Leven met een trauma

Leven met een trauma

Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij CAP Den Haag, centrum voor arbeid en psyche Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij het programma angststoornissen van PsyQ psycho-medische programma s te Den Haag Jenny Swart, fondsredacteur, uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum

Leven met een trauma Arnold van Emmerik en Ed Berretty Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007

Bohn Stafleu van Loghum, 2007 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 4955 5 NUR 770 Ontwerp omslag: PH&D, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Distributeur in België: Standaard Uitgeverij/Manteau Postbus 246 Mechelsesteenweg 203 3990 GA Houten 2018 Antwerpen www.bsl.nl www.standaarduitgeverij.be 4

Voorwoord Dit deel in de reeks Van A tot ggz gaat over problemen bij de verwerking van een trauma. Wat gebeurt er met je nadat je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt? Ieder van ons kan als slachtoffer of als getuige in een levensbedreigende situatie terechtkomen: in het verkeer, door menselijk geweld of door een natuurramp. De een lukt het beter dan de ander om daarna de draad weer op te pakken. Sommige mensen slagen daar onvoldoende in en krijgen bepaalde klachten, zoals nachtmerries of andere herbelevingen van het trauma. Ze vermijden krampachtig alles wat hen aan het trauma doet terugdenken en hun gevoelens raken afgevlakt. Tegelijkertijd staan ze voortdurend op scherp, en zijn ze lichamelijk erg gespannen. We noemen dit een posttraumatische stress-stoornis, kortweg een PTSS. Bijna 8% van alle mensen krijgt hier ooit last van. In dit boek zetten we op een rij wat bekend is over het ontstaan en de behandeling van een PTSS. De tekst is ingedeeld volgens de vertrouwde formule van de serie Van A tot ggz : je leest achtereenvolgens wat een PTSS precies is, waardoor een PTSS wordt veroorzaakt, hoe een PTSS zich ontwikkelt, wat de directe omgeving ervan merkt, hoe de behandeling er uitziet en wat je na behandeling kunt verwachten. 5

We hebben de theorie vertaald in twee praktijkgevallen: Jan-Henk en Chantal. De hoofdpersonen zijn beiden 25 jaar oud en werken bij hetzelfde bedrijf. Jan-Henk komt uitgebreid aan bod. Hij werd kortgeleden, als volwassene, het slachtoffer van een inbraak met geweld. Chantal heeft ongeveer dezelfde klachten als Jan-Henk, maar de oorzaak van haar PTSS ligt in het verleden. Ze is als kind thuis langdurig het slachtoffer geweest van verwaarlozing, handtastelijkheden en bedreigingen. Chantal is er slechter aan toe dan Jan-Henk: haar persoonlijke ontwikkeling is van jongs af aan al verstoord. Naast de trauma s van Jan-Henk en Chantal komen ook bekende trauma s aan bod: de ervaringen van de Nederlandse Dutchbatsoldaten in Srebrenica en van een van de slachtoffers van Marc Dutroux, Sabine Dardenne. Hun ervaringen zijn uitgebreid beschreven in de media. Ook hebben zij hun ervaringen jaren later zelf in boeken beschreven. Van dit laatste maken we dankbaar gebruik om een aantal punten te illustreren. Chantal en Sabine Dardenne waren nog een kind toen zij hun trauma s meemaakten, maar de meeste informatie in dit boek is afkomstig uit onderzoek bij volwassenen. Over een PTSS bij kinderen is minder bekend. We bedanken de uitgever en de redactie van Van A tot ggz dat we dit deel in de reeks mochten schrijven. In eerdere delen is al aandacht besteed aan andere (angst)stoornissen en aan mensen met angst vanwege een persoonlijkheidsstoornis. In deze rij ontbreekt de PTSS nu niet langer. We bedanken alle patiënten die we hebben mogen proberen te helpen. Hoe vaak hebben zij ons niet verrast met hun openheid en veerkracht na de schokkende gebeurtenissen die zij meemaakten. Met bescheiden hulp van onze kant hebben we de meesten weer de draad zien oppakken. 6

Dank ook aan Tim: de afbeelding op de voorkant was zijn idee. Tips of ideeën voor dit boek? Laat het de uitgever weten. Bij een herdruk maken we daar graag gebruik van. Arnold van Emmerik en Ed Berretty Amsterdam/Dordrecht, september 2006 7

Inhoud Voorwoord 5 1 Wat is er met me aan de hand? 13 Typerend beeld van de kwaal na één trauma 13 De diagnose posttraumatische stress-stoornis (PTSS) 16 Typerend beeld van de kwaal na meerdere trauma s 19 PTSS na één of na meerdere trauma s: overeenkomsten en verschillen 22 Soorten traumatische gebeurtenissen 23 Het stellen van de diagnose PTSS 26 Andere mogelijke gevolgen van een trauma 28 Samenvatting 32 2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 33 Psychologische theorieën over PTSS 33 Het cognitieve model : gevaar dreigt overal! 33 Tegelijk bewust en onbewust verwerken 36 De PTSS als netwerk van prikkel, reactie en betekenis 37 Overeenkomsten en verschillen tussen de psychologische theorieën 40 Samenvatting 41 9

3 Wat staat me te wachten? 43 Onbehandeld 43 Wie loopt het meeste risico op een PTSS? 47 Het SSKK-model 47 Het SSKK-model en de PTSS 49 Behandeld 53 Opvang na een traumatische gebeurtenis 57 Samenvatting 60 4 Wat betekent een PTSS voor mij en mijn omgeving? 63 Wat is de invloed van een PTSS op je dagelijks leven? 64 Hoe kijken naaste familieleden en vrienden tegen iemand met een PTSS aan? 70 Samenvatting 77 5 Welke behandelingen zijn er? 79 Cognitieve gedragstherapie 79 Imaginaire exposure 80 Exposure in vivo 84 Cognitieve therapie 87 Eye movement desensitization and reprocessing 94 Schrijftherapie 95 Medicatie 100 Samenvatting 101 6 Hoe gaat het verder? 103 Onbehandeld 104 Behandeld 106 (Gedeeltelijke) terugkeer van de klachten 108 Samenvatting 113 10

7 Adressen en literatuur 115 Voor hulpverlening aan slachtoffers van een trauma 115 Voor informatie over (de behandeling van) een PTSS 118 Literatuur 119 8 Verklarende woordenlijst 123 Over de auteurs 131 Raad van advies 133 Reeds verschenen titels 135 11