OZ 14-03 Kleine Synode april 2014 Brainstorm kleine synode De betrokkenheid van de kleine synode in het proces van synodale beleidsontwikkeling. 1. Vraagstelling Bij de verdere doordenking van de toekomstige agenda van de synode is in het moderamen de vraag opgekomen welke bijdrage de kleine synode kan leveren in de (voorbereiding van de ) beleidsontwikkeling van de generale synode. Om welke beleidsterreinen of vragen zou het daarbij kunnen gaan? De aanleiding voor het stellen van deze vraag is dat bij het moderamen, als dagelijks bestuur van de (kleine) synode, geregeld verslagen en rapporten met allerlei beleidsinformatie binnen komen van colleges en commissies die min of meer onder de verantwoordelijkheid van de kleine synode kerkordelijke taken verrichten of bepaalde portefeuilles beheren. Deze stukken worden veelal op grond van de bevoegdheden die krachtens de kerkorde en/of het huishoudelijk reglement of onderlinge taakverdeling aan het moderamen worden toegekend, door het moderamen zelf behandeld in overleg met het college of de commissie die het rapport of verslag heeft ingediend. De opbrengst van deze behandeling kan bestaan uit het maken van vervolgafspraken met het betreffende lichaam over de voortgang van hun werkzaamheden en/of tot een conclusie van het moderamen zelf om de ontvangen informatie mee te nemen in de dagelijkse werkzaamheden of aan te merken als specifiek actie- of aandachtspunt voor de dienstenorganisatie of voor de (kleine) synode zelf. Als voorbeeld hierbij kan dienen het verslag dat in 2012 aan het moderamen van de kleine synode werd toegezonden door het landelijke platform van de regionale colleges voor de behandeling van beheerzaken met daarin een samenvatting van de jaarverslagen van deze colleges. Dit verslag gaf een beeld van de financiële situatie van de gemeenten en diaconieën waarmee deze colleges in hun toeziende taak te maken hebben en welke trends daarin zichtbaar worden. Opvallend was de constatering van deze colleges dat de verbintenis van onbepaalde tijd tussen een predikant en een plaatselijke gemeenten gezien de krimpsituatie waarmee gemeenten te kampen hebben, op den duur niet meer houdbaar is en aan heroverweging toe is. Het moderamen heeft een gesprek gevoerd met een afvaardiging van het platform en vervolgens genoemde constatering als aandachtspunt in de beleidsontwikkeling voor de toekomst aangemerkt. Zo komen er tal van signalen bij het moderamen, ook via de dienstenorganisatie, binnen. Het is de taak van het moderamen om deze zaken op het geëigende moment van een actie te voorzien in de vorm van een opdracht aan de dienstenorganisatie, wanneer het binnen het bestaande beleid past, of op een ordelijke wijze aan te kaarten bij de generale of kleine synode zelf, afhankelijk waar de zaak volgens de onderlinge taakverdeling thuishoort. In de notitie Toekomst agenda generale synode (AZ 13-12) die ten grondslag lag aan de bezinning van de generale synode over de agenda van de toekomst in de laatste novemberzitting is gesteld dat de generale synode het zich tot haar taak kan rekenen om gedurende een lopende beleidsplanperiode tussentijds de balans op te maken en kennis te nemen van nieuwe ontwikkelingen die voor toekomstig beleid van belang zijn. De taak van de generale synode om leiding te geven aan het leven en werken van de kerk in haar geheel vraagt om een proactieve houding van de synode. Met het eenmaal in de vier jaar vaststellen van het beleidsplan voor de kerk is de synode er niet. Deze taken vergen een voortgaande bezinning en visieontwikkeling.
Pagina 2 van 5 De vraag is nu of en zo ja, welke rol de kleine synode in een dergelijk proces een rol zou kunnen spelen, zonder te treden in de primaire bevoegdheid van de generale synode om het beleidsplan van de kerk vast te stellen. 2. De taken en bevoegdheden van de kleine synode De kleine synode is volgens ord. 4-27-4 op te vatten als het breed moderamen van de generale synode. Een dergelijk breed moderamen is verankerd in de romeinse artikelen van de Protestantse Kerkorde, in artikel VI dat handelt over de ambtelijke vergaderingen. Artikel VI-9 luidt: Een ambtelijke vergadering kan uit haar midden een aantal leden aanwijzen die tezamen een breed moderamen vormen waaraan de ambtelijke vergadering de uitoefening van bepaalde bevoegdheden kan delegeren, volgens regels bij ordinantie gesteld. Een breed moderamen kan worden opgevat als een indikking, een contractus van een ambtelijke vergadering. Daarom wordt het breed moderamen van de generale synode kleine synode genoemd. Een breed moderamen heeft nauwkeurig in de ordinanties omschreven taken. Zo is de kleine synode volgens ord. 4-25-5 belast met: - het in naam van en in verantwoording aan de generale synode leiding geven aan en coördineren van de arbeid van de organen van bijstand van de generale synode; - het verrichten van wat naar de orde van de kerk aan de generale synode is opgedragen voor zover dat haar door de generale synode wordt gedelegeerd; - het vaststellen van de generale regelingen rechtspositie predikanten, de generale regeling predikantspensioenen, de generale regeling rechtspositie medewerkers en de generale regeling kerkmusici. Daarnaast heeft de kleine synode een aantal in de kerkorde vastgelegde specifieke taken: - financieel : het budgetrecht van de kerk in het vaststellen van de begroting en de jaarrekening van de kerk; het vaststellen van het personeelsbeleid van de kerk; - organisatorisch: het vaststellen van de kerkelijke indeling - personeel: ten aanzien van predikanten en kerkelijk werkers: beroepbaarstelling in verschillende situaties: verlenen of ontnemen van predikantsbevoegdheden; opnieuw toelaten van een voormalig predikant; toelating tot het colloquium; het verlenen van preekconsenten. In ord. 4-3-2 is voorts bepaald dat de bijeenkomsten van de brede moderamina van de meerdere vergaderingen, in tegenstelling tot de bijeenkomsten van die vergaderingen zelf, in beginsel niet openbaar zijn. Dit hangt samen met een ander kerkordelijk principe dat zaken die individuele ambtsdragers betreft niet in de openbaarheid worden behandeld. We zien dus dat op het beleidsmatige vlak aan de kleine synode is opgedragen het leiding te geven aan en het coördineren van het werk van de organen van bijstand, w.o. de dienstenorganisatie, binnen de beleidskaders die door de generale synode in het beleidsplannen voor de kerk en de dienstenorganisatie daarvoor zijn vastgesteld. Daarnaast heeft de kleine synode de taak heeft om de uitvoering van het beleid dat door de synode is vastgesteld kritisch te volgen door middel van de vaststelling van de financiële jaarplannen en - verslagen. Deze stukken bevatten zowel de inhoudelijke als financiële verslaglegging van de dienstenorganisatie en de kerk. Deze taken geven aan de kleine synode dus impliciet ruimte om bij de uitvoering daarvan ook aandacht te geven aan trends en nieuwe ontwikkelingen binnen de kerk, die in de stukken aan de orde zijn. Ook kan de generale synode per geval de kleine synode als haar breed moderamen het mandaat verlenen om incidenteel bepaalde onderdelen van haar eigen taak uit te voeren, met verantwoording achteraf aan de generale synode Dat kan soms nodig zijn bij zaken die onder tijdsdruk staan of op de grens liggen tussen beleidsbepaling en uitvoering. Omgekeerd kan de kleine synode besluiten dat een bepaalde zaak die tot haar eigen bevoegdheid behoort aan de generale synode ter afhandeling voor te leggen. Daarbij kan het gaan om belangrijke en imagogevoelige onderwerpen, zoals recentelijk de
Pagina 3 van 5 besluitvorming rond LRP en Hydepark. In de huishoudelijke regeling voor de synode zijn hiervoor waar nodig nadere spelregels vastgelegd. Daarnaast vermeldt ord. 4-27-4 nog de mogelijkheid voor de generale synode om bepaalde taken aan de kleine synode te delegeren. Hierbij gaat het niet om incidentele maar structurele taakoverdracht. Het kan gaan om taken die veelvuldig voorkomen of een intensieve behandeling vragen. Hierbij kan worden gedacht aan de behandeling van de reguliere verslagen van de generale colleges die aan de generale synode moeten worden uitgebracht. Met uitzondering van het verslag van het generale college van de visitatie worden deze door de kleine synode behandeld en in de praktijk namens de kleine synode door het moderamen. Daarnaast is het denkbaar dat de generale synode aan de kleine synode incidenteel verzoekt om zich met bepaalde beleidsvraagstukken specifiek bezig te houden, ter voorbereiding of verdieping van de discussie in de synode zelf. Er is kerkordelijk gezien dus geen beletsel voor de kleine synode om een rol te spelen in de bezinning over het toekomstig beleid, zolang hierbij maar geen sprake is van onomkeerbare besluiten waaraan de generale synode is gebonden. Dat neemt overigens niet weg dat de generale synode ook altijd zelf de mogelijkheid heeft om incidenteel een aantal synodeleden uit haar midden te belasten met een opdracht, bv op het gebied van beleidsverkenning of uitvoering van bepaalde besluiten (zoals het definitief vaststellen van een tekst van een rapport). Zoals reeds aangegeven in bovengenoemde notitie van november 2013 dient hierbij steeds voor ogen te worden gehouden dat de (kleine) synode zich bezig heeft te houden met de hoofdlijnen van beleid en de uitwerking daarvan opdraagt aan de dienstenorganisatie. Dit betekent dat de bezinning in de (kleine) synode over het strategische beleid van de kerk niet mogelijk is zonder inbreng en betrokkenheid van de dienstenorganisatie die dicht op de ontwikkelingen en trends zit en belang heeft bij consistent beleid. 3. Doel en werkwijze van de bezinning in de kleine synode Uit het voorgaande blijkt dat de kleine synode moet voorkomen dat zij op het terrein van beleidsbepaling het gras voor de voeten van de generale synode wegmaait, net zoals op plaatselijk vlak een kleine kerkenraad er voor moet waken om op de stoel van de grote kerkenraad te gaan zitten. Het moderamen heeft hierin een belangrijke taak. Het is immers moderamen van zowel grote als kleine synode en moet erop toezien dat de kerkordelijke taakverdeling tussen die twee recht wordt gedaan. De bezinning in de kleine synode is, gelet op haar opdracht, allereerst gericht op coördinatie van het werk van de organen van bijstand. Beleidsinformatie en signalen uit het veld en de organisatie worden door haar met elkaar in verband gebracht opdat de uitvoering van het beleid daardoor doelgericht is en samenhang vertoont. Anderzijds heeft de kleine synode een uitstekende positie, gezien haar overzicht over tal van ontwikkelingen en activiteiten, om een vruchtbare signalerende functie te vervullen ten opzichte van de generale synode en het moderamen. Zij kan zien waar zaken dreigen vast te lopen en voorstellen doen om bij te sturen of waar zich nieuwe ontwikkelingen voordoen waarop zou kunnen worden geanticipeerd Zo kan de kleine synode als klankbord dienen voor het moderamen bij de uitvoering van de (incidentele) taken die door de generale synode aan hem worden opgedragen als gevolg van besluitvorming in de synode zelf. Het moderamen blijft zo verantwoordelijk voor de uitvoering van de aan hem gegeven opdracht, maar kan tussentijds toetsen in hoeverre bepaalde voornemens of plannen draagvlak zouden kunnen verkrijgen in de synode.
Pagina 4 van 5 Deze bezinning behoeft niet buiten het gezichtsveld van de generale synode plaats te vinden. Hoewel de vergaderingen van de kleine synode als breed moderamen van de generale synode niet openbaar zijn, is in de jongste huishoudelijke regeling bepaald dat de leden van de generale synode worden toegelaten tot de vergadering van de kleine synode, tenzij de kleine synode besluit om ook ten opzichte van hen in besloten zitting te vergadering. Dit laatste zal echter vooral voorkomen bij zaken rond personen die een vertrouwelijk karakter hebben en niet bij zaken die het beleid van de kerk betreffen. De leden van de generale synode kunnen zo volop betrokken zijn bij bezinning in de kleine synode als zij dat wensen. Het spreekt vanzelf dat de kleine synode bij haar beleidsbezinning gebruik kan maken van interne informatie vanuit de dienstenorganisatie en inbreng van de organen van bijstand en colleges. Het is ook denkbaar dat input daarvoor wordt gegeven vanuit personen of instanties van buiten de kerk. Het is raadzaam een en ander vooraf in de jaarplanning mee te nemen om te voorkomen dat tussentijds met kunst en vliegwerk informatie moet worden verzameld door de dienstenorganisatie of we met onvoorziene kosten worden geconfronteerd. Het is de taak van het moderamen de bespreking van de onderwerpen voor te bereiden: welke thema s komen aan de orde? welke input vanuit de dienstenorganisatie of daarbuiten is nodig? welke vragen worden aan de orde gesteld? en: wat moet de bespreking opleveren? Het moderamen is verantwoordelijk voor de follow up van de opbrengst uit de discussie. 4. Perspectief Welke onderwerpen lenen zich nu voor bezinning in de kleine synode? Dat zijn vooral die beleidsthema s die aan de orde komen bij de uitvoering van taken die volgens de kerkorde rechtstreeks aan de kleine synode zijn opgedragen. Dit betreft in de eerste plaats de behandeling van het jaarplan en het jaarverslag van de dienstenorganisatie. Deze rapporten bevatten een schat aan informatie over het werk van alle programma s en afdelingen en de ontwikkelingen die zich in het veld voordoen. In deze beleidsperiode hebben veel thema s betrekking op het spanningsveld tussen het omgaan met krimp (bv. door gemeenten op bepaalde punten te ontzorgen) en het stimuleren van nieuw elan en inspirerende nieuwe vormen van kerk zijn (bv. met 100 pioniersplekken), een spanningsveld dat de synode en de dienstenorganisatie bewust hebben opgezocht voor deze beleidsperiode. In dit spanningsveld komen vragen op die raken aan de kerkordelijk vastgelegde structuur van onze kerk: welke vormen en regels belemmeren ons om inspirerend kerk te zijn? En hebben we binnenkort de menskracht nog wel om te kunnen voldoen aan de huidige hoge organisatiegraad van de kerk met al haar vergaderingen en colleges? Wat kunnen we missen? Zijn er geen simpeler vormen te bedenken? Wat kunnen we leren van nieuwe vormen van gemeente-zijn die zich bij pioniersplekken en processen van kerkplanting ontwikkelen? Dit spanningsveld is ook zichtbaar op het financiële terrein: enerzijds lopen de inkomsten uit quotum en vrijwillige geldweving terug, anderzijds wordt niettemin ruimte vrij gemaakt voor nieuw beleid. De kleine synode zou zich in de loop van de beleidsperiode de vraag kunnen stellen hoe deze beleidskeuzen uitpakken. Ook de bemoeienis van de kleine synode met aspecten betreffende de predikant en kerkelijk werkers verschaft haar veel achtergrondinformatie over hoe het werk en het functioneren van predikant zich in de praktijk ontwikkelen. De taken van de kleine synode zijn hier vooral gericht op momenten rond de instroom (geschiktheidsonderzoek, toelating tot het ambt, beroepbaarstelling, verlenging van bevoegdheden, terugkeer naar het ambt) of de uitstroom van predikanten (ontneming van bevoegdheden). Ook bij de kerkelijk werkers (en studenten) gaat het om verlening van bevoegdheden (preekconsent) in bepaalde situaties van gemeenten. Uit de verslagen van de colleges en commissies die in dit werk betrokken zijn en uit de ervaringen van het moderamen zelf, zijn trends en thema s te distilleren die zich lenen voor bespreking. Hoe ontwikkelt zich het aanbod van studenten theologie die predikant willen worden? Welke ervaringen doen de geschiktheids- en colloquiumcommissie op? Hoe ziet de
Pagina 5 van 5 aankomende predikant het werk in de kerk? Moet het beleid ten aanzien van terugkeer naar het ambt worden aangescherpt of juist verruimd? Het feit dat sinds 2013 de kleine synode bevoegd is om generale regelingen vast te stellen die te maken hebben met de rechtspositie van predikanten en kerkelijk werkers houdt in dat zij zich ook kan bezighouden met alle beleidsaspecten van personeelsbeleid. Een derde aandachtsveld waar de kleine synode rechtstreeks verantwoordelijkheid draag betreft de schaalgrootte van de bovenplaatselijke werk van de kerk. De kleine synode is bevoegd tot de indeling van de kerk in classes en regio s. In de krimp komt steeds meer de vraag naar voren hoe lang we de huidige schaalgrootte van werken (met 74 classes en 9 regio s) nog kunnen volhouden? Hoe werkt het besluit van de generale synode van enkele jaren geleden om geen druk uit te oefenen op een classicale herindeling uit? En wat doet de kleine synode met haar nieuwe bevoegdheid om regionale colleges samen te voegen? Is de kwaliteit van het toezien en de kerkelijke rechtspraak op dit moment met voldoende gewaarborgd. Zijn er redenen om actie te ondernemen of wacht zij de verzoeken vanuit het grondvlak af? Ook de periodieke verslagen van de generale colleges voor kerkelijke rechtspraak, die in de praktijk op moderamenniveau worden afgehandeld, bevatten veel stof tot beleidsreflectie. Opvallend is bijvoorbeeld de juridisering in de conflicten rond predikanten of over het afstoten van kerkgebouwen (die ook het gevolg zijn van de krimp). Het komt steeds vaker voor dat partijen een advocaat inschakelen die vervolgens met creatieve voorstellen of eisen komen die de grenzen van de kerkelijke regelgeving opzoeken of overschrijden. Colleges gaan onder deze toenemende druk gebukt. Hoe dient de landelijke kerk om te gaan met deze ontwikkeling? Is de interne kerkelijke rechtspraak wel tegen deze druk bestand? Wat hebben de colleges nodig om hiermee goed om te gaan? En hoe kunnen we in de toepassing van de kerkordelijke regelgeving op deze ontwikkeling verantwoord inspelen? Incidenteel komen ook andere rapporten op de tafel van de kleine synode. In het voorgaande is reeds het rapport van de regionale colleges voor de behandeling van beheerszaken genoemd. Daarin wordt de fundamentele vraag gesteld naar de haalbaarheid van een verbintenis van de predikant aan een gemeente voor onbepaalde tijd. In het verlengde van de taak van de kleine synode om de jaarstukken van de kerk vast te stellen, zou de kleine synode op basis van een meer cijfermatig onderbouwd rapport van deze colleges zich kunnen bezinnen op de financiële prognose voor de kerk in haar geheel. Met welke financiële ontwikkeling moet de kerk in de toekomst rekening houden? Welke gevolgen heeft dat voor de plaatselijke gemeente, ten aanzien haar predikantsbezetting, personeelsbeleid en gebouwenbeleid? En welke consequenties moet de landelijke kerk trekken uit die financiële prognose voor haar eigen functioneren en organisatie? Lieuwe Giethoorn / 15 maart 2014