Emissie-Inventaris & Klimaatactieplan Zet uw strategie om in actie! www.eumayors.eu 1
First published in English as Baseline Emission Inventory & Sustainable Energy Action Plan by the Covenant of Mayors office on behalf of Directorate-General for Energy of the European Commission. The responsibility for the Dutch translation lies entirely with Bond Beter Leefmilieu. The translation of this publication is financed in the framework of the come2com project supported by the European Commission under the IEE programme. Uitgegeven door het Covenant of Mayors Offce. Het Covenant of Mayors Offcewordt beheerd door een consortium van de netwerken van lokale en regionale overheden, geleid door ENERGIE-CITES, bestaande uit CEMR, CLIMATE ALLIANCE, EUROCITIES, FEDARENE en PRACSIS. Grafisch ontwerp: Diane Morel / www.dianemorel.com Foto s op de voorpagina en de achterpagina: Shutterstock Gedrukt door Oprinta, Brussel. 2
INHOUD Het Covenant of Mayors - een sterk politiek initiatief leider in de strijd tegen klimaatverandering Stap voor stap naar -20% CO 2 tegen 2020 1. StARTEN 2. Maak een Emissie-inventaris op 3. Ontwikkel en implementeer een Klimaatactieplan 4. Toezien op de vooruitgang Hoe kan u steun verkrijgen voor uw acties? 1. Helpdesk van Het covenant 2. Ondersteunend materiaal voor het Covenant 3. Deel uw ervaringen 4 6 6 8 10 12 14 14 14 14 3
Het Covenant of Mayors, een sterk politiek initiatief gaat je voor in de strijd tegen klimaatverandering Wat is het Covenant of Mayors en welke engagementen moeten de ondertekenaars waarmaken? Het Covenant of Mayors is het eerste initiatief van de Europese Commissie dat zich rechtstreeks richt naar lokale overheden en hun burgers om de leiding te nemen in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Alle ondertekenaars van het Covenant of Mayors engageren zich vrijwillig en unilateraal om hoger te mikken dan de doelstellingen van de EU inzake de vermindering van CO 2 -uitstoot. Om dit doel te bereiken, gaan lokale besturen over tot: De opmaak van een emissie-inventaris, Het indienen van een klimaatactieplan, goedgekeurd door hun gemeenteraad binnen het jaar dat volgt op hun officiële ondertekening van het Covenant of Mayors, en waarin concrete maatregelen vervat zijn die leiden tot minimaal 20% vermindering van CO 2 -uitstoot tegen 2020, Het regelmatig publiceren elke twee jaar na het indienen van hun Klimaatactieplan van implementatierapporten goedgekeurd door de gemeenteraad, waarin de stand van zaken van hun belangrijkste maatregelen en de tussentijdse resultaten vervat zijn. Shutterstock 4
STAP 1: Ondertekenen van het Covenant of Mayors Structuren opstellen binnen de gemeente Emissie-inventaris & ontwikkelen van een klimaat-actieplan met belanghebbenden en burgers. Waarom tekenen burgemeesters het Covenant? FRANKFURT (DUITSLAND) "Wij hebben het Covenant of Mayors ondertekend om mensen te ontmoeten die dezelfde ambitie hebben, om motivatie te vinden, om van elkaar te leren..." HEERLEN (NEDERLAND) "Onze gemeente vervoegde het Covenant of Mayors om een duidelijke visie en duidelijke doelstellingen voor de toekomst te hebben." STAP 2: Indienen van uw Klimaatactieplan Implementatie van het Klimaatactieplan Toezicht en rapportering STAP 3: Regelmatig indienen van implementatierapporten -20% CO 2 tegen 2020 5
Stap voor stap naar -20% CO 2 tegen 2020 Wat is het proces dat de ondertekenaars van het Convenant moeten doorlopen om hun engagement waar te maken? 1. STARTEN Krijg een duidelijke visie op uw langetermijntrategie Bepaal een langetermijnstrategie tot 2020 (of daarna) Zorg voor duidelijke doelstellingen en een strategie om ze te verwezenlijken. Het waarmaken van het sterke politieke engagement in het Covenant vereist een goede coördinatie van. De belangrijkste tendensen en de grootste uitdagingen wat betreft vermindering van CO2-uitstoot zullen moeten geïdentificeerd worden en vertaald in oplossingen op korte en lange termijn. Een duurzaam energiebeleid verwerken in alle sleutelactiviteiten van het lokaal beleid is een goede stap vooruit. Zet een structuur op binnen de gemeente en wijs duidelijke verantwoordelijkheden toe Alle ondertekenaars van het Covenant zouden hun interne administratieve structuren moeten aanpassen en optimaliseren. Ze zouden specifieke departementen (niet enkel de milieudienst) met gepaste competenties moeten toewijzen alsook voldoende financiële middelen en mensen om het engagement van het Covenant of Mayors te verwezenlijken. Stel een totaal CO 2 -verminderingsdoel Alle ondertekenaars van het Covenant moeten hun doelstelling voor totale CO 2 -vermindering vastleggen, d.i. het percentage waarmee de uitstoot verminderd zal worden ten opzichte van een referentiejaar. De doelstelling voor de vermindering van CO 2 moet minstens -20% bedragen tegen 2020, zoals vereist door het Covenant. In principe wordt deze vermindering uitgedrukt als een «absolute» waarde. Lokale besturen met een groeiende bevolking mogen hun doelstelling echter «per capita» vastleggen. Paul O Driscoll 6
Betrek belanghebbenden en burgers in uw lokaal energiebeleid De ondertekenaars van het Covenant gaan akkoord om hun burgers te mobiliseren en sterke partnerschappen op te stellen met de relevante belanghebbenden (energieagentschappen, diensten, lokale bedrijven, verenigingen, enz.) die betrokken zullen zijn bij de voorbereiding en de verwezenlijking van het hele proces. Belanghebbenden betrekken In München (DUITSLAND) «Het betrekken van belanghebbenden en burgers wordt verzekerd door talrijke en regelmatige evenementen zoals jaarlijkse zonnedagen, dagen van energiebesparing en publieke overlegvergaderingen. Tevens zal een online overlegpanel opgesteld worden om begeleiding aan de burgers te voorzien. Dit systeem maakt het mogelijk alle sleutelfiguren te betrekken en zodoende een efficiënte uitwisseling en samenwerking te bereiken om concrete projecten van CO 2 -vermindering te ontwikkelen en te verwezenlijken.» HEERLEN (NEDERLAND) «De gemeente wil haar doelstellingen verwezenlijken met steun van lokale belanghebbenden (burgers, organisaties en bedrijven). Om te slagen is Heerlen momenteel bezig met het implementeren van een klimaatambassade met de belangrijkste belanghebbenden. De klimaatambassade zal de leden van de gemeenteraad adviseren over de vooruitgang en hen helpen om beter te communiceren met de burgers.» Maak een schatting van financiële hulpbronnen en wijs ze toe Alle ondertekenaars van het Covenant zouden financiële hulpbronnen moeten vastleggen voor de ontwikkeling en de verwezenlijking van hun strategie op lange termijn, zoals nodig voor het te voeren beleid, het overeenkomstige tijdsbestek en de mogelijke externe financiële bronnen (bv. Europese, nationale kapitalisatiestelsels, ESCOs, publiek-private samenwerking enz.). ELENA, een mogelijke financiële hulp voor ondertekenaars... European Local Energy Assistance (ELENA) is een voorziening voor technische bijstand in het leven geroepen door de Europese Commissie in samenwerking met de Europese Investeringsbank (EIB). De opzet ervan is financiering te voorzien voor lokale overheden voor het ontwikkelen van winstgevende investeringsprojecten of programma s in de context van duurzame energie. Een ander doel is het verzekeren van de mogelijkheid tot verdere financiering van de EIB. FINANCIERING In de PROVINCIE VAN BARCELONA (SPANJE) zijn de Europese Investeringsbank (EIB) en een aantal andere lokale banken een belangrijke financieringsbron. Het provinciebestuur van Barcelona heeft een grootschalige financieringsovereenkomst bereikt met de EIB, die toegepast zal worden in gemeentes van verschillende grootte. Omdat de gemeentes over beperkte economische hulpmiddelen beschikken, zijn ze in sterke mate afhankelijk van beurzen en subsidies van verschillende overheidsniveaus (provinciale, regionale, nationale en Europese niveaus). 7
2. STEL EEN EMISSIE-INVENTARIS op De emissie-inventaris brengt de CO 2 -uitstoot (of het CO 2 -equivalent) in kaart ten gevolge van het energieverbruik binnen de geografische regio (territorium) van de ondertekenaar van het Verbond. Hij identificeert de voornaamste bronnen van CO 2 -uitstoot en hun respectievelijke potentieel voor vermindering. Alle ondertekenaars van het Verbond kunnen hun eigen berekeningsmethoden kiezen om hun uitstoot te kwantificeren. Ze moeten er zich echter van vergewissen dat de gerapporteerde inventaris strookt met de algemene principes die wat later in deze tekst gedefinieerd worden. Specificeer uw referentiejaar Het aanbevolen referentiejaar voor de inventaris is 1990. Als de lokale overheid geen gegevens heeft om een inventaris samen te stellen van 1990, zou zij het jaar moeten kiezen dat het dichtst ligt bij 1990 waarvoor de meest volledige en betrouwbare gegevens verzameld kunnen worden. Definieer uw bereik GEGEVENSVERZAMELING PROVINCIE BARCELONA (SPANJE) «Als officiële Supporting Structure verzamelen wij de relevante gegevens voor energie en CO 2 van steden en districten, de regionale overheid en private bedrijven zoals bedrijven voor de voorziening van onder andere elektriciteit, gas en water.» De inventaris moet gebaseerd zijn op finale gegevens van energiegebruik, d.w.z. de hoeveelheid elektriciteit, verwarming/afkoeling, fossiele brandstoffen en hernieuwbare energie geconsumeerd door de finale eindgebruikers. Lokale energieproductie moet ook in de inventaris ondergebracht worden als het Klimaatactieplan handelingen voorstelt die daaraan gerelateerd zijn. Identificeer de categorieën van uitstoot De aanbevolen categorieën voor de emissie-inventaris zijn: transport, gebouwen, uitrusting/faciliteiten en industrieën. Het staat ondertekenaars echter vrij om bijkomende categorieën in hun inventaris te definiëren - indien hun actieplan maatregelen bevat om CO 2 -uitstoot in deze sectoren te verminderen. Province of Barcelona 8
Definieer uw berekeningsmethode van de uitstoot Bij het opstellen van de emissie-inventaris op lokaal niveau, kan gebruik gemaakt worden van twee verschillende aanpakken, namelijk: De aanpak gebaseerd op de principes van het IPCC 1, die al de CO 2 -uitstoot omvat ten gevolge van finaal energieverbruik binnen een geografisch gebied (territorium) van de ondertekenaars. De aanpak van de Levenscyclusanalyse (LCA), rekening houdend met de totale levenscyclus van de energiedrager. Bijgevolg houdt deze elke uitstoot van de energieketen in, ook als deze buiten het territorium plaatsvindt (zoals verlies bij transport, uitstoot van raffinaderijen of verliezen bij het omzetten van energie). Pas goede emissiefactoren toe om uw CO 2 -uitstoot te kwantificeren De CO 2 -uitstoot moet voor elke energiebron berekend worden door het verbruik van energie te vermenigvuldigen met de overeenkomstige emissiefactoren. Er zijn verscheidene factoren voor uitstoot, afhankelijk van de energiebronnen en de gekozen aanpak: Het IPCC voorziet standaard emissiefactoren, beschikbaar in de IPCC Richtlijnen 2 van 2006. Deze zouden kunnen vervangen worden door specifieke emissiefactoren per land. De ondertekenaars van het Covenant kunnen ook hun eigen emissiefactoren ontwikkelen gebaseerd op de gedetailleerde eigenschappen van de brandstoffen die gebruikt worden in hun territorium. Voor de «LCA-aanpak»: de emissiefactoren zijn beschikbaar bij verschillende bronnen, zoals de ELCD gegevensbank, Ecoinvent- CH, GEMIS Software enz. Uitstoot berekenen Source: Wikimedia Commons In MÜNCHEN (DUITSLAND), worden bijna alle inwoners bevoorraad door lokale voorzieningen, hetgeen betekent dat alle relevante gegevens over energieverbruik beschikbaar zijn. De gegevens worden bij benadering berekend door de wetenschappelijk ontwikkelde CO 2 -emissiefactoren gebaseerd op de GEMIS software. Daarnaast past de stad München de Eco2Region software toe, ook om compatibiliteit met andere regionale besturen te bekomen. 1 Intergovernmental Panel on Climate Change 2 Standaard emissiefactoren zijn beschikbaar in Volume 2, Hoofdstuk 2, Tabel 2.2 (zie pagina 16). 9
3. Ontwikkel en verwezenlijk een KLIMAATACTIEPLAN Het Klimaatactieplan is een operationeel document dat een strategisch raamwerk definieert voor de doelstellingen van 2020. Het gebruikt de resultaten van de emissie-inventaris om die plaatsen te identificeren waar best actie ondernomen moet worden en waar de meeste kansen liggen om de CO 2 -uitstoot te verminderen. Het definieert concrete maatregelen samen met tijdsbestekken en verantwoordelijkheden die de strategie op lange termijn vertalen in concrete acties. Identificeer uw bereik Het Covenant of Mayors heeft betrekking tot actie op lokaal niveau binnen de bevoegdheid van een lokale overheid. Ondertekenaars ondernemen dus actie in verschillende van hun mogelijke rollen: Consument en rolmodel: Elke lokale overheid is verantwoordelijk voor haar eigen energieverbruik. Tezelfdertijd spelen zij een voorbeeldrol door burgers en andere belanghebbenden aan te sporen om efficiënter gebruik te maken van energie. Planner, ontwikkelaar en regelgever: Elke lokale overheid is gewoonlijk verantwoordelijk voor het planningsbeleid voor bouwen, mobiliteit en ruimtelijke ordening. Zij hebben de mogelijkheid om het energierendement van nieuwe faciliteiten te optimaliseren en om strategieën voor het vermijden van verkeer in plannen voor ontwikkeling te integreren. Zij bepalen het rendement van mobiliteits- en energiebeslissingen door wettelijke en regulerende instrumenten. Producent en toeleverancier: lokale overheden kunnen ook dienst doen als verschaffer van lokale voorzieningen of diensten - lokale energieproductie bevorderend en gebruik makend van hernieuwbare energiebronnen (bv. Warmte-krachtkoppeling, stadsverwarming enz.) Adviseur en motiverende kracht: Activiteiten die het bewustzijn verhogen zijn belangrijk om de hele gemeenschap in te zetten voor een duurzaam energiebeleid. Lokale besturen kunnen als adviseur en opvoeder optreden voor burgers en andere belanghebbenden (bv. architecten, planners of ambachtsmannen). Definieer uw kernacties Aangezien het engagement van het Convenant het hele geografische gebied van de lokale overheid beslaat, zou het Klimaatactieplan acties moeten bevatten voor zowel de publieke als de private sector. Het staat ondertekenaars van het Convenant vrij om hun kernacties te kiezen. In principe wordt van de Klimaatactieplannen verwacht dat ze sectoren omvatten die in de inventaris in rekening genomen worden: Gebouwen (inclusief nieuwbouw en belangrijke renovaties), Gemeentelijke infrastructuur (bv. stadsverwarming en publieke verlichting), Stedelijke mobiliteit (bv. gemeentelijke vloot, publiek en privaat transport), Industrie en ondernemingen. 10
Klimaatactieplannen moeten ook domeinen omvatten waar het lokale bestuur een specifieke rol speelt, zoals: Planning van het landgebruik Aankoop van producten en diensten (consument en rolmodel), Werken met burgers en belanghebbenden (adviseur en motiverende kracht) Selecteer maatregelen en stel prioriteiten op Ontwikkel een actieplan met concrete maatregelen en realistische doelstellingen. Stel prioriteiten - uitgaande van de inventaris en eerdere acties - en selecteer nieuwe maatregelen. Het Klimaatactieplan kan voortbouwen op bestaande plannen of een bestaand beleid voor klimaat en energie. HELSINKI (FINLAND) Het Klimaatactieplan van Helsinki is gebaseerd op het bestaande actieplan voor energie-efficiëntie en op de regionale klimaatstrategie, die deels gecombineerd, verbeterd en uitgebreid zullen worden tot een Actieplan voor Duurzame Energie. De prioriteiten houden een vermindering van CO 2 -uitstoot in van gebouwen door middel van lage-energie bouwcodes die van toepassing zijn op zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Ook andere maatregelen zoals het op kleine schaal opwekken van hernieuwbare energie zullen worden verwezenlijkt. PROVINCIE BARCELONA (SPANJE) «Onze prioritaire actiedomeinen zijn fotovoltaïsche zonnepanelen en energie-efficiëntie in publieke gebouwen, maar we zijn van mening dat we moeten trachten verder te gaan en oplossingen zoeken zoals stadsverwarming of het gebruik van biomassa, hetgeen voornamelijk in landelijke gebieden een groot potentieel heeft. We zullen ook maatregelen nemen op lange termijn om het privé-gebruik van auto s te verminderen en het gebruik van publiek transport aan te moedigen. Ook het probleem van stedelijke uitdeining zal aangepakt worden en de voorkeur zal gaan naar een meer duurzame urbanisatie.» Source: Wikimedia Commons Specificeer uw implementatieproces Het Klimaatactieplan specifieert begeleiding voor de implementatie van elke maatregel, zoals een tijdsbestek voor implementatie, toegewezen verantwoordelijkheden en verwachte kosten. 11
4. Volg maatregelen op Door de vooruitgang in het oog te houden kan de lokale overheid de efficiëntie van haar klimaatactieplan meten. Na een klimaatactieplan te hebben ingediend, moeten de ondertekenaars van het Convenant om de twee jaar een implementatierapport indienen. Dit rapport toont de behaalde resultaten in een oogopslag, zowel wat betreft de geïmplementeerde maatregelen als de vermindering in CO 2 -uitstoot. Beoordeel en controleer regelmatig de vooruitgang Resultaten controleren en evalueren is belangrijk voor het opvolgen van de prestaties en voor het ontwikkelen van toekomstige acties en maatregelen. Lokale overheden zouden de emissie-reducties van de geïmplementeerde maatregelen moeten vaststellen om voortdurend hun klimaatactieplan te ontwikkelen en te verbeteren. 12 Shutterstock
HELSINKI (FINLAND) «Jaarlijkse energie-audits van de bestaande gebouwen staan ons toe nieuwe voorstellen op te stellen voor acties voor energie-efficiëntie. Daarenboven worden doorlopend nieuwe intelligente technologieën geïmplementeerd en ontwikkeld voor het nazicht van het energieverbruik en het controleren van de energie-efficiëntie van de gebouwen.» MÜNCHEN (DUITSLAND) «Gegevens over energie en CO 2 -uitstoot voor gemeentelijke gebouwen en faciliteiten worden regelmatig verzameld en gepubliceerd als jaarlijkse energierapporten. Samengevoegde gegevens over energieverbruik in private huishoudens worden door het nutsbedrijf bezorgd. De analyse en evaluatie van de gegevens gebeurt door de gemeentelijke departementen.» 13
Hoe steun verkrijgen voor uw acties? Welk materiaal en welke diensten stelt het Covenant of Mayors Office (COMO) ter beschikking om ondertekenaars bij te staan in hun implementatieproces? 1. De leden van de helpdesk antwoorden op uw vragen Het Covenant of Mayors Office is verantwoordelijk voor de helpdesk die alle ondertekenaars voorziet van informatie over en begeleiding voor de voorbereiding en de implementatie van hun emissie-inventaris en hun klimaatactieplan. Om individueel advies en een vlotte opvolging van de geïmplementeerde acties te verzekeren stelt de helpdesk voor elk lokaal bestuur bij aansluiting een ervaren persoonlijke contactpersoon aan. Dit toegewijd team van professionals werkt tevens samen met: Tientallen Supporting Structures, dit zijn subnationale administraties, publieke organen en verenigingen van lokale overheden, om ondertekenaars van antwoord te dienen bij specifieke of aan de natie gerelateerde vragen. Het Joint Research Center, om bijstand te geven voor meer gedetailleerde, technische vragen met betrekking tot de ontwikkeling en de implementatie van de emissie-inventaris en het klimaatactieplan 2. Dankzij ondersteunend materiaal krijgt u nog meer bijstand De Helpdesk heeft verscheidene technische en methodologische hulpmaterialen ontwikkeld om ondertekenaars te begeleiden (deze kunnen gedownload worden op www.eumayors.eu). Richtlijnen voor de emissie-inventaris en het klimaatactieplan: dit ondersteunend pakket, gebaseerd op de praktische ervaringen van steden en ontwikkeld in nauwe samenwerking met het Joint Research Centre, helpt ondertekenaars van het Convenant om zowel hun emissie-inventaris als hun klimaatactieplan beter op te maken, te implementeren en erover te rapporteren. De richtlijnen voorzien de ondertekenaars van de belangrijkste principes en een duidelijke aanpak om hen door het implementatie- en rapporteringsproces te leiden. Een lijst van veelgestelde vragen is ter beschikking op www. eumayors.eu. Deze lijst, die regelmatig aangevuld wordt, is gebaseerd op de meest geregistreerde vragen met betrekking tot het Covenant of Mayors en haar vereisten. 14
Het webgebaseerde klimaatactieplan-sjabloon: het klimaatactieplan-sjabloon is een internet-tool die de ondertekenaars zelfstandig kunnen invullen (via een gedeelte van de website waarvan de toegang beperkt is tot ondertekenaars) op het moment dat ze hun Klimaatactieplan indienen. Het voorziet in een aangeraden structuur om de visie op lange termijn te specificeren, de voornaamste resultaten van hun emissie-enventaris te rapporteren en sleutelelementen van hun klimaatactieplan samen te vatten. Het is vergezeld van duidelijke aanwijzingen voor het invullen ervan en biedt ook praktische begeleiding en duidelijke suggesties voor het ontwikkelen en implementeren van een emissie-inventaris en een klimaatactieplan. 3 Deel uw ervaring met andere ondertekenaars tijdens evenementen georganiseerd door het Covenant of Mayors Office Het Covenant of Mayors Office organiseert regelmatig thematische workshops en andere evenementen voor lokale overheden. Deze evenementen zullen ondertekenaars bijstaan in het vertalen van hun strategie in concrete acties. Alle evenementen die op het programma staan zijn terug te vinden op de website van het Covenant of Mayors (in het onderdeel «Events»)! COVENANT OF MAYORS WEBSITE: www.eumayors.eu CONTACTEER DE HELPDESK: Algemene inlichtingen: info@eumayors.eu Inlichtingen m.b.t. de emissie-inventaris en het klimaatactieplan: technical.info@eumayors.eu Nathalie Nizette 15
16 Commited to local sustainable energy www.eumayors.eu