Intelligente dakvensters. Niet alleen uw klanten worden er beter van. 2006 VELUX GROUP. VELUX, VELUX LOGO, INTEGRA, io-homecontrol ZIJN GEREGISTREERDE HANDELSMERKEN GEBRUIKT ONDER LICENTIE DOOR VELUX GROUP. Pick&Click! IS EN HANDELSMERK GEBRUIKT DOOR VELUX GROUP. INTEGRA voorstellen aan uw klanten, maakt hen gelukkig. Dankzij dit intelligent systeem van VELUX, en dus dankzij u, kunnen ze zoveel dakvensters bedienen en programmeren als ze maar willen. De afstands bediening kan veel meer dan alleen het openen en sluiten van de dakvensters. Ook de bediening van de rolluiken en gordijnen gebeurt voortaan door één druk op de knop. Bovendien installeert u dit dakvenster even snel en makkelijk als een manueel te bedienen dakvenster. Wat verwacht u nog meer? Vraag meer inlichtingen aan uw lokale verdeler of op www.velux.be
in dit nummer Editoriaal: Groen (lachen) Groendaken Uit de gestage toename van het aantal realisaties en de talrijke stimuleringsmaatregelen van de lokale overheden blijkt dat het groendak in de stedenbouw en de architectuur steeds populairder wordt. In dit artikel willen we op een eenvoudige manier de diverse aspecten van groendaken en daktuinen onder de loep nemen. Groendaken in de praktijk Dat groendaken er niet alleen op papier mooi uitzien mag onder meer blijken uit enkele interessante projecten die recentelijk werden gerealiseerd. Marcel Eyckens hekelt amateurisme in de sector De heer Marcel Eyckens van de firma Ecologische Groendaken NV is behoedzaam voor de onprofessionele aanpak en het risicovol amateurisme die de groeiende sector van de groendaken wel eens behoorlijk parten zouden kunnen spelen. Groendaken als bescherming tegen lawaai, hitte en verlies aan biodiversiteit Er zijn heel wat redenen die ontwerpers en bouwers doen besluiten om een groendak te voorzien op hun gebouwen. Ir. Marc Lievens van Tecmat licht in dit artikel enkele zeer bijzondere functies iets meer in detail toe. Opleiding plat dak specialist: Derde editie. Deze, door BEVAD v.z.w. ingerichte opleiding, wil een overzicht geven van en een duidelijk inzicht verschaffen in de meest courante materialen en uitvoeringstechnieken bij de opbouw van platte daken. Een betere kijk op daken vindt u niet Na de realisatie van het boek en de website Limburg vanuit de lucht wordt er door Redactiebureau Palindroom verder gewerkt aan soortgelijke initiatieven. En geef nu toe van waar kunt u het best daken fotograferen dan van hoog uit de lucht? Luxemburgse luchthaven wordt lichthaven Op de daken van de Luxemburgse luchthavengebouwen werden twaalf grote lichtstraten voorzien. De bouwheer koos voor de speciale 2400 g/m 2 polycarbonaatplaten van AG Plastics die garant staan voor een langere levensduur en een betere hagelinslagweerstand. Nieuws 5 6 12 16 20 24 26 29 31 Roof Belgium Het onafhankelijke vakblad voor de dakbranche, architecten, opdrachtgevers en beleggers. Uitgegeven door Confederatie Bouw - Afwerking Lombardstraat 34-42 1000 Brussel Telefoon: 0032 2 545 57 10 Fax: 0032 2 545 58 59 filip.coveliers@confederatiebouw.be www.confederatiebouw.be www.dakweb.com BTW : BE 406 479 092 Verantwoordelijke Uitgever: Filip Coveliers Lombardstraat 34-42 1000 Brussel Publiciteit: Steve Caufriez Lombardstraat 34-42 1000 Brussel Telefoon: 0032 2 545 57 25 GSM: 0032 486 58 71 91 steve.caufriez@confederatiebouw.be Hoofdredactie: Gunther Guinée Adriaan Brouwerlaan 5 2840 Reet Telefoon: 03 888.27.33 redactierb@dakweb.com Vormgeving: Marleen Wembacher Ringlaan 133 2170 Merksem dtp@dakweb.com Verschijningsfrequentie: 11x per jaar Aan dit nummer werkten mee: Alkor Draka 30 Böcker Belgium NV 1 + 35 Cibor nv 27 Dakspecialisten op het internet 32 Deschacht Plastics Belgium nv 19 EuroTopConcept nv 28 Fihuma bvba 28 Flachdach Technologie nv 30 Floradak 10 Foamglas 22 I.B.I.C. bvba 14 I.R.S. nv insteker Isorex 19 Wienerberger-Koramic 36 Optigroen 10 Pirobouw nv 10 Recticel-Eurothane nv 4 Tecmat nv 15 Triflex België 30 Velux Belgium nv 2 Oplage: 9.000 exemplaren Copyright: Het, zelfs gedeeltelijk, overnemen of vertalen van de tekst van deze uitgave is slechts toegelaten na uitdrukkelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever. 3
editoriaal Groen (lachen) Ik wou ook een tuin Toen ik enkele jaren geleden mijn appartement inruilde voor een huis sprong ik een gat in de lucht vanwege de mooie tuin en zag ik mezelf al barbecueën en genieten van al die mooie natuur. De frisse geur van vers gemaaid gras, bloesems aan de bomen, vogeltjes bij het raam, bloemen overal. En dat kreeg ik ook. In sommige seizoenen dan toch In andere seizoenen was het veel te hoog gras dat schreeuwde om gemaaid te worden, was de bloesem veranderd in appels en peren die rottend in de gazon lagen en kon je wel dagelijks bladeren opruimen om s anderendaags opnieuw te beginnen. Maak je geen illusies een tuin vraagt onderhoud. Ik ken genoeg mensen die het omgekeerde doen en hun huis inruilen voor een appartement en tegelijkertijd de noden van de tuin omzeilen en enkel van de geneugten genieten door bij anderen te gaan barbecueën. Soms vraag ik me af wie de slimste is maar niet lang, want ik houd van mijn tuin. Het gras maaien doe ik zelf niet tegen mijn zin, maar een hobby kan ik het nu ook echt niet noemen. Maar het zwaardere werk en het snoeien laat ik twee keer per jaar aan een vakman over. Echt, ik ben in staat mooie planten te wieden en onkruid te verzorgen alsof het de mooiste bloemen zijn. Daar heb ik weinig kaas van gegeten. En of u het nu gelooft of niet ik zweer het op mijn communiezieltje precies vandaag is hij weer langs geweest. Wat die man op een paar uur doet kost mij minstens een week tijd of langer. De tuin is als nieuw en naast de nodige kennis heeft hij er ook al het goede materiaal en gereedschap voor. Maar ik kan u vertellen dat zelfs hij met al die kennis en uitrusting sommige planten en onkruid niet onder controle krijgt. Tot voor enkele jaren dacht ik bijvoorbeeld dat kattenstaarten enkel aan de achterkant van mijn poes groeiden, maar mijn tuin staat er geregeld vol van en die dingen zijn niet klein te krijgen. En dan zwijg ik nog over die bamboe, die de vorige eigenaar van mijn huis zo nodig naast mijn tuinhuis moest planten. Wel, ik kan u verzekeren dat zelfs mijn buren er mee van genieten en dat ik geregeld IN mijn houten tuinhuis bamboe zie groeien. Dat is precies zo één van die planten die u niet op uw dak wilt. Maar er zijn nog meer risicogroepen, zo liet ik me toch wijsmaken door enkele specialisten ter zake. Want als u één ding moet onthouden van deze special rond groendaken is dat mijns inziens het ontwerpen en aanleggen ervan geen doe-het-zelf klusje is. In tegenstelling tot een gewone tuin komen er zoveel extra factoren bij kijken dat je er bang zou van worden. De draagstructuur moet sterk genoeg zijn om het extra gewicht te dragen, de waterdichting moet wortelbestendig zijn om lekkage te voorkomen, het ontbreken van een goede drainagelaag kan het dak in een moeras doen veranderen en het gewicht van de daktuin over de toelaatbare grens heen doen gaan, een verkeerde keuze van planten kan niet alleen lekkages veroorzaken maar er tevens voor zorgen dat uw groendak niet groen zal zien, een slechte keuze van substraat kan de oorzaak zijn van het wegvliegen van deze groeibodem of het niet goed aanslaan van de begroeiing, het ontbreken of afwezig zijn van een filterdoek laat substraat mee wegvloeien, doet afvoeren verstoppen, enz Conclusie, u hoeft niet bang te zijn van groendaken want hun voordelen zijn niet te versmaden zoals u zult merken in de artikels in deze uitgave maar er zijn redenen genoeg om dit soort klussen over te laten aan vakmensen, want anders zou u op het eind van het verhaal wel eens groen kunnen lachen. Ing. Gunther Guinée Hoofdredacteur Roof Belgium 5
Dossier augustus Groendaken foto Floradak foto Zinco Uit de gestage toename van het aantal realisaties en de talrijke stimuleringsmaatregelen van de lokale overheden blijkt dat het groendak in de stedenbouw en de architectuur steeds populairder wordt en aan belang blijft winnen. Dit succes kan men toeschrijven aan het esthetische aspect maar ook aan nog heel wat andere voordelen die dit daktype met zich meebrengt in vergelijking tot een traditioneel plat dak. Zo levert het groendak onder meer ook een niet te onderschatten bijdrage tot de waterhuishouding en kan het een financiële meerwaarde en meer prestige opleveren voor de eigenaars of gebouwinvesteerders. In dit artikel willen we op eenvoudige maar duidelijke manier de diverse aspecten van groendaken en daktuinen onder de loep nemen. In de loop der geschiedenis hebben we hier en daar al wel eens daktuinen zien opdagen, dus van een compleet nieuwe ontwikkeling kunnen we niet echt spreken, maar het was toch wachten tot het begin van de 20 e eeuw om van een echte doorbraak te kunnen spreken. In het verleden deden de groendaken voornamelijk dienst als thermische isolatie tegen de koude in de noordelijke landen en tegen de hitte in de zuidelijke landen en hun opkomst was dan ook veel sterker merkbaar in de Scandinavische landen, Duitsland en Nederland dan hier bij ons waar het groendak pas in een later stadium is doorgedrongen. Opbouw en samenstelling Groendaken kunnen worden toegepast op drie types platte daken: warme daken, omgekeerde daken en nietgeïsoleerde. Eens het dak gerealiseerd is - en dus voorzien is van een wortelbestendige waterdichting (waarover verder meer) - kunnen de planten en de lagen nodig voor hun ontwikkeling worden aangebracht. Om een goede werking van het dak te kunnen verzekeren moeten de lagen in de volgende volgorde worden aangebracht: 1) Beschermlaag van de waterdichting tegen schokken en beschadigingen; Er moet een laag worden voorzien die de waterdichting beschermt tegen eventuele schokken van onderhoudsmaterieel of tuingereedschap. Deze laag kan bestaan uit rubberplaten, geotextiel of ingewerkt worden in de drainage. 2) Draineerlaag + watervasthoudende laag; Deze laag heeft een dubbele functie: haar bovenste gedeelte doet dienst als watervasthoudende laag en vormt zodoende een waterreservoir voor de planten. Deze bufferfunctie wordt verzekerd door uitsparingen in het materiaal zelf of door het gebruik van waterabsorberende materialen. Haar onderste gedeelte doet dienst als draineerlaag en moet instaan voor de waterafvoer naar de dakkolken. Van zodra er zich onder de substraatlaag een waterreservoir bevindt, zullen de wortels geen andere vochtbronnen beginnen zoeken en dus ook geen gevaar meer vormen voor de waterdichting, terwijl de drainage toelaat waterstagnatie te vermijden. Sommige materialen zoals een polyethyleen- of polypropyleennet vervullen enkel een 6
Dossier augustus TV 229 Groendaken (WTCB): Uitvoeringsvoorbeeld van de afdichting aan de dakrand. foto Floradak foto Tecmat drainerende functie en kunnen worden gebruikt in begroeide daken die geen waterreservoir nodig hebben. Anderen materialen kunnen zonder probleem deze beide functies vervullen, hetzij met watervasthoudende producten: soepele schuimplaten (verrijkt gerecycleerd materiaal); platen in geëxpandeerd polystyreen (EPS) in het geval van omkeerdaken; geëxpandeerde kleikorrels; ofwel met een waterreservoir: platen met uitsparingen in PVC, PE, PS,... 3) Filterlaag; De watervasthoudende- en draineerlaag kunnen enkel efficiënt werken wanneer ze niet verstopt zijn door fijne deeltjes uit de substraatlaag. Deze deeltjes worden tegengehouden door het filtervlies dat meestal bestaat uit een geotextiel. 4) Substraatlaag en eventuele verankeringselementen voor de beplanting; De planten worden aangebracht in een speciaal ontwikkeld substraat en dus niet in gewone teelaarde. Deze substraatlaag moet: aangepast zijn aan het type groendak en de soort beplanting; vrij zijn van ziekteverwekkende kiemen en onkruid; licht zijn; weinig samendrukbaar zijn (haar oorspronkelijk volume behouden); een luchtige structuur bezitten en bewaren; de opbouw van een water- en mestreserve toelaten; de erosie door regen en wind weerstaan. 5) Vegetatie. In sommige gevallen kunnen meerdere van deze lagen worden gecombineerd. Om het succes van een groendak te verzekeren moet er ook nog een efficiënt afvoersysteem en eventueel een besproeiingssysteem worden voorzien. Indeling op basis van gebruik Op het gebied van planten die gebruikt worden wordt er onderscheid gemaakt tussen extensieve en intensieve begroeiing. Bij extensieve begroeiing denken we aan planten als mossen en sedums, bij intensieve begroeiing meer aan grassen, lage planten, heesters, struiken en bomen. Men mag niet vergeten dat het uitzicht van de begroeiing niet steeds hetzelfde zal zijn. De beplanting heeft om te beginnen een zekere tijd nodig om het gewenste uitzicht te bekomen en dit uitzicht zal bovendien ook nog veranderen van seizoen tot seizoen. Maar de groendaken kunnen niet enkel worden ingedeeld volgens hun uiterlijk (type begroeiing) maar ook volgens de manier waarop ze gebruikt zullen worden en volgens de aard en het aantal samenstellende lagen. Daktuinen of daken met een volgroeide intensieve begroeiing Dit type tuin is in alle opzichten vergelijkbaar met een natuurlijke tuin met uitzondering van het feit dat hij zich op het dak bevindt (of bijvoorbeeld bovenop een tunnel). Daktuinen worden gekenmerkt door: Het eventuele gebruik van een intensieve begroeiing, d.w.z. gazon, lage planten, kleine heesters en bomen op voorwaarde dat er een voldoende dikke substraatlaag wordt voorzien (als richtwaarde minstens 0,3 m) en met uitzondering van bepaalde soorten die TV 229 Groendaken (WTCB): Schematische voorstelling van een daktuin, een lichte daktuin en een begroend dak. 7
dossier Groendaken len mm) en vereist geen bevochtiging of bemesting. In bepaalde gevallen is de vegetatie zelfs leverbaar onder de vorm van voorgekweekte matten; Dit type vegetatie wordt gekenmerkt door een vrije groei en een ongeorganiseerd uitzicht; Het dak is over het algemeen niet of slechts weinig begaanbaar behalve met beloopbare loopbanen; Het enige onderhoud aan deze daken bestaat uit de traditionele jaarlijkse controle van de waterafvoeren, na de herfst. foto's Floradak wortels hebben die gevaarlijk kunnen zijn voor de waterdichting; Deze quasi onbeperkte keuze aan planten laat toe een esthetisch zeer aantrekkelijk geheel te creëren (tuinarchitectuur); Het dak is begaanbaar en kan gebruikt worden voor recreatieve doeleinden; Het vereiste onderhoud is vergelijkbaar met datgene van een traditionele tuin. Gezien de geringe dikte van de substraatlaag en dus ook het lage gewicht (over het algemeen < 60 kg/m 2 ), zijn deze daken toepasbaar bij renovaties en op quasi elk soort drager. De begroeide daken zijn toepasbaar op daken met een helling begrepen tussen 1 en 35 ; boven de 35 moet men speciale technieken toepassen. Lichte daktuinen of daken met een weinig volgroeide intensieve begroeiing De lichte daktuinen vormen de gulden middenweg tussen de daktuinen en de begroeide daken en ze maken gebruik van dunnere substraten om het gewicht te beperken. Zowel extensieve als intensieve begroeiing komt in aanmerking, met uitzondering van te grote bomen of heesters. Er kan een esthetisch mooi resultaat bekomen worden indien men rekening houdt met de beperkingen. Het dak is begaanbaar en de begroeiing zal ook onderhouden moeten worden. In sommige gevallen is de toepassing bij renovatiewerken mogelijk al naargelang de aard van de draagstructuur. De dakhelling moet net zoals bij de begroeide daken begrepen liggen tussen 1 en 35. Het gebruik van een substraatlaag met een zekere dikte creëert een aanzienlijk overgewicht (minstens 400 kg/ m 2 ). Het is daarom dat daktuinen slechts uitzonderlijk bij renovatiewerken mogen worden toegepast en dus eerder moeten worden voorzien in de ontwerpfase van een gebouw zodat er bij de berekening van de fundering en de dragende elementen rekening mee kan worden gehouden. De drager van een daktuin heeft normaal gezien een helling tussen 1 en 4. Begroeide daken of daken met een extensieve begroeiing (dakvegetatie) Begroeide daken zijn net het tegenovergestelde type groendak van daktuinen en worden gekarakteriseerd door: Het gebruik van een extensieve begroeiing, d.w.z. plantjes zoals mossen en sedums. Deze vegetatie wordt geplant in een speciaal hiervoor ontwikkeld substraat van minimale dikte (slechts enkele tiental- TV 229 Groendaken (WTCB): Onderscheid tussen een daktuin, een lichte daktuin en een begroend dak Indeling volgens de samenstelling Een andere, meer technische indelingsmethode bestaat erin een indeling te maken op basis van de diverse samenstellende lagen met verschillende functies zonder daarbij rekening te houden met hun diktes. Zo onderscheidt men: Eénlaagse systemen: de begroeiing wordt rechtsreeks in een substraatlaag geplant, zonder drainage noch waterreservoir. Dit type groendak is af te raden omdat het op termijn voor problemen zal zorgen, onder meer op het gebied van de waterdichting. Ook de waterafvoer zal niet verbeteren. 8
dossier Groendaken Tweelaagse systemen: samengesteld uit een substraat en een draineerlaag (bijv. weefsel of geëxpandeerd kleikorrels), over het algemeen gescheiden door een filtervlies. Drielaagse systemen: deze bevatten ook nog een waterreservoir, al dan niet geïntegreerd in de draineerlaag, waarin de planten in periodes van droogte het nodige vocht kunnen vinden. Waterdichting en wortelbestendigheid De waterdichting wordt door de dakbegroening niet alleen beschermd tegen directe UV-, IR- en zonnestralen en hagel maar ook tegen bruuske temperatuursschommelingen (bijvoorbeeld bij een regenbui op een warme dag), waardoor de levensduur van de waterdichting wordt verlengd. Het waterdichtingsmembraan moet gekozen worden in functie van het groendak om eventuele perforaties door de wortels en verdere beschadigingen te vermijden. Vooral daken met een extensieve vegetatie lopen risico op perforatie van de waterdichting door de wortels van de planten. In vochtige periodes vinden die in het substraat genoeg water om te overleven en te groeien en de wortels zullen zich dus in dat substraat ontwikkelen en vermenigvuldigen zonder elders te moeten gaan zoeken...in de zomer wordt dat echter anders: bij hitte en zon droogt de tamelijk dunne substraatlaag (4 tot 8 cm) in een paar dagen uit en beginnen de planten dorst te krijgen. En waar kunnen ze dan water vinden? Vooral in de isolatielaag waarin zich in de winter waterdamp heeft gecondenseerd. De planten moeten niet lang zoeken want de meeste waterdichtingfolies zijn niet 100 % dampdicht en zoals een snuffelende speurhond vindt elke wortel zijn weg, tot in de minste spleet of kier. En wat als de waterdichting perfect is en er zich dus geen spleten of kieren voordoen? Dan zijn sommige planten in staat in enkele weken of maanden dwars door sommige waterdichtingen te boren! Dakbanen uit polyethyleen, PVC, FPO en EPDM laten gewoonlijk geen wortels door voor zover de voegen geen zwakke punten vormen: met hete lucht gelaste PVC of FPO blijft vast omdat de las homogeen is. Gevulkaniseerde banen uit EPDM kunnen eveneens als wortelvast worden beschouwd. Gekleefde folies kunnen soms problematisch zijn omdat sommige lijmen kunnen verzepen en dus hun kleefvermogen verliezen. Bitumineuze dakbanen zijn op zich niet wortelvast, maar de wortelvastheid van de baan kan verbeterd worden door bij de productie in de hete bitumen een kleine hoeveelheid worteldodend product te voegen. Bitumenbanen die aan de 4 jaar durende worteldoorgroeitest volgens de FLL -norm (of aan de gelijkwaardige test volgens Europese norm CEN TC 254) hebben weerstaan, kunnen als voldoende wortelvast worden beschouwd. foto Tecmat In het geval van een eventuele lekkage (door worteldoorgroei of een andere oorzaak) zullen de reparatiewerken en het bereiken van de waterdichting veel omslachtiger en duurder zijn indien er zich een dik groendak bovenop bevindt. Een zwaar en dik groendak vormt bovendien een extra belasting voor de draagstructuur. Daarom moet er steeds worden gecontroleerd of de constructie dit extra gewicht wel zonder schade kan dragen. Daar waar de overbelasting door vegetatiedaken en lichte daktuinen meestal op vrijwel elk type drager toelaatbaar is (deze daken zijn dus toepasbaar bij renovatie), is dit niet steeds het geval voor de daktuinen die dan ook reeds van in de ontwerpfase moeten worden bestudeerd. Verbetering van het waterbeheer Tijdens hevige stortbuien zijn de waterafvoeren in sommige streken vaak oververzadigd. Het vergroten van de oppervlakte groendaken kan hierbij een oplossing bieden. Bij regenval wordt het hemelwater op een klassiek platdak immers onmiddellijk afgevoerd naar de dakkolken en doorgevoerd naar de afvoerbuizen. Bij een groendak ontstaat er een buffereffect: wanneer de regen op het groendak valt, dringt het in het dakpakket en wordt het door de verschillende lagen opgehouden zodat het pas in een later stadium de afvoer bereikt. Bovendien wordt een gedeelte van het vocht opgenomen door de planten en komt een ander gedeelte door verdamping weer in de atmosfeer terecht. Dit buffereffect laat toe het water helemaal of grotendeels te absorberen (al naargelang de regenintensiteit en de dikte van het groendak) en zodoende het regenwaterafvoersysteem te ontlasten. Het regenwater dat door het groendak sijpelt ondergaat een zekere filtering alvorens de afvoer te bereiken. Men verkrijgt dus een waterkwaliteit die ergens schommelt tussen die van het regenwater en die van kraantjeswater. Dit gedeeltelijk gezuiverd water noemt men ook wel eens grijs water. De opvang ervan in een tank laat toe om, net zoals in sommige Duitse steden, een dubbel waterleidingsnet te creëren waarbij het ene net instaat voor het drinkwater en het grijze net water levert voor de schoonmaak, de toiletten, de wasmachines, enz 9
MAAK MEER WINST word Floradakplaatser neem vrijblijvend contact op met Verdeeld door: www.floradak.be Tel 011/45 79 00 info@greenrooftools.be 10
dossier Groendaken de dakisolatie dienovereenkomstig verminderen. In het meest extreme geval leidt dit in de Scandinavische landen tot substraatlagen van maar liefst 1,5 m dik als bescherming tegen strenge winters. Op akoestisch vlak kan men stellen dat de isolatie tegen luchtgeluiden groter wordt bij toenemende dikte van het groendak (massawet). De isolatie tegen contactgeluiden (regen, hagel) wordt zelfs bij beperkte diktes beter en ook de weerkaatsing van geluiden wordt verminderd. foto Floradak Levenskwaliteit en biodiversiteit De groendaken hebben een positief effect op de levenskwaliteit en in groenarme buurten of op appartementsgebouwen kan het onaangenaam uitzicht op een somber waterdichtingsmembraan worden omgebouwd tot een esthetisch aantrekkelijk beplant oppervlak. Door het voorzien van groendaken neemt het percentage groene ruimte in de steden toe, wat dan weer een positieve invloed heeft op de luchtkwaliteit (absorptie van gas en stof, teruggave van vocht aan de atmosfeer), de luchttemperatuur en de ontwikkeling van dier- en plantkundige biotopen. Zo hebben studies al aangetoond dat het systematisch betonneren van landwegen en de intensieve ontwikkeling van landbouw ervoor zorgt dat sommige diersoorten verdwijnen (insecten, kikkers, egels,..). Maar van zodra een bepaalde diersoort verdwijnt zullen ook andere, die afhankelijk zijn van deze verdwenen soort (bvb. als voedsel), mettertijd verdwijnen. Dit fenomeen staat bekend als biodiversiteit: de verschillende dier- en plantsoorten zijn onderling zeer afhankelijk en kunnen niet zonder elkaar overleven. Hetzelfde fenomeen doet zich voor in steden waar het bebouwde oppervlak alsmaar groter wordt en het percentage groene ruimtes alsmaar afneemt. Het creëren van voldoende groendaken zou hiertegen een goed wapen kunnen zijn Technische Voorlichting 229 Groendaken Na succesvolle besprekingen binnen het Technisch Comité Afdichtingen legde het WTCB in september vorig jaar de laatste hand aan de Technische Voorlichting 229 betreffende groendaken. Deze TV is gebaseerd op de resultaten van een tweejarig WTCB-onderzoek dat in 2002 van start ging in het proefstation te Limelette. Deze TV heeft tot doel een overzicht te geven van de verschillende groendaktypes en de specifieke eisen die erop van toepassing zijn. Het document analyseert in detail de voordelen en de nadelen van de diverse types groendaken, het ontwerp van platte daken met het oog op hun omvorming tot een groendak, het ontwerp en de opbouw van groendaken, hun constructieve bijzonderheden en het onderhoud ervan. Voor meer informatie kunt u terecht op www.wtcb.be. TV 229 Groendaken (WTCB): Temperatuur van het dichtingsmembraan tijdens een warme zomerdag op een naakt plat dak, een dak met extensieve vegetatie en een dak met intensieve vegetatie. Thermische en akoestische isolatie Elders in deze uitgave behandelt dhr. Ir Marc Lievens van groendakspecialist Tecmat deze onderwerpen nog meer in detail, maar we kunnen hier zeker ook al vermelden dat de aanwezigheid van een groendak het thermisch en akoestisch comfort in gebouwen verbetert. Zowel in de winter als in de zomer verhogen de diverse lagen van het groendak de thermische inertie van het gebouw. Dit effect wordt vanzelfsprekend sterker bij toenemende dikte van het groendak. Men kan ofwel gewoon profiteren van deze extra isolatie, ofwel foto Floradak 11
Enkele mooie projecten Groendaken in de praktijk Ecover maquette Dat groendaken er niet alleen op papier mooi uitzien maar ook daadwerkelijk in de praktijk steeds vaker worden toegepast mag onder meer blijken uit onderstaande interessante projecten die recentelijk werden gerealiseerd. 1AZ Groeninge Kortrijk Aan de rand van Kortrijk, naast de snelweg tussen Gent en Rijsel en aansluitend aan de Hallen en Kinepolis, is een ruim terrein van 14 hectare voorzien voor de nieuwe campus van het fusieziekenhuis van Kortrijk, AZ Groeninge. Het nieuwe ziekenhuis voor 1000 bedden is een fusie van vier bestaande Kortrijkse ziekenhuizen en zal in totaal een oppervlakte beslaan van meer dan 85.000 m2. Een reusachtig gebouw dus dat toch zo is opgevat dat men op geen enkel ogenblik een overzicht heeft van de totale omvang van het geheel. Het gehele gebouw is opgebouwd uit een aaneenschakeling van grote binnentuinen (20x60 meter) die begrensd worden door gebouwen. Iedere binnentuin met zijn omringende gebouwen vormt een afzonderlijk blok. Deze nieuwbouw van AZ Groeninge, waarvan momenteel de eerste fase in aanbouw is, is in diverse opzichten een opmerkelijk project. Zo is de dragende gevel opgebouwd uit sierbetonnen elementen van 7,20 op 4,20 meter. Elk afzonderlijk wegen ze wel achttien ton. De nagespannen betonnen vloerplaten zijn ter plaatse gegoten. Naast de klassieke wapening is er ook een reeks kabelstrengen in het beton verwerkt. Die worden na voldoende uitharding van het beton aangespannen. Het grote voordeel van die aanpak is dat op die manier de dikte van de platen beperkt kan blijven en dat men een grote overspanning kan realiseren, zonder dat er wat gaat doorhangen. Het gebruik van nagespannen beton in gebouwen is nog vrij zeldzaam, maar wint wel sterk aan populariteit. Een ander opvallend aspect is dat het hele gebouwcomplex als het ware tegemoetkomend aan de naam Groeninge - voorzien wordt van een extensief groendak. Bovenop de betonnen draagstructuur werd eerst een zelfklevend dampscherm aangebracht waarna het dak geïsoleerd werd met een 9 cm dikke, losliggende laag resolschuim van het type Kooltherm van Kingspan. Er werd voor deze isolatie geopteerd vanwege haar zeer goede isolatiewaarde van 0,021 W/m 2 K en vanwege het feit dat ze op ecologisch en milieuvriendelijk vlak wordt gelijkgesteld met kurk. Als waterdichting werd er gekozen voor het Resistit RPLE EPDM-membraan voorzien van een ingevulkaniseerde glasdraadwapening. Na het opmeten van de dakmaten heeft leverancier btech grote geprefabriceerde dakmembranen vooraf vervaardigd en op de gewenste afmetingen op de werf geleverd. De folies werden eveneens 12
Enkele mooie projecten losliggend geplaatst, de naden tussen de membranen onderling thermisch gelast en alle verdere details, goten en aansluitingen afgewerkt met Resitrix SKW. Resistit RPLE is volledig op worteldoorgroeibestendigheid volgens de FLL-norm getest en goedgekeurd. De berekening van de windbelasting volgens TV 215 van het WTCB gaf ongeveer 500 Pa in de middenzones, 1400 Pa in de randzones en 1900 Pa in de hoekzones. Deze tamelijk hoge waarden zijn het gevolg van meerdere omstandigheden: het gebouw is ruim 15m hoog, het ligt in een landelijke omgeving, en de waterdichte folie ligt los op de isolatie zodanig dat luchtbewegingen tussen waterdichting en draagstructuur mogelijk zijn. Aangezien het groendak in droge toestand maar 60 kg per m2 weegt moest er dus in de 5 m brede rand- en hoekzones een bijkomende ballastlaag worden voorzien om te vermijden dat de waterdichting bij stormweer zou gaan vliegen. Die ballast kwam er onder de vorm van een grindlaag die in opdracht van hoofdaannemer Cordeel uit Temse door de firma Fihuma op de daken werd gespoten. Dat grind dient tevens als draineerlaag voor het groendak. In de middenzones was geen grind nodig en kwam als eerste laag een noppenplaat, dienst doende als draineerlaag en als bescherming van de waterdichting. Boven noppenplaat en grind werd dan eerst een geotextiel van 140g/ m2 als filter- en scheidingslaag aangebracht en daarop een substraatlaag van 6cm. De totale hoeveelheid substraat bedroeg 500 ton die in een 20-tal silowagens werd aangevoerd en door de firma Tecmat op de daken werd geblazen. Tenslotte werd de sedumbegroening ingezaaid. Voorlopig is er van de ontwikkeling van de begroening nog niet veel te zien aangezien het inderdaad een paar weken duurt alvorens de sedumstekken zich vastwortelen en nieuwe planten beginnen te vormen. Men stelt gewoonlijk een groenbedekking vast van 40% na één jaar en van 80 % na twee jaar, maar dat hangt sterk af van de klimaatsomstandigheden. 2Ecover France Op 11 mei 2007 werd de nieuwe Franse vestiging van Ecover, de Belgische ecologische was- en reinigingsmiddelenproducent, officieel geopend door Minister van Leefmilieu en Pensioenen Bruno Tobback. De fabriek bevindt zich in het landelijke businesspark Landacres nabij Boulogne-sur-Mer. De onderneming drijft op die manier haar productiecapaciteit op om te kunnen beantwoorden aan de steeds toenemende vraag naar ecologische producten. ECOVER heeft ruim 10 miljoen euro geïnvesteerd in het project, waarvan de extra inspanning naar ecologische meerwaarde toe 40% betekent. De nieuwe Ecover fabriek is de eerste ecologische fabriek ten noorden van Parijs, nadat de onderneming in 1992 al uitpakte met de bouw van de allereerste ecologische fabriek ter wereld in Malle. Daar werd echter de maximale productiecapaciteit bereikt, waardoor de bouw van een bijkomende fabriek noodzakelijk was. De oppervlakte van de nieuwe ecologische fabriek bedraagt 10.000m 2 en voor de constructie ervan werd gekozen voor milieuverantwoorde materialen. Regenwater wordt gebruikt voor de toiletten en wasruimtes en voor het onderhoud van de gebouwen en machines. Net zoals in België, heeft de fabriek in Boulogne een groen dak en wordt er groene stroom gebruikt. Waar de aanleg van het groendak op Ecover Malle op een helling van 15 graden al een hele uitdaging was voor de firma Floradak uit Lummen, was dit project ook niet te versmaden. 10.000 m 2 dakbedekking en 8.000m 2 groendak plaatsen in moeilijke omstandigheden, op 100meter hoogte en amper 1 km van de kust verwijderd. De werken moesten worden uitgevoerd in de winterperiode, met veel regen en veel wind en binnen een redelijk korte uitvoeringstermijn. De planning van de hoofdaannemer moest bovendien nauw gevolgd worden aangezien de waterdichtings- en begroeningswerken meteen moesten volgen op de plaatsing van de houten multiplexplaten. In de rand- en hoekzones werden extra voorzieningen getroffen inzake bijkomende belasting onder de vorm van betontegels. Door de overheersende winden vroeg ook het inzaaien van de sedumscheuten een aparte aanpak. Zo moesten er onder meer hulpstoffen worden aangewend zoals organische kleefstoffen, voedingsstoffen en schimmels ( mycorrhiza ) om het aanslaan van de vegetatie te bevorderen. Een laatste euvel om te overkomen was het extra motiveren van het personeel dat door de verre verplaatsing op logement moest blijven en dus langere tijd weg zou zijn van huis, met als gevolg natuurlijk ook een tijdelijk gebrek aan personeel op het thuisfront. 3 Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum (OPZC) te Rekem Er wordt heel wat over groendaken geschreven en gepubliceerd, maar men mag buiten al dat mooi groen natuurlijk ook niet de totale dakopbouw uit het oog verliezen. Dit zou namelijk geheel onterecht zijn want de drager, de isolatie en de waterdichting maken ook een onafscheidelijk onderdeel uit van een duurzame dakopbouw bij groendaken. Een mooi voorbeeld van een project waarbij hiermee 13