De familie Lanszweert en de stad Oostende

De familie Lanszweert en de stad Oostende 1

Stadsarchief Oostende Oostendse historische publicaties 17 Oostende 2008 2

Oostendse Historische Publicaties De familie Lanszweert en de stad Oostende Jacques van Wijnendaele Doctor in de Geschiedenis 3

4

Inhoud INLEIDING 7 1 VAN POPERINGE TOT OOSTENDE 9 KROMBEKE, POPERINGE, IEPER. 11 ANTOON LANSZWEERT KOMT IN OOSTENDE. 16 2 VAN HET VERRE OOSTEN TOT IN DE VLAAMSE POLDERS: ANDREAS LANSZWEERT 21 ANDREAS, EEN MAN, EEN OMGEVING 23 ANDREAS EN DE ZEE 25 ANDREAS EN DE POLDERS 31 ANDREAS EN ZIJN FAMILIE 43 3 DE POLITIEK IN OOSTENDE IN 1830, EEN FAMILIEZAAK? JAN BAPTIST LANSZWEERT 47 EEN BEROERDE EEUWWISSELING 49 NAPOLEON LOGEERT BIJ J.B. LANSZWEERT 52 HET FAMILIALE NETWERK VAN JAN-BAPTIST LANSZWEERT 54 DE WEG NAAR DE VERKIEZINGEN VAN 1830 63 DE VERKIEZINGEN VAN 1830. EEN POGING TOT VERKLARING 68 DE PRINS EN DE BURGER 79 EEN BURGEMEESTERSCHAP ZONDER GESCHIEDENIS 82 4 EDUARD LANSZWEERT, AMATEUR-WETENSCHAPPER 89 EEN FAMILIE DIE VERDWIJNT 91 APOTHEKERS VAN VADER OP ZOON 92 5

5 GENEALOGIE VAN DE FAMILIE LANSZWEERT VAN OOSTENDE 101 DE VOOROUDERS VAN ANTOON LANSZWEERT 104 ANTOON IN OOSTENDE, ZIJN KINDEREN EN KLEINKINDEREN 105 DE KINDEREN VAN FRANÇOIS EN ANNE BONDELUE 107 DE JONGERE TAK VAN PHILIPPE FRANÇOIS EN HENRIETTE DEDAU : JAN BAPTIST EN ZIJN NAKOMELINGEN 109 DE OUDERE TAK VAN PHILIPPE FRANÇOIS I EN HENRIETTE DEDAU: PHILIPPE FRANÇOIS II EN ZIJN NAKOMELINGEN 111 LOUIS DÉSIRÉ LANSZWEERT EN ZIJN NAKOMELINGEN 113 BIBLIOGRAFIE EN BRONNEN 117 BRONNEN 117 1. GEDRUKTE BRONNEN 117 2. HANDGESCHREVEN BRONNEN 118 3. DIVERSE BRONNEN 118 ZOEKINSTRUMENTEN 119 STUDIES 119 COLOFON 124 6

Inleiding De ontwikkeling van onze Vlaamse steden is altijd te danken geweest aan de werkijver van de plaatselijke families die, ongeacht hun sociale positie, gedurende jaren en eeuwen samengewerkt hebben om van de dorpen actieve, rijke en wereldberoemde centra te maken. De groei van onze steden heeft echter niet alleen te maken met de inzet van individuele families, maar ook met de inzet van opeenvolgende generaties die, ieder op hun beurt, iets bijgebracht hebben tot de evolutie van de samenleving. Dit is ook het geval geweest in de stad Oostende, met echter één speciaal aspect dat men elders niet vindt. Na het Beleg van 1601-1604 was de stad, of liever wat er nog van overbleef, totaal verwoest en ontvolkt. In de loop van de zeventiende eeuw moest men een beroep doen op mensen van andere streken. De meeste families die naderhand als echt Oostendse families beschouwd werden, zijn tijdens deze periode vanuit heel Vlaanderen gekomen om zich in de havenstad te integreren. Zo ging het ook met de familie Lanszweert, afkomstig uit Poperinge. Antoon Lanszweert vestigde zich op het einde van de zeventiende eeuw, na zijn huwelijk met een plaatselijk meisje, Louisa Van den Abeele, definitief in Oostende. Tijdens de twee volgende eeuwen hebben de nakomelingen van Antoon en Louisa een niet te verwaarlozen rol gespeeld in de ontwikkeling van de Stad. De laatste mannelijke vertegenwoordiger van die Oostendse familie stierf in 1906. De familie kende twee eeuwen actieve aanwezigheid in de Stad. Eén van de familieleden was burgemeester tijdens de Revolutie van 1830, een heel delicate en zelfs gevaarlijke periode voor de Stad. Een ander familielid was actief in de soms ongelooflijke en romantische onderneming van de Oostendse Compagnie, hij was zeerover ten dienste van de keizerin en maakte de polders rond de stadskern bewoonbaar. Nog een andere Lanszweert kwam als amateurwetenschapper in contact met de meeste Europese wetenschappers. In tegenstelling tot andere families, zoals de Van Iseghems of de Serruys, is de naam Lanszweert echter al lang verdwenen en vergeten in Oostende. Geen standbeeld, geen straatnaam, geen enkel teken doet de huidige bevolking nog denken aan deze destijds vooraanstaande familie die een grote bijdrage tot de groei van de stad heeft gehad. Dankzij sommige hedendaagse historici dook de naam Lanszweert opnieuw op en kreeg de familie opnieuw een plaats in verscheidene studies 1. 1 Bijvoorbeeld J. PARMENTIER, Het gezicht van de Oostendse handelaar, Oostende, 2004 (Oostendse Historische Publicaties, 11), p. 251-252; G. VANDAMME, Meer gegevens over de Oostendse familie Lanszweert, De Plate, 1989, p. 11-12. 7

Dit boek wil een herinnering zijn aan de Oostendenaars van weleer. Als kleinzoon van Louisa Lanszweert, de laatste erfgename van de familie, kreeg ik een deel van het familiearchief in handen. Omdat de stad zo weinig archieven heeft, bracht dit familiearchief mij ertoe om deze studie te realiseren. Ondanks het belang van de onthullingen uit het familiearchief, komt veel informatie uit gespecialiseerde historische werken over de Oostendse geschiedenis en uit de archieven van openbare instellingen waarvan een lijst in de bibliografie te vinden is. Ik zou graag iedereen willen bedanken die met het verzamelen van gegevens en het maken van dit boek te maken had, onder andere Mevr. Vermaut, archivaris in Oostende, de directie en het personeel van de Koninklijke Bibliotheek Brussel, van het Rijksarchief in Brussel, Antwerpen, Brugge, van het Museum voor Natuurwetenschappen Brussel, M. Falise voorzitter van de kring De Plate, de VVF Oostende. Voor het nalezen en verbeteren van de teksten, gaat mijn dank naar Mevr. Betsy Geeroms, Mevr. M. Vanlerberghe en vooral naar Mevr. Myriam Borremans. 8

1 Van Poperinge tot Oostende. 9

10

De meest merkwaardige persoonlijkheid van de familie in de 18de eeuw is Andreas Lanszweert, medewerker bij de Oostendse Compagnie, zakenman, zeerover, opbouwer van dijken. Hij is wellicht één van de meest typische figuren van een tijd die gekenmerkt is door het begin van het grootscheepse kapitalisme. Alvorens zijn activiteiten te beschrijven zullen wij de oorsprong van de familie bestuderen. Hiervoor verplaatsen we ons naar het laat-middeleeuwse Poperinge. Krombeke, Poperinge, Ieper 2. De eerste Lanszweert, die wij als voorvader van de Oostendse familie Lanszweert kunnen aanwijzen, is een zekere Merlin, zoon van Nicolas, of Merlin I. Hij werd geboren in Krombeke rond 1557 en was getrouwd met Jacqueline Vermeersch, dochter van Merlin Vermeersch. Hun twee zonen werden geboren in 1596 (Merlin II) en in 1598 (Jan). Ze hadden ook nog twee dochters: Jacqueline en Jeanne. De tweede zoon, Jan of Josse, laat in 1625 in Krombeke (gelegen in de buurt van Poperinge) de grote hoeve van Sint-Jan bouwen die als zetel van de familie zal gelden en nog bestond in de 19de eeuw. Op deze hoeve was lang het familiewapen te zien dat wellicht de oorsprong van de naam Lanszweert verklaart; het familiewapen vertoont twee zwaarden «d or à deux épées en sautoir». Dat wapen werd ook door de volgende generaties gebruikt en was nog te vinden op het bezoekkaartje van Edward Lanszweert in de tweede helft van de 19de eeuw 3. Toch moeten we rekening houden met enkele andere gegevens. Hoewel het geslacht niet vóór de 16de eeuw te vinden is, zijn de naam Lanszweert (onder verschillende schrijfwijzen) en de familiewapens ouder. Een Jakemes Lanczweert wordt vermeld in Ieper op 11 februari 1284; hij is waarschijnlijk dezelfde persoon als Jakemes Longe Espee die in 1278 verschijnt en wiens naam het Vlaamse woord in het Frans vertaalt 4. Een Michel Longuespee is in 1594-95 voorschepen van Poperinge 5 en in 1485 vinden we een Louis Lansweert die schepen is in Bergues 6. De familienaam is dus ouder dan de 16de eeuw. Een andere familie, of een tak van dezelfde familie, bezit dezelfde wapens. We vinden ook talrijke varianten zoals Lanksweert of Lancksweert waarvan de spelling dichter schijnt te 2 3 4 5 6 Voor de genealogie, de bewijzen en de nota s zie Hoofdstuk V. VAN HILLE, Descendance de Jacqueline de Backer et de Mailliard Lansweert, p. 194 ; B.R.B. Ms Fonds Merghelynck, n 42, Veurne, nr161 ; Obiit in de kerk Sint-Maarten in Ieper ; docum. auteur. C. WYFFELS, Analyses de reconnaissances de dettes passées devant les échevins d Ypres (1249-1291), CRH, Brussel, 1991, p. 122, 238. OPDEDRINCK, p. 148, 156. Postérité Lansweert-Kekeraert, W. VAN HILLE (uitg.), Tablettes des Flandres, Document 6, Annexe 4, Brugge 1961, p. 37-78. 11

staan bij wat oorspronkelijk «een lang zwaard» was. Christine Broeders trouwt vóór 1599 met Augustin Lancsweert 7. Die familie bestaat nog altijd. In Nederland zijn er Lancsweert te vinden met als wapens: de gueule à deux épées d argent garnies d or passées en sautoir 8. Lt. Gen. Maurice Lanksweert kreeg de officiële toekenning van de wapens d azur à deux épées d argent passées en sautoir, les pointes en haut met het devies Ik houd lang sweert 9. In de 17de eeuw, vóór de komst van Antoon Lansweert uit Poperinge, zijn er al leden van de familie Lancksweert in Oostende te vinden: François Lancksweert is schepen, penningmeester (1631-1642) en zijn zoon Charles, eveneens schepen en penningmeester (1672-1690) 10. Het is dus meer dan waarschijnlijk dat het geslacht met de namen Lanc-Lanck- Lang- Lants- of Lans-zweerd vanaf de Middeleeuwen in de streek Poperinge-Ieper, met als wapens twee zwaarden, aanwezig was. Dat geslacht heeft zich vermoedelijk op het einde van de Middeleeuwen in verscheidene takken verspreid, waarvan de Lancksweert en de Lanszweert. Gezien het thema van dit boek vooral de verdere activiteiten van de familie Lanszweert in Oostende is, hebben wij de studie over een eventueel groter en ouder geslacht hier niet doorgevoerd. De tak die wij gaan volgen begint dus met Merlin I Lanszweert, geboren rond 1557 in Krombeke bij Poperinge. Hij was de voorouder van Antoon, stichter van de Oostendse familie Lanszweert. Wij brengen hier een samenvatting van het leven van deze familie tot aan de aankomst van Antoon in Oostende op het einde van de 18de eeuw. De familietakken die na de 18de eeuw in de streek van Poperinge en Ieper gebleven zijn, hebben wij in deze studie niet verder gevolgd. 7 8 9 10 Tabl. Flandres, 5, p. 128. A. de SELLIERS de MORANVILLE, «Deux armoriaux manuscrits d Ostende au XVIIème siècle», Recueil de l office généalogique et héraldique de Belgique, 6, 1957, p. 5-32, p. 22. F. KOLLER, Armorial ancien et moderne de Belgique, Verviers, 1979, p. 140. W.DE BROCK, «Drie Dokumenten in verband met Oostende», Ostendiana 1971, 1972, p. 13-17. 12

De thans verdwenen hoeve Sint-Jan Steen werd gebouwd in 1625 door Jan, zoon van Merlin I. De hoeve Sint-Jan Steen zoals afgebeeld op de familiestamboom Deze omvangrijke en indrukwekkende woning was een mengeling van een boerderij, een kasteel en een patriciërshuis en was dicht bij de stad gelegen. Ze toonde met trots de familiewapens, de fameuze twee zwaarden. Deze eigendom vormde een leen, in het feodale recht dat nog altijd voor de Franse revolutie bestond. Dat leen moest, volgens de ouderwetse plechtigheid, bij elk overlijden door de leenheer opnieuw toegekend worden aan de erfgenaam. Dit gebeurde in directe opeenvolging. De toekenning gebeurde op 22 april 1677 ten voordele van Merlin IV Lanszweert (1625-1691), zoon van de stichter, en achtereenvolgens ten voordele van zijn zoon Jan, geboren in 1663 en griffier in Reningelst, en zijn kleinkinderen Albert in 1714, Pierre Corneille op 26 augustus 1756, en eindelijk op 11 juli 1770 Marie Angeline 11. Het bezit van de hoeve gaat dan, wegens gebrek aan erfgenaam in deze lijn, over naar een andere nakomeling van de zoon van de stichter. Ondertussen is het feodale stelsel voorbij en gebeurt de overname door de erfgenaam Narcisse Devroe, geboren in 1793, zoon van Joseph Devroe en Narcisse Ursula Lanszweert, onder de bepalingen van het nieuw burgerlijk recht. Sommige leden van de familie bekleden plaatselijke functies. Jacques Melchior Lanszweert (1672-1719) wordt een aanzienlijke burger van Poperinge. Hij trouwt in 1698 met een 11 VAN HILLE, Postérité Lansweert-Kekeraert, p. 42. 13

burgeres, Petronille de Vos, wordt raadgever van de stad en jaar na jaar wordt hij in het stadsbestuur herkozen: als raadslid in 1715, 1716, 1719, 1725, 1726 en als schepen in 1711, 1712, 1714, 1717, 1718, 1725 12. Frans Lanszweert, geboren in Krombeke op 10 februari 1648, echtgenoot van Marie Mallebranche (gestorven in Stavele in 1694), wordt schepen in Stavele 13. De huwelijken gebeuren gewoonlijk in de streek, waarschijnlijk met gelijksoortige families. De nakomelingen van Jan Lanszweert blijven ook in de streek wonen. Alleen Pieter (1700-1771) gaat naar Ieper wonen. Zijn broer Merlin IV (1625-1691) verhuist naar Stavele waar hij schepen van de parochie en van de heerschap wordt. Door hun huwelijk komen sommige van de meisjes in aanzienlijke families terecht en verhogen zo het aanzien van hun aanverwanten. Jeanne Lanszweert (1671-1715) trouwt met Arnold Le Lieur, schepen en griffier in Stavele; Martine Lanszweert (1678-1757) trouwt met Jacques Haegebaert die in 1695 het feodaal hof van Steenhof met zes achterlenen gekocht had. Dit hof was oorspronkelijk afkomstig van de graaf van Hoorn. Christina Lansweert huwt op 11 januari 1696 met Charles Pierre Boudins (1668-1705), erfgenaam van lenen in Oostvleteren en Reninge 14 ; Marie Angéline Lanszweert huwt met Benoît Joseph Reyphins die burgemeester en schatbewaarder in Poperinge is. Hun kleinzoon Lodewijk Augustus Reyphins (1767-1838) was advocaat en zal door de koning der Nederlanden lid en daarna voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal benoemd worden 15. Het paar Pieter Jakob Lanszweert en Catherine Iweins heeft geen zoon maar hun twee dochters doen op hun beurt een goede partij: de oudste dochter Colette Françoise (1766-1836) trouwt in 1786 met Charles Joseph Huughe, heer van Peutevin, burgemeester van Ieper en lid van de Provinciestaten. De jongste dochter, Narcisse Ursule (1773-1824), trouwt met Joseph Léonard Devroe, heer van Bulscamphove en Kerskenshove. Ook de mannen komen soms door hun huwelijk in bekende families terecht. Jan, geboren op 4 september 1663, trouwt op 30 juli 1697 met Marie Anne Marsilles, geboren op 5 maart 1676 en dochter van Philip, schepen en raadslid in Poperinge 16. Deze echtvereniging brengt Jan in de omgeving van de bestuurders van de stad Poperinge. Philip Marsilles, vader van Marie Anne, was trouwens schepen en raadslid. Haar grootvader André Marsilles (gestorven in 1653), schepen, burgemeester en baljuw, was in de echt verbonden met Marie Makeblyde wiens vader André burgemeester was van 1609 12 13 14 15 16 Ph. VAN HILLE (uitg.), Indices op de Poorterboeken van Poperinghe 1568-1796, Het Magistraat van Poperinge 1568-1793, 1969, p. 190. Ph. VAN HILLE, Descendance de Jacqueline de Backer et de Mailliard Lansweert, p. 190. «Postérité Boudins-Kekeraert», Tablettes de Flandre, Documents, 6, annexe 6, p. 79. Les mémoires d un orangiste : L. A. Reyphins, ex-président de la seconde chambre des Etats-Généraux, 1835, L. FRANCOIS (éd.), Commission Royale d Histoire, Brussel, 1989, p. VI. VAN HILLE, Postérité Lansweert-Kekeraert, p. 37; VAN HILLE, Indices, p. 83. 14

tot 1618 17. De familie Makeblyde was sinds de jaren 1450 van hoge stand 18 en leek een soort exclusiviteit te hebben op de hoogste stadsfuncties: Jan Makeblyde was burgemeester van 1627 tot 1632, Louis was burgemeester van 1572 tot 1573. En dan vermelden we nog niet de functies van raadgevers, schepenen of kerkmeesters 19. Jan Frans Lanszweert (1732-1770) trouwt met Jacqueline Boone. Deze familie Boone vindt men terug in het bestuur van de stad Poperinge met Robert als raadgever in 1569-71, Jacques als lid van de magistratuur in 1667, Pieter in 1686, 1688, 1691, Guillaume in 1718-19 20. In het algemeen blijven kinderen en kleinkinderen in dezelfde streek wonen. Men verhuist alleen voor een huwelijk. Vaak gaat deze aankomst in een nieuwe omgeving gepaard met succes; het is alsof de verplaatsing de ontplooiing van verborgen talenten toelaat. Merlin III, geboren in Krombeke in 1625, wordt schepen van Stavele waar hij in 1680 sterft. Zijn nakomelingen blijven in Stavele. Pieter Lanszweert (1700-1771), zoon van Jacob (1672-1733) en kandidaat in de Rechten, verlaat Poperinge om in 1727 met een meisje van Ieper te trouwen, Pétronille Degrente, in deze stad geboren in 1701. Hij bouwt er zijn loopbaan uit en ook zijn kinderen zullen er blijven wonen. De verhuizing zal voor hem en zijn kinderen fortuin brengen! Zijn dochter Marie Barbe (1737-1783) trouwt met een zeer rijke man, Charles Joseph Emmanuel du Bus, heer van o.a. Hollebeke, Ten Hove, Spreaux, Meurins, terwijl zijn zoon Pieter Jakob (1734-1802), licentiaat in de Rechten 21, burger van de stad Ieper, er belangrijke functies bekleedt. Hij wordt schepen, griffier van de Vierschaere van de stad Ieper, pensionaris-raadgever bij de feodale rechtbank van Ieper en daarna eerste pensionaris-raadgever. Hij trouwt met Catherine Narcisse Thérèse Iweins en treedt zo in een eerbiedwaardige Ieperse familie waarvan een lid, François, al in 1522 schepen is geweest. Die Iweins worden heren van Eeckhoutte en Wyart. Uit dit korte overzicht kunnen wij al een paar conclusies trekken. De familie Lanszweert die wij hier bestuderen, is afkomstig in de XVIde eeuw van Merlin I Lanszweert en gevestigd in Krombeke, bij Poperinge, waar ze een landhoeve of een hof bouwt dat juridisch als feodaal leen beschouwd wordt. Ze gebruikt ook zonder betwisting burgerlijke wapens. Verscheidene familieleden gaan in de nabijheid wonen, in Poperinge, Stavele en Ieper, waar zij hun eigen familie nestelen, zonder de betrekkingen met Krombeke af te breken. De ambten die de Lanszweert in die verschillende steden en gemeenten bekleden 17 18 19 20 21 Tabl. Flandres, 6, p. 282-285. Over de familie Makeblyde : Tabl. Flandres, 6, 1955, p. 277-294. VAN HILLE, Indices, p. 193. VAN HILLE, Poorterboek, p. 171. Petrus Jacobus Lanswert, 1752, Rechten (A. SCHILLINGS, Matricule de l Université de Louvain, CRH, Brussel, 1969, vol. 8, p. 205, nr 19). 15

en hun echtelijke verbindingen met aanzienlijke, soms rijke en zelfs adellijke families, getuigen van regionale bekendheid en achtenswaardigheid. Antoon Lanszweert komt in Oostende. In dit rustige leven tussen Ieper en Poperinge, zonder onvoorziene gebeurtenissen noch verre reizen, waar iedere generatie de toekomst van haar eigen kinderen met zorg voorbereidde, waar ooms en nichten nooit ver van elkaar woonden, waar de oude hoeve van Jan zekerheid en continuïteit waarborgde, gebeurde er toch iets onverwachts dat het uitgangspunt vormt van ons verhaal. Rond 1675 vertrok Antoon Lanszweert naar Oostende waar hij trouwt en op 10 december 1676 een eerste kind krijgt. Zo verlaten wij de familietak Lanszweert uit de streek Poperinge Ieper die er een eigen leven blijft leiden en verplaatsen we ons naar de kust. Wie was deze Antoon? Waarom heeft hij de normale gang van zaken plotseling veranderd? Waarom zocht hij fortuin in een verre en onbekende streek? Antoon Lanszweert was de kleinzoon van Jan die in 1625 het Sint-Jans Steen gebouwd had. Die heeft twee zonen, Merlin IV (1625-1691) en Jan, vader van Antoon (1632-1695). Al die mensen wonen met hun kinderen in Krombeke, meer dan waarschijnlijk in de familiehoeve. Merlin was tweemaal getrouwd, met Marie Leroy en met Catherine Dumortier. Zij hadden verscheidene kinderen. Jan de jongere en zijn echtgenote Margriet Priem hebben, behalve Antoon (geboren in 1652) nog een andere zoon Jacques (geboren in 1655) en een dochter Petronille (geboren in 1657). Van Jacques en Petronille is er echter geen spoor meer; zij stierven vermoedelijk in hun kinderjaren. Merlin IV, oom van Antoon, heeft natuurlijk alle rechten op de hoeve die hem op 22 april 1677 toegekend wordt. Vermoedt Antoon, in overeenkomst met zijn vader, dat hij geen kans maakt in de streek waar hij in het leenhof van zijn oom en zijn neven zijn hele leven zonder hoop zal moeten doorbrengen? Is dat de reden van zijn vertrek? Waarom is zijn bestemming Oostende? Hebben de al vermelde Lanksweert (met een k) een rol in deze keuze gespeeld? In de 17de eeuw vindt men immers in Oostende François Lancksweert als schepen en penningmeester (1631-1642) en zijn zoon Charles, ook schepen en penningmeester (1672-1690) 22. Heeft deze Charles iets gedaan om deze verre aanverwant te helpen en hem een introductie in de havenstad te bezorgen vooraleer deze familietak uit de stad verdwijnt, want na deze Charles vinden wij in Oostende geen Lanksweert (met een k) meer. 22 W.DE BROCK, «Drie documenten in verband met Oostende», Ostendiana 1971, 1972, p. 13-17. 16

In ieder geval wordt in 1676 in Oostende het huwelijk tussen Antoon Lanszweert en Louisa Vandenabeele voltrokken 23. De vrouw is de dochter van Adrien Vandenabeele en Louisa Abrahams. In 1609 wordt de naam Vandenabeele al in Oostende vermeld 24 en op 27 oktober 1623 vinden wij Lambrecht Van den Abeele, zoon van Cornelis en Cathelijne Wante 25. Bij het huwelijk is Antoon 24 jaar oud, Louisa pas 16. Het paar zal zeventien geboorten kennen: Louisa op 10 december 1676, Barba Theresa op 17 augustus 1678, Frans op 22 september 1680, Maria op 20 februari 1682, Antoon op 18 september 1683, Geneviève Godelieve op 21 oktober 1685, Anna Rosa op 23 december 1686, Margriet op 26 oktober 1688, Jacques-Joseph op 29 september 1690, Jacques-François op 18 oktober 1693, Jan op 11 november 1695, Andreas op 31 augustus 1698, Johanna op 16 april 1702, Matthieu op 24 februari 1697 en nog drie doodgeborenen. Zoals het destijds het geval was, sterven veel van die kinderen zeer jong: Louisa toen ze nog geen 3 jaar oud was in 1679, Geneviève Godelieve na een paar weken in december 1685, Jacques-Joseph en Matthieu vlak na hun geboorte, Jacques-François na vijf maanden op 9 maart 1694, Jan na twee maanden in januari 1696. Van al die kinderen zullen er acht de volwassen leeftijd bereiken: drie zonen Antoon, Franz en Andreas en vijf meisjes Maria, Anna Rosa, Barba Theresa, Margriet en Johanna. Behalve Johanna waren zij aanwezig of vertegenwoordigd toen de inventaris van de goederen van hun overleden moeder in 1714 opgemaakt werd 26. Daar vernemen we de uitbouw van de familie Lanszweert: Barbara is getrouwd met kapitein Jan Fitzgerald, Anna Rosa met Willem Rycx, minderjarige zoon van Philip Rycx; Margriet Ludovica met Rudolfus Halluin, Maria is ongehuwd 27. Die vier dochters krijgen elk 138 gulden van de erfenis van hun moeder 28. Sommige van die kinderen zullen in de verdere geschiedenis van de familie geen grote rol spelen. Barba Theresa of Barbara was getrouwd met Jan Fitzgerald, een Ierse kapitein die in Duinkerke was gevestigd. Hij vocht tijdens de Spaanse Successieoorlog als zeerover in de traditie van Jean Bart en was in dienst van de koning van Frankrijk 29. Zij gaat in Duinkerke wonen en op 22 april 1716 verkoopt zij 20 gemets schorreland in Sint- Catharina onder s Heerwoutermans, afkomstig van haar moeder Louise van den Abeele, 23 24 25 26 27 28 29 Klappers Parochieregister Oostende, Huwelijken, R.A. Brugge. W. DEBROCK, «Drie documenten in verband met Oostende», Ostendiana, 1972, p. 13-17. Brugsche Vrije Register 16224, fol. 126 ; VERHAEGEN 278. Staet van goede ter sterfhuyse van Jff de weduwe van Sr Anthone Lanszweert zoals gesloten den 19 xber 1714 (Docum. auteur). Staet van goede ter sterfhuyse 1714. Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 96-97. Brugsche Vrije Register 16307, fol. 177; VERHAEGEN 1130; R. MAGOSSE, Al die willen te kap ren varen: de Oostendse kaapvaart tijdens de Spaanse Successieoorlog (1702-1713), Oostende, 1999 (Oostendse Historische Publicaties, 7), p. 82; H. MALO, La grande guerre des corsaires. Dunkerque (1702-1715), Parijs, 1925, p. 151, 240. 17

aan Antoon Ignace van Steelant 30. Margriet Ludovica trouwt met Bernard Rudolfus Halluin. Van Johanna onthouden we alleen dat zij op 13 mei 1772 sterft in Boulogne 31. De voornaamste familieleden die in dit verhaal overblijven zijn, naast Andreas aan wie een heel hoofdstuk zal gewijd worden, zijn overlevende broeders Antoon en Frans en zijn zuster Anna Rosa, de echtgenote van Philip Rycx. Anna Rosa en haar echtgenoot, notaris Philip Rycx senior, zullen in de loopbaan van Andreas van grote betekenis zijn 32. Geboren op 23 december 1686, trouwt Anna Rosa in 1709 met notaris Philip Rycx de oude (Oostende, 31 mei 1680 - Oostende, 26 maart 1763). Een andere Rycx, Antoon Franciscus (Brugge 1681 - Oostende 1731), getrouwd in 1710 met Francisca Vermeersch en daarna in 1725 met Marie Isabelle de Gennellis, werkte als handelaar in boter, Arabische en Oost-Indische koffiebonen 33. Anna Rosa en Philip hebben in hun huwelijk weinig geluk: hun beide zonen, Franz en Philip, sterven vroeg en in 1712 overlijdt ook Anna Rosa. Zelfs na dit overlijden blijven de banden tussen de families Lanszweert en Rycx heel hecht. De notaris treedt in een tweede huwelijk met Marie Françoise Van Paemel. Andreas Lanszweert wordt in 1722 peter van hun dochter Joséphine Françoise terwijl in 1733 Antoon Lanszweert peter wordt van Antoon Guillaume Rycx 34. Philip Rycx woont in 1714 in een huis in de Weststraat dat hij van zijn schoonmoeder Louise van den Abeele huurt 35. Philip Ryck verkoopt in 1716 een perceel grond in Stene aan Frans Lanszweert 36. Hij zal later als procureur voor de zoon van Franz werken. Wij zullen verder zien dat Andreas altijd veel vertrouwen schenkt aan Philip Rycx en hem steeds Mijnheer ende Cozijn noemt 37. Geboren in Oostende op 18 september 1683, trouwt Antoon Lanszweert op 24 oktober 1706 met een meisje van Brugge, Maria Van Ockerhout (Brugge 19.11.1683 Oostende 1729) 38. Haar vader, Laurent Van Ockerhout (1647-1699), stond aan het hoofd van het ambacht van kaarsenmakers. Hij bezat de oliemolen De Papegaey en had bij zijn vrouw Anna Bauwens acht kinderen. De zuster van Maria was sinds 1705 getrouwd met Jean Claijs, waarschijnlijk een Oostendenaar 39. Haar broer Louis (1690-1750), deken van de Brugse kaarsenmakers, was de laatste van de familie om dit vak uit te oefenen 40. De 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Brugsche Vrije Register 16307, fol. 177; VERHAEGEN 1130. Tableau Descendants; Klappers Parochie register Oostende, Overlijden, Dopen. Over die familie zie: M. SEBRECHTS, «De familie Rycx», Ostendiana, 2, 1975, p. 7-37, p. 18-19; ook PARMENTIER, Gezicht, p. 319. PARMENTIER, Gezicht, p. 319. SEBRECHTS, Familie Rycx, p. 20. Staet van goede ter sterfhuyse 1714. Brugsche Vrije Register 16308, fol. 49v ; VERHAEGEN 1135; SEBRECHTS, Familie Rycx, p. 18-19. Brief Andreas Lanszweert aan Philippe Rycx 26 augustus 1759. Over deze familie: E. COPPIETERS, Histoire de la famille Van Ockerhout à Bruges, Loppem, 1961. Brugsche Vrije Register 16307, fol. 14; VERHAEGEN 1121. COPPIETERS, Van Ockerhout, p. 52-53. 18

familie was trouwens gestegen op de sociale ladder: een oom van Maria, Jacques (1640-1699) studeerde rechten, werd advocaat van de stad en ook zijn zonen Léonard (1682-1733) en Jean Baptiste (1692-1762) promoveerden in de rechten. Zo werd de familie in 1733 in de adelstand verheven 41. Dit invloedrijke huwelijk zal voor Andreas van nut zijn. Antoon en Maria hebben twee dochters: Maria en Anna, beiden geboren in Brugge in 1707 en 1708 42 maar woonachtig in Oostende. Op 12 juli 1715 verkoopt hij, samen met zijn zuster Ludovica, getrouwd met Rudolfus Halluin, schorreland in Sint-Catharina aan Antoon Ignace van Steelant. Die eigendom komt van zijn moeder 43. Hij schijnt toch in financiële moeilijkheden te geraken. In 1713 staat hij achter met terugbetalingen en de deurwaarder legt beslag op zijn hofstede en zijn eigendom 44. Het jaar van zijn overlijden is moeilijk vast te stellen:1729 of 1737 volgens de registers? Hij schijnt echter nog in leven te zijn in 1743 want dan wordt hij vermeld als eigenaar in de Sint-Catharinapolder 45. Van de dochters weten wij weinig. Maria Lanszweert sterft in Oostende in 1732 of 1755 46. Over de activiteiten van Antoon, stichter van de Oostendse familie, weten wij niets. We hebben echter veel meer getuigenissen over wat Louisa, moeder van die talrijke kinderen, na het overlijden van haar man doet. Zij schijnt een actieve vrouw te zijn geweest en over veel geld beschikt te hebben. Antoon sterft in Oostende op 28 juni 1708 47, Louisa pas zes jaar later op 30 augustus 1714. Intussen heeft zij grond gekocht, in 1710 een huisje met 20 gemets land in Oudenburg dat zij in 1714 aan Antoon Ignace van Steelant terugverkoopt. Alsof zij al de toekomstige activiteiten van haar zoon Andreas voorzag, koopt zij in 1709 ook grond in de Sint-Catharinapolder, de helft van een schaperij genoemd «Fort Ste.- Isabelle», in 1713 schorreland onder s Heerwoutermans komende van Adriaan van Liebeke. Ze koopt ook schorreland niet ver daar vandaan in Stene 48. Die gronden worden verpacht en op 29 april 1713 vraagt de pachter Pieter de Brock aan de weduwe Antoon Lanszweert vrijstelling van betaling omdat hij door het doorsteken van de dijken en de dagelijkse vloed van het zeewater de schorren niet kan gebruiken 49. Wij bezitten ook de inventaris die bij het overlijden van Louisa van de Abeele opgesteld werd 50. Hieruit blijkt dat zij aanzienlijke bezittingen had waarvan wij hier de onroerende 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 COPPIETERS, Van Ockerhout, p. 53. Tableau des descendants de Merlin Lanszweert. Brugsche Vrije Register 16307, fol. 14; VERHAEGEN 1121. Brugsche Vrije Register 16304, fol. 49v, VERHAEGEN 1097; Brugsche Vrije Register 16305, fol. 80, VERHAEGEN 1108. 8 februari 1743. Klappers Parochie register Oostende, Overlijden. Tableau des descendants de Merlin Lanszweert. Brugsche Vrije Register, 16301, fol. 42, VERHAEGEN 1079; 16305, fol. 168, VERHAEGEN 1115; 16300, fol. 8, VERHAEGEN 1O63; 16304, fol. 118, VERHAEGEN 1102; 16299, fol. 130v, VERHAEGEN 1059. INGHELBRECHT, Procesbundels, n 858, p. 242. Staet van goede ter sterfhuyse 1714. 19

goederen zullen vermelden. Die zijn van twee soorten: in de stad Oostende gelegen huizen 51, buiten de stad gelegen grond (voornamelijk schorreland) 52. In de stad worden verscheidene huizen vermeld: het sterfhuis op de oosthoek van de Nieuwe Markt waar Louisa gewoond heeft en dat aan Franz, mits vergoedingen aan de andere erfgenamen, wordt gegeven 53 ; een huurhuis met twee kleinere in de Sint-Antonius van Paduastraat 54, een huis in de Weststraat dat verhuurd is aan Philip Rycx; een huis in de Oude Magazijnstraat en nog een huurhuis in de Oostmolenstraat 55. Wat voor de toekomst meer belang heeft zijn de talrijke percelen schorrelanden waarvan in de inventaris verduidelijkt wordt dat zij door Louisa tijdens haar weduwschap aangekocht werden 56. Deze lijst is zeer lang en getuigt van een voortdurende aankoopactiviteit en van een specifieke interesse voor goedkope schorrelanden. Het geheel van die schorrelanden, die zich over de parochies van Oudenburg, Steene, Zandvoorde en in het algemeen in de Sint-Catharinapolder uitstrekken, wordt in 1714 geschat op 623 gulden 57. Was Andreas moeder al geïnteresseerd in een mogelijke ontwikkeling van die verlaten oppervlakten die regelmatig door de zee overstroomd werden en waar er alleen, tussen die overstromingen, schapen te vinden waren? Heeft zij daarover met haar jongste zoon gesproken? Heeft Andreas sommige van deze aanwervingen bijgewoond? Heeft hij soms met zijn moeder door die droevige en eindeloze schorrelanden gelopen en zo een voorspelling gehad van wat er daarmee in de toekomst kon gebeuren? Heeft hij, na het overlijden van zijn moeder, toen deze inventaris openbaar werd voorgelezen, minder aandacht gehad voor de stedelijke huizen dan voor de waardeloze percelen half-grond half-zee? Dacht hij toen al aan de toekomstmogelijkheden van deze gronden? Heeft hij in zijn dromen een nieuwe stad voor ogen gehad op de plaats van die waardeloze grond 58? Dit is niet wat de notarissen ons in hun eerbiedwaardige notulen meedelen maar in ieder geval betekende in 1714 de nalatenschap van Louisa van den Abeele het toekomstige project van haar jongste zoon en de toekomstige uitbreiding van Oostende. 51 52 53 54 55 56 57 58 Baeten van immeubele goederen ten desen sterfhuyse gecompeteert hebbende ende noch competerende (Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 2-8). Andere baeten van schorrelanden ten desen sterfhuyse competerende (Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 9-39). Op den hecke van de nieuwe marct op de oostsyde van dese (Staet van goede ter sterfhuyse 1714). Eenen huyse met twee achterhuysekens ten voorhoofde in de straete genaemt de St Anthoine de Padua Staet van goede ter sterfhuyse 1714). Staet van goede ter sterfhuyse 1714. Schorrelanden by de overledene gecocht geddurende haren weduwelycken staet van verscheyde persoonen (Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 9). In de prochie van Steene gelegen ter prochie van Oudenburgh in Sandvoorde in de prochie van Ste Catharine buyten dese stadt (Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 10, 13, 17, 20 en schatting p. 38). Ter pryse van vyfthien ponden grooten Vlaems courant (Staet van goede ter sterfhuyse 1714, p. 10). 20