DC 15 Rugklachten 1 Inleiding Rugklachten komen veel voor. Men schat dat meer dan 3 miljoen mensen van 25 jaar of ouder langdurige klachten aan rug of nek hebben. 80 tot 90% van alle mensen heeft in zijn leven wel eens rugklachten. Dat zijn vooral klachten laag in de rug. Er zijn verschillende soorten klachten, bijvoorbeeld aan de wervels, de spieren of de ribben. Veel klachten worden veroorzaakt door onvoldoende of op een verkeerde manier bewegen. Mensen kunnen met een rugaandoening geboren worden. Soms wordt letsel veroorzaakt door een ongeluk of ziekte. En soms worden rugklachten veroorzaakt door problemen als stress, angst of depressiviteit. Dit thema gaat over de werking van de rug en verschillende soorten rugklachten. We leggen de klachten uit en geven aanwijzingen voor de behandeling en begeleiding van rugklachten. De inhoud van dit thema: 2 De werking van de rug 3 Rugklachten 4 De behandeling en begeleiding 1 1
2 De werking van de rug De rug bestaat uit wervels, ribben en spieren. We hebben zeven nekwervels, twaalf borstwervels, vijf lendenwervels, vijf heiligbeenwervels en 4 stuitbeenstukjes. De 4 stuitbeenstukjes noemen we het staartbeen of stuitje. Aan de borstwervels zitten de ribben vast. Tussen de bovenste 24 wervels zitten 23 tussenwervelschijven. Een tussenwervelschijf wordt ook wel een discus genoemd. Hij is van elastisch kraakbeen. Daardoor kan hij goed schokken opvangen. De wervels zijn aan de achterzijde verbonden door facetgewrichten. Door de facetgewrichten kunnen de wervels een beetje ten opzichte van elkaar bewegen. Hierdoor kunnen we onze rug bewegen. Hieronder zie je een afbeelding van wervels, tussenwervelschijven en facetgewricht. Tussenwervelschijven en facetgewricht De grijze schijven zijn de tussenwervelschijven. Het sterretje op het tweede plaatje geeft het facetgewricht aan. 2 HZW Digitale Content
De wervels zijn zo op elkaar gestapeld dat in het midden een buis zit. Door de buis loopt het ruggenmerg. In het ruggenmerg lopen de zenuwen. De zenuwen sturen prikkels van de hersenen naar bijvoorbeeld onze ledematen. Daardoor worden deze aangezet om de bewegingen te doen die onze hersenen aangeven. Hieronder zie je de ruggenwervels en de ribben in hun geheel afgebeeld. Ruggenwervel De wervelkolom wordt door spieren, banden en pezen overeind gehouden. De wervels beschermen het ruggenmerg. De rug is het centrale deel van ons bewegingsapparaat. Het bewegingsapparaat omvat alles in ons lichaam dat beweegt; dus ook spieren en pezen. De een heeft een sterker bewegingsapparaat dan de ander. Door sport, bewegen, een goede lichaamshouding en gezond eten kunnen we veel doen om het bewegingsapparaat in een goede conditie te houden. 3
3 Rugklachten We kunnen rugklachten op verschillende manieren indelen. Eén manier is die naar specifieke en aspecifieke rugklachten. Bij specifieke rugklachten is er een aanwijsbare oorzaak. Iemand heeft bijvoorbeeld een hernia, een ontsteking, osteoporose, een breuk of een tumor. Aspecifieke rugklachten zijn klachten waar geen oorzaak voor is aan te wijzen. Ongeveer 90% van de mensen heeft rugklachten waarvoor geen oorzaak is aan te wijzen. Een andere indeling van rugklachten is die naar tijdsduur: acute rugklachten (duur van minder dan 6 weken); subacute rugklachten (duur van 6 tot 12 weken); chronische rugklachten (duur van meer dan 12 weken). Wij kiezen de volgende indeling. Rugklachten: aspecifieke rugklachten specifieke rugklachten symptomatische rugklachten 2 Aspecifieke rugklachten Aspecifieke rugklachten zitten vaak onder in de rug (lage rugpijn) en soms hoger. Vaak, maar lang niet altijd, zijn mensen stijf en hebben minder kracht. Soms hebben zij een prikkelend gevoel in hun benen. Zij hebben pijn en worden daardoor belemmerd in hun functioneren. Op röntgenfoto s is vaak een afwijking te zien. Maar dat wil nog niet zeggen dat die afwijking ook de oorzaak van de pijn is. Heel veel mensen hebben een afwijking zonder klachten te hebben. 4 HZW Digitale Content
Lage rugpijn wordt over het algemeen onderverdeeld in mechanische lage rugpijn en lage rugpijn die door beknelling veroorzaakt wordt. Mechanische lage rugpijn is veelal het gevolg van overbelasting van de wervelkolom. Vaak is er sprake van letsel aan de facetgewrichten, tussenwervelschijven, gewrichtsbanden of spieren van de wervelkolom. Bij pijn door beknelling ontstaat er druk op de zenuwen. Of de zenuwen worden op een andere manier geprikkeld. Dit is meestal het gevolg van gescheurde of uitstulpende tussenwervelschijven. Spit is de bekendste aspecifieke rugklacht. Het is een acute rugklacht, een plotselinge hevige pijn in de onderrug. Er is vaak geen aanleiding voor. Soms ontstaat hij na in een ongemakkelijke houding te hebben gestaan of gezeten. De oorzaak is niet duidelijk. Binnen 1 of 2 weken is de pijn meestal weer over. Is dat niet het geval dan kunnen de klachten chronisch worden. Dan kan er sprake zijn van hernia. Dat kan ook het geval zijn als de pijn naar het been uitstraalt. Van geen enkele behandeling van rugklachten staat vast dat die ook echt helpt. Maar veel patiënten hebben er wel baat bij om behandeld te worden. De behandeling bestaat meestal uit fysiotherapie. Sommige patiënten gaan naar een revalidatiecentrum waar zij geholpen worden bij het leren omgaan met de klachten. De meeste mensen met aspecifieke rugklachten herstellen binnen een week tot 6 weken. Mensen die in het verleden vaker of langdurig klachten hebben gehad, lopen meer kans dat rugklachten vaker en ernstiger terugkomen. Lage rugklachten kunnen worden voorkomen door niet te roken, goede lichaamsbeweging, overgewicht tegen te gaan en niet langdurig dezelfde houding aan te nemen. Speciale stoelen of bedden hebben geen effect op de klachten. Specifieke rugklachten De meest voorkomende specifieke rugklacht is hernia. Hernia is een breuk of uitpuiling. Een tussenwervelschijf puilt buiten de normale tussenwervelschijfruimte uit. Als deze uitpuiling op een zenuwwortel drukt, ontstaan klachten. Bijvoorbeeld uitstralende pijn in been, billen en soms de voet. De huid voelt soms gevoelloos of geïrriteerd aan. Soms heeft iemand krachtverlies in bepaalde spieren; bijvoorbeeld een enkel of teen die niet goed bewogen kan worden. In bijna alle gevallen zit de pijn laag in de rug. Maar er kan ook een zenuw bekneld zijn geraakt in de nek. Dan straalt de pijn naar de arm uit. Borstwervelhernia komt ook voor. Door borstwervelhernia ontstaat krachtverlies en gevoelsverlies in de benen. 5
Hernia Een hernia gaat niet altijd gepaard met pijn in de rug. Je kunt dus een hernia hebben zonder het te weten. Een hernia herstelt vaak vanzelf. Als hernia met rugpijn gepaard gaat, is deze vaak hevig. Bepaalde bewegingen, spierspanningen (bijvoorbeeld bij hoesten) of houdingen kunnen die verergeren. Een hernia is over het algemeen niet gevaarlijk. Ernstige klachten zoals verlamming of hevige pijn komt maar bij 10% van de gevallen voor. Bij verlammingsverschijnselen of verlies van controle van de blaas of darmen is het belangrijk zo snel mogelijk een arts te waarschuwen. 6 HZW Digitale Content
Symptomatische rugklachten Dit is pijn in de rug die optreedt naar aanleiding van een andere oorzaak. Bijvoorbeeld een ontsteking van een wervel of tussenwervel, een tumor of een degeneratie (aantasting) van een tussenwervelschijf. Een ontsteking wordt meestal door een bacterie veroorzaakt. Ook tuberculose van de wervel komt voor. Het is een pijnlijke aandoening. Een patiënt krijgt antibiotica. Soms wordt er geopereerd. Een stukje van de wervel wordt weggehaald en de wervel wordt gereconstrueerd. Sommige tumoren ontstaan in de botten. Andere tumoren ontstaan er door uitzaaiingen van een andere kanker. Bij patiënten die eerder een andere tumor hebben gehad, moet je hierop verdacht zijn. Zij krijgen vaak knobbels op de botten en/of pijn in de botten. Bij degeneratie (= achteruitgang) van de tussenwervelschijf ontstaan kleine scheurtjes in de ring en droogt de kern van de wervel in. De kern verweekt en valt langzaam uit elkaar. De gel komt door de scheurtjes naar buiten. De gel wordt dan alleen nog door de gewrichtsbanden tegengehouden. Deze vorm van rugklachten wordt steeds vaker als oorzaak herkend. Mensen hebben vooral klachten bij belasting. Bij rust verdwijnen de klachten weer. 7
4 De behandeling en begeleiding In de meeste gevallen gaan rugklachten gewoon weer over en hoeft er niets speciaals gedaan te worden. Als een patiënt last van rugpijn heeft, is het van belang de dokter een diagnose te laten stellen. Deze kan eventueel de oorzaak van de pijn bepalen. Op grond van deze diagnose kan de arts een geschikte behandeling adviseren. Huisartsen schrijven in 30% van de gevallen pijnstillers voor. Die helpen ook om te voorkomen dat door verkeerde spierspanningen de klachten verergeren. Meestal voelt een patiënt zelf het beste aan in welke houding hij het beste zit, staat of ligt en welke bewegingen goed en verkeerd zijn. Bedrijfsartsen of andere artsen verwijzen vaak door naar rugscholing of naar reïntegratieprogramma s. In deze programma s wordt vanuit verschillende kanten samengewerkt om een snel herstel te bevorderen. De programma s hebben vooral effect op het verminderen van de pijn en het verbeteren van het functioneren. Aan slijtage van de rug is weinig te doen. Dat proces is niet te stoppen. Bij langer durende klachten krijgt een patiënt vaak fysiotherapie, manuele therapie, of een oefentherapie als Cesartherapie en Mensendieck. Als de klachten ernstig zijn en blijven voortduren, is soms een operatie nodig. Slecht heel weinig patiënten komen echter voor een operatie in aanmerking. Vooraf worden zij goed geanalyseerd bijvoorbeeld met behulp van röntgenfoto s, MRI, een proefcorset of een psychologisch onderzoek. Soms wordt bij een operatie een kunstdiscus geplaatst of worden twee wervels aan elkaar vastgezet. 15% van de operaties blijkt echter geen effect te hebben. Zeven fabeltjes over rugklachten: 1. Als er een hernia is vastgesteld, is een operatie altijd noodzakelijk. 2. Op röntgenfoto s, CT en MRI kun je altijd de oorzaak van de pijn zien. 3. Bij rugpijn moet je het kalm aan doen tot de pijn over gaat. 4. Rugpijn komt meestal van een ongeval of zwaar tillen. 5. Rugpijn leidt meestal tot invaliditeit. 6. Iedereen met rugpijn moet een röntgenfoto laten maken. 7. De belangrijkste behandeling is bedrust. Bron: Neurochirurgen-Zwolle 8 HZW Digitale Content
Om rugklachten te voorkomen is een goede conditie van het bewegingsapparaat belangrijk. Deze bouw je op door: een goede lichaamshouding; op een goede manier tillen; op een verstandige manier sporten en oefenen; een gezond gewicht; niet roken; een goede slaaphouding. Laat de cliënt stoppen als de pijn verergert. Laat hem dan minder vaak en minder intens Als verzorgende moet je in geen geval zelf gaan dokteren. Verwijs cliënten met rugklachten door naar de huisarts. Die kan bepalen wat er gedaan moet worden. Als de arts toestemming geeft om te oefenen, kun je daarbij behulpzaam zijn. Een cliënt met aspecifieke rugklachten, kan beter in beweging blijven. Er zijn speciale oefeningen die gedaan kunnen worden. Voor cliënten met specifieke aandoeningen of letsel moeten de oefeningen door de fysiotherapeut worden vastgesteld. Hieronder zie je tips voor het oefenen. De oefeningen zelf zijn op internet te vinden. Tips Laat de cliënt twee keer per dag op een vast tijdstip oefenen. Laat hem oefenen op een matje op de grond. Als dit niet gaat, op een niet te zacht bed. De cliënt begint de oefeningen vanuit een ontspannen houding. De cliënt moet proberen goed en bewust te voelen wat er gebeurt, wat er beweegt, waar de spieren aangespannen worden en waar niet. De oefeningen moeten rustig uitgevoerd worden terwijl de cliënt rustig door ademt. oefenen. Als de pijn blijft toenemen, moet de huisarts of fysiotherapeut gewaarschuwd worden. Bron: Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Klachten Bewegingsapparaat (AKB) Ook jouw werk is belastend voor je rug. In het cd-thema over ergonomie staan richtlijnen voor een goede houding en om overbelasting te voorkomen. Op internet staan ook filmpjes die laten zien wat een goede werkhouding is. 9