Zaaknummer Documentnummer I-SZ/2016/134 I-SZ/2016/1005 Raadsvergadering : 23 juni 2016 Agendapunt : 18 Onderwerp : Vaststelling Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2016 in verband met invoering Wet taaleis Aanleiding De Wet taaleis geldt vanaf 1 januari 2016 voor alle nieuwe bijstandsgerechtigden, waarvoor een arbeidsverplichting geldt. Voor degenen die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn, geldt geen arbeidsverplichting en dus geldt voor hen de taaleis ook niet. Het nieuwe artikel 18b in de Participatiewet legt een bijstandsgerechtigde de verplichting op om de Nederlandse taal op minimaal het referentieniveau 1F (voorheen A2; eind basisschool) te beheersen. Door de Nederlandse taal te beheersen hebben zij meer kansen om mee te doen in de samenleving (met betaald werk en in de sociale omgeving). Voor degenen die op 31 december 2015 een uitkering ingevolge de Participatiewet ontvingen, geldt de taaleis vanaf 1 juli 2016 (overgangsrecht). In de praktijk zullen vooral analfabeten en laaggeletterden met de taaleis te maken krijgen. Om de Wet taaleis uit te kunnen voeren en in te bedden in de bestaande werkwijze van de afdeling Sociale Zaken is het nodig om de Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2015 aan te passen en vast te stellen. Bij een aanvraag om bijstand moet aan de hand van documenten aangetoond worden dat de Nederlandse taal wordt beheerst. Dit kan bijvoorbeeld met een inburgeringsdiploma, een schooldiploma of een ander document. Het niet kunnen overleggen van bewijsstukken is geen uitsluitingsgrond of toegangsvoorwaarde voor de uitkering. Gevolg is wel dat een verplichting ontstaat om binnen 8 weken na datum aanvraag een toets af te nemen om te onderzoeken over welke taalvaardigheid aanvrager beschikt (de taaltoets). Volgt uit de taaltoets dat de bijstandsgerechtigde de Nederlandse taal niet voldoende beheerst, dan zal een inspanning (= traject) geleverd moeten worden om de beheersing van de Nederlandse taal op het gewenste niveau te brengen. Met die inspanning kan een verlaging van de bijstand worden voorkomen. Als onvoldoende inspanning wordt geleverd, wordt de bijstand verlaagd. De eerste 6 maanden met 20%. De daaropvolgende 6 maanden met 40% en tenslotte kan de bijstand zelfs voor onbepaalde tijd met 100% worden verlaagd; deze verlagingen zijn opgenomen in artikel 18b van de Participatiewet. Nadere toelichting In de afstemmingsverordening moet een grondslag staan voor het verlagen van de bijstand bij het niet voldoen aan de medewerkingsplicht vanuit de Wet taaleis. De afstemmingsverordening moet aangepast worden om ervoor te zorgen dat het mogelijk is I-SZ/2016/1005 Pagina 1 van 5
om de bijstand te verlagen bij het niet voldoen aan de medewerkingsplicht vanuit de Wet taaleis. In artikel 7 (gedragingen participatiewet) en artikel 8 (gedragingen IOAW en IOAZ) wordt bij gedragingen in de tweede categorie toegevoegd: Het niet of onvoldoende medewerking verlenen aan activiteiten die samenhangen met de Wet taaleis als bedoeld in artikel 17, lid 2 van de Participatiewet. Door het aanbieden van taaltrajecten kan de voortgang van de trajecten worden gevolgd. Met de trajectaanbieders kunnen afspraken worden gemaakt over het geven van informatie over aanwezigheid en voortgang. Deze informatie heb je nodig om de voortgang van het traject te kunnen volgen en, zo nodig, het gesprek te kunnen aangaan bij onvoldoende inzet. Veel uitkeringsgerechtigden zijn laag opgeleid en hebben daardoor leerkenmerken die zware eisen stellen aan de inhoud van een taaltraject. Laagopgeleide volwassenen hebben de volgende leerkenmerken: Ze hebben weinig schoolse leerstrategieën tot hun beschikking; Ze leren ongericht; Wat ze hebben geleerd op het ene gebied, passen ze niet automatisch toe op het andere gebied; Ze hebben weinig zelfvertrouwen als het gaat om leren; Ze gaan langzaam vooruit, waardoor het moeilijk is om vol te houden; Ze hebben veel herhaling nodig voordat de leerstof beklijft. Wil een laagopgeleide succesvol zijn in leren dan stelt dit zware eisen aan de didactiek en aan de inhoud van het traject. Niet elke cursus voldoet hieraan. Een taaltraject is voor het merendeel van de uitkeringsgerechtigden niet uit eigen middelen te betalen. Een commerciële inburgeringscursus kost tussen de 2.000,= en 5.000,=. Een commercieel taaltraject met het gevraagde eindniveau voor de Wet taaleis zal naar verwachting ook in deze prijsklasse vallen. Dit is voor iemand met een bijstandsuitkering over het algemeen niet uit eigen middelen te betalen. De uitkeringsgerechtigde krijgt taalverwerving wel als plicht opgelegd. Iets verplichten waarvoor de middelen niet aanwezig zijn, maakt dat mensen moeten gaan lenen en schulden moeten maken. Vanuit de Wet educatie zijn middelen beschikbaar voor taaltrajecten. Het Regionaal educatieplan Noordoost-Brabant 2016-2017 geeft de kaders van de mogelijke inzet van educatiemiddelen aan. Hierin is omschreven dat in de regio prioriteit wordt gegeven aan laaggeletterden en inwoners met een uitkering. Ook wordt aangegeven dat de middelen ingezet kunnen worden voor de uitvoering van de Wet taaleis. Het regionaal educatieplan is bijgevoegd als bijlage. Het onderdeel doelgroep vindt u op pagina 7-8. Taaltrajecten kunnen ook vanuit het participatiebudget betaald worden. De beleidskeuze om participatiemiddelen in te zetten voor re-integratie van uitkeringsgerechtigden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt én het teruglopend participatiebudget maken dat dit geen goede keuze is om taaltrajecten vanuit dit budget te financieren. De taaltoets moet aan dusdanig veel eisen voldoen dat deze niet binnen de eigen organisatie uitgevoerd kan worden. In het Besluit taaltoets Participatiewet zijn de regels vastgelegd waaraan de toets moet voldoen, om te beoordelen of de vaardigheden in de Nederlandse taal voldoende beheerst worden. Deze regels zijn dusdanig dat de toets niet binnen de eigen organisatie uitgevoerd kan worden. Voorbeelden hiervan zijn de beoordeling door gekwalificeerde toetsers en het aanwezig zijn van aangepaste toetsruimten. Binnen de regionale aanbesteding van de educatiemiddelen voor 2016-2017 is het toetsen op basis van het Besluit taaltoets als voorwaarde opgenomen. Bij het aanbieden van een taaltraject zal de wettelijk voorgeschreven toets als startpunt gelden. - pag. 2/5 -
De wettelijke vrijstellingsgronden voor de taaleis ruimer inzetten. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kiest ervoor om alleen de wettelijke vrijstellingsgronden te accepteren. Een consequentie hiervan is dat uitkeringsgerechtigden die in de leerplichtige leeftijd tenminste acht jaar in Nederland hebben gewoond moeten bewijzen dat zij acht jaar Nederlands onderwijs hebben gevolgd. Ook al is die informatie vanuit DUO, SUWI of basisregistratie beschikbaar voor de gemeente. Binnen de Wet inburgering geldt dat wanneer betrokkene in de leerplichtige leeftijd (tussen 5 en 16 jaar) tenminste acht jaren in Nederland heeft gewoond er vrijstelling van de inburgeringsplicht geldt. Dit hoeft niet verder bewezen te worden, omdat dit inzichtelijk is vanuit de basisregistratie en in die periode de leerplichtwet van toepassing was. Het voorstel is om deze regel ook voor de Wet taaleis te laten gelden. Een ander punt is dat het Ministerie geen vrijstelling wil geven voor uitkeringsgerechtigden die niet (meer) leerbaar zijn. Zelfs niet als zij een vrijstelling op deze grond hebben vanuit de Wet inburgering. Dit is volgens ons niet consequent en kun je niet uitvoeren. Het voorstel is om in de beleidsregels vast te leggen dat niet (meer) leerbaar zijn een vrijstellingsgrond is. Natuurlijk is hier wel bewijs voor nodig in de vorm van een vrijstelling inburgering of een officiële verklaring vanuit een onderwijsinstelling. Beoogd effect Zoveel mogelijk bijstandsgerechtigden met een taalachterstand Nederlands leren, zodat zij beter kunnen participeren in de samenleving (met betaald werk en in de sociale omgeving). Dit willen we bereiken door de Wet taaleis te implementeren binnen de bestaande werkwijze van de afdeling Sociale Zaken. Doeltreffendheid/ doelmatigheid Doeltreffendheid: Vanwege de invoering van de Wet taaleis heeft de gemeente de plicht tot het vaststellen van de gewijzigde Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ. Dit op grond van de Participatiewet. Doelmatigheid: Het vaststellingsproces loopt via het College, Wmo-Adviesraad en Raad. Voordat het concept in traject is gezet heeft afstemming plaatsgevonden met de gemeenten in de regio Noordoost-Brabant. Dit in het kader van de harmonisering van dit beleid (intensievere regionale samenwerking). Rol van de gemeente De regelgeving stelt als eis dat de gemeenteraad zich laat adviseren door de burgers alvorens de Afstemmingsverordening wordt vastgesteld. In deze is de concept Afstemmingsverordening voor advies voorgelegd aan de Wmo-Adviesraad. Door middel van het uiteindelijk vaststellen van de Afstemmingsverordening neemt de gemeente haar rol als beslisser. Alternatieven en afwegingen Het volgen van een taaltraject is de eigen verantwoordelijkheid van de uitkeringsgerechtigde. Door een taaltraject aan te bieden ontneem je de eigen verantwoordelijkheid van de bijstandsgerechtigde. De bijstandsgerechtigde kan zelf een cursus inkopen of via digitale middelen de taal leren. Daar staat tegenover dat de kosten van een taaltraject hoog zijn en de voortgang van een zelf gekozen traject heel moeilijk te volgen is. Wanneer de bijstandsgerechtigde zelf een taaltraject zoekt moet de klantmanager kennis hebben van het aanbod van iedere taalaanbieder. Niet iedere cursus leidt tot een snel resultaat. Dit vraagt veel specialistische kennis van de klantmanager. Door een gedeelte van het educatiebudget in te zetten voor de uitvoering van de Wet taaleis kan het educatiebudget niet voor andere doelen/doelgroepen ingezet worden. Het educatiebudget wordt jaarlijks minder. De verwachting is dat, landelijk gezien, in 2018 - pag. 3/5 -
10% minder educatiebudget beschikbaar is dan in 2015. Door het verplichte budget in te zetten voor de uitvoering van de Wet taaleis blijft er niet veel geld meer over voor andere educatie-activiteiten. Te verwachten is dat 60% van de beschikbare middelen gebruikt wordt voor taalcursussen voor anderstaligen in het kader van de Wet taaleis. De overige 40% kan gebruikt worden voor andere educatieve activiteiten zoals taal in context, basisvaardigheden. Dit zijn overigens wel veel goedkopere en kortere trajecten. Dus met de resterende 40% kun je evenveel of zelfs meer deelnemers bedienen dan voor de 60% taaltrajecten in het kader van de Wet taaleis. Door de vrijstellingsgronden ruimer in te zetten als in de wet opgenomen bestaat het gevaar dat de gemeente een aanwijzing krijgt vanuit het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Door de uitvoering in de geest van de wet te organiseren loopt de gemeente het risico dat de Minister het niet eens is met onze wijze van uitvoeren. De Minister heeft bij een onvoldoende uitvoering van de Wet taaleis na overleg met de gemeente- de mogelijkheid om een aanwijzing te geven. Met het geven van een aanwijzing wordt de betaling van de Rijksbijdrage voor de uitkeringen op basis van de Participatiewet voor drie maanden opgeschort. En als die aanwijzing niet of onvoldoende wordt uitgevoerd, wordt de Rijksbijdrage aan de gemeente gekort (1% in het eerste jaar, max. 3% in volgende jaren; artikel 76 Participatiewet). De verwachting is dat dit risico niet zal optreden omdat het taalvereiste bij alle bijstandsgerechtigden wordt meegenomen in de begeleiding naar werk. Navraag bij de juridische afdeling van Stimulansz (een onafhankelijke stichting, die gemeenten ondersteunt bij het ontwikkelen en uitvoeren van een goed lokaal beleid voor de sociale zekerheid) geeft geen duidelijkheid over de consequenties van een dergelijke aanwijzing. Financiële consequenties lijken niet aan de orde te zijn, omdat de taaleis volledig los staat van het recht op en de hoogte van de bijstand. Maar zeker is dat niet! Omdat het belang van de uitkeringsgerechtigde voorop staat, wordt ruimer naar de vrijstellingsgronden gekeken. Dit is een voorwaarde om maatwerk te kunnen leveren. Met een goede motivatie en objectieve criteria (zoals opgenomen in de beleidsregels) lijkt het risico aanvaardbaar. De komende tijd worden de ontwikkelingen in de gaten gehouden om de wijze van uitvoering, indien nodig, aan te passen. Wettelijke basis De Participatiewet is het wettelijk kader. De Wet taaleis introduceert een nieuwe bepaling in de Participatiewet (namelijk artikel 18 b). De Wet taaleis biedt een beperkt aantal beleidsvrijheden. Het college heeft beleidsvrijheid ten aanzien van de beoordeling van de taalvaardigheid, de taaltoets, het inrichten van de aanvraagprocedure en de beoordeling van de voortgang. Bijgevoegde beleidsregels Wet taaleis 2016 geven hier verder invulling aan. Het college is bevoegd om de beleidsregels Wet taaleis vast te stellen. In verband met de Wet taaleis moet ook de Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ worden gewijzigd met ingang van 1 januari 2016. Dit is een bevoegdheid van de Raad. De afdeling Juridische Zaken van de gemeente Oss heeft de juridische toetsing van de voorliggende verordening voor haar rekening genomen. Financiën In de rijksbegroting is vanaf 2016 budget voor de uitvoeringskosten Wet taaleis opgenomen. Het landelijk budget bedraagt voor 2016 2.500.000 en vanaf 2017 5.000.000. Het bedrag dat de gemeente Sint Anthonis volgens de septembercirculaire voor uitvoeringskosten extra ontvangt in het gemeentefonds is 620,-. De werkzaamheden die samenhangen met de Wet taaleis worden opgevangen vanuit de reguliere personele bezetting. De kosten van de taaltoetsen en taaltrajecten betalen we vanuit de middelen voor educatie (Wet educatie). Voor 2016 is 15.205,- beschikbaar. - pag. 4/5 -
Afstemming andere projecten / derden Extern: - De concept-beleidsregels en concept-afstemmingsverordening zijn in nauwe samenwerking tussen de 11 gemeenten van Brabant Noordoost tot stand gekomen. In een regionale werkgroep zijn alle onderdelen uitgewerkt. De voorstellen die gedaan worden m.b.t. de concept-beleidsregels en concept-afstemmingsverordening zijn op hoofdlijnen voor de hele regio identiek. Het grote voordeel hiervan is dat voor alle mensen in de regio die vanaf 1 januari 2016 een bijstandsuitkering ontvangen dezelfde regels gelden. - Externe afstemming vindt ook plaats door inspraak van burgers via de Wmo-Adviesraad. De Wmo-Adviesraad heeft op 22 maart 2016 haar advies (I-SZ/2016/868) afgegeven. Intern: - De medewerkers die direct of indirect met de Wet taaleis te maken hebben, worden door middel van een workshop geïnformeerd over de Wet taaleis en de werkwijze. Voorlichting Recent is een informatieblad voor bijstandsgerechtigden opgesteld. Dit informatieblad zal aan elke bijstandsgerechtigde bij een uitkeringsaanvraag worden uitgereikt. Ook zal via de gemeentelijke website aandacht worden besteed aan de Wet taaleis. Na vaststelling van de verordening en de beleidsregels zullen klanten/burgers en intermediairs op de hoogte worden gebracht van de wijzigingen. Dit zal op de gebruikelijke wijze gebeuren via een publicatie in de gemeenterubriek van het weekblad Omstreeks, de website van de gemeente Sint Anthonis en www.overheid.nl. Nieuwe uitkeringsgerechtigden zullen tijdens de intake op de hoogte worden gebracht van de Wet taaleis. Voorstel De Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2016 met toelichting vast te stellen. Sint Anthonis, 10 mei 2016. Burgemeester en wethouders van Sint Anthonis, De secretaris, De burgemeester, Drs. Ing. N.M.P. van Hooy M.L.P. Sijbers Ter inzage legging Bij het onderwerp Wet taaleis horen de volgende bijlagen: 1. I-SZ/2016/1006: Raadsbesluit Vaststelling Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2016 incl. toelichting. 2. I-SZ/2015/672: Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2015 3. I-SZ/2016/149: Informatie Wet taaleis en besluit taaltoets 4. I-SZ/2015/1997: Regionaal educatieplan Noordoost-Brabant 2016-2017 5. I-SZ/2016/868: Advies Wmo-Adviesraad dd. 22 maart 2016 betreffende beleidsregels Wet taaleis 2016 6. I-SZ/2016/1025: Brief als reactie op advies Wmo-Adviesraad inzake Wet taaleis 7. I-SZ/2016/952: Informatieblad Wet taaleis Commissie Het voorstel is behandeld in de openbare vergadering van de Vaste commissie voor de gemeenteraad d.d. 14 juni 2016. - pag. 5/5 -