Beschermingsdossier: Geknotte grensboom zogenaamd Den Olifant, Brugge (Assebroek), Paalbos, Ter Lo, Warande zonder nummer monument INHOUDELIJK DOSSIER: A. BESCHRIJVEND GEDEELTE De aanleiding van het beschermingsdossier is de voortzetting van beschermingen uitgaande van het thematisch beschermingspakket van het meest waardevolle houtig erfgoed in Vlaanderen (Agentschap Ruimte & Erfgoed, 2009). a. Historisch overzicht De locatie bevindt zich in de oostelijke stadsrand van Brugge. De grensboom maakt deel uit van het Paalbos, een door vrij recente bebouwing ingesloten bos op de grens tussen Assebroek en Sint-Kruis. Het bos is gesitueerd op een zandige bodem, bij uitbreiding te beschouwen als een onregelmatige dekzandgordel tussen Brugge en Maldegem. In het bos zijn enkele lokalen voor jeugdverenigingen opgetrokken. Meerdere speeltuigen zijn verspreid opgesteld. Aansluitend zijn er ook enkele speelweiden. Aan de rand van het Paalbos bevindt zich de campus Paalbos van basisschool Jan Fevijn. Deze school is ingeplant naast de oude hoevesite Hangheryn, aansluitend bij de graslanddepressie van de Gemene Weide, thans ingericht als natuurgebied. De geknotte grensboom zogenaamd Den Olifant is de opvallendste van een vijftal vormenrijke zomereiken in het Paalbos en de enige die vrij recent ook met een naam bedacht is. Het Paalbos, met een oppervlakte van circa 5 ha, is een vrij recent bos, ontstaan na 1850 en is eigendom van de Stad Brugge. Het wordt hoofdzakelijk als speelbos benut. Doorheen het bos lopen talrijke onverharde paden, waarvan enkele teruggaan op oude verbindingswegen. De benaming Paalbos refereert aan een bos gelegen aan de grenspalen tussen Sint- Kruis en de voormalige parochie Sint-Katarina. De huidige straatnaam verwijst naar een deel van de oude weg naar Sijsele met verloop vanaf de Veltemweg (de vroegere Antwerpse Heerweg, cf. Maalse Steenweg en Veltemweg), langs de huidige Boomkwekersstraat, het Paalbos zelf, tussen de Warande van Male en het domein Rijkevelde naar de kerk van Sijsele (nu deels verharde bosweg in het verlengde van de Lorreinendreef in Assebroek). In de 17de eeuw geraakte deze vermoedelijk vroeghistorische weg gedeeltelijk in onbruik, maar werd de functie circa 1748 opnieuw bevestigd. Dan wordt op de kruising van de Syselestrate of Holeweg met de Looweideweg (die leidt naar de loweiden op Oedelem) een natuurstenen grenspaal geplaatst om de grenzen van de vier parochies Sint-Kruis, Sint-Katarina, Assebroek en Oedelem aan te duiden. Het is aannemelijk dat daarbij aanvullend ook gebruik gemaakt werd van grensbomen. Op een kaart van 1775, met de eigendommen van de Brugse kartuizers in Assebroek en Sint-Kruis, staat de weg aangeduid als "Sijseel Straete" en vanaf de Vossensteert beschreven als "half en half verlaeten straete". Op de Poppkaart (1842) is de weg gedegradeerd tot een doodlopende landweg. De geknotte grensboom kan op historisch-cartografische bronnen alsook op de recente cartografische bronnen niet als dusdanig geïdentificeerd worden. Toch is het toponiem Paallanden een ouder gegeven, verwijzend naar de gronden waarlangs de zogenaamde paalstenen of grenspalen zijn geplaatst. De Brugse 'Paallanden bevonden zich tussen de in 1297 aangelegde stadsvesten en de grenzen van de stad Brugge met 'het Sijseelse'. Het grondgebied van de stad Brugge strekte zich omstreeks 1300 dus verder uit dan de huidige stadswallen. De grenzen daarvan werden Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 1 van 8
afgebakend door grenspalen die periodiek werden nagezien door personen die aangesteld werden door de Brugse schepenen en een afgevaardigde uit Sijsele. Geknotte zomereiken komen ongelijkmatig verspreid over Vlaanderen voor. Anders dan de meer algemene knotwilg blijkt het voorkomen van knoteiken gebonden aan regionale tradities. De grootste concentraties knoteiken zijn te vinden in het Hageland en in de Lage Kempen. Toch moet het knotten van eiken vroeger een veel ruimere verspreiding hebben gekend. In Brugge is bijvoorbeeld de Tillegemstraat -althans het deel oostelijk van de N-31 expresweg- nog langs beide zijden beplant met knoteiken. Een ander voorbeeld, reeds beschermd als houtig erfgoed, is de Kerkdreef in Vichte, die nog bestaat uit zeer oude knoteiken. Het periodiek knotten gebeurde in functie van het gebruik als (gerief)hout (Burny, 2012). Het periodieke knotbeheer was een traditionele beheersvorm waarbij het geoogste hout gebruikt werd als brandhout en/of geriefhout. Ook het rijshout van knoteiken werd vaak gebruikt voor het maken van mutsaarden voor de broodovens. Soms werden knoteiken verpacht, al of niet samen met het aanpalende perceel, waarbij de pachter het kapgenot en -eikelgenot had, maar ook de onderhoudsplicht. De eikels werden dan vaak verzameld als aanvullend veevoeder. De geknotte grensboom in het Paalbos heeft een bijzondere groeivorm als gevolg van niet-natuurlijke oorzaken, namelijk door het niet herhalen van een knotbeurt. De drie loten die na de laatste knotbeurt zwaar zijn uitgegroeid, verlenen een apart karakter aan de boom. Omwille van de sterke horizontale uitbuiging van één (mogelijk uitgescheurde) tak die tot in de jaren 1960 niet tot op de oorspronkelijke knot was teruggezet, werd als het ware een slurf gevormd, waardoor de boom lokaal benoemd werd als Den Olifant. b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen De geknotte grensboom bevindt zich centraal in het Paalbos, langs een stelsel van onverharde paden waarin een verbinding gemaakt wordt tussen de straat Warande en de straat Paalbos Ter Lo en tussen de Gemeneweideweg-Zuid en de Engelendalelaan. De geknotte grensboom staat bij het hoekpunt van vier kadastrale percelen. Vermoedelijk gaat het langwerpige perceel ten westen van de grensboom, bovendien licht verheven in het terrein, terug op een oude parochiegrens. Uit literatuurgegevens is bekend dat de parochiegrenzen ter hoogte van de oude wegen rond de middeleeuwse Paallanden omstreeks 1748 opnieuw gemarkeerd werden met behulp van paalstenen. Het is aannemelijk dat daarbij aanvullend ook gebruik gemaakt werd van grensbomen. Op basis van de gekende gegevens uit de Inventaris Houtige Beplantingen met Erfgoedwaarde blijkt dat er in Vlaanderen een 360-tal markeringsbomen geregistreerd zijn. De meesten daarvan markeren als boom het hoekpunt van een perceel. Slechts een 25-tal objecten markeren effectief een administratieve grens zoals de twee opgaande eiken langs de Frans-Belgische grens in Dranouter (ID: 130512) of de reeds beschermde knoteik in Parike (ID: 130196), die de grens tussen de graafschappen Vlaanderen en Henegouwen, tot 1963 de grens tussen de provincies Oost-Vlaanderen en Henegouwen (en tussen Vlaanderen en Wallonië) en nu nog tussen de Brakelse deelgemeenten Parike en Everbeek markeert. De knoteik in Assebroek behoort daarmee potentieel tot de voor Vlaanderen zeer zeldzame voorbeelden van een boom of reeks van bomen, bewust aangeplant op een administratieve grens. De geknotte grensboom groeit bovendien in het Paalbos terwijl in de nabije omgeving ook het relevante toponiem Paallanden als straatnaam bewaard is. Door het bos lopen nog verschillende onverharde paden die de ruimtelijke context versterken. Deze paden gaan terug op middeleeuwse of vroeg-historische wegen vertrekkend uit of uitgevend op de Brugse Gentpoort en zijn gesitueerd op hoger gelegen zandige ruggen. De wegen Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 2 van 8
omzeilen daardoor een tweetal venige depressies, waaronder de graslandkern van de Gemene Weiden. Rekening houdend met de huidige stamomtrek van de grensboom, alsook van enkele andere exemplaren in het Paalbos, wordt een leeftijd van 250 jaar of ouder niet uitgesloten. De kans dat het om autochtoon genetisch materiaal gaat is daardoor aanzienlijk. Autochtoon materiaal van Zomereik is in de traditionele landschappen die behoren tot de zandstreek vrij zeldzaam. Op basis van de gekende gegevens uit de Inventaris Houtige Beplantingen met Erfgoedwaarde blijkt dat de knoteik in Assebroek tot de dikste individuele exemplaren van deze soort in West-Vlaanderen behoort. Enkel in Vichte worden buiten bosverband en in een meer lemige context, enkele zwaardere exemplaren voor deze provincie aangetroffen (ID: 131076). In deze reeds beschermde bomenrij worden exemplaren gemeten tot 286 cm stamomtrek. In de meer lemige provincies Oost-Vlaanderen, Brabant en Limburg worden meerdere dikkere knoteiken aangetroffen, maar ook daar vaak buiten bosverband. De dikste geregistreerde en bewaarde solitaire knoteik in Vlaanderen betreft een exemplaar in Alken (ID: 133177) met een stamomtrek van 477 cm. De knoteik in Assebroek is het dikste geregistreerde exemplaar in bosverband in West-Vlaanderen. Hiermee is het exemplaar zeldzaam en uitzonderlijk omwille van zijn omvang, zeker gezien de groeiplaats in een eerder zandige context. Bij dergelijke bodemcondities wordt immers een geringere diktegroei geregistreerd ten opzichte van de meer vruchtbare lemige of zandlemige contexten. Naast het markeren van een parochiegrens werd de boom ook periodiek geknot, logischerwijze in functie van het gebruik als brand- en/of geriefhout. Eventueel werden ook eikels geoogst voor aanvullende veevoedering. Na het stilvallen van het knotbeheer kreeg de boom een bijzondere groeivorm. Eén (mogelijk uitgescheurde) niet tot op de oorspronkelijke knot teruggezette tak met een sterke horizontale uitbuiging, gaf aanleiding tot de lokale benoeming Den Olifant. De knotboom heeft een stamomtrek van 273 cm op een hoogte van 150 cm. De totale hoogte bedraagt circa 10 m, de knothoogte bevindt zich op circa 2,5 m hoogte. De grootste diameter van de boomkruin is beperkt tot circa 6 m (2015). c. Fysische toestand De algemene conditie en vitaliteit van de knoteik is matig. De boom ondergaat schaduwdruk van omgevende bosbomen. De boom is lange tijd niet meer geknot en heeft drie zware loten op de stam, waarvan één tak sterk uitbuigt en als het ware een slurf van een olifant vormt. In de kruin is een grote holte ontstaan, die gevuld is met houtmolm. Voor de grensboom is een informatiebord geplaatst. Bij de eigenaar (Stad Brugge) bestaat een duidelijk draagvlak voor het behoud, gezien voor het Paalbos een afzonderlijk toegankelijkheidsreglement is uitgevaardigd ingevolge een gemeenteraadsbeslissing van 31 mei 2005. Daarin is bepaald dat er in bomen mag geklommen worden, evenwel zonder de bomen te beschadigen of getimmerde constructies te maken. Er mag gebruik gemaakt worden van takken en dood hout, doch er mag geen vuur gemaakt worden. Materiaal vreemd aan het bos, zoals sjorhout, touwen of eender welk attribuut dat bij een activiteit gebruikt wordt, moet bij het beëindigen van de activiteit meteen verwijderd worden en uit het bos weggehaald worden. Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 3 van 8
B. EVALUEREND GEDEELTE a. Evaluatie van de erfgoedwaarden Wetenschappelijke waarde De geknotte zomereik is zeldzaam omwille van zijn omvang, zeker gezien de groeiplaats in een eerder zandige context. Het betreft het dikste geregistreerde exemplaar van een knoteik in bosverband in West-Vlaanderen. De geknotte grensboom, met een verwachtbare leeftijd tot 250 jaar of ouder, bestaat uit vrij zeldzaam autochtoon genetisch materiaal van Zomereik. Historische waarde Uit literatuurgegevens is bekend dat de parochiegrenzen ter hoogte van de oude wegen rond de middeleeuwse Paallanden omstreeks 1748 opnieuw gemarkeerd werden met behulp van paalstenen. Het is aannemelijk dat daarbij aanvullend ook gebruik gemaakt werd van grensbomen. De knoteik kan hierdoor beschouwd worden als een voor Vlaanderen zeer zeldzaam voorbeeld van een prekadastrale grensmarkering, in dit geval een administratieve grens tussen de parochie Sint-Kruis en de voormalige parochie Sint- Katarina. Esthetische waarde De geknotte grensboom heeft een bijzondere groeivorm als gevolg van niet-natuurlijke oorzaken, namelijk door het niet herhalen van een knotbeurt. De drie loten die na de laatste knotbeurt zwaar zijn uitgegroeid, verlenen een apart karakter aan de boom. Omwille van de sterke horizontale uitbuiging van één (mogelijk uitgescheurde) tak die tot in de jaren 1960 niet tot op de oorspronkelijke knot was teruggezet, werd als het ware een slurf gevormd, waardoor de boom lokaal nog steeds benoemd wordt als Den Olifant. b. Motivering van het type bescherming De geknotte grensboom wordt voorgesteld om als monument te worden beschermd omdat deze voldoet aan de definitie van een monument volgens het erfgoeddecreet: een onroerend goed, werk van de mens of van de natuur of van beide samen, van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde(n) c. Motivering van de afbakening Er wordt voor de geknotte grensboom (Quercus robur) een cirkelvormige afbakening voorgesteld met een straal van 8 m (3 m kruinstraal plus een zone in functie van het wortelgestel van 5 m), bekend ten kadaster 21ste afdeling (Assebroek), sectie A, perceelnummers 374/2C (deel), 374K (deel), 375V (deel) en 375W (deel). d. Juridische toestand De betrokken percelen en delen van het openbaar domein liggen allemaal in gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut volgens het Gewestplan Brugge-Oostkust (KB 07/04/1977). In het GRUP Afbakening regionaalstedelijk gebied Brugge (BVR 04/02/2011) is een grondvlak-contour met bestemming Park (art. 16.5) met overdruk natuurverweving (art. 16.5.5) voorzien, maar deze is voor dit betreffende deel (westelijk deel van het deelgebied 17) Randstedelijke groenpool Ryckevelde/Malebos en Gemene Weidebeek en woongebied Klein Appelmoes, vernietigd (RvS 05/07/2013 nr. 224.269). De gewestplanbestemming is dus nog steeds geldend. Er zijn geen overige plannen van aanleg of ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht. Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 4 van 8
De geknotte grensboom ligt niet in VEN of IVON, of vogelrichtlijngebied. De percelen behoren niet tot een Vlaams natuurreservaat of een erkend natuurreservaat. De percelen behoren niet tot een Habitatrichtlijngebied. Er zijn binnen de voorgestelde afbakening geen voorlopig of definitief beschermde monumenten, landschappen, archeologische sites of zones, stads- of dorpsgezichten. C. BEHEERSVISIE a. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed Gezien het knotten lange tijd niet is uitgevoerd, is het opnieuw knotten niet wenselijk. Een drastische knotbeurt zou in dit geval nadelig zijn voor de regeneratie van nieuwe loten. Hiermee zou overigens ook de bijzondere groeivorm met nog één duidelijk horizontaal aanzettende gesteltak verloren kunnen gaan. Een zogenaamd veteranenbeheer is aangewezen. Indien de caviteit van de grensboom een grotere omvang aanneemt, zal een gespecialiseerd beheer vereist zijn (o.m. naar stabiliteit). Omwille van schaduwdruk kan de knotboom geen meer evenwichtige, horizontale kruin ontwikkelen. Een gericht omgevingsbeheer waarbij concurrerende bomen omzichtig worden teruggedrongen, is aangewezen. Eventueel kan op termijn besloten worden tot een kruinsnoei (kruinreductie) als de kruin te zwaar zou worden ten opzichte van de stam en er gevaar zou optreden voor omwaaien. Speelactiviteiten in het Paalbos zijn, rekening houdend met de bepalingen van het vigerende toegankelijkheidsreglement, toegelaten. Hoewel er door het grote aanbod aan klimbomen in het Paalbos geen concrete bedreiging rust op de geknotte grensboom, is het klimmen in de enigszins gehavende boom toch niet (meer) wenselijk. Op korte termijn lijken nochtans geen bijzondere voorzorgsmaatregelen nodig. Het afschermen van de boom zou net kunnen leiden tot meer aandacht. Op termijn, bij het instabiel worden van de boom, kan het afschermen wel aangewezen zijn. Aangepaste educatieve bebording over de specifieke waarde van de voorkomende grensbomen, kan overwogen worden. In geval van conditie- of vitaliteitsverlies van de geknotte grensboom moet er een expertiseverslag worden opgesteld door een deskundige boomverzorger, en moeten de daarin vervatte maatregelen worden uitgevoerd. Deze werken mogen niet worden aangevat zonder een toelating van het agentschap Onroerend Erfgoed of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente. b. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed De zakelijkrechthouder en de gebruiker van het beschermde monument zijn verplicht de instandhouding en het onderhoud ervan te verzekeren door: 1 het goed als een goede huisvader te beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme, wind of water; 2 de toestand van het goed regelmatig te controleren; 3 regulier onderhoud uit te oefenen; 4 onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen te nemen in geval van nood. Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 5 van 8
c. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed De volgende handelingen aan beschermde goederen kunnen niet worden aangevat zonder toelating van het agentschap of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente: 1 het plaatsen, slopen, verbouwen of heropbouwen van een constructie; 2 het plaatsen van opschriften, publiciteitsinrichtingen of uithangborden, met uitzondering van verkiezingspubliciteit en met uitzondering van tijdelijke publiciteitsinrichtingen, waarbij wordt bekendgemaakt dat het goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet meer bedraagt dan 4 m², aan te brengen; 3 het plaatsen of wijzigen van boven- en ondergrondse nutsvoorzieningen en leidingen; 4 het plaatsen of wijzigen van afsluitingen, met uitzondering van gladde schrikdraad en prikkeldraad met houten, ontschorste smalle palen, ten behoeve van veekering; 5 het aanleggen, structureel en fundamenteel wijzigen of verwijderen van wegen en paden; 6 elke reliëfwijziging van de bodem, wijziging van het hydrografisch netwerk of werk dat impact kan hebben op het grondwaterpeil; 7 het vellen of beschadigen van bomen en struiken, met uitzondering voor dode bomen, en elke handeling die een wijziging van de groeiplaats en groeivorm van de bomen en de struiken tot gevolg kan hebben; 8 het aanleggen of wijzigen van verharding of het uitbreiden van bestaande verhardingen; 9 het aanleggen van sport- en spelinfrastructuur of parkeerplaatsen; 10 het organiseren van grote activiteiten, die het normaal gebruik van het beschermd onroerend erfgoed overstijgen; 11 het gebruiken van chemische verdelgingsmiddelen, groeiremmers, groeistimulatoren, hormonale behandelingen, thermische onkruidverdelgers of andere verdelgingsmiddelen; 12 het achterlaten van slib; 13 het gebruik van bestrijdingsmiddelen op grasland en wegbermen, uitgezonderd voor de pleksgewijze bestrijding van distels en brandnetels. Er is geen toelating vereist voor het onmiddellijk nemen van passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen in geval van nood, noch voor de uitvoering van regulier onderhoud. D. BRONNEN Cartografische bronnen Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000. Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in 1845-1855, schaal 1:20.000. Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in 1842-1879, schaal 1:5000. Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000. Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 6 van 8
Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1880-1884, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1889-1900, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000. Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000. Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000. Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1:10.000. Literatuur ANONIEM, 2005: De knoteik, cultuurboom van het Hageland, Regionaal Landschap Noord-Hageland, Aarschot BECKERS S., 2007: Eindrapport integratie in het werkveld: Project Knoteiken, PHL Departement Biotechniek, scriptie in samenwerking met Regionaal Landschap Lage Kempen, 84. BURNY J., 2012: Hagen met knoteiken in historisch-ecologisch perspectief, een voorbeeldstudie in Lummen (Limburgse Kempen, België), Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht, 72 DELANOTE O., 2006: De geheimen van Sint-Kruis ontsluierd via de oude buurtwegen, eindwerk gidsenopleiding Koninklijke Gidsenbond Brugge en West-Vlaanderen, 63. DHOORE M. & FOCKE C., 2009: Sint-Kruis in de Brugse Paallanden: de limyten, paelen en paellanden van Brugge, Brugge, 85. DE SMET J., 1961: Vorming en verdwijning van de paallanden van de stad Brugge, Brugs Ommeland 1, 3. DUFOORT R., 2014: Een grens- of paalboom in het Paalbos, Heemkring Arsbroek 31, 54. HANECA K., 2014: Verslag dendrochronologisch en houtanatomisch onderzoek. Knoteiken in het Prinsenveld te Hofstade (Zemst). Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed, RNO.OE.2014-004, 7. PENNINCK J., 1961: De paalstenen van de stad Brugge, Brugs Ommeland, 2, 26-28 READ H., 2000: Het beheer van veteraanbomen (vertaald en aangevuld door Inverde/ANB in 2012), Brussel, 264. REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN, s.d.: Praktisch werkboek Knoteiken, 20. REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN, 2013: Praktische gids. Beheer van houtkanten en knotbomen, 35. REGIONAAL LANDSCHAP NOORD-HAGELAND, 2005: De knoteik, cultuurboom van het Hageland. SMETS K., in prep: Beheer van knoteiken met achterstallig beheer, interne nota Agentschap Onroerend Erfgoed, 16 VEESTRAETEN Y., 2008: Inventarisatie en onderzoek van knoteiken regio Lummen Opstelling van een handleiding voor het onderhoud van knoteiken. Geel, Katholieke Hogeschool Kempen, dept Agro- en Biotechniek, Scriptie Bachelor in de agro- en biotechnologie, Academiejaar 2007-2008, 121. ZWAENEPOEL A., 2005: Inventarisatie van traditionele knotbomen als leidraad voor natuur- en landschapsbehoud en herstel in West-Vlaanderen, West-Vlaamse Intercommunale in opdracht van de Provincie West-Vlaanderen, 251. ZWAENEPOEL A., 2008: Inventaris van traditionele bomen en struiken als leidraad voor natuur- en landschapsbehoud en herstel in West-Vlaanderen, katern historische ecologie, Land in zicht, Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon 77-4, 28-38. Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 7 van 8
Websites https://www.brugge.be/files/uploads/document/ toegankelijkheidsreglementspeelbossen.pdf http://paalbos.basisschooljanfevijn.be/ http://users.skynet.be/fc140012/pdfbestanden/geschiedenis%20oude%20buurtwe GEN%20SINT-KRUIS2.pdf http://www.eikenknotbomen.org/ Beeldmateriaal Luchtfoto Vlaanderen, zomer 1979-1990 kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, zomer 2012 - kleur (Agiv) Luchtfoto Vlaanderen, winter 2014 - kleur (Agiv) Mondelinge informatie A. Zwaenepoel, bioloog, 3 februari 2015 M. Vansteenhuyse, Groendienst Brugge, 3 december 2015 K. Smets, Onroerend Erfgoed, 4 december 2015 Terreinbezoeken 22/04/2015 E. FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER De fotoregistratie van de fysieke toestand, gevoegd als bijlage bij het Ministerieel Besluit bevat alle relevante foto s bij deze bescherming. F. OMGEVINGSPLAN BIJ HET DOSSIER Afzonderlijk document G. KAARTEN Dit dossier bevat geen kaarten. Koen Himpe, 23 maart 2016 Dossiernummer: 4.001/31005/128.1 Pagina 8 van 8