Gezond ventileren lekkere lucht is hoofdgerecht van gezond wonen Evert Hasselaar Onderzoeksinstituut OTB, TUDelft 12 november 20
Inhoud Gezond wonen Gezond wonen en ventilatie Gedrag en energiegebruik Ventilatie sturen Aanbevelingen
Gezond wonen Verblijfsduur: Kantoren: 20% Scholen: 11% Woning: 60 90% de helft in de slaapkamer Illustratie Wim Dolk, Allergeenarme woningen uitgave GGD Rotterdam
Luchtkwaliteit en gezondheid Ziekte: bron-emissie-concentratie-blootstelling-conditie-gezondheidseffect D driving force P - pressure P + Spressure state outdoors Ventilation S state indoors E exposure E effect doseeffect condition perception S state outdoors
Luchtkwaliteit en gezondheid Klacht: opvatting-gewaarwording-oordeel-actie Klacht is bruikbare voorspeller van ziekterisico
Kans voor klachten binnenmilieu? Huurwoningen: gebreken zijn wettelijk goed omschreven Sanctie: geen huurverhoging (zelfs verlaging) Veel klachten over slecht onderhoud, over vocht en schimmel. Bewoners krijgen de schuld, omdat ze niet goed ventileren. Achtergrond: Kwaliteit ventilatie is niet gemakkelijk te bepalen (capaciteit, bruikbaarheid, effectiviteit) Bewoners hebben vrijheid om voorzieningen niet te gebruiken
Bewonerspercepties Beleving luchtkwaliteit: koel, vers, niet prikkelend, geur? Comfort: zonder lawaai, tocht, angst voor inbraak Vanzelf : begrijpelijk, eenvoudig, per kamer Snel merkbaar effect bij ingrijpen Verschillende behoeften in zomer/winter en dag/nacht en Afhankelijk van gebruiksperiode, temperatuureis, frisheid
Toptien risicofactoren binnenmilieu 1. geringe ventilatie (per kamer) 2. stof van huismijt, huisdieren en ongedierte 3. chemische verontreiniging, van het gebouw, de inrichting en huishoudelijke artikelen 4. onveiligheid 5. legionella 6. geluidsoverlast 7. schimmel 8. fijn stof en radon 9. niet aangepast aan behoefte 10. geringe individuele controle
Slaapkamer voor vier
Criteria voor gezond wonen 1 Veiligheid: brand- en rook: waarschuwen, ook spuien legionella: bron aanpakken, goed ventileren straling (o.a. radon): via ventilatie te verminderen Inbraakveiligheid bij ventilatiestand
Criteria voor gezond wonen 2 Luchtverontreiniging: omgeving: fijn stof, benzeen, NO 2, SO 2 gebouw en installaties: radon, CO, vocht, schimmels huishouden: fijn stof, NO 2, formaldehyde, VOS, allergenen, weekmakers, brandvertragers, pesticiden mens en dier: allergenen, bacterien, geuren Binnen is de lucht meer vervuild dan buiten
Huismijt De slaapkamer voor 1 miljoen plus twee personen
Criteria voor gezond wonen 3 Geluidniveau: van buiten: verkeer, bedrijvigheid, buren (via ramen en roosters) van binnen: ventilatoren, huisgenoten (overspraak)
Criteria voor gezond wonen 4 Comfort: Te koud, langdurig te warm (ventilatie steeds meer nodig om te koelen) Tocht (spreiding en hoogte luchtinlaat, luchttemperatuur) Erg hoge of lage relatieve vochtigheid (discussie: te droog of vervuild)
Iedere kamer eigen binnenmilieu Slaapkamer: luchtkwaliteit en geluid Badkamer: emissie vocht en schimmels, vallen Keuken: vervuilingpieken en ongevalrisico Woonkamer: luchtkwaliteit en comfort Verkeersruimte: veiligheid, toegankelijkheid
Ventileren = toevoer, overstroom en afvoer en circulatie en bijdrage van kieren V e n t i l a t i e t o e v o e r c i r c u la t ie a f v o e r in f ilt r a t i e s p u ie n r o o s t e r k le p r a a m d r a a ir a a m t o e v o e r v e n t i e l o b s t a k e l s k ie r o n d e r d e u r t r e k n a a r a n d e r e g e v e l m e c h a n is c h n a t u u r lij k k a n a a l s c h o o r s t e e n e f f e c t t r a p p e n h u is d w a r s v e n t il a t i e v o o r t o e v o e r e n a f v o e r r a a m, d e u r
Ventilatiesystemen Natuurlijke ventilatie (A) 43% woningvoorraad dwarsventilatie (praktijk) Individuele kanalen of geshunt Locale ondersteuning (keuken, badkamer, wc) Mechanische afvoer, natuurlijke toevoer (C) 50% Individueel of collectief koppeling toevoer aan afvoer Koppeling toevoer aan CO2 gehalte of aanwezigheid Gebalanceerde ventilatie (D) 7% Individueel of collectief Centrale of locale units
Ventilatievoud in de praktijk 100 m2, inhoud 250 m3 Normwaarden kieren vv=0,1 Toevoer = afvoer 61 dm3/s, vv=0,88 Samen vv=0,89 Natuurlijk kieren vv=0,3 afvoer 25 dm3/s, vv=0,4 Samen vv=0,55 Mechanisch kieren vv=0,3 afvoer mechanisch 12 dm3/s, vv=0,2 Samen vv=0,43 Gebalanceerd kieren vv=0,1 afvoer en toevoer 20 dm3/s, vv=0,3 Samen vv=0,3
Afzuiging is belangrijke motor van luchtstroming Standaard gebruik: meer dan 23 uur/dag op stand 1 Stand 1 = ziekterisico, tenzij veel compensatie Stand 2 = voldoende, indien open toevoer Stand 3 = in meeste gevallen goed In o.a. Zweden en Ooostenrijk terugregelen niet toegestaan
Comfort en beleving gezondheid Bij balansventilatie 1,5 x vaker klachten meer moeheid, kortademigheid, last slijmvliezen (RIGO-ECN 20)
Slaapkamer Ventilatievouden Alles dicht 0,1-0,3 Rooster open, deur dicht 0,2-0,4 Binnendeur open 0,3-0,5 Raam open 0,5-0,7 Raam en deur open 0,7->1,2 conclusie: met slapen voor twee raam en deur open 40% in de winter dicht tijdens slaap 20% ook in zomer dicht
Invloed van gedrag op energiegebruik 15000 woningen (Guerra Santin 20) Aantal uren dat de thermostaat op de hoogste stand staat Slaapkamers wel of niet meeverwarmen Ventilatieroosters (en/of ramen) meestal open of meestal dicht De helft van energiegebruik kan verklaard worden vanuit gedrag en technische verschillen
Energie verschil 313 woningen tot 12 jaar oud (Guerra Santin 20) Geen verschil tussen EPC van 0,8 of 1,0 of 1,2 en 1,4 (komt doordat EPC voor grootte van de woning corrigeert?) Geen significant verschil door: verwarmingssysteem type ventilatiesysteem orientatie type huishouden inkomen
Ventilatie
Ventilatiecapaciteit in woningen na 1995 20% onvoldoende toevoercapaciteit 50% onvoldoende afvoercapaciteit 53% (verblijfsruimten) tot 89% (badkamers) onvoldoende overstroom bij balansventilatie > 25% woningen geen ventilatie- of spuivoorziening Capaciteit voldoet niet aan gezondheidseisen (slapen 2 pp) Gebruik te lage stand veroorzaakt hogere vervuiling
Mechanische afzuiging 10% capaciteitsvermindering/jr oplevering keukenafzuigpunt 300 100 90 m3/u 150 reduction air volume [%] 80 70 60 50 40 30 20 y = 26,421Ln(x) + 1,3443 10 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 oplevering, norm 150 31 34 37 40 43 46 49 n 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 0 0 2 4 6 8 10 12 age of exhaust system de gezonde woning Door laagstand en vermindering capaciteit: afzuiging 10 dm3/s in plaats van 42 dm3/s
Bruikbaarheid 90% overschrijding acceptabel geluidsniveau (35-50 db(a)) 30% regelmatig te heet in de zomer Ramen niet inbraakveilig (balansventilatie zonder roosters) Gebrek aan mogelijkheden buiten stookseizoen
Sturen op luchtkwaliteit? CO2 = uitademing mens en dier = indirect Geschikt in de slaapkamer, handige Epc verlager
Sturen op vocht? Vocht = schimmels en bacteriën = indirect Comfort, onbruikbaar in zomer, leidt tot extra vervuilingsgraad in de winter
Luchtkwaliteit en circulatie
Circulatie (gebalanceerd via wand)
Circulatie (natuurlijk, rooster open, verwarming aan)
Luchtstroming tijdens slaap
Minder geluid, lucht vanaf gevel, betere filters, inregelen per ruimte
Eisen Per vertrek voldoen aan: 1. Basisventilatie: vv = 0,7 2. Zomernachtventilatie: vv = 2,5 dus natuurlijk 3. Winterdagventilatie tochtvrij, per vertrek, energiezuinig: wtw 4. Winternachtventilatie stil en voor twee: natuurlijk of wtw? En piekventilatie keuken: direct naar buiten
Herwaardering natuurlijke ventilatie
Dank voor uw aandacht. Vragen? Evert Hasselaar Onderzoeksinstituut OTB, TUDelft Jaffalaan 9 2628BX Delft E-mail e.hasselaar@tudelft.nl