LEIDRAAD OPLEIDING VOORZITTERS STEMBUREAU.

LEIDRAAD OPLEIDING VOORZITTERS STEMBUREAU. Gebruik de demo-diskettes voor uw opleiding. INHOUDSOPGAVE. 1. Inleiding. 1.1. Verdeling naar voorzitters toe. Praktische handleiding voorzitter stembureau -verkiezingen van 7 juni 2009. Technische richtlijnen voor de voorzitters van de geautomatiseerde stembureaus. Checklist technische richtlijnen systeem DIGIVOTE geautomatiseerde stembureaus. Checklist technische incidenten systeem DIGIVOTE geautomatiseerde stembureaus. 1.2. Wat vindt U in het stembureau - eigen aan het elektronisch stemmen. PC s : voorzitters-pc (URN) + stemmachines (MAV) ; deze zijn opgesteld + uitgetest. Diskettes (Master en Backup) + paswoord : u ter beschikking gesteld in verzegelde omslagen. Magneetkaarten (dienen zoals vroeger de stembiljetten, geteld te worden) Een zwarte verzegelstrip (met het logo van de FOD Binnenlandse Zaken) om de stembus te verzegelen. Oproepnummers Wincor Nixdorf. 1.3. Taken gemeentelijke verantwoordelijken. Bijstand : diagnose + oproep Wincor Nixdorf Reserve materieel (o.a. verzegelstrips) 1.4. College van Experten. Dit College heeft als taak de correcte werking van de elektronische stemming op te volgen. Daartoe zijn ze gemachtigd om ALLE werkzaamheden op te volgen. Met dit gegeven is het hun toegestaan op de verkiezingsdag de stembureaus te betreden, geïnitialiseerde magneetkaarten op te eisen, zelf referentiestemmen uit te voeren en deze mee te nemen voor later onderzoek. Zij mogen eveneens kopijen maken van de Master en de Backup-diskettes op hun laptop. Uw paswoord wordt echter niet meegedeeld! Dit College kan eveneens nagaan of de steden / gemeenten een adequate opleiding verzorgen aan de voorzitters van het stembureau. Het is dus niet uitgesloten dat zij zullen aanwezig zijn bij deze opleiding. Het College staat er zelfs op en het is aangewezen om meer dan één lid van hetzelfde stembureau (vb de secretaris) uit te nodigen op de opleiding. Ten behoeve van de identificatie van de leden van het College wordt er een fotolijst verspreid in elke stembureau. Zij zijn eveneens in het bezit gesteld van een badge en een doorgangsbewijs (identificatie voertuig). De deskundige kan zijn opmerkingen formuleren op de daartoe voorziene bijlage 3 van het proces-verbaal. Vermeld de naam van de deskundige en het uur van zijn bezoek in uw proces-verbaal. Het aantal meegenomen kaarten wordt eveneens vermeld in bijlage 3 van het PV (teller - 1 / 7 -

A4, zie verder rubriek PV). 1.5. Scenario verkiezingsdag Samenstellen bureau + eedaflegging. Controle stembus + verzegeling. Opstarten PC s : - voorzittersmachine : Master diskette - stemmachines : master (of backup) diskette + paswoordkaart (aangemaakt op voorzittersmachine tijdens opstart) Uitvoeren referentiestemmen (zie verder). Openen stembureau. Indien technische incidenten : - bekijk uw document checklist technische incidenten ; - oproepen gemeentelijke verantwoordelijke (die contact neemt met technische assistentie = Wincor Nixdorf). Afsluitprocedure stembureau (inclusief visualiseren referentiestemmen). PV (zie verder). Vertrek naar het kantonhoofdbureau. 1.6. Eerste technische taken Stembus controleren (moet leeg zijn) + verzegelen (verzegelstrip met logo FOD Binnenlandse Zaken + eventueel hangslot). Stembus aanzetten. Stembus zo plaatsen dat men overzicht heeft over de kiezers die hun magneetkaart inbrengen. 2. Werking. 2.1. Voorbereiden openen stembureau. Het U verstrekte paswoord is een veiligheidselement. Gelieve het met de nodige discretie te behandelen en het steeds bij U te houden!!! Gebruik de handleiding, de technische richtlijnen en het vouwblad dat bij uw paswoord is gevoegd als geheugensteun. Opstart voorzitters-pc. Diskette(s) niet leesbaar? Neemt contact op gemeente verantwoordelijke! Paswoordkaart wordt door het systeem aangemaakt. Opstart stemmachine(s) + deurtje van PC afsluiten! Initialiseren magneetkaarten (leg het verschil uit tussen het initialiseren van een magneetkaart voor een (Belgische) kiezer die voor alle verkiezingen mag stemmen en een (Europese) kiezer die enkel voor het Europees Parlement mag stemmen (voor deze laatste gebruikmaken van de spatiebalk). Tellers op scherm geeft indruk van de evolutie van de geïnitialiseerde kaarten en de kaarten in de stembus. U kan deze tellers overnemen in uw PV na het afsluiten van het stembureau. Afsluiten van deurtje van voorzitters-pc na opstart. Reeds initialiseren van enkele magneetkaarten om de eerste kiezers op te vangen + tbv - 2 / 7 -

de referentiestemmen. Uitvoeren van de referentiestemmen: - neem zoveel magneetkaarten als er stemmachines zijn in uw stembureau; - gebruik één kaart per stemmachine; - breng op elke stemmachine één of meerdere stemmen uit; - zodra de magneetkaart uit de lezer komt, brengt u op die magneetkaart een zelfklevend etiket aan dat het nummer van het stemhokje draagt; Dit etiket evenwel niet over de magneetstrip plakken! - noteer de uitgebrachte stemmen op een hiervoor voorzien formulier (bijlage 1 van het PV); dit formulier dient te worden ondertekend door het voltallig bureau. - noteer het aantal referentiestemmen in het PV (= teller A3, zie rubriek PV) N.B. : Wanneer een stemmachine het laat afweten, dan moeten er bij het heropstarten van de stemmachine (dezelfde machine of een vervangtoestel) in dit stemhokje, ALLE REFERENTIESTEMMEN worden gevisualiseerd. - bij het afsluiten van het stembureau moet U ALLE REFERENTIESTEMMEN op ELKE STEMMACHINE VISUALISEREN Indien er een anomalie wordt vastgesteld dient U hiervan onmiddellijk de kantonvoorzitter in kennis te stellen. Het wordt bovendien genoteerd in het PV. De referentiestemmen samen met het formulier worden bij de kantonvoorzitter afgegeven in een daarvoor voorziene verzegelde omslag. Indien een herstelling zich opdringt, geschiedt dit best via tussenkomst van de gemeentelijke verantwoordelijke (oproep technicus). De herstelling geschiedt altijd onder het waakzaam oog van de voorzitter. Indien het een herstelling aan een stembus betreft, dient deze alvorens opnieuw in werking te worden gesteld te worden verzegeld (reserve verzegelstrip te verkrijgen bij de gemeentelijke verantwoordelijke )! Bij een technische interventie voor de stemapparatuur in uw stembureau moet bijlage 4 van het proces-verbaal worden ingevuld teneinde de elektronische stemming voor de komende verkiezingen te evalueren. Stemmen bij volmacht : - indien de volmachtdrager ook moet stemmen in hetzelfde stembureau van de volmachtgever, ontvangt hij twee magneetkaarten, zoniet één. 2.2. Stemprocedure. Best het stemmen demonstreren. Geannuleerde kaarten : - kaarten die een merkteken bevatten (2 de x dan ongeldige kaart) - kaarten met een technisch mankement - geblokkeerde kaarten Begeleiding van een kiezer. Indien een kiezer ten gevolge van een lichaamsgebrek niet in staat is om zich alleen in een stemhokje te begeven of om zelf zijn stem uit te brengen (vb. blind of verlamd) mag de voorzitter van het stembureau hem toelaten zich in het stemhokje te laten vergezellen door een begeleider. De voorlegging van een attest of een geneeskundig getuigschrift is niet vereist. De naam van de kiezer en van de begeleider moet in het proces-verbaal vermeld worden. Indien een getuige of een bijzitter de noodzakelijkheid van de begeleiding betwist, moet - 3 / 7 -

het bureau uitspraak doen over deze betwisting. De naam van de bijzitter en / of getuige die de betwisting uitspreekt wordt opgenomen in het PV, evenals de reden der beslissing. Een kiezer, die moeilijkheden ondervindt bij het uitbrengen van een stem op een geautomatiseerd stemsysteem, kan zich laten bijstaan door de voorzitter van het bureau of door een door hem daartoe aangewezen bijzitter, met uitsluiting van getuigen of elke andere persoon. In elk gebouw waar één of meerdere stembureaus zijn ondergebracht, moet tenminste één speciaal stemhokje per vijf stembureaus ten behoeve van mindervalide kiezers voorzien zijn. De kiezer die van het speciaal stemhokje gebruik wil maken, richt zijn verzoek aan de voorzitter van het stembureau, die een bijzitter of een getuige aanwijst om hem tot aan het stemhokje te begeleiden. De kiezer wordt geschrapt van de aanstippingslijst van het bureau dat hij verlaat en wordt opgenomen op de aanstippingslijst waar hij uiteindelijk gaat stemmen. Kiezer kan na het uitbrengen van zijn stem en de recuperatie van zijn magneetkaart, deze opnieuw inbrengen in de stemmachine om zijn stem te visualiseren. De kiezer heeft hierbij de keuze om dit te doen op eender welke stemmachine in het stembureau. De stem zelf kan echter niet meer worden gewijzigd. Na het verlaten van het stemhokje toont de kiezer zijn magneetkaart aan de voorzitter. Deze controleert de magneetkaart op de aanwezigheid van een merkteken. Indien een merkteken aanwezig is, wordt deze kaart bij de geannuleerde kaarten gevoegd en krijgt de kiezer een nieuwe kaart. Indien bij de tweede poging nogmaals een merkteken wordt vastgesteld gaat deze kaart bij de ongeldige kaarten. Indien geen merkteken werd vastgesteld mag de kiezer zijn magneetkaart in de stembus steken. De magneetkaart wordt dus geannuleerd (teller A1, zie rubriek PV): 1) indien de kiezer door een verkeerde manipulatie of door enige andere onvrijwillige beweging de hem overhandigde magneetkaart heeft beschadigd. Hij wordt verzocht opnieuw te stemmen met een andere kaart ; 2) indien bij de controle vastgesteld wordt dat een merkteken of een opschrift op de kaart werd gemaakt dat de kiezer herkenbaar kan maken ; 3) indien de registratie van de magneetkaart door de elektronische stembus of om welke technische reden ook, onmogelijk blijkt. In al deze gevallen wordt de magneetkaart dus vernietigd (geannuleerd) (teller A1, zie rubriek PV) en wordt de kiezer verzocht opnieuw te stemmen met een andere kaart. De kaart wordt afgenomen en ongeldig verklaard (= afgenomen kaart) indien de kiezer bij zijn tweede poging, terug zijn stem herkenbaar maakt (= A2, zie rubriek PV). De kiezer mag niet meer herbeginnen. Hier moeten wel de kaarten voor wat betreft de Belgische kiezer (A2.1) en voor wat betreft de kiezer van de Europese Unie (A2.2) afzonderlijk worden verrekend. De aantallen worden dus bijgehouden en achteraf in het PV opgenomen. 2.4. Verkeerde handelingen + alarmsysteem (demo) - 4 / 7 -

Magneetkaart : - wanneer een magneetkaart waarmee net werd gestemd in de voorzittersmachine wordt gestopt (ipv de stembus) : Er is reeds met deze kaart gestemd - wanneer men tracht een geïnitialiseerde kaart terug te initialiseren : Deze kaart is reeds gevalideerd. - stemmen met een niet geïnitialiseerde kaart Stembus : - niet geïnitialiseerde kaart in stembus : de stembus zal weigeren deze kaart aan te nemen Alarm : - wanneer? Na drie verkeerde pogingen gaat alarm af en wordt de magneetkaart geblokkeerd in de stemmachine. - rode lichtje = lichtpen - groene lichtje= magneetkaart - hoe kan voorzitter controleren water aan de hand is? Geef uitleg. De voorzitter kan de magneetkaart deblokkeren (en tegelijk het alarm afzetten) door de knop op de alarmbox in te drukken. 2.5. Heropstarten na elektriciteitspanne Voorzittersmachine zal automatisch terug op het niveau komen van vóór de stroomonderbreking. De stemmachines moeten opnieuw worden opgestart. 2.6. Afsluitprocedure stembureau. 15 h is het afsluituur. Het is evenwel zo dat alle kiezers aanwezig in het kiesgebouw hun stem nog mogen uitbrengen! U moet absoluut de afsluitingsprocedure volgen zoniet kunnen de resultaten op niveau van het kantonhoofdbureau niet verwerkt worden. Procedure : Via de toets <ESC> komt u in een menu Menu opties : - om een magnetische kaart met het paswoord te maken (optie M) - om stemmachine terug op te starten (optie D) - om de stemverrichtingen te hernemen (<ESC>) - om het bureau af te sluiten (einde stemming), gebruik de optie C : Na afloop van de stemming stelt de voorzitter van het stembureau de stembus buiten werking voor latere stemmingen. De gegevens die op de originele geheugendrager (master) zijn opgeslagen, worden gereproduceerd op een andere geheugendrager (backup 1). Elke geheugendrager wordt in een aparte omslag gestoken, met als opschrift de vermelding dat het om de originele geheugendrager of de kopie gaat, de datum van de verkiezing, de identificatie van het stembureau en het kieskanton of de gemeente. Het proces-verbaal van de stemming en de geheugendragers worden door de voorzitter van het stembureau tegen ontvangstbewijs aan de voorzitter van het kantonhoofdbureau overhandigd. Tijdens de afsluitprocedure zal het systeem een veiligheidselement (berekening hashcode) toevoegen aan de diskettes. Deze veiligheid wordt ingebouwd om na te gaan of er aan de bestanden niets is gewijzigd tussen het tijdstip van het afsluiten van het stembureau en de start van de verwerking op niveau van het kantonhoofdbureau. Het proces-verbaal (PV) : - het aantal geregistreerde kaarten met stemmen aangegeven door de stembus ( = N). - 5 / 7 -

Het betreft het overnemen van de tellers In de urne genaamd, respectievelijk voor de Belgische kiezers (= N1 - alle verkiezingen) en de Europese kiezers ( = N2 - Europeanen) die op het scherm van de voorzitter staan. - het aantal gevalideerde kaarten aangegeven door de stembus (= V ) Het betreft het overnemen van de tellers gevalideerd genaamd, respectievelijk voor de Belgische kiezers (= V1 - alle verkiezingen) en de Europese kiezers ( = V2 - Europeanen) die op het scherm van de voorzitter staan. - het aantal geregistreerde magneetkaarten, aangegeven door de machine van de voorzitter (zie tellers op uw scherm) : 1) voor de Belgische kiezers : Alle verkiezingen in de urne = N1 2) voor kiezers Europese Unie : Europeanen in de urne = N2 3 ) totaal teller : in de urne = N = N1 + N2); - het aantal gevalideerde kaarten (zie tellers op uw scherm) 1) voor de Belgische kiezers : Alle verkiezingen gevalideerd = V1 2) voor kiezers Europese Unie : Europeanen gevalideerd = V2 3 ) totaal teller : gevalideerd : = V = V1 + V2); - totaal aantal geannuleerde kaarten (zelf bij te houden) : A = A1 + A2.1 + A2.2 = som van : - het aantal geannuleerde kaarten (A1) - het aantal geannuleerde kaarten waarvoor de stemming ongeldig verklaard werd 1 (zelf bij te houden) (ongeldige stemmen = A2.1 (Belgen) + A2.2 (kiezers Europese Unie); - het aantal referentiestemmen (= A3) - het aantal niet-gebruikte magneetkaarten ( = B). Volgende gevallen worden hier in aanmerking genomen : - de paswoordkaart van de voorzitter; - de gevalideerde maar niet-gebruikte magneetkaarten de niet-gebruikte magneetkaarten 2 De som van het aantal geregistreerde kaarten (N) en het aantal ongeldig verklaarde kaarten (A2 = A2.1 + A2.2) geeft het totale aantal kiezers. - het aantal magneetkaarten bij het openen van het bureau (= X) - het aantal magneetkaarten meegenomen door een lid van het College van Experten (= A4) -> wordt vermeld in bijlage 3 De voorzitter van het stembureau stopt de omslagen in één pakket, dat bestemd is voor het kantonhoofdbureau: - de omslag met de twee exemplaren van het proces-verbaal van het stembureau; 1 In toepassing van artikel 8, tweede en derde lid van de wet van 11 april 1994 tot organisatie van de geautomatiseerde stemming. Dit is het geval bij een twee-de vrijwillige fout van de kiezer (bv. terug merkteken aanbrengen op zijn tweede magneetkaart), waardoor ook de tweede magneetkaart van de kiezer wordt geannuleerd en zijn stem ongeldig wordt verklaard. De kiezer is dus aanwezig geweest op de stemming en zijn naam is aangestipt op de kiezerslijst, maar zijn stem werd, door zijn eigen fout, niet geregistreerd. Het aantal tweede geannuleerde magneetkaarten, naar aanleiding van een vrijwillige fout van de kiezer, komt overeen met het aantal kiezers van wie de stem ongeldig werd verklaard. 2 De gevalideerde maar niet-gebruikte en de niet gebruikte magneetkaarten blijven in het stembureau en worden samen met de verzegelde stembus door de gemeente opgehaald. - 6 / 7 -

- de omslag met de aanstippingslijsten; - de omslagen met de geheugendragers (één met opschrift origineel en één met opschrift kopie); - de omslag met de teruggenomen magneetkaarten (geannuleerde (A1) + ongeldige (A2); - de omslag met de referentiestemmen. De volgende zaken worden in een omslag gestopt en zijn bestemd voor de vrederechter van het kanton: - de volmachtformulieren en de daarbij horende attesten die door kiezers die bij volmacht hebben gestemd, werden afgegeven; - de door het bureau opgemaakte lijst met kiezers die niet aan de stemming hebben deelgenomen; - de stukken waarbij de afwezige kiezers zich verontschuldigen; - de lijst van kiezers die aan de stemming deelgenomen hebben hoewel zij niet op de kiezerslijst waren opgenomen; - de lijst van de afwezige bijzitters. Indien de elektronische stembus tijdens de dag defect is geraakt en men verder heeft moeten werken in gedegradeerde mode (de tellers op het beeldscherm zijn vervangen door XXX), moet de stembus samen met de diskettes en de andere omslagen worden afgeleverd bij de voorzitter van het kantonhoofdbureau. Vergeet niet de verbindingskabel (die stembus met voorzitterspc verbindt) mee te nemen! Het is best van de kantonvoorzitter hiervan onmiddellijk in kennis te stellen, zodanig dat de voorbereidingen kunnen getroffen worden om een hertelling door te voeren. De gemachtigde van de gemeente aan wie normaliter de elektronische stembus wordt overhandigd, wordt hiervan ingelicht. 2.6. Incidenten. Opstarten met backup als er reeds magneetkarten in de stembus zijn opgenomen betekent werken in gedegradeerde mode! Stembus + kabels (+ sleutel indien hangslot werd gebruikt voor extra verzegeling) meenemen naar het kantonhoofdbureau!!! Een stemmachine kan te allen tijde een voorzittersmachine vervangen!!! Filevorming : aanstippingslijsten. De aanstippingslijst mag gesplitst worden om de rij met wachtenden op die manier korter te maken (vb. van nr. 1 tot 400 en van 401 tot 800 om aanstipping door twee bijzitters te laten uitvoeren). Gemeentelijke verantwoordelijke Wincor Nixdorf herstellingen Zie ook het document Checklist technische incidenten 3. Experimenteren. Idealiter geeft men de voorzitters de gelegenheid om met het systeem te experimenteren. - 7 / 7 -

BIJLAGE 1 bij de LEIDRAAD Formulieren CD/13bis, CE/13bis, CF/11bis en CEG/11bis Het bureau stelt vervolgens vast : a. - 1 Het aantal GEREGISTREERDE kaarten met stemmen aangegeven door de stembus : - voor de Belgische kiezers :...N1... - voor kiezers Europese Unie : N2. TOTAAL : N. - 2 Het aantal GEVALIDEERDE kaarten aangegeven door de stembus : - voor de Belgische kiezers :...V1... - voor kiezers Europese Unie : V2. TOTAAL : V. b.- 1 het aantal geannuleerde kaarten ingevolge beschadigingen, aantekeningen of technisch defect :...A1... - 2 het aantal geannuleerde kaarten waarvoor de stemming ongeldig werd verklaard (1) : - voor de Belgische kiezers :...A2.1... - voor kiezers Europese Unie :.A2.2. TOTAAL AANTAL GEANNULEERDE KAARTEN : A1 + A2.1 + A2.2. c. het AANTAL MAGNEETKAARTEN voor het REFERENTIESTEMMEN die als geannuleerd worden beschouwd (2) : A3 ========= d. het AANTAL NIET-GEBRUIKTE MAGNEETKAARTEN (3) : B (inbegrepen de niet-gebruikte maar gevalideerde kaarten ========= en de voorzitterskaart) e. het AANTAL KIEZERS wordt bekomen als volgt : - aantal geregistreerde kaarten plus aantal geannuleerde kaarten die ongeldig zijn verklaard voor Belgische kiezers en kiezers Europese Unie (a. 1 + b. 2 ) N + A2.1 + A2.2. (1) In toepassing van artikel 8, derde lid van de wet van 11 april 1994 van de wet tot organisatie van de geautomatiseerde stemming. Dit is het geval bij een tweede vrijwillige - 1 / 1 - Versie : 08/05/2009

BIJLAGE 1 bij de LEIDRAAD fout door de kiezer (bvb terug merkteken aanbrengen op zijn tweede magneetkaart), waardoor ook de tweede magneetkaart van de kiezer wordt geannuleerd en zijn stem wordt ongeldig verklaard. De kiezer is dus aanwezig geweest op de stemming, en is aangeduid op de kiezerslijst maar heeft niet zijn stem doen registreren door eigen fout. Deze rubriek is dus het aantal geannuleerde kaarten, na een tweede vrijwillige fout van kiezers, die ongeldig worden verklaard. (2) Hierbij zijn de magneetkaarten inbegrepen, die de voorzitter eventueel heeft moeten gebruiken bij de controle van het visualisatiesysteem na opmerkingen van de kiezers. (3) De magneetkaart, gebruikt door de voorzitter om het stemsysteem op te starten, wordt na de stemming gevoegd in de omslag met de niet- gebruikte magneetkaarten. Op deze kaart noteert de voorzitter : "kaart voorzitter". - 2 / 2 - Versie : 08/05/2009