Trillingen 1 Inleiding trillingen Als de lucht trilt, wordt het waargenomen door het oor: men noemt dit geluid Wanneer een zetel, een machine, een materiaal trilt, wordt dit door de voeten, de dijen, de handen waar genomen: men noemt dit trillingen. Trillingen worden gemeten als versnelling, in m/s! en dit door middel van kostbare en complexe apparaten 2
Trillingen Kenmerken trillingsbelasting: Intensiteit van de trilling (a, m/s!) Frequentie van de trilling (f, Hz) Soort van blootstelling (hand-arm / lichaam) en trillingsrichting t.o.v. lichaam Blootstellingsduur (aantal uren / dag) Schokkarakter van de trilling 3 Blootstellingsduur Blootstellingsduur t uren (< 8 uren) Trillingsintensiteit van het toestel = a (m/s) Dagelijkse blootstelling A(8) 4 uur x 0,7 2 uur x 0,5 1 uur x 0,35 30 min x 0,25 4
Trillingen 2 soorten trillingen: 1) Hand-armtrillingen Worden veroorzaakt door handwerktuigen Worden overgezet op de pols, elleboog en schoudergewrichten 2) Lichaamstrillingen Worden veroorzaakt door voertuigen, graafmachines Worden via voeten en zitvlak overgebracht over het hele lichaam Wetgeving: K.B. van 7 juli 2005 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de van mechanische trillingen op het werk (B.S. 14/07/2005), opgenomen in: Hoofdstuk IV van Titel IV van de Codex over het Welzijn op het Werk (EU Richtlijn 2002/44/EG van 25/06/2002). 5 Hand-armtrillingen 6
Hand-arm trillingen Indien een machine vele malen per seconde trilt trillingen van hoge frequentie die zullen worden geabsorbeerd door de handen! Bouw: drilboor, boormachine, handcirkelzaag, schuurmachine, breekhamer, etc.! Metaalsector: slijpschijf, boor, pneumatische schroevendraaier, klinkhamer, etc.! Tuin- en bosbouw: bosmaaier, motorkettingzaag, heggenschaar, etc.! Andere sectoren: breimachine, schoenmaker 7 Wetgeving: Hand-armtrillingen : wetgeving en aanbevelingen Actiewaarde: 2,5 m/s! Grenswaarde: 5 m/s! Bij een blootstelling van 8 h per dag Aanbevelingen: < 1,0 m/s! geen ongemak 1,0 2,5 m/s! ongemak 2,5 5,0 m/s! gezondheidsproblemen > 5,0 m/s! onaanvaardbaar risico voor gezondheidsschade ISO 5349 : 5 m/s! na 4,2 jaar blootstelling heeft 10 % problemen na 9,5 jaar blootstelling heeft 50 % problemen 8
Hand-armtrillingen : aandoeningen Secundair Raynaud-fenomeen Witvinger Bloedvaten trekken samen normale bloedtoevoer onmogelijk witverkleuring vingers Kan zeer pijnlijk zijn Blootstelling aan koude Afname gevoeligheid in vingers 9 Hand-armtrillingen : aandoeningen Neuromusculaire aandoeningen Doofgevoel en tintelingen Vermindering van de tastzin, vibratiezin en warmtezin Pijn in de bovenste ledematen Verlies van handigheid Verminderde grijpkracht in de handen Been- en gewrichtsaandoeningen t.h.v. pols Mechanische beschadigingen van het bot of kraakbeen en stoornissen van de bloedvaten en zenuwen Spier- en peesaandoeningen Zenuwstoornissen 10
Hand-armtrillingen : preventie Rekening mee houden bij aankoop Antitrillingshandvaten Dempend materiaal in het toestel zelf Onderhoud Tijdig vervangen versleten onderdelen Snijdende werktuigen regelmatig slijpen Antitrillingshandvaten, ophanghendels en isolatiematerialen tijdig vervangen Schokdempers regelmatig controleren en indien nodig vervangen Kracht die een operator moet gebruiken om zijn gereedschap vast te houden beperken 11 Hand-armtrillingen: preventie Af en toe gereedschap neerleggen zodat de handen kunnen rusten. Handschoenen die de handen droog en warm houden zijn onontbeerlijk Antivibratiehandschoenen: voor- EN nadelen 12
Lichaamstrillingen 13 Lichaamstrillingen Indien een machine enkele malen per seconde trilt (schokken van een pikhamer), spreekt men van lage frequenties en de trilling dreigt zich ver in het lichaam te verspreiden Meestal: Vorklift Tractor, grondbewerkingsmachine, bulldozer Kraan, rolbrug Vrachtwagen Trein, vliegtuig, helicopter, scheepvaart Trilplaten 14
Wetgeving: Lichaamstrillingen : wetgeving en aanbevelingen Actiewaarde: 0,5 m/s! Grenswaarde: 1,15 m/s! Bij een blootstelling van 8 h per dag ISO 2631-1 (1997): < 0,315 niet oncomfortabel 0,315 0,63 lichtjes oncomfortabel 0,5 1,0 redelijk oncomfortabel 0,8 1,6 oncomfortabel 1,25 2,5 zeer oncomfortabel > 2 extreem oncomfortabel 15 Lichaamstrillingen : aandoeningen Rugaandoeningen Comfortproblemen Vervaging van het beeld op het netvlies: Trilling situeert zich op het resonantiegebied van de oogbollen Aantasting gehoororgaan : laagfrequente trillingen versterken de effecten van lawaai Spiervermoeidheid Verhoging hartfrequentie en bloeddruk Problemen i.v.m. blaas- en prostaat Houdingsmoeilijkheden Evenwichtsstoornissen, coördinatieproblemen, vermoeidheid Reisziekte (zeer lage frequenties < 2 Hz) 16
Lichaamstrillingen : preventie Aankoopbeheer: trillingsisolatie Oude voertuigen vervangen (kostprijs!) Degelijke zetel Voldoende onderhoud Beperken van de blootstellingsduur Ondergrond Juiste banden: luchtbanden zijn beter Juiste bandenspanning Vering Bestuurderscabine isoleren van chassis 17 Lichaamstrillingen : preventie Actief afgeveerde zetels Zetel dient gekozen te worden i.f.v. het voertuig: Bus met frequentie 2à3 Hz zal andere zetel nodig hebben dan heftruck met frequentie 6 Hz. - Zetel instellen op gewicht chauffeur Schoenen: hebben nauwelijks effect Ruggordels: af te raden want verslappen de spieren Kussens op de zetel: af te raden 18
veiligheid Beschadiging van installaties, losraken van verbindingen met defecten en mogelijke accidenten voor gevolg Verstoring van meetapparatuur Verhoogde kans op het maken van fouten door: Verstoorde zintuiglijke waarneming Verstoorde motorische coördinatie 19 Risicobeoordeling Aard en niveau van de blootstelling bepalen 1. Raming 1. Inventarisatie van de bronnen 2. Informatie van de leverancier of andere instanties over het waarschijnlijke trillingsniveau in specifieke gebruiksomstandigheden (typisch en worst case) 3. Observatie van werkmethoden en gebruiksomstandigheden 4. Blootstellingsduur (overschatting door werknemer) 5. Berekening van dagelijkse blootstelling of toegelaten blootstellingsduur per dag 20
Risicobeoordeling 2. Meting (volgens ISO-normen): representatieve steekproef - labo Bureau De Fonseca - trillingsmeters 3. Andere gegevens Resultaten van gezondheidstoezicht en aanwezigheid van gevoelige personen Bijkomende risicofactoren zoals lage temperaturen en ergonomisch slechte omstandigheden Indirecte gevolgen voor de veiligheid 21 Risicobeoordeling Op de volgende website is de dagelijkse blootstellingsduur terug te vinden in functie van de versnellingen, aangegeven door de fabrikanten. Dit zowel voor hand-arm trillingen als lichaamstrillingen http://www.hse.gov.uk/vibration Databases om de versnelling van courante machines terug te vinden: http://www.hse.gov.uk/vibration/hav/advicetoemployers/as sessrisks.htm#exposure http://www.vibration.db.umu.se/default.aspx?lang=en 22
Berekeningen Hand-armtrillingen GW = 5 m/s! ; AW = 2,5 m/s! (herleid naar 8u) A(8)! = (a! * T/T 0 ) T : effectieve werktijd T 0 =8u A(8) = A (T/T0) 1/2 Vb. bosmaaier: a = 4,39 m/s! - effectieve werkduur = 6u A(8) = 4,39 * (6/8) 1/2 = 3,8 m/s! 23 Berekeningen Meerdere toestellen per werkperiode van 8 uur A 1 (8) = 3,8 m/s! (= bosmaaier 4,39 m/s! gedurende 6 u) A 2 (8) = 3,2 m/s! (= gereedschap 6,4 m/s! gedurende 2 u) Samentellen volgens: A(8) = (A 1 (8)! + A 2 1/2 A(8) = (3,8! + 3,2!) 1/2 = 4,97 m/s! Ergonomiesite : calculator 24
Observatie van gebruiksomstandigheden - Lichaamstrillingen Karakteristieken van het voertuig (banden, vering, ophanging, schokdempers, motor, onderhoudstoestand) Karakteristieken van de zetel (soort, instelling, toestand) Gebruiksvoorwaarden (terrein, snelheid, rijstijl, lading, bewerkingen) Zithouding en bewegingen (torsie, onverwachte bewegingen) van werknemer 25 Observatie van gebruiksomstandigheden Hand-armtrillingen Karakteristieken van het werktuig (aandrijving, vermogen, rotatie- of percussiesnelheid, uitbalancering, leeftijd, slijtage, onderhoudstoestand, gewicht, ophanging, ondersteuning, handgreep, handvaten) Gebruiksvoorwaarden (houding van pols, arm, schouder en romp, benodigde nijpkracht, duwkracht, ervaring) Aard van het te bewerken materiaal Handschoenen 26
Bijkomende risicofactoren Slechte houding Slechte bewegingen Tillen van lasten Repititief werk 27 Preventiemaatregelen Bij overschrijding van de actiewaarden, moet de werkgever maatregelen nemen, zowel op technisch als organisatorisch vlak om de blootstelling te verminderen. - alternatieve werkmethodes, aanpassing van de werkpost - keuze van juiste arbeidsmiddelen - verstrekking van hulpmiddelen - beperking van de blootstellingsduur - betere arbeidsmiddelen 28
Preventiemaatregelen - Trillingsdempende hulpmiddelen (handvat, stoel) - Passend onderhoud - Aangepaste kledij en PBM - Gezondheidstoezicht - Maatregelen voor bijzonder kwetsbare risicogroepen: Zwangeren Schokken en trillingen staat op de lijst van de voor de zwangerschap waarvoor een specifieke risicoanalyse nodig is conform KB moederschapsbescherming Arbeidsgeneesheer kan blootstellingsverbod geven Werknemers met reeds bestaande aandoeningen Werknemers blootgesteld aan lawaai» Lichaamstrillingen (4 à 5 Hz) kunnen de effecten van lawaai op het gehoororgaan versterken Werknemers met rugbelastend werk 29 Preventiemaatregelen Voorlichting en opleiding: Mogelijke gezondheidsschade en actiewaarden en grenswaarden Resultaten van de risicobeoordeling Wijze van melden van gezondheidsklachten Reden van het gezondheidstoezicht Veilige werkmethoden om de trillingen tot een minimum te beperken Te nemen preventiemaatregelen 30
Preventiemaatregelen Overschrijden van grenswaarde: Bij overschrijding van de grenswaarden moet de werkgever onmiddellijk maatregelen nemen om het blootstellingsniveau te verminderen. Hij onderzoekt ook waarom de grenswaarden werden overschreden. 31 Interessante sites en documentatie http://www.ergonomiesite.be/arbeid/trillingen.htm http://www.hytr.ucl.ac.be EU Good Practice Gide Vibrations 32