De orde van het heil (1)

De orde van het heil (1) Zingen: Ps. 101: 1, 2 Lezen: Rom. 8: 18-30 Zingen: Ps. 77: 8 Inleiding Wij hopen het komende winterseizoen een aantal avonden stil te staan bij de orde van het heil. Is dat nodig? Wat is daar nu het nut van? Is er al niet genoeg verwarring op het kerkelijk erf? En al die dogma s, maken die het juist niet ingewikkelder? Wij moeten oppassen om niet verstrikt te raken in leerstellige zaken en aan de andere kant moeten we zorgen dat we voldoende fundament hebben om niet alle kanten op te vliegen. Zo wil ik samen met u een pad gaan tussen verwarring en verstarring (Ds. Jac. van Dijk). Er leven veel vragen omtrent het geloof en het geloofsleven. In het bijzonder ook bij onze jongeren. We kunnen ons er eenvoudig van afmaken door te stellen dat het om het Woord alleen gaat. Maar juist het Woord leert ons wie de Heere is en hoe Hij gediend wil worden. Daarin maakt Hij Zichzelf bekend. En wat is het dan nodig om Hem daarin te volgen. En juist dat geeft vragen! Omdat wij er zelf vaak tussen zitten. Kunnen wij, zoals de Reformatie ons dat heeft geleerd, God nog wel God laten? Er is een orde van het heil, omdat God een God van orde is (Job 37: 15) en Hij orde geeft aan de dingen (Ps. 148: 6). Veel mensen worstelen met de toe-eigening van het heil. Ook na ontvangen genade. Wij kunnen worden bestreden met de vraag: is het ook voor mij? Heb ik mij niet bedrogen? Heeft de Heere ook mij op het oog? Zijn de beloften in het Evangelie voor mij bestemd? Het is onvoorstelbaar groot dat de Heere Zijn Zoon naar deze aarde heeft gezonden en dat de Zoon des mensen de straf die mensen hebben verdiend op Zich heeft genomen en weggedaan. Wij weten echter dat het offer van Christus groot is. Hij is echter niet voor alle mensen gestorven, maar alleen voor degenen die Zijn verschijning hebben lief gekregen (2 Tim. 4: 8). Het gaat dus om de toepassing van Zijn vernedering, waarmee Hij de zaligheid heeft verworven, door de verhoging waarmee de Heere de zaligheid gaat wegschenken aan verloren zondaren. Heil Als eerste moeten wij ons afvragen: wat wordt bedoeld met heil? De Heere heeft orde gebracht in de chaos. De aarde was woest en ledig en de Heere ging scheiding maken tussen licht en donker, tussen land en water, tussen nacht en dag enz. Het is het werk van satan om alles weer ongedaan te maken. En dan kunnen we niet de schuld aan satan geven. Het zijn de zonden die alles verwoest hebben. Hoe beschrijft Paulus dat niet in Rom. 8, dat de hele schepping zucht onder de zonden. Alles ligt onder de gebrokenheid van de zonden. Daar worden wij iedere dag mee geconfronteerd. Dat zien we in ons leven, in de maatschappij, in de economie en helaas ook in de kerk en in de gemeente. Gebrokenheid. En nu heeft de Heere een weg uitgedacht om deze gebrokenheid te helen. En dan zit u precies in de kern van de betekenis van het woordje heil. Het is een oud Nederlands woord, waarbij de i de e verlengt. Wij mogen dus ook spreken over heel i.p.v. heil. Dan krijgt ook de naam Heiland betekenis. Het is Christus Die heel maakt, de Heeland, de Gezondmaker. De Heere maakt zich in Zijn Woord bekend als de grote Heelmeester (Ex. 15: 26). Het woord heil, dat overigens in de Statenvertaling in het Nieuwe Testament niet voorkomt, is afgeleid van Jeshua (Jozua of Grieks Jezus). Het woord betekent letterlijk: verlossing, redding, veiligheid, welzijn. In het Septuagint wordt heil vertaald met soteria. Het drukt zowel de verlossing van een dreigend of drukkend kwaad uit, maar ook een toebrenging van blijdschap en zegen. Het wordt zowel gebruikt voor het weergeven De orde van het heil Pagina 1

van aardse en tijdelijke, als van geestelijke en eeuwige verlossing. Dus er is heelheid mogelijk. Maar hoe kan ik nu heel worden? Hoe kan ik delen in die heelheid, die Christus heeft aangebracht? Hoe kan ik zalig worden? Daarover gaat het in de orde van het heil. Benamingen De orde van het heil is niet iets van de vorige eeuw. U vindt dat ook bij onze vaderen terug. Het heeft meer en meer nadruk gekregen na de Reformatie, in de beweging die wij over het algemeen aanduiden met de Nadere Reformatie. Calvijn heeft in zijn Institutie nog geen uitgekristalliseerde orde van het heil, hoewel u daarin wel aanzetten vindt. Als het over de orde van het heil gaat, dan wordt wel gesproken over de weg tot of de toepassing van het heil of de weldaden des verbonds. In een van de nieuwste dogmatieken, die van dr. G. van den Brink en C. van der Kooi proef ik enige huiver om over een orde te spreken. Doen wij dan niet tekort aan het toepassende werk door de Heilige Geest? Belangrijk is om goed te onderscheiden het werk van Christus voor ons en Zijn werk in ons. Dat is het verschil tussen het verwerven van de zaligheid en het toepassen ervan. In het vragenboekje van Hellenbroek wordt geleerd, waarin wij de Middelaar moeten kennen. Dat is in Zijn namen, ambten, naturen, staten en weldaden. Als vervolgens gevraagd wordt in welke twee staten Christus gekend wordt, dan is dat in de staat van Zijn vernedering en de staat van Zijn verhoging. Christus is verhoogd om de verworven zaligheid toe te passen, weg te schenken, aan zondaren. Ook daarin vindt u het verschil tussen wat Christus heeft gedaan voor ons enerzijds en anderzijds hoe Hij dat toepast aan onze harten. Dus in de orde van het heil gaat het, om het overigens onmisbare, toepassende werk van Christus. Heilige Geest Het toepassende werk van de zaligheid wordt in het bijzonder toegeschreven aan de Heilige Geest, de derde Persoon in de Goddelijke Drie-eenheid. Christus is niet alleen een Middelaar van verwerving, maar ook van toepassing. Tot Zijn discipelen sprak Hij: Maar de Trooster, de Heilige Geest, Welken de Vader zenden zal in Mijn Naam, Die zal u alles leren, en zal u indachtig maken alles, wat Ik u gezegd heb (Joh 14: 26). Daarom is het werk van Christus niet los te maken van het werk van de Heilige Geest. Maar ook is het werk van de Heilige Geest niet los te maken van Christus. Dit betekent dat rechtvaardiging en heiliging, het werk van Christus voor ons en Zijn werk in ons, ook niet los verkrijgbaar zijn. In de Bijbel wordt dit steeds dicht bij elkaar gehouden. Deze verbondenheid komt ook bijzonder tot uitdrukking in de Heidelbergse Catechismus. Nut van de heilsorde Na deze inleidende opmerkingen gaan we nu naar de kern toe. Wat is nu het nut om een orde in de toepassing van het heil te onderkennen? Het gaat toch uiteindelijk om het ware zaligmakende geloof? Het geloof dat Christus omhelst in de belofte van het Evangelie? Het is toch het geloof dat eigent? Het is inderdaad het geloof, waardoor wij rechtvaardig zijn voor God. Het is het geloof dat het offer van Christus accepteert en daarmee alle hoop op eigen gerechtigheid laat varen. Maar vanwaar komt nu zulk geloof? Als wij hiervoor bij de Heidelbergse Catechismus te raden gaan dan is het antwoord: Van de Heilige Geest, Die het geloof in onze harten werkt door de verkondiging des Heiligen Evangelies en het sterkt door het gebruik van de Sacramenten (Zondag 25). Het is de Heilige Geest die hetgeen God in Zijn Woord openbaart aan het hart toepast. En daarin is een orde te herkennen. Die orde is belangrijk als de Heere in ons leven werkt of gaat werken. Als de Heilige Geest De orde van het heil Pagina 2

gaat overtuigen dan ontstaan er vragen. Bij de Pinksterlingen was dat de vraag: Wat zullen wij doen mannenbroeders? (Hand 2: 37). Bij Saulus op de weg naar Damascus was het: Wie zijt Gij, Heere? En: Heere, wat wilt Gij, dat ik doen zal? (Hand. 9: 5, 6). De vraag van de stokbewaarder in Filippi was: Lieve heren, wat moet ik doen, opdat ik zalig worde? (Hand. 16: 30). Als de Heilige Geest in onze harten gaat werken, dan worden we onszelf een raadsel. Dan komen er gedachten die er nog nooit zijn geweest. De dingen waarin u vreugde en vrolijkheid vond, gaan u tegenstaan. U krijgt lust in het lezen van Gods Woord en u krijgt begeerte om al uw schuld en ellende voor de Heere neer te leggen. Werkt de Heere in mijn leven? Is dit het werk van de Heere of mijn eigen werk? Wat is er aan de hand. En dan krijgt de heilsorde nut! En dat niet één keer, maar steeds weer. Om zo het werk van de Heere in uw leven te kennen en te herkennen. Daarbij gaat het niet om het rusten op de heilsorde, om daar zekerheid aan te ontlenen. Het enige houvast en het vaste fundament is Jezus Christus en Dien gekruisigd (1 Kor 2: 2). Maar dan kan de heilsorde u helpen om u te leiden tot Christus. Om Zijn werk voor u, in u te zien! Niet alleen Christus werk voor mij, maar ook Zijn werk in mij! Ook als u al enige tijd op de weg mag zijn, dan is het zo nuttig, en zeker in tijden van aanvechting en beproeving, om het werk van Christus te mogen zien. Opdat Hij meer en meer waarde voor u gaat krijgen. De orde Laten we de heilsorde eens van dichterbij gaan bekijken. Het is de bedoeling om de verschillende onderdelen van de orde de komende leeravonden met elkaar te behandelen. Maar eerst het begrip orde. Wellicht is het goed om te beginnen met te zeggen wat het niet is. Een orde is geen volgorde. Het uitgangspunt is niet de mens en zijn bevindingen, maar het gaat om wat Christus als Zaligmaker voor de Zijnen heeft verworven en hoe Hij dit de Zijnen deelachtig maakt. Het gaat daarbij om de vruchten van het werk van Christus en bij die vruchten horen de werkingen van de Geest. Het gaat om een orde, omdat er een innerlijke samenhang is tussen de verschillende weldaden. Als wij deze orde gaan beschrijven, dan heeft de één de ander nodig. Ze kunnen niet in een willekeurige orde worden beschreven. Dat verbiedt de onderlinge verhouding tussen de weldaden. Nogmaals, het is dus niet een belevingsorde, ook geen volgorde in de tijd, maar het gaat om de theologische samenhang van de weldaden. Het is een orde die zich aan ons voordoet als we het heil in zijn innerlijke samenhang bekijken. Als wij zo naar de vruchten op Christus arbeid mogen kijken, heel persoonlijk hoe dat in ons leven ligt, dan mag dat helpen ons geestelijk leven te verklaren en ook te verdiepen. En dat is hard nodig in onze tijd, waar we te kampen hebben met vluchtigheid en oppervlakkigheid, waar het geloof een belangrijke rol is gaan spelen. De belangrijke vraag is echter hoe Christus een gestalte in ons krijgt (Gal. 4: 19). Hier werd vroeger over gesproken onderling tussen Gods volk. Misschien loopt u zelf wel eens met vragen en als dan verteld wordt over roeping en wedergeboorte, geloof en bekering, rechtvaardiging en heiliging, dan worden, door de kracht en werking van Gods Geest, raadsels opgelost en knopen ontbonden. Geen schema We mogen het werk van de genade niet schematiseren. De orde van het heil geeft daar misschien de aanleiding toe. Alsof het trappen zijn, die stap voor stap worden betreden. Het ene kind van God staat nog aan het begin, terwijl een ander kind van God al verder is op de weg der genade. Ik denk dat de behoefte om de genade te schematiseren, wordt veroorzaakt door een gebrek aan genade. Is er nog genade om genade te onderkennen? Dat is een vraag die ons allen treft. Dat geldt in de eerste De orde van het heil Pagina 3

instantie voor ambtsdragers, die geestelijk leiding moeten geven in de gemeente. Maar ook voor ouders om hun kinderen te leren en te helpen. Daar leven zoveel vragen! En uiteindelijk voor iedere gelovige om zo elkaar tot een hand en een voet te zijn. Bij complexe problemen wordt in de wetenschap een model gemaakt. Aan de hand van het model kunnen daaraan bepaalde gevolgtrekkingen worden verbonden. Zo is ook het schema van de genade gaan functioneren. Aan de hand van het schema kan worden bepaald waar iemand is gelegerd. Bovendien kan het schema helpen om te bepalen of iemand werkelijk genade bezit. Als wij denken dat het leven van de genade te vangen is in een schema of een stappenplan, dan geloven we er niets van dat de Geest vrijmachtig werkt. De werking van de Heilige Geest is als de wind. De wind blaast, waarheen hij wil, en gij hoort zijn geluid; maar gij weet niet, van waar hij komt, en waar hij heen gaat; alzo is een iegelijk, die uit den Geest geboren is (Joh 3: 8). Het leven van de genade concentreert zich rond het geloof dat als Voorwerp Christus heeft. Dat is het leven van de genade en het leven van genade: het leven met Christus. Paulus schrijft: Ik vermag alle dingen door Christus, Die mij kracht geeft (Fil 4: 13). Heilshistorie Naast een heilsorde hebben we ook een heilshistorie. De heilshistorie of heilsgeschiedenis is de geschiedenis hoe God het heil realiseert of anders gezegd: hoe Hij alles tot heelheid brengt. Die heilsgeschiedenis begint in de eeuwigheid, toen er nog geen hemel en aarde was. Daar hebben de Vader, Zoon en Heilige Geest het grote plan van de zaligheid opgesteld en uitgewerkt. En ik noem heel bewust de drie Personen. Zij hebben alle Drie hun aandeel in het zaligen van zondaren. God te kennen tot zaligheid is Hem te kennen als Vader, als Zoon en als Heilige Geest. Het is de Vader Die verkiest, de Zoon Die verlost en de Heilige Geest Die toepast. De zaligheid ligt in het kennen van de drie Personen. Die kennis is kennis die wij opdoen door met Hen om te gaan. God heeft Zich in de heilsgeschiedenis geopenbaard. Hij laat hoe langer hoe meer van Hem zien. Dat vindt een hoogtepunt in de komst van Immanuël, God met ons. God wordt mens en de Zoon neemt de menselijk natuur aan, ziel en lichaam, en wordt de mensen in alles gelijk, uitgenomen de zonde. Maar de heilsgeschiedenis gaat door, want Zijn rijk is nog niet vol(ge)maakt! Zijn gemeente, Die Hij vergadert uit het ganse menselijke geslacht tot het eeuwige leven, is nog niet compleet. Daarom gaat de heilshistorie door. Het heil is verworven. Alle dingen zijn gereed. Maar nog niet alle volken zijn onderwezen en gedoopt in de Naam des Vaders en des Zoon en des Heilige Geestes (Matt. 28: 19). Een groot gevaar is om heilsorde en heilshistorie te verwarren. Het is bijzonder hoe wij lezen hoe Jozef het middel is om een groot volk in het leven te behouden. Hij zorgt, als middel in Gods hand, ervoor dat zijn volk in Egypte een plaats krijgt in het land Gosen en daar kan uitgroeien tot een groot en machtig volk. Zodoende kan het volk Israël Kanaän veroveren op haar huidige bewoners. Dat had Abraham met zijn gezin niet gered. Zo realiseert God het heil. Want aan dat volk gaat de Heere Zich bekend maken en uit dat volk moet de Messias geboren worden. Maar is Jozef nu het model waarop de Heere ook heilsordelijk werkt? Als Jozef de norm is, dan klopt het niet in het leven van Jacob. Zo moeten wij ook het boek Ruth heilshistorisch zien. Het boek loopt uit op de geboorte van Obed (d.i. knecht). En daar krijgt ook Ruth de Moabitische een plaats in. Het heil zal niet alleen voor de Jood zijn, maar ook voor de heiden. Zelfs Mattheüs is daar verwonderd over, zodat hij heel nadrukkelijk Ruth en Boaz vermeld in de geslachtregister van de Heere Jezus. De vrouwen die bij de geboorte van Obed aanwezig zijn, jubelen het uit: Geloofd zij de HEERE, Die niet heeft nagelaten u heden een losser te geven; en zijn naam worde vermaard in Israël. Hoewel er ongetwijfeld prachtige en diepe geestelijke lessen liggen in het boek Ruth, moeten wij niet heilsorde en heilshistorie met De orde van het heil Pagina 4

elkaar verwisselen en het boek heilsordelijk gaan uitleggen. Dit blijkt ook duidelijk uit een tekst als Gal. 3: 24 Zo dan, de wet is onze tuchtmeester geweest tot Christus, opdat wij uit het geloof zouden gerechtvaardigd worden. Er staat niet: de wet is onze tuchtmeester tot Christus. Maar: is onze tuchtmeester geweest. Paulus doelt op het oude verbond, waar de Joden onder de wet leefden als kinderen die een tuchtmeester of opvoeder nodig hebben. Maar als gelovigen in Christus zijn wij volwassen. De tekst is dus in de eerste instantie heilshistorisch bedoeld. De lijn is natuurlijk prachtig door te trekken naar het heilsordelijke, maar dat is niet in de eerste instantie de bedoeling van de tekst. De drie stukken Maar hoe zit het met de drie stukken uit de Heidelbergse Catechismus? Moeten wij die ook heilsordelijk verstaan? En is dat niet veel eenvoudiger? Of is dat toch nog weer anders? Kunnen wij zeggen dat de drie stukken een orde zijn tot het heil? Om een aantal redenen is dat echter onmogelijk. De eerste reden betreft het doel van de Heidelbergse Catechismus. De vraag van de HC is niet: hoe kom ik tot God bekeerd, maar: wat is de enige troost en hoeveel stukken zijn nodig te weten, opdat ik in deze troost zalig leven en sterven mag? Dus de vraag richt zich op wat nodig is en niet hoe. Een zeer belangrijke stap in de orde van het heil is de roeping. Waar vindt u in de HC de roeping uitgelegd en beleden? Het woord roepen of roeping komt in de hele catechismus niet voor. Ook geen woorden als nodigen, aanbieden of voorstellen. Het woord wedergeboren of wedergeboorte komen we op drie plaatsen tegen in de Heidelberger. Het antwoord op vraag 8 luidt: Ja wij; tenzij dan dat wij door den Geest Gods wedergeboren worden. Het wordt hier echter niet gebruikt als onderdeel om de heilsorde te beschrijven. In vraag 71 en 73 wordt gesproken over het bad der wedergeboorte. Dus ook hier wordt het wel genoemd, maar niet als onderdeel in de heilsorde. Als de drie stukken ellende verlossing en dankbaarheid als heilsorde gelden dan zijn de Heidelbergse opstellers wel erg onzorgvuldig met de heilsorde omgegaan. Maar misschien is het goed om aan de hand van de drie stukken uit te leggen wat een orde is. De drie stukken hebben een onderlinge samenhang. Wat is verlossing als wij niet weten waarvan wij verlost moeten worden? Wat is dankbaarheid als wij niet weten uit welke grote nood en dood wij zijn verlost? De kracht van de orde is echter dat alle drie nodig zijn om te weten om getroost te leven en eenmaal zalig te sterven. Dan kan er geen één worden gemist en ook onderling verhouden zij zich op een bijzondere manier tot elkaar. Maar het is gelijktijdig en niet in een bepaalde tijdsvolgorde. Het is een drieluik, een schilderij dat uit drie delen bestaat en geen deel kan worden gemist. Zo is het ook in de orde van het heil. Het is er. Allemaal tegelijk, er kan niets worden gemist en toch ligt het alles onderscheiden. Het gaat om een komen tot het heil, terwijl als de Heere in de levendmaking Zijn genade schenkt, dan is alles er. Dan is het geloof ons geschonken, dan zijn we rechtvaardig voor God en dan is er een hartelijk begeerte om voor God te leven. Voorbereidingen Nog één ding wil ik noemen. Is het begin van het de heilsorde ook het begin van het geestelijk leven? Of gaat er iets aan vooraf? Belangrijk is om te onderkennen dat als wij het over begin hebben, dat het gevaar is om weer in een volgorde te gaan denken. Dit is het begin en daarop volgt eerst dit en dan dat Wij moeten duidelijk zijn. Het geestelijk leven begint bij de wedergeboorte, daar waar de Heere het nieuwe leven inplant. En waar leven is daar is groei. Het nieuwe leven komt tot leven. Maar daarvóór kunnen al heel wat dingen zijn gebeurd. Wij moeten onderscheid maken tussen het De orde van het heil Pagina 5

algemeen werk van de Heilige Geest en het overtuigende werk. Ook bijvoorbeeld Kaïn en Judas kenden overtuiging van zonde. Er gebeurde wat met Agrippa toen hij de preek van Paulus hoorde. Maar het kwam niet verder. Er volgde geen bekering. Zo kunnen wij indrukken hebben van dood en eeuwigheid, of van zonde en zondaar zijn of van de liefde van God voor zondaren of indrukken van het volbrachte werk van Christus. Maar dat deze overtuigingen niet leiden tot Christus. Overtuigingen moeten een overbuiging worden. Waar een mens het verliest en het mag overgeven in de doorboorde handen van Christus. En dat is precies wat er in de orde van het heil gebeurd. Daar komt het tot een hartelijke overgave en krijgt de Heere de eer. Dus de orde van het heil maakt ook het genadekarakter van het heil zichtbaar. Een mens hoeft niet iets te hebben of in een bepaalde gestalte te verkeren, wil hij het voorwerp zijn van genade. Dan zou het geen genade zijn. In de orde van het heil gaan wij het woordje genade spellen. Genade: God En Niemand Anders De Eer! Samenvattend Wij behandelen de orde van het heil om meer inzicht te krijgen in het geestelijk leven. Dat is voor zoekende zielen nodig en voor bevestigden. Het geestelijk leven zoekt voortdurend naar verdieping door meer van Christus te zien en te kennen. Schenke de Heere dat deze leeravonden daartoe mogen bijdragen. Dan zal de lof en eer van de Heere worden vergroot, de gemeente gebouwd en mogen zondaren van genade gaan leven! De orde van het heil Pagina 6