D Duurzaamheid Inspiratiehuis 20 20 - William McDonough + Partners door fotografie publicatiedatum AWM editie : Michiel van Raaij : Thea van den Heuvel/DAPh : 20 maart 202 : 47 de architectuur voorbij nummer 47 7e jaargang maart/april 202 9,50 Architectenweb Magazine Interview Melanie Schultz van Haegen C2C Europees Nieuwe markten Hernieuwbaar Kurk Galerie Architectuur als beeldende kunst Mode The Exchange Proces Bos Water Weide Samenwerken Infratecture 47
90 AWM 47 In Hoofddorp is het eerste gebouw binnen het masterplan Park 20 20 opgeleverd. Het zogenaamde Inspiratiehuis 20 20 is ontworpen door William McDonough + Partners, in samenwerking met KOW, en huisvest kantoren en vijf showrooms voor B/S/H/: Bosch Siemens Home appliances. Het interieur is ontworpen door D/Dock. Tekst Michiel van Raaij Fotografie Thea van den Heuvel/DAPh
D Duurzaamheid William McDonough + Partners 9 AWM 47 Bestaat er een architectonische uitdrukking voor Cradle to Cradle? Dat is de vraag die het ontwerp voor het Inspiratiehuis 20 20 in Hoofddorp oproept. Het gebouw is het nieuwste project dat architect en Cradle to Cradle-oprichter William McDonough in Nederland heeft gerealiseerd. Is aan het gebouw af te zien dat de Cradle to Cradle-filosofie leidend is geweest bij alle ontwerpaspecten? PURE MATERIALEN Het antwoord op deze vraag is: ja. Al moet je goed kijken om het te zien. William McDonough + Partners heeft het gebouw simpel gezegd opgevat als een bouwdoos. In plaats van elementen onderling te integreren, heeft de architect ervoor gekozen ze zo veel mogelijk los van elkaar te houden. Zo kan ieder element individueel vervangen worden, of het nu een gevelpaneel is of een wand of een vloer. Toekomstige veranderingen aan het gebouw worden zo sterk vergemakkelijkt. Belangrijker is echter dat elk toegepast materiaal individueel hergebruikt kan worden. Doordat het materiaal niet aan een ander materiaal is vastgelast of -gelijmd, of is voorzien van een niet meer van het materiaal te scheiden coating, blijven de materialen puur. Zo kunnen de Het gebouw is opgevat als een bouwdoos materialen na gebruik via een biologische kringloop (compostering) of technische kringloop (reproductie, zoals omsmelting) zonder verlies omgevormd worden tot nieuwe materialen. Uiteindelijk bestaat er zo geen bouwafval meer, maar alleen nog (waardevol) materiaal. Een gebouw is zo niet meer dan een tijdelijke opslagplaats van materialen, om architect Thomas Rau te parafraseren. Een bijkomend voordeel: er zal zo ook minder behoefte zijn aan de vaak zeer milieuvervuilende en kostbare winning van eindige grondstoffen uit de natuur. DEMONTABEL De wens om elk toegepast materiaal van elkaar te kunnen scheiden heeft bij het geleid tot een gelaagd ontwerp, in de letterlijke zin van het woord. Dit principe komt het best tot uitdrukking in de opbouw van de gevel. Om de gevelpanelen eenvoudig te kunnen vervangen (of helemaal weg te kunnen nemen bij sloop) zijn de stalen kolommen van de hoofddraagconstructie niet in de gevel opgenomen. Die kolommen zijn overigens ook niet op een mooie afstand van de gevel geplaatst. Nee, om functionele redenen staan ze vlak achter de gevel. Hetzelfde geldt voor de buitenzonwering. Om deze afzonderlijk te kunnen vervangen of weg te halen is deze los gehouden van de gevel. En om het glas in de
92 AWM 47
D Duurzaamheid William McDonough + Partners 93 AWM 47 gevel goed schoon te kunnen maken was nog wat extra afstand nodig, waardoor het gebouw ook letterlijk een gelaagde uitstraling krijgt. De vloer is een verhaal apart. Voor het heeft William McDonough + Partners/KOW gekozen voor een Slimline vloer. Deze vloer bestaat uit een dunne betonnen plaat Het moet ook weer uit elkaar gehaald kunnen worden waarop stalen vierendeelliggers zijn gemonteerd. Boven op de vierendeelliggers is een dekvloer aangebracht. In vergelijking met massieve betonnen vloeren zijn de Slimline vloeren licht. Doordat de installaties in de vloer opgenomen kunnen worden, kan een verlaagd plafond achterwege worden gelaten, wat scheelt in de bouwhoogte. Via de dekvloer zijn de installaties bovendien altijd bereikbaar, zodat bijvoorbeeld een functieverandering van het gebouw relatief eenvoudig gefaciliteerd kan worden. Doordat de betonnen plafondplaat van de vloer in het zicht blijft, kan het hele plafond voor betonkernactivering worden ingezet. De vloerdelen worden volledig geprefabriceerd en worden droog op een stalen hoofddraagconstructie gemonteerd. Zo kunnen ze in theorie na gebruik weer uit het gebouw worden weggenomen en in een ander gebouw opnieuw worden gebruikt. Heel Cradle to Cradle. PREFABRICAGE Buckminster Fuller sprak altijd over anticipatory design science, vertelt McDonough, Dat is ook op Cradle to Cradle van toepassing. Denkend vanuit Cradle to Cradle houden we er rekening mee dat een gebouw in de toekomst een andere functie zal vervullen. Een kantoorgebouw moet om te bouwen zijn tot woningbouw. In het verlengde daarvan houden we er ook rekening mee dat het gebouw weer uit elkaar gehaald moet kunnen worden. In het ontwerp van het Inspiratiehuis 20 20 zijn we erg ver gegaan in het gebruik van geprefabriceerde elementen. In China zien we ontwikkelingen die nog een stap verder gaan. In plaats van de langzame weg te volgen en achtereenvolgens de draagconstructie, vloeren, wanden en installaties te bouwen, worden in China cassettes geprefabriceerd waar alles van draagconstructie tot installaties al inzit. Je kunt je goed voorstellen dat zo n gebouw in de toekomst nog eens uit elkaar wordt gehaald. LEASING Een manier om bouwproducenten hun producten na gebruik weer terug te laten nemen, is om voor alle partijen aantrekkelijke leaseconstructies op te zetten. De wetenschap dat het product weer terugkomt, zal bouwproducenten stimuleren hun producten zo te ontwerpen dat ze eenvoudig te recyclen of te upcyclen zijn. Het is een idee dat we al twintig jaar geleden bedacht hebben, vertelt McDonough. En sommige producten kunnen al geleased worden, op een vergelijkbare manier als we een auto leasen. In Park 20 20, waar het Inspiratiehuis 20 20 onderdeel van uitmaakt, heeft William McDonough + Partners/KOW dit model toegepast op de verlichting van de gemeenschappelijke parkeergarages. Om de leverancier van de verlichting te stimuleren zo zuinig mogelijke lampen op te hangen, worden geen lampen geleased maar lumen. In Nederland zijn we momenteel met een fabrikant in gesprek over leaseconstructies voor het glas dat zij maken, vertelt McDonough. Maar omdat leasing harde afspraken tussen de verschillende partijen vraagt, kijken we bijvoorbeeld voor de consumentenmarkt ook naar andere modellen. Voor een tapijtfabrikant hebben we nieuwe stoffen Linkerpagina Het dak van het atrium is voorzien van in het glas geïntegreerde PV-cellen Boven Door zijn gelaagde opbouw is het gebouw na gebruik relatief eenvoudig weer te demonteren Onder Het huisvest showrooms van Bosch, Siemens, Constructa, Gaggenau en Neff
94 AWM 47 ontwikkeld die volledig te recyclen zijn. Met deze fabrikant ontwikkelen we een nieuw model dat feitelijk geen leasing is, maar wel uitgaat van een levenslange service voor het tapijt en ervoor zorgt dat het tapijt na gebruik weer teruggenomen wordt. Park 20/20 Het is het eerste gerealiseerde onderdeel in het Park 20 20-masterplan dat William McDonough + Partners voor Hoofddorp heeft ontworpen. Direct naast het Inspiratiehuis 20 20 wordt gebouwd aan het kantoor voor Fox Vakanties. Even verderop verrijst het kantoor voor FIFPro. Al deze gebouwen zijn ontworpen door William CRADLE TO CRADLE Uiteindelijk gaat Cradle to Cradle over het continu toevoegen van waarde. Materialen zouden alleen nog maar geupcycled moeten worden en alleen maar waardevoller moeten worden. En gebouwen die zouden geen ruimte moeten innemen, maar ruimte produceren; geen CO2 McDonough + Partners, steeds in samenwerking met KOW. In het masterplan voor Park 20 20 wordt de ambitie uitgesproken om te komen tot een volledig duurzame energievoorziening. Ook gaat het plan over schoon water en frisse lucht, vertelt William McDonough. Het plan gaat daarmee veel verder dan alleen het nadenken over het hergebruik van materialen en gebouwen. De gebouwen in het masterplan liggen in een ring rond een publiek toegankelijk en autovrij binnengebied. Centraal in dit binnengebied ligt een grote waterpartij die is voorzien van een helofytenfilter. In de waterpartij kan regenwater opgevangen worden en wordt afvalwater gereinigd, zodat het opnieuw gebruikt kan worden om bijvoorbeeld de toiletten mee door te spoelen. moeten uitstoten, maar frisse lucht; geen energie moeten vragen, maar energie moeten produceren. Zelfs nieuw materiaal moeten produceren. In het ontwerp voor het Inspiratiehuis 20 20 zijn in het glazen atriumdak PV-cellen opgenomen. Het gebouw produceert zo, zij het op bescheiden schaal, eigen energie. Verder is het gebouw zowel van binnen als van buiten waar mogelijk voorzien van groendaken en groenwanden. Niet alleen wordt op die manier gecompenseerd voor het beslag dat het gebouw legt op de natuur, ook produceert het gebouw zo zelf biomassa. McDonough vind het nog te vroeg om van een Cradle to Cradle-gebouw te kunnen spreken. Hij heeft het liever over een project dat geïnspireerd is door de Cradle to Cradle-filosofie. Het is nog erg lastig om een gebouw volledig van Cradle to Cradle-gecertificeerde materialen en producten te maken. We beoordelen constant nieuwe materialen en bouwsystemen op hun Cradle 2 Cradle-potentieel. En we stimuleren bouwproducenten hun producten te blijven verbeteren. Cradle 2 Cradle is uiteindelijk niets meer dan een manifestatie van het menselijke verlangen om onze plek in de wereld te vieren met steeds nieuwe verbeteringen en innovaties.
D Duurzaamheid William McDonough + Partners 95 AWM 47 showrooms 2 kantoorruimte 3 expeditie 4 ingang parkeergarage Langsdoorsnede e verdieping 4 Begane grond 2 3 Opdrachtgever Park 20 20 CV (Volker Wessels, Reggeborgh Groep, Delta Development Group), Dordrecht (Delta) Ontwerpend architect William McDounough + Partners EU, Amsterdam Uitvoerend architect/bim coördinator KOW Concepts, Design & Development, Den Haag Adviseur constructies Van der Vorm Engineering, Delft Adviseur bouwfysica/breeam DGMR, Arnhem Adviseur installaties Techniplan Adviseurs BV, Aannemer IBB Kondor, Leiden Systeemvloer Slimline Buildings BV, Capelle aan den IJssel Kanaalplaatvloeren VBI, Huissen Prefab wandelementen Kuipers Bouwmaterialen en Steenhandel, Denekamp HSB wanden De Groot Vroomshoop Houtbouw BV, Vroomshoop Staalwerk (constructief) Voortman staalbouw, Rijssen Aluminium gevels Rollecate Group, Staphorst Groene gevel BAM Mostert de Winter, Hardinxveld-Giessendam W-installatie Installatie Techniek Raalte E-installatie Cincin ea feummod Parallel Groep, Energie Techniek, olesto dio Hazeswoudeenim zzriustie min ute consectem Rijndijk Interieurarchitect do et luptatem nissed D/Dock Design & Development, tet venit Amsterdam num dor. Realisatie December 20