Hartfalenpolikliniek
Inhoud Pagina 1. Inleiding... 2 2. Hartfalenpolikliniek... 2 3. Wat neemt u mee?... 2 4. Wat is hartfalen?... 3 5. Klachten... 4 6. Behandeling... 4 7. Praktische tips medicatie... 5 8. Wat kunt u zelf doen?... 6 Medicijnen... 6 Griepprik... 6 Weet wat u eet... 6 Wees zuinig met zout... 6 Wees matig met vocht... 7 Lichamelijke inspanning... 8 Leefgewoonten... 8 9. Leefregels samengevat... 9 10. Complicaties... 9 11. Tenslotte... 9 12. Bereikbaarheid... 10 1
1. Inleiding Uw cardioloog heeft hartfalen bij u geconstateerd. Kort gezegd betekent dit dat uw hartspier verzwakt is en niet meer in staat is om voldoende bloed rond te pompen om aan de lichamelijke behoefte te voldoen. Deze folder bevat informatie over de oorzaken van hartfalen, het effect daarvan op uw lichaam en de behandeling. Om u en uw omgeving zo goed mogelijk te leren omgaan met hartfalen bent u verwezen naar de hartfalenpolikliniek. Dit is het spreekuur van de hartfalenverpleegkundigen. Zij zal u de komende tijd begeleiden. Wij verwachten dat u zich daardoor geleidelijk aan beter zult gaan voelen en hopen daarmee te voorkomen dat u (weer) in het ziekenhuis opgenomen moet worden. 2. Hartfalenpolikliniek De hartfalenverpleegkundige adviseert en geeft voorlichting met betrekking tot het gebruik van medicijnen, leefregels en richtlijnen. Zij begeleidt u en helpt u de symptomen van hartfalen te begrijpen en te herkennen. Daarnaast verricht zij controles op het gebied van gewicht en bloeddruk. Als dit wenselijk is past zij uw medicatie aan. Zonodig luistert zij naar uw longen of vraagt in overleg met uw behandelend cardioloog aanvullende onderzoeken aan zoals: - echo van het hart - bloedonderzoek - röntgenfoto van de longen De hartfalenverpleegkundige houdt dinsdag, donderdag en vrijdag spreekuur. Op deze dagen kunt telefonisch contact opnemen voor vragen en/of problemen. Buiten deze spreekuren kunt u eventueel de voice-mail inspreken waarna u zo snel mogelijk wordt teruggebeld. Het telefoonnummer staat op de achterzijde van deze folder. In een acute situatie kunt u contact opnemen met uw huisarts. 2
3. Wat neemt u mee? Neem bij elk polikliniekbezoek mee: - uw medicijnkaart - uw dagboek hartfalen - uw afspraakkaart met registratie-etiket, geldig identiteitsbewijs en verzekeringsbewijs - bij eerste bezoek: ook de vragenlijst die u thuis heeft ingevuld. 4. Wat is hartfalen? Hartfalen betekent dat uw hart minder zijn werk doet en minder bloed rond pompt. Een gezond hart pomp het bloed rond om het lichaam te voorzien van voedingsstoffen en zuurstof, en afvalstoffen weer af te voeren. Bij veranderingen past het hart zich normaliter automatisch aan. Wanneer uw lichaam meer voedingsstoffen en energie vraagt, bijvoorbeeld wanneer u de trap oploopt, reageert het hart hierop. Uw hart klopt dan sneller en krachtiger, waardoor er meer bloed door het lichaam circuleert. Door de verminderde pompwerking stroomt het bloed echter trager door uw lichaam. Soms blijft het bloed achter en zorgt dan voor stuwing in bijvoorbeeld de longen, buik en/of benen. Soms komt het bloed niet op de juiste plaats, waardoor sommige organen te weinig zuurstof krijgen. Een typerend verschijnsel van hartfalen is ook dat u er s nachts vaker uit moet om te plassen. Als het hart minder goed pompt komt het lichaam dus zuurstofrijk bloed te kort. Door dit tekort voelt u dat uw spierkracht minder is dan voorheen. Ook spieren hebben zuurstof nodig. U zult sneller moe worden bij inspanningen als bijvoorbeeld (trap)lopen of boodschappen doen. Wanneer vocht zich ophoopt in de longen kunt u last krijgen van kortademigheid wanneer u gaat liggen. Ook kunt u het benauwd krijgen als u voorover buigt of bukt. Vocht kan zich ook verzamelen in andere delen van het lichaam, zoals voeten, enkels, benen en/of buik. 3
Hartfalen is meestal een chronische aandoening. Dit betekent dat het wel behandeld kan worden maar niet volledig genezen. De meest voorkomende oorzaken van hartfalen zijn: - vernauwde kransslagaders - hartinfarct - hartklepafwijkingen - hoge bloeddruk - hartspierafwijkingen - hartritmestoornissen Soms wordt de precieze oorzaak niet gevonden. De verschijnselen van hartfalen kunnen dan wel behandeld worden. 5. Klachten Beoordeel welke van de onderstaande klachten op u van toepassing zijn en kruis deze aan. - kortademigheid en benauwdheid, met name bij inspanning of bij plat liggen - vaker eruit moeten s nachts om te plassen - prikkelhoest, vooral bij plat liggen - vermoeidheid - duizeligheid of uitgeput zijn - slapeloosheid of onrustige slaap - opgezette benen en enkels, u kunt er een putje indrukken - misselijkheid: bijvoorbeeld in combinatie met een opgezette buik die pijnlijk en gevoelig is 4
6. Behandeling Aan de hand van het medisch onderzoek stelt de cardioloog een behandelplan op. Het gebruik van medicijnen is een belangrijk onderdeel van de behandeling. Uw lichaam moet zich goed kunnen instellen op de medicijnen. Het is daarom van het grootste belang dat u de juiste dosering krijgt en de medicijnen inneemt op de voorgeschreven en juiste wijze. Als u dit niet doet vermindert of verdwijnt het gunstige effect van de medicijnen. Het vaststellen van de juiste dosering kan enige tijd in beslag nemen. Soms is het moeilijk een juiste balans te vinden tussen de verschillende medicijnen. Om goed overzicht te kunnen houden krijgt u een geneesmiddelenkaart. Zo kunt u altijd terugvinden wat uw medicatie is en op welke tijden u deze moet innemen. De meest gebruikte medicijnen en hun werking staan vermeld in uw dagboek hartfalen. Aanvullende informatie over de medicijnen vindt u in de bijsluiters. Mocht u klachten krijgen door de medicijnen dan is het van belang dat u dit doorgeeft aan de hartfalenverpleegkundige. 5
7. Praktische tips medicatie Medicijnen verdeeldoos Het gebruik van een medicijnen verdeeldoos kan gemakkelijk zijn wanneer u veel medicijnen gebruikt. Deze doosjes zijn te koop bij de apotheek. U kunt er de medicijnen voor een hele dag of een hele week in uitzetten. Bent u zelf niet goed in staat de medicijndoos te vullen, dan kan dit mogelijk door een familielid/vriend gedaan worden. Ook de wijkverpleegkundige kan hierbij zonodig behulpzaam zijn. Gebruik medicijnkaart Medicijnenschema Maak het medicijnenschema, waarop dosering en tijdstip van inname genoteerd staan zo eenvoudig mogelijk. Koppel de medicijntijden bij voorkeur aan een vaste gebeurtenis op de dag: maaltijden, thee, s avonds voor het slapen gaan. Noteren merknaam en stofnaam Thuis wordt soms een ander merk voorgeschreven dan in het ziekenhuis. Dit kan voor veel verwarring zorgen. Inname medicatie vergeten Wanneer u de medicijnen een keer vergeet in te nemen, mag u daarna niet zomaar een dubbele dosis innemen. Vaak staat op de bijsluiter wat u in een dergelijk geval kunt doen. Ook kunt u met arts of apotheker overleggen. Innametijden plastabletten U kunt zo nodig schuiven met de innametijden van de plastabletten. Als u s ochtends boodschappen wilt doen, kan het praktischer zijn de plastabletten zo vroeg mogelijk in de ochtend in te nemen en daarna nog een half uurtje te rusten. Het is verstandig plastabletten niet later dan de avondmaaltijd in te nemen. Anders moet u s nachts vaker uit bed om te plassen. Bijwerkingen Bespreek bijwerkingen altijd met uw arts of hartfalenverpleegkundige. 6
8. Wat kunt u zelf doen? U heeft zelf een belangrijk aandeel in de behandeling. We hebben 7 aandachtpunten voor u op een rijtje gezet. Dit zijn onderwerpen waar u zelf iets aan kunt doen of waarop u moet letten. 8.1 Medicijnen Vraag aan de cardioloog of hartfalenverpleegkundige wat de bijwerkingen van uw medicijnen zijn en wanneer u de medicijnen het beste kunt innemen. De bijwerkingen staan ook in uw dagboek. Gebruikt u andere medicijnen dan voorgeschreven door de cardioloog, dan verzoeken wij u dit door te geven. 8.2 Griepprik Wij adviseren om een griepprik bij uw huisarts te halen. 8.3 Weet wat u eet Probeer gevarieerd te eten en let erop dat u niet te zwaar wordt. 8.4 Wees zuinig met zout Natrium (een bestanddeel van keukenzout) trekt water aan waardoor het lichaam meer vocht vasthoudt (1 gram zout bevat 400 milligram natrium). Het afvoeren van dit vocht doet een extra beroep op uw hartfunctie. U bent daarom gebaat bij zoutarme voeding. De volgende producten bevatten veel natrium en worden daarom afgeraden bij een natriumbeperkt dieet (tenzij dit anders met de diëtist is afgesproken): - bouillon, bouillonkorrels, -poeder en -tabletten - kant-en-klare soepen, sauzen en mixen - soeparoma (maggi), strooiaroma, ketjap (zout en zoet), ketchup, juspoeder en -tabletten en aromat - gepaneerde vis, zoals visstick, in zuur gelegde vis (bijvoorbeeld haring), gestoomde en gerookte vis (bijvoorbeeld zalm, makreel, paling, bokking), zoute haring, ansjovis en vis uit blik en glas - kant-en-klare vleesproducten zoals rookworst, gehaktbal, hamburger, saucijs en gepaneerd vlees - kant-en-klare vegetarische vleesvervangers zoals kaasplak, groenteburgers - sterk gezouten vleeswaren zoals rookvlees, bacon, cervelaatworst, salami, rauwe ham en ontbijtspek 7
- groente uit blik en glas, diepvriesgroente a la crème, rode kool met appeltjes uit de diepvries, gezouten snijbonen en zuurkool - augurken, zilveruitjes en ander zoetzuur - kant-en-klaarmaaltijden en afhaalmaaltijden van de chinees, toko, snackbar en pizzeria - keukenzout, kruiden met zout (zoals vleeskruiden), kruidenzout, zeezout, mosterd, marmite, sambal en vetsin - zoutjes, gezouten pinda s, gezouten noten, kroepoek en chips - tomatensap en groentesap - drop (zout en zoet), in drop zit glycyrizine dat bloeddrukverhogend werkt. 8.5 Wees matig met vocht Door de inname van de hoeveelheid vocht te beperken, kan het hart zijn functie beter uitoefenen. De minimale hoeveelheid vocht die u nodig heeft, is 1,5 liter per dag. Dit hebben de nieren nodig om goed door te spoelen. De maximale hoeveelheid vocht is 2 liter per dag, om zo het hart minder te belasten. Onder drinkvocht wordt verstaan: - dranken, zoals water, thee, koffie, melk, limonade en bouillon - vloeibare voedingsmiddelen zoals soep, vla, pap, yoghurt, ijs, vruchtenmoes - vaste voedingsmiddelen zoals fruit, vruchtenconserven - fruit en toetjes bevatten ook vocht - alcohol kan een negatief effect hebben op de pompkracht van het hart. Daarom adviseren wij u geen alcohol te gebruiken. Alcohol kan ook een nadelig effect hebben op de medicijnen. 8
8.6 Lichamelijke inspanning De ernst van uw hartfalen bepaalt of u dingen wel of niet kunt doen. Een lichte vorm van hartfalen zal weinig effect op uw werk en conditie hebben. Een wat zwaardere vorm van hartfalen zal meer invloed hebben op uw leven. Het is voor uw conditie van belang dat u, voor zover dit mogelijk is, actief blijft. Meestal voelt u zich beter als u zich regelmatig inspant. De mate van inspanning kunt u samen met uw cardioloog of hartfalenverpleegkundige bespreken. Ernstig hartfalen zal u beperken in uw mogelijkheden. Om de dagelijkse dingen te doen zult u zich moeten aanwennen voor alles meer tijd te nemen. Als u zichzelf aanleert om dagelijkse bezigheden langzaam te beginnen en pauzes te nemen, dan zult u merken dat u meer kunt presteren zonder dat u zich direct moe voelt. 8.7 Leefgewoonten Hartfalen kan tot gevolg hebben dat u uw leefpatroon moet veranderen. In het algemeen houdt dit in dat u overal meer de tijd voor moet nemen. Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden. U zult bewuster uw tijd moeten indelen. Neem tussen de dagelijkse bezigheden zoals aankleden, boodschappen doen, bezoeken afleggen enz. bewust een rustpauze. U zult zich dan minder moe voelen. Het is aan te bevelen niet te roken. Dit alles heeft natuurlijk grote invloed op uw gezinsleven. Er is misschien in het begin veel onbegrip. Daarom is het van belang uw problemen zoveel mogelijk te bespreken. Uw partner of andere familieleden kunnen ook altijd op het spreekuur van de hartfalenverpleegkundige terecht. Zonodig kan de verpleegkundige u de weg wijzen naar andere instanties. 9
9. Leefregels samengevat - beperk de inname van zout (natrium) - beperk de inname van vocht - eet gevarieerd - beperk het gebruik van alcohol - zorg voor voldoende lichaamsbeweging - rust met regelmaat en vind een goede balans tussen activiteit en rust - gebruik uw medicijnen volgens voorschrift - stop met roken - voorkom verkoudheid, griep of infectie (door onder andere de griepprik te halen) - let op tekenen van verslechtering: door uw dagelijkse gewicht te controleren - waarschuw uw arts of hartfalenverpleegkundige bij tekenen van verslechtering 10. Complicaties Het is belangrijk om te luisteren naar de signalen van uw lichaam. Neem contact op met de hartfalenverpleegkundige indien u in toenemende mate last krijgt van: - kortademigheid - dikke voeten of onderbenen - duizeligheid - misselijkheid, braken en/of diarree - verminderde eetlust - opgezette, gevoelige buik - hartslag is ineens sneller of onregelmatig - gewichtstoename van meer dan 2 kilo in drie dagen - pijn op de borst - bijwerkingen van de medicijnen 11. Tenslotte In deze folder staat veel informatie, maar misschien zijn niet al uw vragen beantwoord. Wij hopen dat u met deze vragen bij ons komt zodat wij een en ander verder kunnen toelichten. Tip: schrijf uw vragen op! 10
12. Bereikbaarheid Verpleegkundig specialist: Cobi Kroese Hartfalenpolikliniek (0223) 69 67 75 Dinsdag: 08.30-16.30 uur Donderdag: 08.30-16.30 uur Vrijdag: 08.30-16.30 uur E-mail: h.poli@gemini-ziekenhuis.nl Adres: Gemini Ziekenhuis Polikliniek Cardiologie Huisduinerweg 3 1782 GZ Den Helder Cardiologen: Dhr. J.C.A. Aalders Dhr. D.J. Boswijk Dhr. V. Brizar Dhr. J.G.M. Tans 132601-PK273-09/11 Deze folder is een uitgave van het Gemini Ziekenhuis 11