Restaureren van geklonken molenonderdelen Door: Martijn en Walter Vaags 17 september 2013
Agenda Wie zijn wij Inleiding Soorten klinkwerk Klinkwerk in de molenbouw Klinkwerk aan molenroeden Problemen /aandachtspunten Globale werkwijze Opname / voorbereiding Ontmantelen / documenteren Uitvoering Kosten Conclusie/ vragen / discussie
Wie zijn wij
VAAGS molentechniek Maakt alle metalen onderdelen voor VAAGS én voor derden. Sinds 1989 ruim 300 gelaste molenroeden. Nu > 25 per jaar. Daarnaast diverse wieksystemen / waterraderen / kruiwerken / assen / lagers /bouten /scharnieren / enz. Van traditioneel smeedwerk tot CNC snijwerk. Laswerk door certificaat-lassers. Klinkwerk d.m.v. authentieke warm-klink methode.
Soorten klinkwerk Blindklinken (popnagels) Klinkproces geschied vanaf één zijde. Lichte constructies Stalen nagels tot 4.8mm Aluminium nagels tot 6.4mm
Soorten klinkwerk
Soorten klinkwerk Koud klinken. De klinknagel moet aan beide kanten te bereiken zijn. Handmatig met slaggereedschap of persgereedschap. Lichte plaat constructies Stalen nagels tot 5mm Aluminium nagels tot 8mm Ook holle en semi holle nagels worden toegepast
Soorten klinkwerk Koud klinken (vervolg) Machinaal (stationaire machines) Nagels tot 20mm zijn mogelijk. Het vervormen gebeurt door een combinatie van een snel slingerende stempel en perskracht. Meestal toegepast voor serie productie vanwege de benodigde op maat gemaakte werkstukhouders. De vervorming zit grotendeels in de te vormen kop. Scharnierende pennen behoren tot de mogelijkheden.
Soorten klinkwerk Warm klinken. Door de nagel te verhitten kost het vervormen minder kracht. Vervorming zal ook in de steel optreden (stuiken), waardoor deze het gehele gat zal vullen. Extra voorspanning in de verbinding door krimpen van de afgekoelde nagel. Mocht het gat of het vlak onder de kop onregelmatig van vorm zijn dan zal de nagel zich hier op aanpassen. Methoden: Handmatig. Met gebruik van handmachines. Persen, zowel mobiel als stationeer.
Warm klinken
Inleiding Geklonken onderdelen in de traditionele molenbouw: Vaak > 100 jaar oud. Onderdelen zijn monumentaal op zich. Vertellen veel over de historie van de molen. Constructie leent zich uitstekend om te restaureren.
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken Voeghouten
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken Voeghouten Windpeluwen
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken Voeghouten Windpeluwen Schepraderen / waterraderen
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken Voeghouten Windpeluwen Schepraderen / waterraderen En natuurlijk:
Inleiding Klinkwerk in de traditionele molenbouw: Spruiten Staartbalken Voeghouten Windpeluwen Schepraderen / waterraderen En natuurlijk: Molenroeden
Molenroeden Problemen / aandachtspunten: Puddelijzer (veel verontreiniging, sterk wisselende kwaliteit) Teerlagen (straalgrit niet hergebruiken!) Eerdere reparaties (vaak ondeugdelijk laswerk) Welke kwaliteit accepteren we? Hoeveel oorspronkelijk materiaal moet er minimaal overblijven? Doen we wel/niet concessies aan de originele methode?
Molenroeden Problemen / aandachtspunten (vervolg): Welke materialen gaan we nu gebruiken? B.v.: Materiaal hoekijzers S235JR, thermisch verzinkt. Materiaal platen S355J2WP (Corten) Welke conservering passen we nu toe? Binnenzijde niet stralen? (Patina is vaak >100 jaar oud.) Flexibele en indringende waslaag aanbrengen. Waslaag aanbrengen is later her-uitvoerbaar! Coatingsysteem buitenzijde?
Molenroeden
Molenroeden De globale werkwijze: Schoonstralen van de gehele roede. Omzichtig ontmantelen en verwijderen van de slechte delen. Beoordelen en documenteren van de te hergebruiken delen. Reinigen en conserveren van de te hergebruiken delen. Nieuwe delen aanbrengen d.m.v. authentiek klinkwerk. Aanbrengen vochtwerende waslaag binnenzijde roede. Buitenzijde roede afwerken.
Molenroeden
Molenroeden Opname / voorbereiding: Blijft er genoeg authentiek materiaal over? Welke kwaliteit accepteren we nog? (is een 6-je voldoende?) Zijn de slechte delen toegankelijk voor klinkwerk? (Zonder veel goede delen te beschadigen)
Molenroeden Ontmantelen / documenteren: Eerst alleen de delen die duidelijk verloren zijn. Nu wordt het vaak ook mogelijk om de roeden van binnen goed te beoordelen. Bepalen of de verwijderde delen al te repareren zijn, of dat hiervoor meer gedemonteerd moet worden.
Molenroeden
Molenroeden Alle bevindingen worden uitvoerig gedocumenteerd. Bij voorkeur wordt de opdrachtgever en/of adviseur(s) nauw betrokken bij de beoordelingen en beslissingen.
Molenroeden Potroeden klinken Lastig, omdat men in een krappe koker klinknagels moet plaatsen en aanhouden. Potroeden restaureren is nog lastiger omdat vaak de originele bouwvolgorde niet meer kan worden toegepast. Het kan voorkomen dat er tot 4 meter diep in de koker een nagel moet worden gezet.
Molenroeden
Molenroeden
Molenroeden
Molenroeden
Molenroeden
Molenroeden
Kosten Hoeveelheid werk is vooraf lastig te bepalen. Opdrachtgevers hebben echter behoefte aan duidelijkheid over kosten vooraf. Aan/bij molen wordt haalbaarheid en omvang restauratie reeds ingeschat. Werkzaamheden worden daarna voor ons risico uitgevoerd. Doorgaans tot max. ± 150% van de kosten van nieuwe roede.
Referenties Recent klinkwerk aan molenonderdelen: Poldersche Molen, Maasdam: voeghouten, lange spruit, windpeluw De Heimolen, Rucphen: 2 potroeden, lange spruit De Hegeman, Dijkerhoek: 1 potroede Oostmolen, Mijnsheerenland: windpeluw, staartbalk De Dikke Molen, Zwammerdam: voeghouten De Pelikaan te Maaskantje: 2 potroeden In Stormen Sterk, Gierle (B): 1 nieuwe potroede In uitvoering: De Konijnenbelt, Ommen: 1 potroede Poldermolen te Meetkerke (B) 2 nieuwe Verhaeghe roeden
Conclusie Restauratie van traditioneel klinkwerk is. technisch mogelijk, monumentwaardig, financieel bereikbaar, en aantoonbaar succesvol.
Dank voor uw aandacht! Vragen?