Stichting Oude Gelderse Kerken. Beleidsplan

Stichting Oude Gelderse Kerken Beleidsplan 2014 2017 september 2013

Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 2 2 MISSIE EN DOELSTELLINGEN... 2 3 HET GEBOUWD RELIGIEUS ERFGOED IN GELDERLAND... 3 4 POSITIONERING VAN DE STICHTING OUDE GELDERSE KERKEN... 4 5 DE SOGK IN DE AFGELOPEN JAREN... 5 6 STRATEGIE EN BELEIDSVOORNEMENS... 7 7 DONATEURS- EN FONDSENWERVING...10 Bijlage 1: Overnamebeleid SOGK Bijlage 2: Religieus Erfgoed in eigendom van SOGK oktober 2013 1

1 INLEIDING Dit is het meerjarenbeleidplan van de Stichting Oude Gelderse Kerken (SOGK) voor de periode 2014-2017. In dit beleidsplan verwoorden we waaraan we de komende tijd willen gaan werken. In Gelderland Cultuurprovincie! Programma Cultuur en Erfgoed 2013-2016 wordt de kern van het werk van de SOGK door de provincie Gelderland als volgt verwoord: zorgen voor kwaliteit en continuïteit in het beheer van ons erfgoed. Tevens geeft de provincie in dit programma aan dat kerken hun oorspronkelijke bestemming verliezen, terwijl het object vaak van grote cultuurhistorische betekenis is. De SOGK pakt de uitdaging op om voor het religieus erfgoed dat zij onder haar beheer heeft, een verantwoorde economische drager te vinden en te concretiseren. Op deze wijze streeft de stichting ernaar om het religieus erfgoed in Gelderland in te zetten voor o.a. culturele activiteiten. De SOGK is niet verbonden aan een kerkgenootschap, maar zet zich in voor alle religieuze monumenten. Religieuze monumenten zijn levende monumenten, waarin de verbinding wordt gelegd tussen verleden, heden en toekomst. Met de inzet van veel plaatselijke vrijwilligers werkt de SOGK aan het behoud van het religieus erfgoed in Gelderland. 2 MISSIE EN DOELSTELLINGEN Missie De Stichting Oude Gelderse Kerken zet zich in voor het materiële en functionele behoud van het gebouwd monumentaal religieus erfgoed in de provincie Gelderland. De monumentale kerkgebouwen zijn veelal beeldbepalend voor stad en dorp en hebben een grote cultuurhistorische waarde. Kerkgebouwen zijn vanouds ook plaatsen van ontmoeting midden in de plaatselijke samenleving. Naast de religieuze bestemming wil de SOGK ook inzetten op een bredere invulling die past bij de plaatselijke situatie. Doelstellingen De SOGK streeft de volgende doelen na: 1. Het wekken van belangstelling voor het behoeden en behouden van religieuze monumenten 2. Het helpen beschermen van religieuze monumenten 2

3. Het onder bepaalde voorwaarden in eigendom verwerven van religieuze monumenten, vanzelfsprekend met de bedoeling die monumenten te behouden en beschermen 4. Het verworven monument blijvend in het middelpunt van de lokale en regionale samenleving plaatsen 5. Het laten beheren van de religieuze monumenten zodat het monument in zijn eigen onderhoudskosten en vaste lasten kan voorzien. 3 HET GEBOUWD RELIGIEUS ERFGOED IN GELDERLAND In Gelderland bevinden zich zeer veel religieuze monumenten die van grote betekenis zijn voor de kwaliteit van het leven in de provincie. Het is dan ook van groot belang dat deze monumenten in stand worden gehouden. Religieuze monumenten zijn immers vaak beeldbepalend voor stad en platteland. Daarbij komt dat veel mensen een grote belangstelling voor architectuur hebben en, ook al zijn ze wellicht niet kerkelijk, de cultuurhistorische waarden van de gebouwen zeer waarderen. Anderen hebben emotionele bindingen met religieuze monumenten vanwege bijvoorbeeld de viering van vroegere hoogtijdagen of vanwege begrafenissen van familieleden en/of vrienden. Religieuze monumenten zijn om al deze redenen van groot maatschappelijk belang in het kader van leefbaarheid en cultuurhistorie en in toeristische/recreatieve zin. Dit maatschappelijk belang is de bestaansgrond van de Stichting Oude Gelderse Kerken. Religieus erfgoed omvat kerken, kloosters, synagogen, kapellen, wegkruisen en met religie verbonden historische begraafplaatsen. Er zijn in Gelderland vele honderden eigenaren van religieuze monumenten. Er is helaas geen goed totaaloverzicht van de kwaliteit en de beheersituatie van deze Gelderse monumenten. Gevreesd moet worden dat nu al een aantal monumenten in minder goede staat verkeert, omdat de eigenaren over onvoldoende middelen en deskundigheid beschikken om de objecten te onderhouden en zo nodig vakbekwaam te restaureren. De instandhouding van religieuze monumenten wordt bemoeilijkt door de al decennia voortgaande ontkerkelijking in Nederland, waardoor her en der de oorspronkelijke functie van religieuze monumenten verdwijnt. De fusie van een aantal protestantse kerkgenootschappen in 2004, waardoor de Protestantse Kerk in Nederland is ontstaan, en de grootschalige samenvoeging van parochies in het aartsbisdom Utrecht en s Hertogenbosch van de roomskatholieke kerk versterken dit effect aanzienlijk. In veel gevallen moet daarom niet alleen een 3

nieuwe eigenaar worden gevonden voor monumentale kerkgebouwen waarin geen of weinig erediensten meer plaatsvinden, maar tevens een (partiële) herbestemming. 4 POSITIONERING VAN DE STICHTING OUDE GELDERSE KERKEN Ten opzichte van de provincie Gelderland Gedeputeerde Staten van Gelderland hebben op 9 april 2013 besloten dat de SOGK een zogenoemde SmpG-partner (partner in het kader van de Subsidieregeling meerjarenprogramma s Gelderland 2012 ) van de provincie is. In december 2012 ontving de SOGK een brief van de provincie Gelderland over het nieuwe programma cultuur & erfgoed 2013-2016. In het nieuwe programma kiest de provincie voor een andere manier van werken. De provincie vervult bewust meer de rol van regisseur en opdrachtgever en laat de uitvoering in vertrouwen aan het veld over. Hierbij geeft zij aan om voor de uitvoering van dit programma op zoek te zijn naar enthousiaste organisaties en instellingen die samen met de provincie cultuur en erfgoed verder vorm willen geven. In haar reactie heeft de SOGK aangegeven een enthousiaste organisatie te zijn die zich reeds vele jaren inzet voor het behoud van het religieus erfgoed in de provincie Gelderland. Net zoals voorgaande jaren wil de SOGK zich graag als partner van de provincie blijvend inzetten voor de uitvoering van het erfgoedbeleid. De SOGK is in Gelderland de enige organisatie die religieus erfgoed in eigendom overneemt en dat multifunctioneel exploiteert (thema 7: Erfgoed herbestemming, beleidsthema binnen SmpG). De SOGK zorgt niet alleen voor de instandhouding van het religieus erfgoed, maar levert ook een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van de leefomgeving. Het monumentaal religieus erfgoed heeft niet alleen een bijzondere plaats in de leefomgeving, maar bevordert ook de kwaliteit voor de leefomgeving door de gebouwen breed in te zetten voor culturele en maatschappelijk relevante evenementen zoals tentoonstellingen, concerten, poëzie-bijeenkomsten e.d. (thema 8: Vrijetijdseconomie). Ook bieden onze gebouwen mogelijkheden voor educatieve projecten voor de jeugd. De tastbare historie dichter bij de jeugd brengen is ook een opdracht voor de SOGK (cultuureducatie, zie ook 5.1). Daarnaast kunnen de kerkorgels meer ingezet worden voor (vernieuwend) muziekonderwijs. Bij het onderhoud en de restauratie van onze monumenten wordt ingezet op leer-werkopleidingstraject van jonge vakmensen (thema 5: Kwaliteit in de uitvoering). Ook een 4

aandachtspunt van de SOGK is het optimaliseren van de energievoorziening in de verschillende gebouwen. In het werkveld van het religieus erfgoed In Gelderland zijn tal van organisaties die zich bekommeren om de instandhouding van religieuze monumenten. Daartoe behoren o.a. kerkelijke gemeenten en parochies die één of meerdere monumentale kerkgebouwen bezitten, stichtingen die een specifiek monument hebben overgenomen van een kerkelijke gemeente of parochie, en organisaties (veelal binnen kerkelijke verbanden) die kerkelijke gemeenten of parochies bijstaan en adviseren over het beheer van een religieus monument. De SOGK heeft sommige facetten van haar doelstellingen met deze organisaties gemeen; zij onderscheidt zich ervan doordat zij zich in algemene zin inzet voor het behoud van het religieus erfgoed en dat in de hele provincie. De SOGK is niet gebonden aan welk kerkgenootschap dan ook. Samenwerking met vertegenwoordigers van monumentale kerken Op verzoek geeft de SOGK informatie en adviseert de SOGK vertegenwoordigers van monumentale kerken. Zij gaan een verbinding met de SOGK aan en zijn dan een zogenoemde verbonden instelling van de SOGK. 5 DE SOGK IN DE AFGELOPEN JAREN Alvorens de strategie en beleidsvoornemens van de SOGK voor de periode 2014-2017 nader uit te werken, is het goed om terugkijkend aan te geven wat de resultaten van de SOGK in de afgelopen jaren waren ten aanzien van haar doelstellingen. (1) Het wekken van belangstelling voor het behoeden en behouden van religieuze monumenten Het tijdschrift Venster verscheen geheel volgens plan vier maal per jaar. Het tijdschrift wordt door de lezers goed ontvangen. Elk nummer bevat een artikel over een onderwerp dat verband houdt met monumentale kerken in Gelderland. In 2012 zijn artikelen verschenen over de kapel van De Molenberg in Groenlo, Pierre Cuypers in Gelderland, Maria in de zon en de orgelmaker C.F.A. Naber. Daarnaast is in 2012 een rubriek gestart waarin de Plaatselijke Commissies (PC s) over hun kerk en werk vertellen. Deze artikelen geven een goed beeld van wat er allemaal op de werkvloer gebeurt. Regelmatig worden 5

ook zakelijke partners van de SOGK geïnterviewd. De redactie probeert plaatselijke oudheidkundige verenigingen te interesseren voor de afname van een aflevering van Venster als daarin een artikel staat dat voor hun leden interessant kan zijn. Dat is in 2012 twee keer gebeurd. Daardoor hebben dit jaar ruim 1800 leden van plaatselijke oudheidkundige verenigingen een exemplaar van Venster in de bus gekregen. Nieuw is ook een overzicht van de inhoudsopgave van álle afleveringen van Venster én van alle voorgangers van Venster sinds 1975. Met dit overzicht kan iedere geïnteresseerde snel zien welke kerken, onderwerpen, etc. behandeld zijn. Tijdens een themadag die in de Oude Calixtuskerk in Groenlo plaatsvond, georganiseerd in samenwerking met het Gelders Genootschap, werd het behoud van het religieus erfgoed nader toegelicht. Deze themadag was bedoeld voor vrijwilligers die betrokken zijn bij het beheer van religieuze monumenten, en voor leden van de Plaatselijke Commissies. Het verbreden van het aantal donateurs heeft continu de aandacht van het bestuur gevraagd. Wervingsacties rond de gerestaureerde Oude Calixtuskerk in Groenlo en in het Land van Maas en Waal waren succesvol. Ook Vriendenstichtingen rond de kerken werven donateurs voor hun eigen stichtingen. Het doel hiervan is meer mensen uit de naaste omgeving van de kerk te interesseren voor het religieuze monument. Per jaar zijn twee dagexcursies georganiseerd naar religieuze monumenten in een bepaalde streek van Gelderland. De excursies trekken per keer ca. 30 tot 50 deelnemers en worden zeer gewaardeerd. De excursies staan open voor donateurs en andere belangstellenden. Door de SOGK zijn lesprogramma s ontwikkeld voor de basisscholen rond Leur/Wijchen en Groenlo. Deze lesprogramma s worden elk jaar gebruikt, met veel positieve reacties van de scholen. Inmiddels is een derde lesprogramma rond de Sint-Antonius-van-Paduakerk in Kranenburg (Vorden) in ontwikkeling. Hierbij is ook een applicatie voor het digitale schoolbord ontwikkeld. In 2013 is dit programma gereed. Vervolgens zal een vierde lespakket ontwikkeld worden, vermoedelijk voor de regio Tiel. Dit pakket zal in 2014 beschikbaar zijn. (2) Het helpen beschermen van religieuze monumenten In de afgelopen jaren is er informatie aan vertegenwoordigers van monumentale kerken gegeven. Daarnaast is advies gegeven over de restauratie van religieus erfgoed en mogelijkheden van exploitatie. Op dit moment (2013) kent de SOGK twee verbonden instellingen. Deze instellingen krijgen structurele ondersteuning. 6

(3) Het in eigendom verwerven van monumenten met de bedoeling die monumenten te behouden en beschermen De SOGK heeft op 31 december 2012 tien kerken, één synagoge en drie torens in eigendom, alle rijksmonumenten. De SOGK is erin geslaagd om in alle gebouwen die zich daarvoor lenen, andere activiteiten te doen plaatsvinden naast de oorspronkelijke functie. Daardoor brengen de gebouwen voor een substantieel deel hun eigen onderhoudskosten op. Er vinden met enige regelmaat gesprekken plaats over de mogelijke overgang van religieuze monumenten naar de SOGK. In 2012 zijn de kerkgebouwen van de Protestantse Gemeente van Drempt en Oldenkeppel overgenomen, te weten de Sint- Joriskerk in Voor-Drempt en de Petrus-en-Paulus kerk in Hoog-Keppel. In 2013 worden serieuze gesprekken over eventuele overname gevoerd met een aantal vertegenwoordigers van kerkbesturen. (4) Het verworven monument blijvend in het middelpunt van de lokale en regionale samenleving plaatsen Rond elk gebouw is een Plaatselijke Commissie (PC) actief die zorgdraagt voor de activiteiten die passen bij de lokale en regionale samenleving en het monumentale gebouw. Leden van de Plaatselijke Commissie (PC) komen uit de lokale samenleving. (5) Het laten beheren van de religieuze monumenten zodat het monument in zijn eigen onderhoudskosten en vaste lasten kan voorzien Rond elk gebouw is een Plaatselijke Commissie (PC) actief die zorg draagt voor de activiteiten die in het gebouw plaatsvinden. 6 STRATEGIE EN BELEIDSVOORNEMENS In de afgelopen jaren is de aandacht van de SOGK vooral uitgegaan naar restauratie en (partiële) herbestemming van de eigen religieuze monumenten. Daarnaast is ook de nodige aandacht geschonken aan het overnemen van religieuze monumenten en het professionaliseren van de Plaatselijke Commissies. Ook de educatieve programma s en de voorlichting over de historie van de kerken hebben de nodige aandacht gekregen. Voor de komende vier jaar zullen de hiervoor genoemde activiteiten worden voortgezet. Verdere professionalisering zal een belangrijk speerpunt zijn. 7

De SOGK zal bij de realisatie van haar doelstellingen nauw samenwerken met andere organisaties en instellingen die zich inzetten voor het beheer en behoud van het cultureel erfgoed in Gelderland, zoals Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) en de Monumentenwacht Gelderland. Met Geldersch Landschap & Kasteelen bestaat al jaren een nauwe samenwerking met als doel te voorkomen dat verschillende erfgoedinstellingen zelf een professioneel apparaat gaan opzetten. De SOGK koopt bij de werkorganisatie van GLK diensten in op o.a. het gebied van personeel en organisatie, administratie, secretariaat, communicatie/pr, en met name bouwkunde en onderhoud ten behoeve van de beheersmatige kant van haar werkzaamheden. Deze samenwerking verloopt goed. Verder is de SOGK aangesloten bij de FIM (Federatie Instandhouding Monumenten) en de VBMK (Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen) en de Coöperatie Erfgoed Gelderland. Goede contacten worden onderhouden met BHRE (Stichting Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed) en BOEi (nationale maatschappij tot behoud, ontwikkeling en exploitatie van industrieel erfgoed). Het bestuur van de SOGK heeft voor de komende jaren de volgende beleidsvoornemens t.a.v. de doelstellingen geformuleerd.. (1) Het wekken van belangstelling voor het behoeden en behouden van religieuze monumenten De komende jaren zal ingezet worden op: Het uitgeven van het tijdschrift Venster, vier maal per jaar. In elk nummer zullen o.a. de volgende onderwerpen aan de orde komen: o artikel over een onderwerp dat verband houdt met religieus erfgoed in Gelderland o één plaatselijke commissie laten vertellen over haar kerk en werk o een interview met een zakelijke partner o informatie over concrete projecten die uitgevoerd (zullen) worden. Het tijdschrift Venster wordt breed verspreid onder o.a. vrienden van de plaatselijke stichtingen rond een kerk, gemeenten, kerkbesturen, oudheidkundige verenigingen, etc. De verspreiding hangt af van de onderwerpen die in het nummer staan. Het organiseren van themadagen waarop een actueel onderwerp centraal zal staan. De themadagen zijn bedoeld voor de leden van de plaatselijke commissies en anderen die zich inzetten voor de exploitatie van het religieus erfgoed. Het verbreden van het draagvlak en het aantal donateurs (zie paragraaf 7, pag 10/11). Het organiseren van twee dagexcursies per jaar voor donateurs en andere belangstellenden. 8

Het realiseren van educatieve projecten, in 2014 van een (vierde) lespakket voor de regio Tiel. Het deelnemen aan de Open Monumentendagen. Het aandacht schenken in 2014 aan het veertigjarig jubileum van de SOGK. In 2014 hoopt de SOGK te vieren dat zij zich veertig jaar heeft mogen inzetten voor het religieus erfgoed in de provincie Gelderland. Tijdens verschillende activiteiten zal de SOGK hieraan aandacht schenken. (2) Het helpen beschermen van religieuze monumenten De komende jaren zal ingezet worden op: Het op verzoek ondersteunen en adviseren van eigenaren van religieus erfgoed door het inzetten van bij de SOGK aanwezige deskundigheid. (3) Het onder bepaalde voorwaarden in eigendom verwerven van religieuze monumenten, vanzelfsprekend met de bedoeling die monumenten te behouden en beschermen De komende jaren zal ingezet worden op: Het overnemen van monumentale religieuze gebouwen wanneer de oorspronkelijke eigenaar ervan goede redenen heeft om die gebouwen te willen vervreemden. In beginsel worden dergelijke gebouwen om niet aan de SOGK overgedragen. Bij de overname wordt in de regel een bijdrage gevraagd in de kosten van de onderhoudsachterstand die in de komende jaren moet worden ingehaald. Het gaat om het onder bepaalde voorwaarden overnemen van kerken in dorpen en steden, met een (rijks)monumentale status. De SOGK heeft die voorwaarden in het overnamebeleid geformuleerd (zie bijlage 1). Financiering van noodzakelijke restauraties. De verwachting is dat in de beleidsperiode niet alleen kerken die géén grote onderhoudsachterstand hebben aan de SOGK aangeboden zullen worden, maar ook kerken die dat wel hebben. Onze reserves moeten we niet voor restauraties inzetten, uiteraard met uitzondering van betaalde bruidsschatten, want die zijn juist bedoeld voor de betaling van onderhoud/restauraties van het betrokken gebouw. We zoeken externe financiering als de bruidsschat onvoldoende is om de onderhoudsachterstand te betalen. Gedacht kan worden aan externe fondsen, schenkingen, erfenissen en legaten, lokale acties richting bevolking en ondernemers. Ook zullen via Venster bepaalde restauratieprojecten concreet onder de aandacht van de donateurs en belangstellenden gebracht worden. Financiering van aanpassingen aan het monument in verband met (partiële) herbestemming. Bij sommige speciale projecten doet de situatie zich voor dat er 9

investeringen in een monument moeten plaatsvinden (geen onderhoud of restauratie zijnde) om een (partiële) herbestemming mogelijk te maken. Voor deze investeringen is de financiering extra moeilijk en kunnen we de reserves van de SOGK niet of maar mondjesmaat inzetten. (4) De verworven monumenten blijven middelpunt van de lokale en regionale samenleving De SOGK maakt in het eerste contact duidelijk dat het over te dragen monument middelpunt is en blijft van de lokale en regionale samenleving. Activiteiten in het kerkgebouw moeten dan ook passen binnen de lokale samenleving. (5) Het laten beheren van de religieuze monumenten zodat het monument zijn eigen onderhoudskosten en vaste lasten opbrengt. De SOGK verlangt van de oude eigenaar medewerking bij de vorming van een Plaatselijke Commissie (PC) die het monument in opdracht van en in verantwoordelijkheid aan de SOGK zal beheren. De SOGK hecht namelijk grote waarde aan een duurzame lokale en regionale inbedding van verworven monumenten. Naast de leden van de PC s zijn ook veel vrijwilligers actief bij het beheer van de kerkgebouwen. Zeker wanneer er veel activiteiten in het kerkgebouw plaatsvinden, zijn de vrijwilligers onmisbaar. De komende jaren zal ingezet worden op: Versterken van de kennis en kunde van de leden van de PC s Verstevigen van de band met de vrijwilligers door minimaal één keer per jaar een vrijwilligers-/pc-dag te organiseren, waarbij ook een inhoudelijk thema wordt belicht. Voor de themabespreking worden ook ander belangstellenden uitgenodigd, zoals kerken waarmee contacten zijn en/of gesprekken worden gevoerd, verbonden instellingen, deskundigen die betrokken zijn bij restauratie, erfgoed of herbestemming, provinciaal en lokaal bestuur, architecten en onderwijsinstellingen. 7 DONATEURS- EN FONDSENWERVING Om het draagvlak van de SOGK te vergroten is het gewenst dat er meer en jongere donateurs komen. Het aantal donateurs willen wij minimaal op het huidige niveau houden. In nauwe samenwerking met de Vrienden van de kerken gaan we het draagvlak voor het behoud van het religieus erfgoed verbreden en versterken. Daarbij is de lokale betrokkenheid van groot belang. 10

Donatiebedrag Inzetten op het zo mogelijk verhogen van het donatiebedrag door de mogelijkheid te bieden per maand een vast bedrag te betalen via een automatische incasso. Vergroten bekendheid, zichtbaarheid en draagvlak Een naamsbekendheid van meer dan 50% onder de volwassen bevolking van de provincie Gelderland, waarbij de naam een positieve associatie oplevert. Werven van giften, schenkingen en nalatenschappen De gewenste situatie is dat de SOGK meer inkomsten werft uit giften, schenkingen en nalatenschappen. Fondsen In de toekomst meer inkomsten verwerven uit fondsen om grootschalige renovatie- / restauratieprojecten te kunnen uitvoeren of op langere termijn in voldoende en goed onderhoud te kunnen voorzien. Ook zal de SOGK voor specifieke projecten aanvragen indienen bij fondsen. Businesspartners De SOGK wil het aantal businesspartners uitbreiden. Businesspartners worden vermeld in het blad Venster en op de website van de SOGK. Jaarlijks wordt er een netwerkbijeenkomst voor de businesspartners georganiseerd. Naast de businesspartners worden ook andere bedrijven en het (restauratie)onderwijs uitgenodigd. Bijlage 1: Overname beleid SOGK Bijlage 2: Overzicht Religieuze Monumenten in eigendom van SOGK, september 2013 (tevens zijn er ook Verbonden Instellingen: Lutherse Kerk, Arnhem en Waalse kerk, Arnhem) 11

Bijlage 1 Overnamebeleid SOGK De SOGK neemt onder bepaalde voorwaarden kerken met een (rijks)monumentale status over. Deze voorwaarden zijn: 1. Grens aan het aantal overnames per jaar Gezien de capaciteit is de grens van overnames op maximaal twee per jaar gesteld. Er kunnen bijzondere redenen zijn, na een bestuursbesluit, om hiervan af te wijken. 2. Selectie als het aanbod zonder selectie tot overschrijding van de grens zou leiden Bij de selectie kunnen o.a. de volgende factoren de rangorde bepalen: de cultuurhistorische waarde van het gebouw in zijn omgeving de aanwezigheid van restauratie- en onderhoudsachterstand in relatie tot de mogelijke bruidsschat de urgentie van de overname, gezien vanuit de positie van de oude eigenaar, met andere woorden: leidt uitstel van overname direct tot verwaarlozing van het gebouw of kan men het nog wel even uitzingen de kans op een overgang naar voldoende multifunctioneel gebruik of herbestemming het draagvlak van de overname onder de plaatselijke bevolking die zichtbaar wordt in de instelling van een Plaatselijke Commissie. Wanneer in een bepaald jaar één of meer aanvragen terzijde gelegd moeten worden, kàn dat natuurlijk betekenen dat die in een volgend jaar alsnog aan de beurt komen. Het besluit welke kerken in een bepaald jaar overgenomen zullen worden en welke niet zal door het bestuur, na advies van de Raad van Advies gevraagd te hebben, genomen worden. 3. Objectieve beoordeling van achterstanden Bij een overname stelt de SOGK als voorwaarde dat een objectieve beoordeling wordt gemaakt van eventuele achterstanden ten aanzien van onderhoud en restauratie. Tevens verlangt de SOGK dat de oude eigenaar een overeen te komen deel van die achterstand betaalt (de zogenoemde bruidsschat). 4. Oriëntatie op mogelijkheden van herbestemming De SOGK zal zich, vóór overname plaatsvindt, steeds breed oriënteren op de mogelijkheden om het betreffende monument multifunctioneel te gebruiken dan wel te herbestemmen en verlangt van de oude eigenaar en andere belanghebbenden medewerking om die 12

mogelijkheden te realiseren. De insteek van de SOGK is dat het religieus monument door een multifunctionele inzet zelf de middelen genereert voor exploitatie (o.a. energie) en regulier onderhoud. De Plaatselijke Commissies zetten zich in als culturele ondernemers o.a. door de gebouwen breed aan te wenden voor culturele en maatschappelijk relevante evenementen zoals tentoonstellingen, concerten, poëziebijeenkomsten e.d. 13

Kapel Bronkhorst, Bronckhorst (in eigendom sinds 2011) De kapel is gesticht door Gijsbert van Bronkhorst en zijn echtgenote in 1344 en kent een lange geschiedenis van verval en herstel. Met als dieptepunten een verwoestende brand in 1633 en een lange tijd van gebruik als schoollokaal tussen 1842 en 1932. In de jaren 1960-1962 is de kapel grondig gerestaureerd en in de oude staat teruggebracht. Torens (3) gemeente Bronckhorst (in eigendom sinds 2011) Tegelijk met de kapel in Bronkhorst heeft de burgerlijke gemeente Bronckhorst het eigendom van enkele monu mentale kerktorens in deze gemeente aan de SOGK overgedragen. Hengelo. Foto: Henk Bruring. Hummelo. Foto: Henk Bruring. Hervormde Oude SintVictorkerk, Batenburg (in eigendom sinds 1978) De kerk is in de middeleeuwen oorspronkelijk gebouwd als zaalkerkje. Na de verwoesting in de Tachtigjarige Oorlog zijn in de vroege zeventiende eeuw alleen het laat middeleeuwse driebeukige schip en de wat oudere, ingebouwde torenromp in ere hersteld. In de kerk is een grafzerk uit 1429 aanwezig van Gijsbert van Bronckhorst Batenburg, een romaanse doopvont uit de dertiende eeuw, diverse graf zerken uit de zeventiende eeuw alsmede preekstoel, doophek en banken uit dezelfde periode. Uit de negentiende en twintigste eeuw dateren de predikantenborden, met de namen van de predikanten sinds 1608. Het uurwerk stamt uit 1910. In 1963 is het vervangen door een elektrisch aangedreven uurwerk. Het orgel is een De-Crane orgel uit 1770. De laatste restauratie is in 1984 afgerond. Vorden. Foto: Henk Bruring. Foto: Carel van Gestel. Foto: Paulien Keijzer. Bijlage 2 Beschrijvingen van de gebouwen van de SOGK Toren Hengelo De zijbeuken van de oorspronkelijk aan Remigius gewijde kerk in Hengelo zijn langs de rijzige toren doorgetrokken. Die bestaat uit drie geledingen, aan de noordzijde geflankeerd door een traptoren die tot de tweede geleding reikt en dateert van het midden van de vijftiende eeuw. De onderste geleding van de toren is met tufsteen bekleed. De twee andere geledingen zijn van baksteen met speklagen van tufsteen. Toren Hummelo Van de nieuwe aanwinsten is de toren van de hervormde kerk in Hummelo de jongste. In 1838-1839 verving deze nieuwe kerk een laatmiddeleeuwse voorganger. De bijbehorende toren is half inpandig en springt half uit de voorgevel naar voren. De toren van Hummelo bestaat uit drie geledingen. Toren Vorden De toren van de hervormde kerk in Vorden staat tegen de laatmiddeleeuwse kerk, oorspronkelijk gewijd aan Antonius. De vier geledingen hoge toren is geheel uit baksteen opgebouwd en dateert

Hervormde Maartenskerk, Etten (in eigendom sinds 1996) De oudste kerk in Etten is de Maartenskerk, een eenbeukige kerk uit 1442 met kruisribgewelf met een iets ouder driezijdig gesloten koor. De romaanse toren is van tufsteen. In het begin van 1945 is de kerk zwaar beschadigd. In de periode 1948 tot 1956 zijn de herstelwerkzaamheden voltooid. De preekstoel dateert uit 1628, de twee klokken uit 1394 en 1403. Er staat een eenklaviers Naber-orgel uit 1844. De laatste restauratie is in 2003 afgerond. De restauratie van het orgel werd in 2010 afgesloten. Hoog-Keppel. Foto: Henk Bruring. Hervormde Oude Calixtuskerk, Groenlo (in eigendom sinds 1978) De Oude Calixtuskerk is een laatgotische pseudo basiliek van aanzienlijke afmeting met een oudere toren, die in 1371 al in aanbouw was. Het koor is omstreeks 1440 gebouwd, samen met een traptoren en de noordkapel. In het koor zijn nog restanten van laatmiddeleeuwse muurschilderingen en een romaanse doopvont aanwezig. Het pseudo basilikale schip is tegen 1500 gebouwd. In de kerk bevinden zich kruisribgewelven. In het begin van 1945 is de kerk zwaar beschadigd. In de periode 1946 tot 1951 zijn herstelwerkzaamheden voltooid. Het orgel is een Flentrop-orgel uit 1951. Van 2005 tot en met 2007 vond een omvangrijke restauratie en revitalisatie plaats. Hervormde Petrus-enPauluskerk, Hoog-Keppel (in eigendom sinds 2012) De twaalfde-eeuwse toren van tufsteen is het oudste onderdeel van deze oorspronkelijk aan Petrus en Paulus gewijde kerk. De verhoging uit de veertiende eeuw kenmerkt zich door de speklagen. Omstreeks 1400 is aan de toren een nieuw driebeu- kig schip met eenbeukig koor toegevoegd. In de achttiende eeuw zijn de zijbeuken gesloopt, maar de bouwsporen getuigen nog altijd van hun aanwezigheid. In de kerk staan een zeventiende-eeuwse kansel en een orgel uit 1740 van Matthijs van Deventer. Hervormde SintLambertuskerk, KerkAvezaath (in eigendom sinds 1999) De middeleeuwse bouwdelen van de Hervormde Sint-Lambertuskerk bestaan uit het laatgotische koor uit omstreeks 1500 en de ingebouwde toren, waarvan de tuf stenen onderbouw romaans is. Omstreeks 1640 is de toren met een verdieping verhoogd. Over het koor bevinden zich fraaie netgewelven. In 1861 werd het oude schip vervangen door een neogotische zaal met een portaal tegen de noordmuur. Het schip werd overdekt door een stucgewelf dat het gewelf in het koor imiteert. Toen is de kerk ook uitwendig bepleisterd. Er zijn nog enkele laatmiddeleeuwse schilde ringen. De oorspronkelijke preekstoel uit 1772 is door brand verwoest, de huidige preekstoel is afkomstig uit de Broederenkerk te Zutphen. Na overdracht aan de SOGK werd een dringend noodzakelijke onderhoudsbeurt uitgevoerd. Sint-Antonius-vanPaduakerk, Kranenburg (in eigendom sinds 2009) De voormalige katholieke Sint-Antoniusvan-Paduakerk, een neo gotische driebeukige kruisbasiliek, is ontworpen in 1855, gebouwd in 1856 en volgende jaren, en gewijd in 1867. Het is de oudst bewaard gebleven kerk van de bekende architect P.J.H. Cuypers. In 1965 en 1970 is de oorspronkelijke polychromie verwijderd, evenals de inventaris. Momenteel is er het Heiligenbeeldenmuseum gevestigd. Hervormde Oude of Dorpskerk, Leur (in eigendom sinds 1976) Het middeleeuwse kerkje van Leur, omringd door eikenbomen en gelegen op een verhoogd kerkhof, verraadt vele bouwfasen. De sobere toren met overhellende spits stamt uit het eind van de dertiende en het begin van de veertiende eeuw. Foto: Carel van Gestel. Foto: Jean Gardeniers. vermoedelijk uit de tweede helft van de veertiende eeuw. Opmerkelijk is dat de spitsboog van de ingang bij een restauratie (1896-1899) aan de buitenzijde werd gewijzigd in een ronde boog.

Foto: Carel van Gestel. Later die eeuw is het schip gebouwd met alleen aan de zuidzijde een zijbeuk. Aan de oostkant is in het begin van de zestiende eeuw het laatgotische koor toegevoegd, waarin een laat middeleeuwse beschildering beschildering bewaard is gebleven. De grafkapel tegen de zuidzijde van het koor is van de families Van Balveren en Van Verschuer. Het torenportaal deed ooit dienst als dorps gevangenis. De zeer noodzakelijke restauratie startte in 1984 en werd medio 1987 voltooid. Hervormde Martinuskerk, Rijswijk (in eigendom sinds 1989) De Martinuskerk is een gepleisterde gotische pseudo basiliek uit omstreeks 1530 en heeft drie beuken. Van de sobere toren stamt de onderbouw vermoedelijk nog uit de veertiende eeuw en is omstreeks 1500 verhoogd toen ook het koor werd gebouwd. Schip en koor zijn voorzien van netgewelven, de zijbeuken van kruisgewelven. Rond 1865 is het gebouw gemoderniseerd en voorzien van neogotische toegangen en gietijzeren vensters. Ook zijn de buiten gevels gepleisterd. De preekstoel dateert uit omstreeks 1860, de lezenaar is van oudere datum (1760). Een tiengebodenbord uit 1685 kreeg omstreeks 1860 nieuwe vleugelstukken. Het orgel is gebouwd door J.F. Witte in 1875. Het uurwerk dateert uit 1887. Van 1991 tot 1993 vond een ingrijpende restauratie plaats. Hervormde Sint-Joriskerk, Voor-Drempt (in eigendom sinds 2012) De kerk in Voor-Drempt was oorspronkelijk gewijd aan Sint Joris, van wie de traditie vertelt dat hij een draak versloeg en daarmee het leven van een koningsdochter redde. De tufstenen toren stamt uit de twaalfde eeuw en kent een rijke decoratie van lisenen en boog friezen. In de veertiende eeuw is de toren verhoogd en in de vijftiende eeuw is een traptoren toegevoegd. Het eenbeukige koor met netgewelf stamt uit de vijftiende eeuw; het schip uit de vroege zestiende eeuw is in de negentiende eeuw wegens bouwvalligheid gesloopt. Het neogotische schip uit die tijd is tijdens de restauratie van 1961-1963 gesloopt waarna het huidige, schijnbaar laatgotische, pseudo basilikale schip tot stand kwam. Voor-Drempt. Foto: Henk Bruring. Synagoge Zutphen (in eigendom sinds 1976) De synagoge is in 1879 gebouwd en bestaat uit een zaal met zijbeuken. In die zijbeuken is op een later moment een verdieping aangebracht. De voorgevel met neogotische elementen is geleed door pilasters en rondboogfriezen. In de topgevel zijn twee wetstafelen aangebracht boven het middelste rondboogvenster. In het interieur scheiden rondboogarcaden de zijbeuken van de hoofdruimte. Na de Tweede Wereldoorlog werd de synagoge in gebruik genomen als machinefabriek en werd er een verdiepingsvloer in gemaakt. In 1980 kwam het gebouw leeg te staan en werd er een restauratieplan gemaakt. De restauratie en inrichting werd in 1985 afgerond. Na de inwijding in 1985 is het gebouw weer in gebruik genomen als synagoge. Foto: NIG stedendriehoek. Stichting Oude Gelderse Kerken Postbus 7005 6801 HA Arnhem T (026) 355 25 55 info@oudegeldersekerken.nl