ENERGIEBESPARENDE STOOMLOZE WASSERIJ; HET CONCEPT VAN CHRISTEYNS/REINDERS Ing. Walther A. den Otter, PHAS Beheer BV PHAS Beheer BV (PHysical Applied Science) richt zich op de inzet en bevordering van duurzaamheid en innovatieve technologieën in de Europese wasserij- en stomerij sector. Voorbeelden zijn energie- en waterbesparingsmethoden voor wasserijen en het toepassen van natuurlijke grondstoffen als water en koolzuur i.p.v. solventen voor stomerijen. Dit gebeurt voor het opzetten van projecten om nieuwe, innovatieve en schone technologieën op de EU markt te introduceren. De technologie projecten omvatten onderzoek-, ontwikkelings- en demonstratieprojecten in Europa. Hierbij is de functie van PHAS het projectmatig samenbrengen, laten samenwerken en coördineren van complementaire partijen in de gehele keten (universiteiten, onderzoekorganisaties, machinebouwers, zeep- en gasleveranciers, en eindgebruikers). Het bedrijf wordt geleid door Ing. Walther A. den Otter, die voorheen werkzaam was als senior onderzoeker bij TNO (Organisatie voor Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Instituut voor Industriële Technologie). Hij heeft meer dan 35 jaar ervaring in de Europese wasserij- en stomerij sector. Meer over PHAS Beheer BV vindt u op www.phas.nl 1. INLEIDING Het thema MILIEUVRIENDELIJKHEID en DUURZAAMHEID prijkt op dit moment met topprioriteit op de politieke agenda in de EU landen en vele politieke beleidsbeslissingen worden hierop geënt. Industriële wasserijen staan momenteel onder druk om hun energie consumptie evenals hun invloed op het milieu te verminderen. Daarom moeten hun ketelsystemen op top efficiëntie werken om hieraan nog met succes te kunnen voldoen. De stijgende energiekosten en de toenemende druk om groener te worden, dwingt industriële wasserijen om waar mogelijk zuiniger te worden. Momenteel baren de brandstofkosten elke onderneming van klein tot groot grote zorgen. Daarbij heeft de grote industriële wasserij met haar inefficiënte stoom opwekking voor haar energiegebruik het meest te verliezen. Nu dient alles op alles gezet te worden om de grote energiegebruiker het (stoom)ketelhuis op top efficiëntie te laten functioneren teneinde de brandstofkosten te verminderen en de invloed op het milieu te verminderen. Het voordeel is dat dit tot lagere productiekosten voor de onderneming leidt. 1
Door de meeste industriële wasserijen wordt energie in de vorm van stoom op 2 manieren gebruikt: 1) om er koud water mee tot procestemperatuur te verhitten (in sommige gevallen zelfs tot 85 C); hierbij wordt dit water uiteindelijk soms zelfs onbehandeld in het riool geloosd; 2) om er gewassen artikelen mee te drogen; hierbij wordt het ontstane condens Weliswaar naar de stoomketel teruggeleid, maar het overschot wordt naar de atmosfeer afgevoerd. Een onderneming die geconfronteerd wordt met stijgende energie/brandstof- en afvalwaterkosten heeft nu meerdere besparingsopties open: (a) zorgen dat het stoomketelsysteem altijd op top efficiëntie functioneert óf (b) alternatieven voor het energiegebruik overwegen. Inmiddels is er bij verschillende industriële wasserijen in binnen- en buitenland veel interesse ontstaan in het concept van de STOOMLOZE WASSERIJ evenals de ontwikkeling van systemen voor het WASSEN OP LAGE TEMPERATUUR. Hoewel het wassen op lage temperaturen niet per definitie zuiniger is en een stoomloze wasserij het lage temperatuur wassen niet uitsluit, kan toepassing van beide alternatieven de energieconsumptie behoorlijk verminderen en de invloed ervan op het milieu verlagen. De activiteiten voor de stoomloze wasserij en het wassen op lage temperatuur voor dit artikel passen ook goed in het kader van het zojuist toegekende EU project SMILES, dat een looptijd heeft van september 2008 tot september 2011. Het concept van een stoomloze wasserij kan toegepast worden voor nieuw in te richten industriële wasserijen voor bedrijfskleding, hospitaalwas of was van hotels en restaurants. Hierbij wordt aardgas als brandstof gebruikt. Inmiddels is de technologie van een stoom(ketel)loze wasserij te gebruiken voor zowel wasbuizen als voor zelfcentrifugerende wasmachines. In specifieke situaties zijn reeds energiebesparingen in de ordegrootte van 30% behaald. Een aantal wasserijleveranciers zoals CHRISTEYNS, ECOLAB, JENSEN EN KANNEGIESSER hanteren voor de wasserij van de toekomst het concept van de GROENE WASSERIJ met als basis een stoomloze, gasverwarmde, wasserij. In dit artikel behandelen we het concept van CHRISTEYNS/REINDERS. Recent heeft CHRISTEYNS het concept van de STOOMLOZE WASSERIJ verder aangepakt. Ze heeft in samenwerking met Technisch Bureau REINDERS een probleemloos werkend systeem voor de warmtevoorziening van een wasbuis ontwikkeld. Hun STEAMLESS MODULE werd op de afgelopen TEXCARE 2008 te Frankfurt (Duitsland) gelanceerd. REINDERS bouwt nu al 7 jaar stoom(ketel)loze wasserijen. Voorheen was dit alleen geschikt voor gebruik met open-end wasmachines. Nu is daar de stoomloze voorziening van de wasbuis bijgekomen. Dankzij een forse rendementsverbetering samen met de verdergaande opkomst van gasdrogers en mangels is nu ook een stoomloze wasserij met wasbuis mogelijk. 2
2. VOORDELEN STOOMLOZE WASSERIJ In het algemeen heeft een stoom(ketel)loze wasserij met heetwaterbereiding de volgende voordelen ten opzichte van een wasserij met stoom en stoomketel: ruimtebesparing geen ketelhuis geen stoomketel geen ketelonderhoud geen ketelwaterbehandeling geen stoom- en condensnet geen energieverliezen door straling en afblazen en warmte-uitstoot flinke energiebesparing betere machineprestaties hogere werktemperaturen hogere output door lagere droog en finishing chargetijden snellere opstart (geen tijd voor opstomen meer nodig) snellere en gemakkelijkere installatie van apparatuur en leidingnet door modulaire opbouw 3. PRINCIPE STOOMLOZE WASSERIJ Wateropwarming in industriële processen door middel van traditionele olie- en gasgestookte stoomketels is in wezen een zeer inefficiënte werkmethode. Er raakt op deze wijze veel energie verloren door de warmteoverdracht, door het transport van stoom/condens en door het systeem bij lage producties in volle gebruikstoestand te houden. Deze conventionele manier van energiegebruik is bovendien tijdrovend en ruimteverslindend. Zonder stoom en een stoomketel kan het brandstofgebruik aanzienlijk worden verminderd c.q. veel energie worden bespaard. Het principe van een stoomloze wasserij is tweeledig: (a) Het berust op vervanging van de stoomketel door een installatie waarin heet water voor het wassen wordt bereid: de zogenaamde heetwaterbereider. Dit apparaat warmt nu het waswater op i.p.v. de stoom uit de stoomketel. (b) Tegelijkertijd wordt de stoomgevoede apparatuur voor het drogen in de wasserij vervangen door gasverwarmde apparatuur, zoals een gasverwarmde mangel en gasverwarmde drogers. Verder wordt de overig aanwezige finishing apparatuur zoals strijktafels en strijkijzers voor hun benodigde stoomvoorziening van een klein elektrisch boilertje voorzien. Daarmee wordt het gehele stoom- en condensleidingnet in de industriële wasserij geheel overbodig en kan er een behoorlijk substantiële energiebesparing worden bereikt. Deze energiebesparing is vooral te danken aan de bijzonder snelle en zeer doelmatige waterverhitting met als resultaat een energie efficiency van 99,7% tegen 65-75% bij conventionele stoomketels. De gasbrander van de heetwaterbereider wordt namelijk alleen maar ingeschakeld zodra er heet water voor het wasproces 3
benodigd is. Dit is mogelijk, omdat er met deze installatie onmiddellijk heet water geproduceerd kan worden, dat direct beschikbaar is. Afbeelding 1. Heetwaterbereiding van Technisch Bureau REINDERS bij ERGON Textieldiensten in Eindhoven (Nederland) Het volgende kan over het optreden van eventuele dure piekenergie worden opgemerkt: Gaspieken: er zijn geen gaspieken, omdat er voldoende buffer gecreëerd is Elektrapieken: er zijn ook geen elektrapieken, omdat a) de machines frequent gestuurd worden en b) een speciale pomp het gehele heetwatercircuit op een constante werkdruk van 2,2 bar houdt. Afbeelding 2. Ing. Henk Klatter van Technisch Bureau REINDERS bij het bedieningspaneel van de heetwaterbereider Technisch Bureau REINDERS uit Groningen (Nederland) past de energiebesparende technologie van stoom(ketel)loze wasserij al vanaf 2001 toe en heeft deze verder ontwikkeld. Inmiddels heeft REINDERS 5 stoomloze wasserijen in Nederland ingericht. 4
Technisch Bureau REINDERS heeft ook een dochteronderneming, fabrikant EMSROTOR, die energiebesparende concepten aanlevert. De concepten van EMSROTOR zijn in België beter bekend als HEAT-X, STEAM-X en LINT-X. 4. STOOMLOZE WASSERIJ ERGON TEXTIELDIENSTEN 4.1 Argumenten installatie ERGON Textieldiensten is een zelfstandig opererende businessunit binnen de groep sociale werkvoorzieningschap in Eindhoven (N d Brabant, Nederland) die met eigen werknemers een stoomloze wasserij met zelfcentrifugerende wasmachines exploiteert. Het was in eind 2004, nu 4 jaar geleden, de 3 e industriële wasserij die door Technisch Bureau REINDERS geheel nieuw werd ingericht. Bij ERGON Textieldiensten staat de mens centraal, waarbij zaken als productie per manuur een minder grote rol spelen dan in andere, commerciëlere wasserijen. Afbeelding 3. Businessunitmanager Ing. Cor van der Hijden van ERGON Textieldiensten (rechts) met Ing. Henk Klatter van Technisch Bureau REINDERS (midden) en Salesmanager Eric Brouwers van CHRISTEYNS Laundry Technology (links) voor een productielijn met wasmachines en wasdrogers bij ERGON Textieldiensten De definitieve beslissing voor ERGON Textieldiensten om een nieuwe stoomloze wasserij met eigen medewerkers in te richten, werd genomen na een jaar voorbereidingstijd en op basis van een gedegen kostprijsberekening. Daarbij speelden er een groot aantal positieve argumenten voor ERGON Textieldiensten om hun nieuwe wasserij met deze nieuwe technologie in te richten. Naast het creëren van een continue werkvorm voor haar medewerkers zijn dit: Vriendelijke arbeidsomstandigheden/werkomgeving met weinig lawaai en warmte als absolute noodzaak voor een sociale werkvoorzieningschap Geen directe technische ondersteuning vanuit de eigen medewerkers nodig Bedieningsgemak van de apparatuur Geen ketelwaterbehandeling nodig 5
Groot energetisch voordeel Kleinere investeringsbehoefte t.o.v. een wasserij met stoom(ketel) Simpel inspectieprotocol i.p.v. periodieke officiële inspecties e.d. Minder slijtage en onderhoud van leidingwerk (bij stoom- en condensaat veel meer dan bij heet water) 4.2 Ervaringen en verbruikscijfers Inmiddels wordt de stoomloze wasserij nu al enkele jaren tot volle tevredenheid van ERGON Textieldiensten geëxploiteerd. Men kent geen problemen of knelpunten. Op dit moment wordt ongeveer 14 ton wasgoed/week met doorgaans 80 werknemers (fte s) behandeld. Het waspakket bestaat uit 70-80% redelijk tot behoorlijk bevuild persoonsgebonden goed en 20-30% lichtbevuild wasgoed van hotels/restaurants. Het toch redelijk vuile persoonsgebonden wasgoed wordt wegens goede wasprocessen en wascondities goed schoon en ook de tint blijft binnen de norm. Wat het waseffect betreft worden er qua vuilverwijdering en hygiëne geen verschillen met een wasserij met stoom/stoomketel geconstateerd. Het energiegebruik wordt bij ERGON Textieldiensten opgenomen door wekelijks het proces te monitoren door registratie via instrumenten / meters, waarop wordt afgerekend. Het zijn weliswaar geen specifieke metingen, maar de registratie met geijkte instrumenten levert wel een praktisch bruikbaar cijfer voor het gemiddelde verbruik per week op. Recentelijk berekende Technisch bureau REINDERS op basis van registratie over een periode van 7 maanden bij de stoom(ketel)loze wasserij van ERGON Textieldiensten de volgende verbruiksgegevens: gasverbruik bedraagt 0,12 m 3 gas per kg wasgoed; dit ligt circa 40% lager dan bij een vergelijkbare wasserij met stoomketel en zelfcentrifugerende wasmachines: dit bereikte ligt nu in dezelfde ordegrootte als het gasverbruik van de veel efficiënter functionerende en veel grotere wasbuis. waterverbruik bedraagt 17,0 liter water per kg wasgoed; mede door 20% hergebruik van proceswater (laatste spoeling wordt voorspoelbad volgende charge). Door meer hergebruik van proceswater (laatste spoeling) zou dit verlaagd kunnen worden tot een redelijk verbruik van 14,0-15,0 liter water per kg wasgoed. Andere voordelen die ERGON Textieldiensten met de stoomloze wasserij heeft ervaren, zijn: de apparatuur is direct op werktemperatuur; er is een zeer korte opwarmtijd, terwijl dit met stoom minstens 5 minuten duurt (enorm voordeel) de flexibiliteit; met de zelfcentrifugerende wasmachines in deze stoomloze wasserij zijn er korte lijnen mogelijk en kan het wasgoed in het totale behandelingsproces gemakkelijk bij elkaar worden gehouden de robuustheid; er is geen technische dienst in de stoomloze wasserij noodzakelijk en er is gekozen voor constructies met duurzame materialen ERGON Textieldiensten kan het concept van de stoomloze wasserij voor elke nieuwbouw industriële wasserij zonder meer aanbevelen. Er is een substantieel lager energieverbruik, het brengt een simpeler installatie door een modulaire opbouw met weinig leidingwerk met zich mee en het arbeidsklimaat wordt veel vriendelijker: de wasstraat wordt een stuk stiller. 6
5. HEETWATER VOORZIENING STOOMLOZE WASSERIJ 5.1 Heetwatercircuit Na inname in de industriële wasserij wordt het benodigde water voor het wasproces eerst in een onthardingsinstallatie van kalk, ijzer en mangaan ionen ontdaan, waarna het ontharde water in een voorraadtank wordt opgeslagen. Het water heeft dan een temperatuur van 10 C en wordt middels een roterende afvalwarmtewisselaar naar 30 C opgewarmd. Vervolgens wordt het ontharde water via een boilertank naar de heetwaterbereider gevoerd, waarin het tot 90-94 C wordt verwarmd. Daarna wordt het in de boiler gebufferd. Hieruit vandaan wordt het hete water naar de 3 verschillende productielijnen met de zelfcentrifugerende wasmachines gevoerd. Via een leidingenstelsel kan er eveneens koud, onthard water uit de voorraadtank naar de 3 verschillende productielijnen met wasmachines worden geleid. Dit is eveneens mogelijk met het warme water voor hergebruik, dat afkomstig is uit de laatste spoeling en bestemd is voor het voorspoelbad in de volgende charge. Dit was aanvankelijk op 1 productielijn aangebracht en is in de toekomst op alle productielijnen aanwezig. In Afbeelding 4 is het volledige koud- en heetwatercircuit van de stoomloze wasserij van ERGON Textieldiensten te Eindhoven (Nederland) in een PID schema weergegeven. 7
Afbeelding 4. PID schema met heetwatercircuit bij stoomloze wasserij van ERGON Textieldiensten in Eindhoven (Nederland) 8
5.2 Waterhergebruik De in hoofdstuk 4 genoemde mogelijkheid van hergebruik (20% van het proceswater) is bij ERGON Textieldiensten aanvankelijk slechts op 1 productielijn aangebracht. Dit systeem van waterhergebruik bevalt inmiddels zo goed, dat men onlangs heeft besloten er ook de 2 andere productielijnen mee uit te rusten. Zodoende wordt de toekomstige water- en energiebesparing nog groter: men verwacht daardoor het huidige watergebruik van 17,0 naar 14,0 à 15,0 liter water/kg wasgoed terug te kunnen brengen. De huidige terugverdientijd van de investering in de benodigde apparatuur hiervoor bedraagt een ½ jaar. Afbeelding 5. Waterhergebruik en warmteterugwinning in de 3 e productielijn bij ERGON Textieldiensten: Opvangreservoirs met het laatste spoelwater voor het voorspoelbad van de volgende charge Op de wasmachines zelf kunnen eerder genoemde watersoorten (heet water, koud water en warm spoelwater voor hergebruik) tot de gewenste temperatuur worden gemengd; daarvoor is een redelijk intelligente besturing aanwezig. Hierbij kunnen de gewenste temperaturen op inweek- en spoelbad onafhankelijk van andere baden worden ingesteld. Met een dergelijk systeem zijn behoorlijke temperaturen voor de hoofdwas te behalen: voor het reinigen van zwaar vervuilde bedrijfskleding (niet aanwezig bij ERGON Textieldiensten) kan bijvoorbeeld gemakkelijk een watertemperatuur van circa 75 C worden bereikt. 5.3 Frequentiegestuurde pomp De warmwaterleidingen zijn uiteraard sterk geïsoleerd om het water op temperatuur te houden. Per uur wordt ongeveer 150 tot 200 liter warm water in het leidingenstelsel rondgepompt om de gewenste werktemperatuur te kunnen garanderen. Buiten productietijd blijft het heetwatercircuit namelijk op werktemperatuur, waardoor vóór aanvang van de productie slechts enkele minuten bijverwarmd hoeft te worden. Zelfs na het weekend is dit ook het geval: binnen 15 minuten is het systeem dan op werktemperatuur. 9
Verder is het voor een goede energie efficiëntie uitermate van belang om dit systeem op een werkdruk van 2,2 bar te houden. Cruciaal is daarbij dan ook het juiste functioneren van een speciale, geruisarme, frequentiegestuurde pomp. Afbeelding 6. Pomp om heetwatersysteem op werkdruk van 2,2 bar te houden 5.4 Rendement heetwaterbereider Door een vernuftige constructie wordt bij de energieoverdracht binnen de heetwaterbereider het hoogst mogelijke rendement bereikt. Dit apparaat verwarmt van bovenaf het in tegenstroom van onderaf aangevoerde water van 30 C tot een temperatuur tussen 94 en 100 C. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de condensatie van rookgassen. Waar eerst de rookgassen de stoomketel bij 250 C verlieten, wordt er nu bij de heetwaterbereider een condensatieproces toegepast. Dit resulteert in rookgassen van 40-50 C. Voor het verhogen van de temperatuur in het wasproces gelden rookgassen van circa 60-70 C. Het totale rendement van dit systeem met heetwaterbereiding ligt minstens 10-12% boven een systeem met stoom/stoomketel. Daarbij moet dan nog een transportverlies van ongeveer 8% bij stoom/stoomketel worden opgeteld, waarmee het totale verschil op zeker 20% komt. Een extra voordeel is ook dat zowel voor de weekfase als voor de sopfase ongeveer 5 tot 8 minuten opwarmtijd wordt bespaard. 6. WASPROCESSEN STOOMLOZE WASSERIJ ERGON 6.1 Waspakket en sorteerschema De industriële stoomloze wasserij van ERGON Textieldiensten in Eindhoven (Nederland) heeft op dit moment 3 afzonderlijke productielijnen met 15 zelfcentrifugerende wasmachines voor haar wasproductie van circa 14 ton/week. Hiermee worden tussen 70 en 80% tamelijk bevuild persoonsgebonden goed en 10
tussen 20-30% lichtbevuild wasgoed uit de horeca (hotels en restaurants) behandeld. Het ontwerp voor deze industriële wasserij gaat uit van 4 productielijnen; er is dus nog een uitbreidingsmogelijkheid van 1 productielijn met wasmachines en wasdrogers mogelijk. Afbeelding 7. Productielijn met wasmachines en drogers bij ERGON Textieldiensten In principe wordt er bij ERGON Textieldiensten alleen op kleur van het wasgoed gesorteerd. Elke afzonderlijke klant blijft in deze stoomloze wasserij op dezelfde productielijn. Daarbij worden de wasprocessen en waschemicaliën naar het gewicht van het wasgoed per charge berekend en aangepast. Afbeelding 8. Installatie met wasprogrammatuur voor zelfcentrifugerende wasmachines bij ERGON Textieldiensten Hierdoor kan men een werkwijze hanteren waarbij een sorteerstap in de gehele cyclus wordt overgeslagen in vergelijking met de gebruikelijke sorteerwijze van 11
andere bulkwasserijen: het HPL (High Performance Laundry) concept van JM Kwadraat. Dit bespaart arbeidskosten en levert tijdwinst op. Dit HPL concept en het sorteerschema in een traditionele industriële wasserij zijn schematisch weergegeven op Afbeelding 9 respectievelijk 10. HPL concept Ophalen Sorteren Separaat Wassen Nabehandeling + Controle Sorteren Verpakken geen Klant 1 geen Klant 2 geen Klant 3 Afbeelding 9. Sorteerschema met HLP concept van JM Kwadraat met uitsparing van 1 sorteerstap Traditionele wasserij Ophalen Sorteren Bulk Wassen Nabehandeling + controle Sorteren Verpakken Klant 1 Klant 2 Klant 3 JM Kwadraat Afbeelding 10. Traditioneel sorteerschema van een industriële wasserij 12
6.2 Wasprocessen De stoomloze wasserij van ERGON Textieldiensten te Eindhoven (Nederland) gebruikt onderstaande 4 belangrijkste wasprocessen in de zelfcentrifugerende wasmachines op 3 productielijnen. Hun waspakket van 14 ton wasgoed/week bestaat uit 70-80% redelijk bevuild persoonsgebonden goed en 20-30% lichtbevuild wasgoed van hotels/restaurants. 1. Standaard witwasproces van TNO 80 C (mix van 75-80 C) voor normaal bevuild wasgoed. 2. Standaard witwasproces van TNO 80 C (mix van 75-80 C) voor licht bevuild wasgoed. 3. Bontwasproces 50 C. 4. Bontwasproces 30 C. Omdat er tot op heden slechts op 1 productielijn hergebruik van spoelwater plaatsvindt, past ERGON op de zelfcentrifugerende wasmachines niet het Sanoxyproces van CHRISTEYNS toe. Voor het bleekproces wordt nu perazijnzuur toegepast, gevolgd door een neutralisatiestap. De desinfectie vindt chemothermisch plaats. Afbeelding 9. De doseerinstallatie voor waschemicaliën bij ERGON Textieldiensten 7. DROOGPROCESSEN STOOMLOZE WASSERIJ In het kader van energiebesparing hebben veel industriële wasserijen inmiddels gasdrogers geïnstalleerd. Gasmangels winnen steeds meer aan populariteit, onder meer omdat ze onafhankelijk van het stoomcircuit gebruikt kunnen worden. Gasmangels en gasdrogers zijn onderdeel van de apparatuur voor omschakeling naar een stoomloze wasserij. Ook ERGON Textieldiensten heeft dus gasverwarmde drogers en een gasverwarmde mangel (van Lapauw) geïnstalleerd. 13
Afbeelding 11. Gasverwarmde Lapauw mangel (vooraanzicht) bij ERGON Textieldiensten in Eindhoven (Nederland) Om blijvend van de energiebesparende eigenschappen van gasdrogers te kunnen genieten, moeten deze wel goed onderhouden worden. Met name dienen deze frequent van pluis te worden ontdaan, anders is een goede warmteoverdracht ver te zoeken. Lange droogtijden en een hoog energieverbruik zijn dan het gevolg. Daarom gebruikt ERGON Textieldiensten voor het schoonhouden van haar gasdrogers een eenvoudig en doeltreffend stofzuigersysteem, dat door de operators niet vergeten wordt. Hierdoor blijven drogers steeds met een goede warmteoverdracht functioneren en worden grote energieverliezen vermeden. Afbeelding 12. Eenvoudig en doeltreffend stofzuigersysteem voor schoonhouden drogers bij ERGON Textieldiensten 14
8. STOOMLOZE WASSERIJ MET WASBUIS 8.1 Water- en energiebesparende oplossingen Het thema water- en energiebesparing neemt een steeds belangrijkere rol in bij het terugdringen van de totale proces/productiekosten van een industriële wasserij. CHRISTEYNS/REINDERS bieden hiervoor een uitgebreid gamma aan water- en energiebesparende oplossingen aan, zoals: Met het MANAGEMENT INFORMATIE SOFTWARE V-CONTROL kunnen nu ook warmtewisselaars gecontroleerd en beheerd worden. Voor waterbesparing kan het LINT-X waterfiltratiesysteem (geschikt voor zowel centrifugerende wasmachines als voor wasbuizen) toegepast worden. De VORT-X CYCLOON filtreert zand en grote deeltjes uit afvalwater afkomstig van matten. Voor energiebesparing vestigt CHRISTEYNS speciaal de aandacht op hun HEAT-X ROTOR, een compact apparaat dat condens gebruikt om het waswater in wasbuizen op te warmen. 8.2 Stoomloze wasserij met wasbuis CHRISTEYNS en REINDERS hebben in 2008 de eerste complete stoomloze wasserij met een wasbuis opgeleverd bij de industriële wasserij ARDENNES & MEUSE in Visé. Hun STEAMLESS MODULE draait daar inmiddels enkele maanden naar tevredenheid. Evenals bij het concept van de stoomloze wasserij met centrifugerende wasmachines wordt onthard water ook bij het concept van de stoomloze wasserij met wasbuis middels de door REINDERS ontwikkelde heetwaterbereider direct tot 90-94 C opgewarmd en vervolgens in een boiler opgeslagen. Ook hier kunnen koud en heet water volledig automatisch tot elke gewenste temperatuur worden gemengd en op de inweek- en spoelzones van de wasbuis kunnen de temperaturen onafhankelijk van andere zones worden ingesteld. Er kan eenvoudig warmte aan de wasbuis worden toegevoegd op plaatsen waar water wordt gesuppleerd. Bij het concept van CHRISTEYNS/REINDERS voor de stoomloze wasserij met wasbuis zit hem het revolutionaire aspect in de temperatuur boost, die in de sopzone kan worden gegeven. In deze sopzone kan namelijk een temperatuurverhoging zonder niveauverhoging of -verlaging worden bereikt door het waswater over de STEAMLESS MODULE te laten circuleren. Het waswater kan hierin worden opgewarmd tot een temperatuur van circa 80 C. In theorie wordt het water gebufferd door een gemodificeerde HEAT-X ROTOR. Deze wordt geïntegreerd in het systeem geïnstalleerd. Na transport van de inweekzone naar het sopzone wordt dit voorverwarmde waswater direct uitgewisseld met relatief koud waswater uit het betreffende compartiment. Praktijkervaringen geven aan, dat de temperatuur in dit compartiment slechts 2-3 C daalt. Hiermee wordt direct een verbeterde waswerking behaald. 15
Afbeelding 13. Waterschema voor wasbuis in stoomloze wasserij 8.3 Besparingen stoomloze wasserij met wasbuis Binnen de heetwaterbereider wordt een hoog rendement voor de energieoverdracht bereikt. Waar eerst de rookgassen de stoomketel bij 250 C verlieten, wordt er nu bij de heetwaterbereider een condensatieproces toegepast. Dit resulteert in rookgassen van 40-50 C. Voor het verhogen van temperatuur in het wasproces gelden rookgassen van circa 60-70 C. Het rendement van de totale werkwijze met de heetwaterbereider is hier 15-20 % hoger dan met stoom/stoomketel. Hier komt nog eens circa 8 % stoomtransportverlies bij, wat het totale verschil op circa 25% brengt. Bij industriële wasserij ARDENNES & MEUSE is voor de wasbuis met STEAMLESS MODULE in combinatie met SANOXY PLUS voor het wasproces bij 60 C zelfs een grotere rendementverbetering behaald. Hierbij wordt water uit de middentank op de inweekzone hergebruikt. Recente interne metingen van CHRISTEYNS lieten een gasbesparing van maar liefst 65% zien t.o.v. een gasverbruik van 0,035 m 3 gas per kg wasgoed met de conventionele wasmethode. 8.4 Verdere ontwikkelingen SANOXY systeem wasbuizen Het water- en energiebesparende SANOXY systeem en het meer recente SANOXY PLUS systeem van CHRISTEYNS toegepast in wasbuizen, waar spoelwater wordt hergebruikt worden op dit moment steeds verder ontwikkeld. In Europa zijn er inmiddels al 250 tevreden eindgebruikers die dit duurzame en milieuvriendelijke procedé toepassen. In België zijn er momenteel 20 wasstraten uitgerust met het SANOXY systeem, waarvan 7 met SANOXY PLUS. Daarbij staan op dit moment in België minstens 5 wasbuizen op de wachtlijst voor ombouw naar het SANOXY systeem. 16
Het verschil tussen het SANOXY systeem met een bleekproces met perazijnzuur (PAA) gevolgd door een neutralisatiestap met een 2 e product (zoals bij ERGON) is als volgt: Doordat het product Sanoxy Liquid zuurder is dan PAA, is het ook in staat om als neutralisatiemiddel te worden toegepast. Daarom wordt PAA in de hoofdwas en Sanoxy Liquid in de laatste spoeling ingezet. Verder heeft Sanoxy Liquid al op lage temperatuur een blekende werking waar PAA nog tekort komt. De werkzame bleking van dit product is uiteindelijk ook gebaseerd op de afsplitsing van actief zuurstof. Qua bleekwerking is er geen verschil met het eerdergenoemde procedé waargenomen. Een verder voordeel is dat er een korter droogproces ontstaat: zo is bijvoorbeeld voor handdoeken een 10-30% kortere droogtijd van en voor kussens een 30-50% kortere droogtijd vastgesteld. Deze kortere droogtijden worden veroorzaakt doordat het wasgoed bij de warme spoeling met een temperatuur van 50-55 C uit de wasbuis komt. Dat heeft een positief effect op het droogproces door een lagere aangeboden hoeveelheid restvocht en een hogere aanvangstemperatuur bij het droogproces met een kortere opwarming van het textiel tot gevolg. Het verschil tussen het standaard SANOXY systeem en het meer recente SANOXY PLUS systeem (zoals bij ARDENNES & MEUSE) is dat er bij het laatstgenoemde procedé een deel van het afvalwater via een filtratiestap teruggevoerd wordt naar de inweekzone. Dit levert een forse verdere waterbesparing tot circa 2,5 liter water/kg wasgoed op, maar ook actief zuurstof in de voorwas. Omdat bepaalde industriële wasserijen geen actief zuurstof in hun voorwas willen hebben passen deze -ondanks de forse waterbesparing met het SANOXY PLUS systeem - het standaard systeem op dit moment nog veelvuldig toe. Zij zien af van het SANOXY PLUS systeem wegens een veelal negatieve invloed op de verwijdering van bloedvlekken (vastgesteld met vlekkendoeken). De trend bij die groep van eindgebruikers is echter dat er ook hier steeds meer interesse is om over te schakelen op het nieuwe SANOXY PLUS systeem. Bij CHRISTEYNS is men momenteel intern druk doende met de verdere ontwikkeling van het SANOXY systeem tot SANOXY 50. Hierbij kan met de STEAMLESS MODULE een condensatieproces met het waswater worden gerealiseerd. Het SANOXY 50 systeem is gebaseerd op een standaard SANOXY systeem. De temperatuur in de waszone is 50 C i.p.v. 60 à 70 C voor een standaard SANOXY systeem. In het concept van het SANOXY 50 systeem wordt een HEAT-X AIR toegepast. Dit is een innovatief warmterecuperatie systeem (nog in ontwikkeling), dat energie recupereert uit de hete luchtuitstoot afkomstig van de mangels en gebruikt wordt om het spoelwater op te warmen dat recirculeert en gebruikt wordt in de hoofdwaszone. 9. DANKWOORD Dit artikel is mede tot stand gekomen dankzij de welwillende medewerking en waardevolle bijdragen van ERGON Textieldiensten (Ing. Cor van der Hijden), van Technisch Bureau REINDERS (Ing. Henk Klatter en Ing. Jaap Reinders), van 17
CHRISTEYNS Laundry Technology (Ing. Franck de Meulemeester, Ing. Johan Rooijakkers en Ing. Eric Brouwers) en JM Kwadraat (Ing. Hans van Oorspronk). 18