Vredesklanken in een oorlogslandschap Gidsbeurt op het Provinciaal Domein De Palingbeek Eindwerk gidsen Westhoek 2012 / Syntra-West / JOHAN MAYEUR
VOORWOORD / Vredesklanken in een oorlogslandschap / Provinciaal Domein de Palingbeek Ieper-Zillebeke Het moet zowat 40 jaar geleden zijn dat ik met mijn ouders voor het eerst richting Provinciaal Domein de Palingbeek trok : toen was het voor ons een toeristische trekpleister en een ideale locatie voor ons familiefeest. In de jaren 80 lag ik er met mijn kinderen te stoeien op de ligweide : de natuur was toen al fascinerend, de oorlogsrelicten bleven er wat onopvallend naast liggen Of toch niet! Sinds de jaren 90 groeide mijn interesse voor die toch wel bijzondere Westhoek (15 jaar fietsen naar het Dranouterfestival hielpen mij daarbij zeker). Het landschap, de natuur, de zichtbare geschiedenis, de muziek en de poëzie die de omgeving uitademde, deden mijn belangstelling voor die streek groeien. Via de muziek en de teksten van de Vredesconcerten (1992 e.v.) en allerlei cursussen (o.a. Passendale 1997 Palingbeek 2011) vernam ik het verhaal van deze Westhoek. Ik leerde het begrijpen, voelen en beleven. Het is dit unieke geheel dat ik via mijn eindwerk en mijn gidsbeurt wil delen. Hopelijk kun je er ook van genieten en maakt het jouw vredesklanken wakker in een omgeving met de littekens van een voorbije oorlog. Laat het niet enkel een wens blijven : We zijn van nà de oorlog en wensen het ook zo te houden! Mijn bijzondere dank gaat in de eerste plaats uit naar de heer Koen Raeymaekers (muzikant, Piper, schoonbroer en vooral vredesmakker) met wie ik de voorbije jaren vele keren muzikaal op pad kon gaan. Zijn muzieklijnen maken duidelijk dat vrede kan gevoeld worden. Dank zij mijn promotor, de heer Erwin Verfaillie, kon ik mijn kennis aanvullen omtrent het gebied De Palingbeek in het bijzonder. Unieke biotopen brachten mij dichter bij de vleermuizen en kamsalamanders. Gelukkig kwamen er nog meer natuurelementen terug in het verwoeste landschap en bleef de papaverbloem niet alleen in de Flanders Fields. Ik was blij te kunnen rekenen op de uitgebreide kennis van het IFF-kenniscentrum en in het bijzonder op de gewaardeerde medewerking van Piet, Dominique, Wouter en co Het Provinciaal Domein is zowat mijn tweede thuis geworden. Natuurlijk zijn daar de bereidwillige medewerking van o.a. Kristin, Wim, Lieven, Inge, Heidi, Anja, Ann niet vreemd aan. Dank daarvoor! Een extra dankwoord voor Philip en Annemie. Tenslotte dank ik alle medewerkers van Syntra-West en de collega s van de gidsencursus voor de kansen die ze mij boden in de voorbije twee jaar. Het deed deugd gidsenbegeleiders te hebben die geloofden in een vernieuwende gidsaanpak. Kennis is belangrijk, maar laat het BELEVEN dé saus zijn, die dit gidsgerecht doet slagen. Smakelijk! J.M. 29062012 2
VOORWOORD blz 2 I HOUDSOPGAVE blz. 3 DEEL 1. GESCHIEDE IS 1.A. Van het domein zelf blz. 4 1.B. Van de oude vaart blz 6 1.C. Wereldoorlog I en de Palingbeek blz 7 1.D. Van het Palingbeeklandschap blz 8 DEEL 2. CO CEPT van de gidsbeurt blz 10 DEEL 3. Het mogelijke PARCOURS van de gidsbeurt 3.A. Vertrek vanaf het bezoekerscentrum blz 11 3.B. Vertrek nabij de cafetaria blz 12 DEEL 4. TEKSTE en LIEDERE als GIDS blz 13 DEEL 5. OORLOG aan de OORLOG blz 19 Bibliografie + Discografie blz 20 3
1.A. Geschiedenis van het domein zelf DEEL 1. GESCHIEDENIS Op een boogscheut van Ieper, te midden van een glooiend en bosrijk landschap, ligt het Provinciaal Domein de Palingbeek. Poelen en moerassen, oud en jong bos, boomgaarden en bloemrijke graslanden, ligweiden en een speelplein wisselen elkaar af. De veelheid aan biotopen garandeert een rijke fauna en flora. Uitgestrekte bewegwijzerde wandelpaden brengen je naar de mooiste plekjes. Vier pogingen om een kanaal te graven tussen Ieper en Komen en het oorlogsgeweld van de Eerste Wereldoorlog lieten hun sporen in het landschap. In het bezoekerscentrum neem je een startduik in dit rijke verleden. Daarnaast is er ook het AstroLAB IRIS, een milieuboerderij en een cafetaria Voor elk wat wils dus! Over bezoekerscentrum de Palingbeek De voormalige hoeve in het provinciedomein De Palingbeek werd verbouwd tot een bezoekerscentrum met aandacht voor aspecten van duurzaam bouwen. De milieuboerderij, vzw Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels en het eerste NME-centrum De Palingbeek van het provinciebestuur West-Vlaanderen vinden er hun stek. Wie het NME-centrum bezoekt,wordt uitgenodigd en gestimuleerd om de grote natuur-, landschappelijke en historische waarden van het domein en de ruime omgeving De Ieperboog te ontdekken. Kom gerust eens een kijkje nemen! Provinciedomein De Palingbeek Ieper-Zillebeke Het domein omvat drie duidelijk te onderscheiden onderdelen : nl. de kanaalsleuf, het Molenbos en de Vierlingen (die beperkt toegankelijk zijn) zie kaart blz 5. De oude kanaalsleuf vormt de centrale as. Op het einde van de 19 de en in het begin van de 20 ste eeuw probeerde men een kanaal te graven tussen de IJzer- en Leievallei. Een ondergrondse tunnel, versterkte kanaalgedeelten, sluizen, een ijzeren brug enz., geen bouwwerk bleek bestand tegen de weerbarstige Ieperiaanse klei. 4
Voeg daarbij het oorlogsgeweld van Wereldoorlog I en je begrijpt dat er een nogal grillige biotoop ontstond. In de Vierlingen is er nog een indrukwekkende bomkrater (de Caterpillar) aanwezig uit die periode. Decennialang werd de Palingbeek met rust gelaten en de natuur herstelde wat de mens vernielde. Enkel twee sluizen en een stuk kanaal getuigen van deze economische catastrofe. De bossen en beplantingen van de nieuwe gedeelten en een aantrekkelijk aangelegde ligweide vormen een ander aspect van dit domein. Het is een uitgelezen wandelgebied in een golvend landschap met diverse beekbronnen. Misschien ontmoet je de herder met zijn kudde, die mee instaat voor het onderhoud van het domein. Langs het educatief pad met observatiepunten en het bomenpad ontdek je heel wat wetenswaardigheden over allerhande dieren en bomen. Meer info over het aanbod vind je op www.west-vlaanderen.be/bezoekerscentra. Langs de centrale dreef naar de parking van de Palingbeek werden in de winter van 2008/2009 12 ha nieuw provinciedomein ingericht. Op de voormalige akkers wordt een gevarieerd landschap gecreëerd bestaande uit 6 ha bos en 6 ha open terrein. In het nieuwe landschap is er ook plaats voor een hoogstamboomgaard, solitaire bomen, dreven, een moerasvijver en een veedrinkpoel. Via draaipoortjes, een halfverhard pad en een knuppelpad kan de bezoeker het nieuwe terrein verkennen. 5
1.B. Geschiedenis van de oude vaart IEPER-KOMEN In de 17de eeuw al droomde Ieper van een verbindingskanaal tussen het Ieperleekanaal en de Leie. Via dit kanaal zou een belangrijke handelsweg ontstaan tussen het noorden (IJzervallei, kust) en de belangrijke steden langs de Leie, de Deule en de Schelde: Komen, Kortrijk, Gent, Armentiers, Rijsel,... Pas halfweg de 19 de eeuw kreeg dit idee vorm. 1. Vanaf 1864 werd een kanaal van 18 km gegraven tussen Ieper en Komen. Halfweg moest het kanaal een heuvelkam dwarsen. Daarom moest het kanaal ondergronds duiken in een tunnel van 700 meter. Die lange tunnel bevond zich in de buurt van de huidige cafetaria in het domein. Helaas, de tunnel stortte in (1866) en werd verlaten. 2. Vanaf 1867 werd plan B aangevat: men begon een diepe sleuf te graven, dwars doorheen de hoogte. Helaas, in 1868 reeds doken de eerste grondverschuivingen op. De gelaagde bodem van de heuvelkam (zandige gronden boven op kleigronden) stak de graafwerken voortdurend stokken in de wielen. De kleilaag, de beruchte blauwe spie of Ieperse klei, is ondoordringbaar. Het water stapelt zich op in de bovenliggende zandlagen. Die worden loodzwaar en schuiven tenslotte in de sleuf af op de natte klei die glad als zeep wordt. Tussen 1864 en 1913 werden op en om de heuvelkam 4 pogingen ondernomen om het kanaal te verwezenlijken. 3. Rond 1890 probeerde men het met een nieuwe tunnelconstructie, wat echter ook totaal mislukte. 4. Vanaf 1910 werden er, tijdens de laatste poging, twee extra sluizen gebouwd. De sleuf werd hersteld met zachtere hellingen die bovendien met baksteen en beton werden versterkt. Over het kanaal werd de indrukwekkende Sint-Elooisbrug gebouwd. Eind 1912 leek de klus 6
bijna geklaard. Helaas. Rond nieuwjaar 1913 begon de grond opnieuw te schuiven. De versterkte oevers braken als glas. En toen één van de zware zuilen onder de Sint-Elooisbrug barstte, was het absolute einde nabij. Deel per deel stortte de prachtige brug in elkaar. Op 6 juni 1913 schoof de oostelijke pyloon weg, op 24 juli 1913 verdween de brug volledig in het kanaal. De Ieperse droom lag op de grond, in de modder, voorgoed. 1.C. Wereldoorlog I en de Palingbeek Tijdens de Eerste Wereldoorlog lag de Vaart Ieper-Komen dwars op de strategische frontboog rond Ieper, de beruchte Ieperboog of Ypres Salient. In en rondom het huidige domein werden dramatische veldslagen uitgevochten, van de eerste slag rond Ieper in 1915 tot de grote mijnenslag in 1917. Je kan er niet naast kijken: de Palingbeek vertoont enorme littekens uit die verschrikkelijke tijd. The Bluff, Spoilbank, Hedge Row Cemetery, the Caterpillar, Regelmatige instortingen getuigen van een onvoorstelbare wirwar aan ondergrondse gangen en ruimtes die er, vanuit beide fronten, gegraven werden. 7
Voor meer info verwijs ik o.a. graag naar de uitgave Van The Bluff naar die Grosse Bastion in de reeks Verhalen voor onderweg van Dominiek Dendooven, een uitgave van het Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels vzw. 1.D.Geschiedenis van het Palingbeeklandschap Op de Ferrariskaarten (eind 18 de eeuw) zijn de drie boerderijen die in de Palingbeek voorkomen, al aanwezig. Tijdens WO I werden deze boerderijen verwoest en heropgebouwd na de oorlog. De beboste delen van eind 18 de eeuw worden eveneens aangeduid. Ook deze bossen werden verwoest. Het kanaal en de sluisresten zijn stenen getuigen van een vergeefse poging om de Leie met de IJzer te verbinden. De westelijke sluis is nog in goede staat en verdient bescherming als monument. Oorlogskerkhoven, bomputten en bunkerresten zijn de opvallendste relicten.. Cascadevijvers zijn ontstaan bij het afdammen van een beek. Verschillende veedrinkpoelen zijn restanten van het kleinschalige landschap van begin 20 ste eeuw. De waterscheidingskam tussen het Leie- en IJzerbekken snijdt het Provinciaal Domein middendoor. Het hoogste punt (57,5 m) ligt nabij de Palingbeekstraat en het kanaal zelf ligt op 40 m boven de zeespiegel. Ongeveer ten noorden van de kanaalsleuf liggen de zanderige gronden, terwijl ten zuiden van de kanaalsleuf de zandleemgronden liggen. Op korte afstand komen aldus een afwisseling van droge en zeer natte gronden te liggen. Op sommige plaatsen zit de Ieperiaanse klei ondiep, wat aanleiding heeft tot gronden die nat kunnen zijn tijdens de winter maar droog tijdens de zomer. Drie bostypes zijn er te onderscheiden : loofhout, gemengd loofhout en naaldhout. Elk deel heeft zijn eigen biotoop. 8
Het zuidelijke deel van de Oude Vaart blijft open als viswater. Kap- en maaibeheer voorkomen verbossing van enkele moerasstroken. Riet, lisdodde en reuzenpaardenstaart doen het hier goed. Moerasbosjes wat verder zijn een luilekkerland voor kevers en zwammen. Kikkers, padden, salamanders en prachtige waterjuffers leven er rondom de poelen. Het Molenbos werd heraangeplant na WO I. Loofbomen en naaldhout wisselen elkaar af. Het bos is een paradijs voor vogels en ook de vos, de ree en de eikelmuis vinder er hun vaste stek. Bronbeekjes zijn er afgedamd tot cascadevijvers. In de Vierlingen maakte donker bos plaats voor kleurrijke heide. In de centrale vijver scheppen grote slierten fonteinkruid, gele plomp en waterlelies een prachtig decor voor o.a. kikkers en voor de kamsalamanders. Drie bronbeekjes met cascadevijvers vormen wat verder de Palingbeek. Velden, weiden en hoogstamboomgaarden, omringd door meidoornhagen, houtkanten en knotbomen : zo oogt het vooroorlogse landschap van de oude hoeve Hagereke. Akkers werden bebost, de weilanden bleven grasland. Roofdieren zoals de hermelijn en de bunzing voelen er zich thuis, net als vele vogels. Het AstroLAB Iris kreeg er ook zijn uitkijkplaats. In het hart van het domein ten slotte planten jonge ouders beuken, essen, eiken en fladderiepen aan langs de geboortedreven. Nieuwe bospercelen kregen er een zoom van meidoorn, sleedoorn en rozenstruiken. Het vlonderpad leidt je langs een nieuw moeras. 9
DEEL 2. CONCEPT van de gidsbeurt Toen ik maanden geleden een cursus volgde op het domein de Palingbeek, wist ik helemaal nog niet dat mijn latere eindwerk zich hier zou situeren. Meer en meer raakte ik gefascineerd door de unieke combinatie van landschap en natuur, het vaartverhaal en de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. Je stapt van de ene biotoop, naar het andere relict en soms staan ze gewoon samen zoals bij de vaartsluizen of de Bluffhelling. Deze kans mocht ik niet laten liggen. Hierover moest er verteld en gezongen worden! Vele locaties maken het ook extra mogelijk om te werken met verhalen, poëzie en muziek (bijna een must bij het gidsen in de Westhoek). Deze streek ademt en zingt zijn geschiedenis en gelukkig zijn er ook daarvan resten gebleven: geen levende getuigen, maar wij brengen ze opnieuw tot leven. Met wij bedoel ik Koen Raeymaekers (muzikant-componist-zanger) en mezelf (als gids, verteller en zanger). Naast de passende muziek (o.a. authentieke pipertunes) worden er ook gedichten en verhalen gebruikt rond WOI en het vredesthema. De leden van de groep krijgen een vouwblad mee met daarop de meeste teksten en gedachten. Het is vreemd om via gedichten veel te weten te komen over de oorlog. Alsof elke soldaat literair zat te doen in de loopgraven : schreef Stuart Staples recent in het magazine van De Morgen op 2/6/12.Staples is de componist van de soundscape die gebruikt wordt als klankdecor in het vernieuwde In Flanders Fields-museum in Ieper. Ook daar wordt de link gelegd naar het landschap van de Palingbeek. Zoals gesteld in de inleiding is net de unieke combinatie van het landschap met het verhaal, de tekst en de muziek, een aparte manier om dit deel van de geschiedenis van de Westhoek écht te beleven. Ooit zat ik op Tyne Cot Cemetery (24/08/2002) de Passchendaele Suite 02 Seeds of Peace te beluisteren (ook daarvan worden muziek en teksten in deze gidsbeurt gebruikt). Moge onze gidsbeurt een vredeszaad worden, voor de (achterklein-)kinderen van de Grote Oorlog ;;; 10
DEEL 3. Het mogelijke PARCOURS van de gidsbeurt Deze wandeling kan apart gekozen worden en duurt zowat 2 tot 3 uur, of deel uitmaken van een dagtrip (al of niet in combinatie met andere Westhoek locaties evt met de Last Post als slotgebeuren, waar Koen als Piper ook aanwezig kan zijn). Op het domein zelf zijn er ook twee of meer mogelijkheden : 1. STARTPLAATS BEZOEKERSCE TRUM (Vaartstraat 7) - zie ook kaart, blz 5. STOPPLAATS 1 / Bezoekerscentrum : Muzikale opvang algemene inleiding: concept- kaart van domein voorstelling van de twee begeleiders bezoek aan fototentoonstelling i.v.m. de oude vaart evt dvd bekijken STOPPLAATS 2 / Poel met ponton / thema WATER Belang van het domein rijkdom van de poel lied Water door Koen (zie blz 15 verhaal van de kamsalamander en waterbiotoop) - STOPPLAATS 3 / VAARTSLUIS / Gordon Post Sluisverhaal / het kanaal dat nooit een schip zag / Gordon Post (belang in WO I) / belang nu o.a. voor de vleermuizenpopulatie / evt tin-whistle-muziek (Koen) / gedicht De oude vaart zie blz 13 STOPPLAATS 4 / THE BLUFF beneden Vaartverhaal nu = verlanding beheer - // verschillende biotopen // betekenis the BLUFF? STOPPLAATS 5 / THE BLUFF boven, nabij bomkraters Uitleg the Bluff kratergeschiedenis toekomstplannen wandelpad veranderd landschap STOPPLAATS 6 / HEDGE ROW TRENCH CEMETERY Algemeenheden ivm begraafplaatsen evt cirkel met groep Tekst Het groene gras - blz 16 STOPPLAATS 7 / 1st DCLI CEMETERY (The Bluff-cemetery) VERHAAL VAN Gilbert Fazakerley-Westby / STOPPLAATS 8 / WOODS CEMETERY Piper als verrassingseffect bij het binnenkomen / desertieverhaal / Tirailleurs Algériens / Slotlied NIEMANDSLAND, zie blz 17 / terug naar bezoekerscentrum / 11
2. STARTPLAATS I FOZUIL nabij CAFE DE PALI GBEEK (Komenseweg ) zie ook kaart blz 5 STOPPLAATS 1 / INFOZUIL nabij cafetaria Muzikale opvang (ukelele) algemene inleiding concept domeinkaart foto ingestorte brug tekst De oude vaart zie blz 13 / STOPPLAATS 2 / OPEN RUIMTE (tss cafetaria en the Bluff) Der Grosse Bastion / Duitse kant nabijheid Britten / muziek met zeetrom + tin whistle / evt tekst De kloof / wandeling langs de mijnkraters / STOPPLAATS 3 / THE BLUFF (bovenaan) Benaming zelf / ander landschap in WO I / nu biotoopvariatie / afdaling naar kanaal STOPPLAATS 4 / VAARTSLUIS / Gordon Post Sluisverhaal / het kanaal dat nooit een schip zag / Gordon Post (belang in WO I) / belang nu o.a. voor de vleermuizenpopulatie / evt tin-whistle-muziek (Koen) / STOPPLAATS 5 / Poel met ponton / thema WATER Belang van het domein rijkdom van de poel lied Water door Koen (zie blz 15) verhaal van de kamsalamander - STOPPLAATS 6 / HEDGE ROW TRENCH CEMETERY Algemeenheden ivm begraafplaatsen evt cirkelopstellingmet groep Tekst Het groene gras blz 16- STOPPLAATS 7 / 1st DCLI CEMETERY (The Bluff-cemetery) VERHAAL VAN Gilbert Fazakerley-Westby / STOPPLAATS 8 / WOODS CEMETERY Piper als verrassingseffect bij het binnenkomen / desertieverhaal / Tirailleurs Algériens / / Slotlied NIEMANDSLAND, zie blz 17 / terug naar cafetaria / 12
DEEL 4. TEKSTEN en LIEDEREN als GIDS DE OUDE VAART In je oude schoot schuilen resten droom, Werk van mensenhanden, onmachtig Tegen kracht van zand en Ieperse klei Droog, verland kanaal, getuige van verlangen, Op je oevers de trotse zomereik, gastvrij Voor wie daar eet, groeit of wandelt. In de naalden van zeldzame dennen Klinken echo s van mensenoffers, Ondoordringbaar als mist boven weiden. Wie hoort het roepen van de brug nog Als ze bezwijkt, in haar val voor altijd De droom van velen meesleurt. Gefaald kanaal, nu levend nest van pad En salamander, van planten, troostend Als muziek :vederkruid, wederik, heelblad. achtelijk decor van stille vleermuisvlucht, Jong gezang van wielewaal of karekiet: Onder de eik heeft de aarde recht gesproken. Erna Schelstraete 13
In Flanders fields the poppies blow between the crosses, row on row That mark our place; and in the sky the larks, still bravely singing, fly Scarce heard amid the guns below. We are the Dead. Short days ago we lived, felt dawn, saw sunset glow, loved and were loved, and now we lie in Flanders fields. We zijn van nà de oorlog en wensen het zo te houden Take up our quarrel with the foe: To you from failing hands we throw the torch; be yours to hold it high. If ye break faith with us who die, we shall not sleep, though poppies grow in Flanders fields. IN FLANDERS FIELDS / John Mc Crae Canada Geen Vlaamse klaproos of ze bloeit wel naast een kruis dat een verknoeid bestaan markeert en in de lucht geen leeuwerik, of zijn gerucht verijlt wanneer een vuurmond loeit. En wij zijn dood. Geen zon die gloeit, geen lief dat onze zinnen boeit ; wij slaakten onze laatste zucht in Vlaanderen We zijn van nà de oorlog en wensen het zo te houden De vijand die gij zo verfoeit : hij worde door het vuur verschroeid dat in u brandt. Maar als gij vlucht maakt gij van ons een kille klucht des doods, hoewel de klaproos groeit in Vlaanderen (vertaling Benno Barnard) 14
SOLILOQUY / ALLEENSPRAAK Francis Ledwidge Vertaling Wim Chielens Toen ik jong was, was ik erover bezorgd dat ik naast mijn deel zou grijpen van wat het zoet maakt om naar te streven in t leven, en wat overleeft na de dood : een naam, in het zonlicht, hoger geschreven dan een leeuwerik of dichter ooit durft te hopen. Maar ik werd het moe om goed te doen. Trouwens het was zoeter in die hel, tussen dat luidruchtig bandietenvolk dat boomgaarden leegroofde en torens beklom om kauweieren te jatten en de haan deed kraaien nog voor het ochtend werd. Ik was zo slecht dat de buren over me praatten tijdens t dagelijks werk. en nu drink ik wijn in Frankrijk een gekke speling van het lot. Morgen raast de oorlog, oorverdovend. Welke rekening wordt mij gepresenteerd? Nu is het te laat om een verloren droom goed te maken, te laat om te treuren om de naam die ik niet heb gemaakt. Maar niet te laat om de goden te danken voor wat groots was : een vlijmscherp zwaard, een soldatenhart is grootser dan de dichters kunst. En grootser dan de dichters faam een klein graf zonder naam waar elk eerbetoon zich van wegdraait, in schaamte A little Grave that has no name, whence honour turns away in shame Het water is een teken bij geboorte en dood, het water doet mensen leven, het water maakt ook de vruchten groot, het is bedding voor talloze schepen, het water dat valt zo uit de lucht, het wordt ons zomaar gegeven, mensen klagen, zagen dan en mopperen: het is weer aan het regenen. HET WATER // Koen Raeymaekers 15
Het water is voedsel voor mens en dier ook een vis zou anders niet leven. Het water kan stromen ver uit een rivier, het doet mensen soms beven, het water kan zorgen voor veel verdriet, rampen draagt het mee in haar ziel, het water kruipt dan de huizen in, het kan daar alles vernielen. Maar het water kan als een spiegel zijn, durf kijken naar je beeld in het water, wie dat je bent, zie je nu echt, het water vertaalt alles klaarder. Laat je meegaan op het water, botsen tegen de stroom, blijven roeien wordt voor ons haast onmogelijk. De boot gaat tekeer, maar bij kalm weer komt de rust over het zeewater weer. Water is water en daar blijft het ook bij, een zeeman op het water die leeft van het getij. Zoeken naar water is gaan naar de bron, is gaan kijken naar de oorsprong, waar alles begon. Hier is de oorsprong dus hier is de bron. Het gras is groener Johan Mayeur een modder van mensen vertrapt door muziek gedreven door wensen wat verder tragiek een grasveld vol lijken betreden door haat k lig vredig te kijken naar een wereld die stil staat tot ooit in dit landschap mensen dansen om t leven en ik in de rijdans stap die Hij mij heeft gegeven misschien kom jij dan ooit op t gras liggen naast mij en wordt je treuren gestrooid om die wei te kleuren : voor hen en met mij Opgedragen aan elke niet zwijgende mens 16
NIEMANDSLAND / Eric Bogle /vert. Marc Hauman En hoe gadet ermee soldaat zonder naam Vindt ge het erg als ik hier nog een beetje blijf staan? Op zoek naar wat rust na zo n lange tocht Is de stilte van t kerkhof nu juist wat ik zocht Aan je grafschrift te lezen, was je maar 18 jaar Toen ge fier zijt gesneuveld in t oorlogsgevaar En mag k rap nog eens vragen : was t een trage dood Of was t de korte pijn van een lijf vol met schroot? refrein / Werd de trom dof geslagen en de fijfer geblazen klonk de mars van de dood, toen ge neerzonk in d aarde speelden de bugels The Last Post soms trager om een zinloze dood aan te klagen? En ergens is er iemand die thuis op je wacht Die nog altijd de stem van je thuiskomst verwacht Al stierf je lang terug in 1916 In haar zoet gedacht blijf je voor altijd 18 Of zijt ge vervreemd zonder enige faam Een naamloos gezicht, voorgoed in stilte vergaan Gevangen in steen, vervallen, verscheurd Een foto vergeten, vergeeld en verkleurd En de zon schijnt terug op het malsgroene gras De klaprozen wiegen waar t slagveld ooit was En de ploeg is vergeten waar de loopgraven zijn Geen prikkeldraad, geen sluipgas, geen oorlogsvenijn Maar hier op dit kerkhof is het echt een niemandsland Ontelbare kruisen staan spraakloos in t zand Om een teken te kerven in ieders gedacht Van onschuldig jong leven zo wreed afgeslacht En mag ik eens vragen, och het klinkt misschien stom Wisten al die hier stierven de reden waarom En dachten ze echt toen ze scheep zijn gegaan Dat men nooit meer zou vechten, dat t voor eeuwig is gedaan? Maar de zorgen, de moorden, de glorie, de pijn Het sterven en doden bleken zinloos te zijn, want hoe vaak we het ook zeggen, het gebeurt steeds opnieuw en opnieuw en opnieuw en 17
Tyne Cot at night / Jim Boyes - England Alleen de waarheid kan ons vrede brengen en deze zielen verlossen En de oorlogstokers zullen teruggewezen worden naar hun holen Voor ons lijkt het een verre droom maar hier worden de kiemen van de vrede gezaaid En als een tuinman moeten wij erover waken dat zij zullen groeien 18
DEEL 6. Slotgedachte : OORLOG aan de OORLOG Eigenlijk kunnen we vaststellen dat de natuur weerwraak genomen heeft op de oorlog. Niet alleen de natuur : ook de mens maakte van dit oorlogslandschap een stukje vredesgebied. De Palingbeek is weer een broedplaats geworden, niet van haat, maar van kamsalamanders, vogels e.a. dieren. Vrede is er voelbaar, oorlog is er hoogstens een spel van zondagskinderen. Liefde wordt er gevoeld, gedeeld, bekeken en wie weet zelfs bedreven. Als dat geen zoete weerwraak is Om het met de woorden van Bram Vermeulen* te zeggen : de stenen leugens van Ieper zijn omringd door een Salient van vrede, wel met zijn littekens van de oorlog, maar ook met zijn nieuw streven: Oorlog aan de oorlog. DE HELDEN / Bram Vermeulen* Wie waren dan de helden? Zij die gehoorzaam uit de loopgraaf klommen om 20 meter verderop hun einde te vinden in bommen Zij die gedisciplineerd op ieder bevel Hun dood opzochten in het prikkeldraad Gelukkig meestal dronken, jenever is een kameraad Wie waren dan de helden? Zij die neergebeiteld in een poort zijn gebleven? Om keurig gekerfd in witte stenen op muren verder te leven? Of zij die overleefden Die met een elk jaar zwaarder te dragen borst van edel ijzer Nog steeds het gelijk van hun leiders moeten bewijzen Die elk jaar ouder worden voortgeduwd Hun zwijgen bezegeld voor het leven En het metaal op hun borst bewijst dat zij gehoorzaam bleven Vertel het me Ieper met je leugens van stenen, met je keurig overleven, met je museum van Vlaanderens veld. Wie ie er hier een held? Wie is er hier dan een held Oorlog aan de oorlog oorlog aan de oorlog 19
BRONNEN / BIBLIOGRAFIE + DISCOGRAFIE * Provinciedomein De Palingbeek Ieper-Zillebeke Parkings: Palingbeekstraat en Vaartstraat, 8902 Ieper-Zillebeke Cafetaria, Palingbeekstraat 18, 8902 Ieper-Zillebeke l T 057 20 56 72 Bezoekerscentrum, Vaartstraat 7, 8902 Ieper-Zillebeke l T 057 23 08 40 E bc.palingbeek@west-vlaanderen.be Partners in het domein www.astrolab.be www.diogenesvzw.be www.rlwh.be www.ieper.be provinciedomein De Palingbeek * CD / Van overzee in een oorlog / uitgave met steun van Natuurvrienden meer info bij Koen Raeymaekers / +32 497 800056 * CD / Seeds of Peace Passendale Suite 2 / 2004 Klara productie * De troost van schoonheid, Piet & Wim Chielens uitg Globe 1996 * Van The Bluff naar die Grosse Bastion uit de reeks Verhalen voor onderweg Dominiek Dendooven uitgave Provincie West-Vlaanderen * De lijdensgeschiedenis van een vermaarde vaart, Lieven Stubbe e.a. uitgave Stad Ieper 2005 * Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog 1914-1918, Koen Koch uitg Manteau 2010 * We died in Hell, they called it Passchendaele, Vredesconcerten Piet Chielens 1992 * Fotobronnen : Palingbeek zelf, heemkundige kring Zillebeke, Johan Mayeur 20