Gemeente Den Haag Bestuursdienst Commissie Welzijn, Volksgezondheid en Emancipatie Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Uw brief van Aan de leden Uw kenmerk Ons kenmerk OCW2000.16755 Doorkiesnummer (070) 3537212 Aantal bijlagen Onderwerp Voorlichting eigen taal en cultuur Datum 1 december 2000 Aanleiding Tijdens de behandeling van de gemeentebegroting 2000 op 4 november 1999 heeft de raad bij amendement besloten de post 'Basisgezondheidszorg' structureel te verhogen met ƒ 0,05 mln ten behoeve van het aanbieden van een structureel dienstverband van een aantal migrantenvoorlichters en het realiseren van een coördinatiepunt voor de inzet van deze migrantenvoorlichters" (novemberamendement nr. 28). Motie 2.4 (1999) met die strekking trok de raad in. Op 13 september jl. besprak uw commissie de concept-beschikking inzake de subsidieaanvraag van de stichting Haagse Gezondheidscentra inzake migrantenvoorlichting in samenhang met mijn brief d.d. 1 september 2000 aan u waarin ik de concept-afwijzing in een bredere context plaatste. In de discussie die naar aanleiding hiervan plaatsvond, zegde ik u toe - het huidige beleid ten aanzien van de voorlichting in eigen taal en cultuur tegen het licht te houden; - aan te geven tot welke organisatorische, personele en financiële consequenties het betreffende onderdeel van het novemberamendement leidt. Hiermee los ik deze toezegging in. Vooraf schets ik de geschiedenis van de voorlichting eigen taal en cultuur in onze stad. Ontstaan van voorlichting in eigen taal en cultuur In 1985 benaderde de werkgroep Vrouwen en Minderheden van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een aantal voorlichtingsprojecten voor allochtone vrouwen in o.a. Den Haag. De werkgroep vroeg methoden te ontwikkelen voor het bereiken van allochtone vrouwen. Geconstateerd was dat veel allochtone vrouwen weinig gebruik maakten van de bestaande voorzieningen en vaak onvoldoende bekend waren met de preventieve gezondheidszorg. Spoedig werd duidelijk dat men zich niet alleen moest richten op het ontwikkelen van methodiek en materialen. Minstens zo belangrijk bleek het opzetten van een netwerk van allochtone vrouwelijke voorlichters die zelfstandig in staat zijn in de eigen taal voorlichting te geven over allerhande gezondheidsvragen. Inlichtingen bij: J. van Schaick Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon 070-3533351 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Telefax 070-3532210
2 Het voormalige Bureau Voorlichting Gezondheidszorg Buitenlanders besloot hierop kadercursussen gezondheidsvoorlichting op te zetten. Gekozen werd voor een informele opleiding. Veel vrouwen hadden namelijk wel de benodigde capaciteiten maar niet de juiste vooropleiding of voldoende kennis van de Nederlandse taal om een reguliere beroepsopleiding te kunnen volgen. Bovendien bestond er geen beroepsopleiding tot gezondheidsvoorlichter anders dan de opleiding tot gezondheidsvoorlichting en -opvoeding, een hoger beroeps- of universitaire opleiding in de sfeer van de gedrags- en gezondheidswetenschappen. Voorlichting in eigen taal en cultuur in Den Haag Sinds 1988 vormt de (gezondheids)voorlichting in eigen taal en cultuur in Den Haag onderdeel van de gezondheidsvoorlichting en -opvoedingsfunctie zoals deze nu een taak van de GGD is. De eerste voorlichters, allen vrouwen, startten met voorlichting over gezondheid en opvoeding aan groepen Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen. Geleidelijk aan werd de behoefte aan voorlichters in eigen taal en cultuur groter. De vraag naar voorlichting groeide, niet alleen in aantal, maar ook in het aantal talen en er ontstond vraag naar voorlichting door mannen. In totaal heeft de GGD nu vijf kadercursussen georganiseerd, waarvan de laatste in juli 2000 werd afgerond, zoals alle voorgaande wederom met de uitreiking van een certificaat. In totaal heeft de GGD nu 31 vrouwen en 26 mannen tot voorlichter in eigen taal en cultuur opgeleid. De laatste cursus, welke was bestemd voor mannen, is 3 juli jl. afgerond. De voorlichters worden opgeleid in het geven van groepsvoorlichting over onderwerpen als gezondheidszorg in Nederland, hoe werkt je lichaam, medicijnen, zwangerschap en bevalling, psychosomatiek, opvoeding, seksualiteit, seksueel overdraagbare aandoeningen, aids, druggebruik et cetera. De voorlichting zelf geschiedt in de eigen taal van de doelgroep en/of in het Nederlands. De voorlichters geven voorlichting aan groepen van doorgaans tussen de 6 en15 personen. De werkwijze van de GGD De GGD zet de voorlichters in zowel voor haar eigen voorlichtingsdoeleinden als voor voorlichtingsbijeenkomsten die door derden worden georganiseerd. Voor de eigen voorlichtingsactiviteiten van de GGD verwijs ik u naar het GVO-programma 2001, dat 22 november jl. in uw commissie besproken is. Het gaat met name om voorlichting in projecten en campagnes als diabetes bij Hindoestanen, gezond op reis, opvoedingsondersteuning en reizigersadvisering. Van de 419 voorlichtingsbijeenkomsten in 1999 komen er 41 op conto van de GGD zelf. De overige voorlichtingsbijeenkomsten (378) komen op conto van derden: de club- en buurthuizen, zelforganisaties, gezondheidscentra, opvang- en asielzoekerscentra, scholen, basiseducatie, moskee, de thuiszorg, consultatiebureaus 0-4 jarigen en koffie- en theehuizen. Zij dienen een verzoek in bij de GGD voor de inzet van een voorlichter. De GGD beschouwt de inhoud van de te leveren voorlichting, stuurt de geschikte en beschikbare voorlichter en maakt een afspraak over de prijs. In principe betalen de organisaties die om een voorlichter vragen het bedrag van de kosten van de voorlichting aan de GGD. Naast de inzet van voorlichters voor de eigen voorlichtingsdoeleinden van de GGD en de coördinatie
3 naar andere organisaties vervult de GGD nog een derde functie. Het gaat hierbij om de inhoudelijke advisering van instellingen zoals de stichting Haagse Gezondheidscentra en Medisch Centrum Haaglanden, die medewerkers in dienst hebben die zij o.a. uit de kring van door de GGD opgeleide voorlichters hebben geworven. Die advisering geschiedt veelal in samenwerking met andere deskundigen. Daarnaast wordt de GGD vanwege haar expertise op dit terrein regelmatig door andere en landelijke organisaties geraadpleegd. De positie van de voorlichters eigen taal en cultuur De GGD heeft momenteel met 40 voorlichters (26 vrouwen en 14 mannen) in eigen taal en cultuur een z.g. overeenkomst van opdracht ex artikel 7:400 Burgerlijk Wetboek (voorheen de overeenkomst voor het verrichten van enkele diensten). De overige opgeleiden zijn om hen moverende redenen niet meer beschikbaar. Als redenen zijn wel opgegeven: te weinig zekerheid over de inkomsten, het hebben verworven van een (andere) werkkring en verhuizing. De voorlichters werken voor eigen rekening en risico en zijn zelf verantwoordelijk voor het afdragen van belasting en sociale premies. Zij zijn in verschillende mate beschikbaar en hebben naast hun overeenkomst met de GGD meestal nog een andere werkkring. De voorlichters krijgen hun opleiding van de GGD. Hieraan zijn voor hen geen kosten verbonden. Daar staat wel tegenover dat zij deze opleiding in eigen tijd volgen. De GGD betaalt de voorlichters per voorlichtingsbijeenkomst, die 2 uur duurt, plus de voorbereiding hiervan een bedrag van ƒ 120,00. Voor (het verplicht bijwonen van de) werkbegeleiding (7x per jaar) ontvangen zij ƒ 60,00 per keer. Voor bijscholing ontvangen zij alleen een reiskostenvergoeding indien de bijscholing buiten Den Haag plaatsvindt. Voor een voorbereidend gesprek voor een voorlichtingsbijeenkomst en een evaluatiegesprek, welke niet altijd hoeven plaats te vinden, ontvangen de voorlichters ook per keer een bedrag van ƒ 60,00. Om u een indruk te geven van de inspanningen van de voorlichters: in 1999 gaven zij 419 keer een voorlichting (313 voor vrouwen, 106 voor mannen). Het gemiddeld aantal keren dat men als voorlichter wordt ingeschakeld was in 1999 10 keer; 1 keer was het minste, 38 keer het meest. Voor nadere gegevens verwijs ik u naar de OCW-monitor 2000, blz. 133 en 134. Lasten en baten De GGD verleent organisaties of instellingen die de kosten niet kunnen betalen geheel of gedeeltelijk kwijtschelding en neemt de gederfde inkomsten, naast de bijkomende kosten van werkbegeleiding en dergelijke, voor eigen rekening. In 1999 werd in totaal voor circa ƒ 50.000,00 uitbetaald aan de voorlichters. De GGD ontving ƒ 20.000,00 van organisaties die een voorlichter inhuurden. Het verschil wordt tezamen met de kosten voor ontwikkeling en aanschaf van materialen en voor cursussen ten laste gebracht van het activiteitenbudget voor voorlichting eigen taal en cultuur en voor zover dit wordt overschreden elders binnen het GVO-budget gecompenseerd. Met de werving, opleiding, begeleiding, inzet, acquisitie en financiële afwikkeling zijn twee medewerkers van de GGD belast, met een gezamenlijke omvang van 1,5 formatieplaats. De kosten hiervan komen ten laste van het GVO-budget.
4 Analyse De vraag naar voorlichting in eigen taal en cultuur Zoals blijkt uit de OCW-monitor 2000 is er sinds 1996 feitelijk sprake van een dalend aantal keren dat voorlichting is gegeven, hoewel de inzet van vrouwelijke voorlichters steeg. In 2000 is het aantal weer terug richting het oude niveau. Tot 15 november bedraagt het aantal 489 en het is de verwachting dat dit door stijgt tot 510. 1996 1997 1998 1999 tot 15-11-2000 vrouwen 321 222 249 313 358 mannen 220 296 187 106 131 totaal 541 518 436 419 489 (>510) De oorzaken van de schommelingen in de vraag zijn moeilijk aan te geven. Duidelijk is wel dat de vraag sterk samenhangt met de aanwezigheid en het enthousiasme van contactpersonen bij zowel de GGD als de externe organisaties. Ook hangt de vraag samen met de opzet waarbinnen de voorlichters worden ingeschakeld; dat kan zijn op verzoek van een organisatie om eenmalig voorlichting te geven, het kan ook zijn dat een organisatie een project of een cursus heeft ontwikkeld waarbij langduriger inzet nodig is. Belangrijk ook is de actualiteitswaarde van een bepaald onderwerp. Het novemberamendement nr. 28 (1999) Jaarlijks was er in totaal een activiteitenbudget voor voorlichting eigen taal en cultuur van ƒ 34.000,00 beschikbaar. Dit budget werd evenwel telkens overschreden; dekking werd elders binnen GVO gevonden o.a. door niet ingevulde vacatures e.d. In het kader van het transparant gaan werken, worden geleidelijk aan reële budgetten aan de activiteiten gekoppeld. Voor 2000 werd een budget voor voorlichting eigen taal en cultuur van ƒ 83.000,00 nodig geacht, enerzijds om realistische cijfers te presenteren en anderzijds om te kunnen voorzien in een stijging van de vraag die zich eind 1999 begon af te tekenen. Om niet nee te hoeven verkopen, is het bij amendement toegekende bedrag van ƒ 0,05 mln daarom (tijdelijk) ingezet om enerzijds aan deze behoefte te voldoen en anderzijds het reeds aanwezige coördinatiepunt hier adequaat op in te laten spelen. Meer vraag betekent namelijk ook extra kosten voor bijscholing, werkoverleg, materialen et cetera. Voor deze voorlopige invulling van de extra middelen is gekozen tegen de achtergrond van het nader te formuleren beleid ten aanzien van de voorlichting in eigen taal en cultuur.
5 De allochtone zorgconsulent Naast de vraag naar voorlichters eigen taal en cultuur signaleer ik ook een toenemende behoefte aan allochtonen die een intermediaire rol kunnen spelen tussen allochtonen enerzijds en huisartsen en ziekenhuizen anderzijds om de hulpverlening aan allochtonen zo effectief mogelijk te laten zijn. Dit leidde in 1991 in een gezondheidscentrum in Enschede tot een project met z.g. "allochtone zorgconsulenten". Momenteel zijn er in 9 steden, waaronder Den Haag, allochtone zorgconsulenten werkzaam. Verwarrend is het feit dat de allochtone zorgconsulent in de dagelijkse praktijk verschillende benamingen heeft, zoals migrantenvoorlichter, migranten-gezondheidswerker en voorlichter eigen taal en cultuur. Hoewel uiteenlopende organisaties de functie van allochtone zorgconsulent initiëren, kenmerkt de functie zich door de doelen die zij nastreven: - verbetering van de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg - verbetering van de communicatie tussen zorgvrager en hulpverlener - vermindering van de werkdruk van de hulpverlener - vermindering van onnodige doorverwijzingen - vergroting van de zelfzorg van de patiënt Medewerkers voor deze functie worden ook gevonden in de sfeer van de meestal door GGD-en opgeleide voorlichters eigen taal en cultuur. Relatie met instellingen Er zijn organisaties die laten weten dat zij de kosten van de voorlichters eigen taal en cultuur van de door hen zelf te organiseren voorlichtingsbijeenkomsten niet of slechts gedeeltelijk kunnen betalen. Het feit dat de GGD hen de kosten geheel of gedeeltelijk kwijtscheldt, is een vorm van subsidiëring. Volgens de huidige organisatieopbouw van de dienst OCW behoort het nadrukkelijk niet tot de verantwoordelijkheid en de ambitie van de GGD(-productgroepen) subsidie te verstrekken. Daarnaast is er geen toetsingskader en bestaat de kans dat de gemeente in een eventuele bezwaarprocedure op grond van de Algemene wet bestuursrecht in het ongelijk kan worden gesteld. Onder de organisaties die op deze wijze verkapt subsidie ontvangen, bevinden zich overigens ook door de gemeente gesubsidieerde instellingen.
6 Het gemeentelijk beleid Zoals vastgesteld in de nota "Op uw gezondheid!" is het gemeentelijk beleid onder meer gericht op een goede afstemming van de zorg op de vraag. Met name ten aanzien van de gezondheidstoestand van allochtone Hagenaars hebben de gemeente en de gezondheidszorg nog onvoldoende inzicht, zo is ook gebleken uit de eerste Haagse gezondheidsmonitor die aan het begin van dit jaar is verschenen. Met behulp van nader onderzoek, experimenten en projecten wordt getracht de gezondheidssituatie en het klachtenpatroon van allochtonen beter in beeld te krijgen. De gemeente heeft hierin een regietaak, een uitvoerende taak en een subsidiërende taak. Op basis van de hiervoor gegeven analyse wil ik de volgende maatregelen treffen om dit deel van het beleid verder uit te bouwen. De allochtone zorgconsulent Om te beginnen wil ik voor alle duidelijkheid de functie voorlichter eigen taal en cultuur, zoals bij GGD ondergebracht, onderscheiden van de allochtone zorgconsulent zoals deze in de curatieve gezondheidszorg, d.i. ten behoeve van de directe individuele hulpverlening, voorkomt. Ik constateer dat de hulpverlening ook hiermee steeds meer inspeelt op de behoeften van de allochtone bevolking. Als gemeente kunnen wij dit alleen maar toejuichen. Concreet kan de gemeente ondersteuning bieden door ten eerste het beschikbaar stellen van de epidemiologische kennis van de GGD en het laten ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal en cursussen door de GGD; ten tweede door het geven van project- en aanmoedigingssubsidies, waartoe de dienst OCW over de productgroep Beleid, Subsidies en Projecten beschikt en ten derde via het instrument regiovisie. Een structurele financiering van de functie allochtone zorgconsulent door de gemeente vind ik evenwel niet aan de orde. Hiermee sluit ik aan bij mijn eerder ingenomen standpunt in mijn brief van 1 september jl. dat structurele financiering van de gezondheidszorg geen gemeentelijke verantwoordelijkheid is. Tegelijk constateer ik dat structurele financiering voor de functie van allochtone zorgconsulent ontbreekt. Hierin ligt ook de diepere problematiek waarmee de stichting Haagse Gezondheidscentra kampt. Juist omdat ik van mening ben dat gezondheidscentra een oplossing kunnen vormen in de huisartsenproblematiek in onze stad en als middel ter verbetering van de gezondheidszorg stel ik mij het volgende voor. In het preadvies op de motie Diabetescentrum Hindoestanen (rm147/ocw d.d. 31 oktober 2000) is gewag gemaakt van het aan de minister van VWS uitgebrachte advies van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg inzake "Interculturalisatie van de gezondheidszorg". In dit zelfde rapport wordt de minister geadviseerd de functie van allochtone zorgconsulent structureel in te bedden. Ik kan mij geheel in dit advies vinden. Zowel in het regiovisie-overleg als in mijn functie van voorzitter van de commissie Welzijn en Volksgezondheid van de VNG wil ik aandacht hiervoor vragen.
7 Groepsvoorlichting eigen taal en cultuur: een taak van de GGD Ik ben van mening dat het beleid waarin de GGD de taak toebedeeld heeft gekregen voorlichters eigen taal en cultuur in te zetten voor groepsvoorlichting gehandhaafd moet blijven. Overigens zie ik de roep om allochtone intermediairen ook binnen andere vormen van hulpverlening en ook in het onderwijs. Het lijkt mij echter niet gewenst dat hiervoor voorlichters eigen taal en cultuur worden ingeschakeld, noch dat de GGD dit op zich neemt. Ik wil het beleid ten aanzien van de voorlichting eigen taal en cultuur als volgt toespitsen. Coördinatiepunt inzet voorlichters eigen taal en cultuur De GGD zal haar coördinerende rol versterken. Zoals aangegeven heeft zij reeds een tweetal coördinatoren voor de inzet van de voorlichters eigen taal en cultuur in dienst met een totale formatie van 1,5 plaats. Deze formatie wordt uitgebreid tot 3,5. Voor de vervulling van deze twee extra formatieplaatsen wordt gedacht aan een viertal medewerkers, die de opleiding tot voorlichter eigen taal en cultuur hebben afgerond en over de benodigde ervaring beschikken. Hierdoor wordt het mogelijk te komen tot een betere afstemming tussen vraag en aanbod te komen en een betere begeleiding van de voorlichters en de organisaties die voorlichters willen inzetten. Deze formatieve uitbreiding leidt niet tot uitzetting van de begroting, welke reeds met het meergenoemde novemberamendement structureel is verhoogd. Dekking wordt gevonden door verschuivingen binnen de GGD-productgroepen. Verbetering van de positie van de voorlichters eigen taal en cultuur Gelet op de relatief beperkte omvang van de werkzaamheden van de voorlichters eigen taal en cultuur zie ik geen aanleiding hun arbeidsrechtelijke positie te wijzigen. Wel zal ik de vergoeding aan de voorlichters, die jarenlang op het zelfde peil is blijven steken, per 1 januari a.s. laten optrekken van respectievelijk ƒ 120,00 naar ƒ 130,00 en van ƒ 60,00 naar ƒ 65,00. Daarna moet de gebruikelijke indexering worden toegepast. Dekking van deze verhoging wordt vooralsnog gevonden binnen het totale GVO-budget van de GGD. Erkende beroepsopleiding Verder wil ik in overleg met collega-wethouder OSWI reguliere instellingen voor beroepsonderwijs in Den Haag uitnodigen na te denken over het aanbieden van een opleiding tot voorlichter eigen taal en cultuur of een intermediaire functie zoals de allochtone zorgconsulent. Ik stel mij voor dat met zo'n opleiding allochtone Hagenaars voor zich zelf een toekomst kunnen opbouwen en daarmee tevens voorzien in een belangrijke behoefte in de zorgen, het onderwijs en op eventuele andere terreinen. Programmatische aanpak Daarnaast gaat mijn voorkeur uit naar een actieve en programmatische aanpak van de voorlichting in tegenstelling tot het op ad hoc basis moeten inwilligen van incidentele vragen van organisaties. Het GVO-programma van de GGD biedt hiervoor een goed kader. De afstemming met andere organisaties kan plaatsvinden in het onlangs ingestelde Haags Platform voor gezondheidsvoorlichting en -preventie. Medio december a.s. zal het platform voor de eerste keer bijeenkomen.
8 Acquisitie Zoals ik in mijn brief bij het programma gezondheidsvoorlichting en -opvoeding 2001 aan u schreef is gezondheidsvoorlichting voor een deel het "aan de man brengen" van allerlei voorlichtingsmaterialen, cursussen, programma's en dergelijke. Onderzoek naar de behoefte aan inzet van voorlichters eigen taal en cultuur daartoe is dringend nodig. Binnenkort verschijnt een nieuwe brochure over voorlichting in eigen taal en cultuur. Deze is bestemd voor de instellingen en organisaties die werken met allochtonen. In de brochure wordt het product uitgebreid aangeboden. De geadresseerden zullen ook telefonisch worden benaderd. Verder verschijnt er een nieuwsbrief en wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheden die internet biedt. Tarievenbesluit, productsubsidiëring Ik stel mij voor het tarief voor voorlichting aan derden kostendekkend te maken en de hoogte van de te betalen vergoeding in het tarievenbesluit GGD vast te leggen. Verder stel ik mij voor in de offerterichtlijnen voor de welzijnsorganisaties op te nemen dat zij een meer substantieel aanbod van voorlichting in eigen taal en cultuur doen, onder meer in overleg met zelforganisaties van allochtonen. De GGD zal bij de gebiedsbeschrijvingen en knelpuntenanalyses nauw betrokken worden. Omdat er nog onvoldoende duidelijkheid bestaat waar gesubsidieerde instellingen en zelforganisaties op aan gesproken worden, wil ik niet met onmiddellijke ingang de verkapte subsidiëring door de GGD laten stopzetten. Wel zal de GGD zich terughoudender opstellen bij het kwijtschelden van de vergoeding. Ik stel mij voor dat in de loop van 2001 hier meer duidelijkheid over is te geven. Tot slot In deze notitie heb ik uiteengezet hoe het gemeentelijk beleid ten aanzien van de voorlichting in eigen taal en cultuur tot op heden wordt uitgevoerd. Ook heb ik aangegeven wat er tijdelijk met het extra bedrag dat de raad heeft vrijgemaakt, is gebeurd. In het tweede deel van de notitie heb ik aangegeven wat het beleid voor de komende jaren wordt. Waar ik uiteindelijk wil uitkomen is het antwoord op de vraag in hoeverre deze inspanningen leiden tot een groter bereik onder allochtonen en welke effecten deze sorteren. De weg waarlangs ik dit wil bereiken, heb ik uiteengezet in mijn aanbiedingsbrief bij het GVO-programma 2001. Graag verneem ik uw visie op het door mij voorgenomen beleid. Met vriendelijke groet, de voorzitter, Jetta Klijnsma