vlaardingerbroek directeur stichting omroep muziek Roland Kieft Monteverdi Magnificat uit Vespro della Beata Vergine Biber Missa Salisburgensis programmatoelichting Paul Janssen vertaling gezongen teksten Joris Lenstra (De Raaff), Maarten Elzinga (Diepenbrock), Hélène Nolthenius (Szymanowski) redactie programmaboek Clemens Romijn vormgeving Dorine Verharen eindredactie Onno Schoonderwoerd