Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening

Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening

Helen I. de Graaf-Waar Herma T. Speksnijder Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Houten 2014

Helen I. de Graaf-Waar Hendrik Ido Ambacht The Netherlands Herma T. Speksnijder Gouderak The Netherlands ISBN 978-90-368-0847-7 DOI 10.1007/978-90-368-0848-4 ISBN 978-90-368-0848-4 (ebook) 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Woord vooraf Methodisch werken is een kenmerk van de verpleegkundige professie. Wie methodisch werkt, kan weldoordacht handelen en de verleende zorg beargumenteren. Op die manier kan zo efficiënt en effectief mogelijk worden gewerkt, om het vooraf gestelde doel te bereiken. Denken en handelen zijn hierbij onlosmakelijk met elkaar verbonden. Methodisch werken heeft in de verpleegkunde vooral bekendheid gekregen onder de term verpleegkundig proces. In dit proces zijn de benodigde handelingen om tot het vastgestelde doel te komen beschreven in diverse stappen. Dit boek gaat nader in op deze processtappen en de benodigde vaardigheden (zoals kritisch denken en verpleegkundig redeneren) om tot juiste besluitvorming en verpleegkundig handelen te komen. In de huidige gezondheidszorg wordt transparantie van geïndiceerde en verleende verpleegkundige zorg steeds belangrijker. Als professie dienen we ons te verantwoorden naar onszelf, patiënten/cliënten en hun naasten, collegae, andere disciplines en richting management en overheid. Door gebruik te maken van diverse instrumenten kan hieraan worden voldaan. In dit boek gaan we in op standaardisatie van verpleegkundige zorg door middel van diverse classificatiesystemen, richtlijnen en protocollen. Wanneer de benodigde verpleegkundige zorg is vastgesteld en wordt uitgevoerd, is rapportage van belang. Hierin beschrijft de verpleegkundige de situatie van de patiënt of cliënt - welke zorg is nodig? - en de situatie wanneer deze zorg is geleverd: is het gestelde doel bereikt? Een goede rapportage draagt bij aan continuïteit van de verpleegkundige zorgverlening. Schriftelijk rapporteren gaat in de meeste instellingen over naar elektronische dossiervoering, die volop in ontwikkeling is. Het methodisch werken wordt vanuit het elektronische dossier ondersteund door informatie snel en inzichtelijk te tonen aan de verpleegkundige. Als laatste wordt in dit boek de methodiek evidence-based practice beschreven. Door professionele kennis te combineren met wetenschappelijk bewijs en de voorkeuren van de patiënt of cliënt, wordt gewerkt aan hoogwaardige verpleegkundige zorg. V

VI Woord vooraf De stof die in dit boek behandeld wordt is up-to-date; waar deze nog in ontwikkeling is, is dit vermeld. Vanzelfsprekend zijn kanttekeningen en suggesties voor aanpassingen vanuit de beroepsgroep van harte welkom voor de volgende druk. Helen de Graaf-Waar Herma Speksnijder

Inhoud Hoofdstuk 1 Verpleegkundig handelen... 1 1.1 Procesmatig werken... 1 1.2 Het verpleegkundig proces... 2 1.3 Ontwikkeling van het methodisch handelen... 4 Hoofdstuk 2 Verpleegkundig handelen als kern van het verpleegproces... 9 2.1 Fase van gegevens verzamelen... 9 2.2 Fase van diagnosticeren... 12 2.3 Fase van vaststellen van de gewenste resultaten... 16 2.4 Fase van plannen... 18 2.5 Fase van implementatie... 22 2.6 Fase van evaluatie... 23 Hoofdstuk 3 Observeren in het verpleegkundig handelen... 27 3.1 Kenmerken van verpleegkundige observatie... 27 3.2 Belang en object van verpleegkundige observatie... 29 3.3 Observatiemethoden... 30 3.4 Observatie ten behoeve van multidisciplinair onderzoek en behandeling... 30 3.5 Observatie ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek... 31 3.6 Verstorende factoren in het observeren... 32 Hoofdstuk 4 Besluitvorming en verpleegkundig redeneren... 33 4.1 Kritisch denken... 33 4.2 Redeneervaardigheden en karaktereigenschappen... 35 Hoofdstuk 5 Instrumenten voor het verpleegproces... 41 5.1 Standaardisatie... 41 5.2 Classificatie van verpleegkundige kennis... 42 VII

VIII Inhoud 5.3 Classificatiesystemen... 48 5.4 Het nut van classificaties in de verpleegkunde... 61 5.5 Richtlijnen, standaarden en protocollen... 64 Hoofdstuk 6 Rapportagesystemen en -instrumenten voor het verpleegproces... 69 6.1 Functies van verpleegkundige rapportage... 69 6.2 Aandachtspunten bij het rapporteren... 70 6.3 Vormen van rapportage... 71 6.4 Ethische aspecten bij rapporteren... 74 6.5 Elektronische dossiervoering... 74 6.6 Elektronisch patiëntendossier... 76 6.7 Ontwikkeling en implementatie van het EPD... 77 Hoofdstuk 7 Evidence-based handelen en best practices... 83 7.1 Evidence-based practice... 83 7.2 Best practices... 85 Literatuur... 87

Over de auteurs Mw. drs. H.I. de Graaf-Waar is sinds 1995 werkzaam in het Erasmus MC te Rotterdam. Na haar inservice-opleiding (1990) en oncologieopleiding (1994) heeft zij van 1995-2012 gewerkt als oncologieverpleegkundige en als consulent palliatieve zorg. Binnen deze functies heeft zij een leidende rol ontwikkeld bij het vormgeven van het gebruik van verpleegkundige diagnostiek binnen verpleegkundige documentatie, gebruik makend van geclassificeerde verpleegkundige taal. Sinds 2009 is zij betrokken bij de EPD-ontwikkeling in dit kader; sinds 2012 werkt zij binnen het EPD-project, waar zij zich bezighoudt met het vormgeven van het verpleegkundig onderdeel van een nieuw integraal EPD. Daarnaast is zij projectleider voor de implementatie van verpleegkundige classificatiesystemen in het Erasmus MC. Als nevenfuncties heeft zij sinds 2010 zitting in het Diagnose Ontwikkel Committee van NANDA International en is zij oprichter van het Nederlandstalig NANDAnetwerk (2012). In 2014 heeft zij haar master verplegingswetenschappen (klinische gezondheidswetenschappen) afgerond. Haar thesis bestond uit een onderzoek over het gebruik van NANDA-I-diagnosen in een EPD. Zij verzorgt lessen over verpleegkundige documentatie en klinisch redeneren en houdt zich bezig met (inter) nationaal onderzoek binnen dit gebied. Verder is zij actief in de landelijke EPDontwikkelingen. Mw. drs. H.T. Speksnijder is sinds 2002 werkzaam als verpleegkundige binnen het Erasmus MC te Rotterdam. In 2007 begon zij aan een studie verplegingswetenschappen (klinische gezondheidswetenschappen). Haar thesis bestond uit een internationaal onderzoek naar toepasbaarheid van NANDA-I-diagnosen binnen de hemato-oncologische verpleegkunde. Naast het introduceren van verpleegkundige diagnostiek in het verpleegkundig proces, heeft zij zich gericht op de toepassing van wetenschap in de verpleegkundige praktijk, middels het doceren van evidencebased practice aan de zorgacademie van het Erasmus MC. Daarnaast heeft zij diverse werkgroepen opgericht voor verpleegkundigen op de werkvloer, om wetenschap toe te passen in de praktijk. Sinds 2010 is zij als IC-verpleegkundige en wetenschappelijk onderzoeker werkzaam binnen de afdeling Intensive Care van het Erasmus MC. IX