Een schets van de stand van zaken Kamer en Regionaal beleid

H. Beereboom Een schets van de stand van zaken Kamer en Regionaal beleid Aan de nog jonge geschiedenis van het regionaal economisch beleid is een lll!ieuwe paragraaf toegevoegd, in de vorm van de 'Nota inzake de sociaal-economische aspecten van het in de jaren 1969 t.e.m. 1972 te voeren regionale beleid'. 1 Deze nota werd begin februari 1969 in de Tweede ~amer behandeld. Hieronder zal nader ingegaan worden op: 1. de geschiedenis van het regionaal economisoh be1eid in Nederland; 2. de betekenis van de laatst behandelde nota, gezien: 2. 1. als schakel in het tot nu gevoerde beleid; 2. 2. in de concrete situatie van de dag; 2. 3. tegen het Kamerdebat over genoemde nota. 3. de betjekeilis van de PvdA-publikaties 'Memorandum Noorden des land' 2 en 'Twente-Oost-Gelderland in de lift' 3 en de essentiële verschilpunten met het huidige beleid; 4. op gmnd van de pnnten 1 tot en met 3 hoop ik dan ook nog enkele oonclusies te kunnen trekken. 1. Beknopte geschiedschrijving. Nadat in 1946 zeer locaal, nl, in het veengebied Zuidoostlliente, een begin was gemaakt met 'l'egionaal economisch beleid, werd een bredere aanpak va:stgelegd!in een nota die i1l 1952 versoheen en tot 1959 dienst deed. De nota van 1952 riohbte zich op het gehele Noorden des lands. In dat jaar nl. kende de:z;e regio een uitzonderlijk hoog werkloosheidsperoentage (10 pct.). Het beleid van toon riohtte zich op de structurele werkloosheid. Het hielp iets, hoewel het voor een belangrijk deel aan de fabelachtige vertrekoverschot- 1 Zitting 1968-1969, nr. 9805 2 Uitgave Tweede K!amedractie PvdA, junj. 1968. 3 Uitgave PvdA-Overijssel en Gelderland, febr. 1969. 355

ten moet worden toegeschreven dat de weddoosheidsperoentages in het Noorden wevden gedrukt. In 1959 werd het regionale beleid anders inget,ioht. De grote vertrekoverschotten leidden tot verschraling van de regio en er ontstond een versnelde migratie naar de Randstad. Dat deze feiten een rol speelden bij de overweging van een nieuw regionaal beleid, blijkt wel uit de formulering van de doelstellingen voor de periode 1959-1963. Die doelstellingen,luidden: 1. spreiding van de industrie in het kader van de mimtelijke mdell'îng; 2. het tegengaan van de bevolkingsexpulsie en de daarmede gepaard gaande verschraling van woon- en leefklimaat in sommige regio's; 3. de bestrijding en voorkoming van structurele werkloosheid in de regio~s. In 1964 verscheen een nieuwe nota over het industriespreidingsbeleid, 4 welke het begin van een ombuiging betekende. Als doelstellingen werden geponeerd: 1. betere spreiding van de bevolking; 2. betere spreiding van de werkgelegenheid; 3. verbetering van de welzijnsmogelijkheden. De indiener van deze nota, de toenmalige staatssecretaris Bakker, begon met een meer op een beperkt aantal kernen gericht regionaal beleid. De zgn. secundaire kernen zouden nog slechts voor een beperkte tijd van de faciliteiten gebruik mogen maken. Een definitieve ombuiging van het regionale beleid kwam met de verschijning van de Tweede Nota ruimtelijke ordening 5 en met de Groeinota 6 Niet alleen dat de na:druk werd gelegd op een herere regionale spreiding van bevolking, welvaart en welzijn, maar de Tweede Nota R.O. schetste voor een groot aantaj der probleemregio's belangrijke vestigingsoverschotten en ma:a:kte de noodzaak van forse uitbreidingen van de werkgelegenheid, en daarmee een impliciete '.bestrijding van de structurele werkloosheid, duidelijk. Wat de Groeinota betreft, hierin wordt gesteld 7 'dat een 4 Zitting 1963-1964, nr. 7703. 5 Tweede Nota over de ruimtelijke ordening in Nederland, 1966. 6 Nota inzake groei en structuur van onze economie, 1966. 7 Pag. 113 356

bewust spreidingsbeleid ook uit een oogpunt van economische groei en structuur positieve kantem kan hebben of in ziohzelf gewenst is.' Daaraanvolgend wordt opgemerkt: 'De kennelijke voordelen van agglomeratievorming mogen niet door het spreidingsbeleid worden miskend. Daarom zal spreriding gepaw:d moeten gaan met de vorming van industriële concenrtraties. De bedoeling is te komen tot een beperkt aantal goed geoutilleerde industriecentra, die in aa:nh'ekkelijkheid voor de indushiële ondernemer kunnen ooncuneren met de grote oentra in het Westen.' Gesteld kan dus worden dat tijdens het beleid zoals dat door het kabinet-cals we:rd gevoerd een nadrukkelijke accentverschuiving heeft plaatsgevonden binnen het regionaal beleid, waarbij met name de doelstelling van betere spreiding van de bevolking, middels forse ves:tigingsovepschotten in de te stimuleren regio's, naar voi'en werd geschoven. In Zuid-Limburg kon hert kabinet Cals laten zien hoe serleus zij de industriële ontwikkeling in probleem-regio's opvatte. s Na de val van het kabinet-cals kwam het kabinet-zijlstra, dat te maken kreeg met stijgende werkloosheid. Een stijging die het gehele land betrof doch waarbij opnieuw bleek hoezeer de zwakkei'e 'l'egio's hiervoor het gevoeligst waren. Op 13 januari 1967 diende het kabinet een nota 9 in waarin uitbreiding van de faciliteiten werd aangelmndigd welke tot dan toe voornamelijk bestonden uit de premie- en prijsreduktieregeling. 10 De belangrijkste maatregel die het kabinet-zijlstra trof was de pl'emieregeling voor investeringen in vaste activa. Na hert overgangska:binet-zijlstt a kregen we dan het kabinet-de Jong, waaronder het volgende plaatsgreep. Nadat de Kamer medio 1967 de toestand in de textielindustrie 11 had besproken, kwam begin januari 1968 de Nota Noorden des lands. 1 2 De kritiek op deze nota geleverd is in hoofdzaken 8 Zitting 1965-1966, Nota im:ake de mijnindustrie en de industriële herstrucrurering van Zd.-Limburg. nr. 8424. 9 Zitting 1967, nl 9001. 1 Subsüdie voor aankoop grond en,gebouweiji. 11 Nota inzake de katoen-, rayon- en linnenindustrie, zitting 1967, nr. 9139. 12 Zitting 1967-1968, nr. 9458. 357

wel bek!end. Met name de tegennota van de PvdA-fmk!tie is diep op het analytisch deel van de nota ingegaan. Essentieel achtten de samenstellers van de tegennota dat de regering wel stelt de centrale doelstellingen van de Tweede Nota R.O. te handhaven, doch dat daarvan in de praktijk niets blijkt. Ten eerste liet de regeringsnota de eis van een belangrijk vestigingsoverschot vallen en in de tweede plaats sloot zij zich aan bij een conclusie van het Centraal Planbureau, een conclusie die luidt dat voor de periode tot 1980 bij het te voeren beleid zeer waarschijnlijk een voortzetting van de tot 1935 opgetreden trendmatige ontwikkeling is te verwachten. Die trendmatige ontwikkeling leidt volgens het CPB tot een verdere vermindering van de arbeidsreserve en tot enige aantrekking van arbeidskrachten uit andere provincies of uit het buitenland. Met andere woorden, een taakstellend karakter in de zin van de Tweede Nota R.O. kwam niet meer aan bod. De PvclA-tegennota concludeerde dan ook dat zowel de doelstelling van een krachtiger spreiding van de bevolking als die van het opheffen van welzijnsteko11ten was verdwenen. Wat bleef was spreiding van de werk!gelegenheid. We zullen nog zien dat de nota over het beleid tot 1972 niet veel gunstiger wordt beoordeeld. Maar eerst iets meer over die Nota. De nu behandelde nota voor 1969 t.e.m. 1972 komt in een korte inhoud hierop neer: (zie ook kaartje op volgende pagina). In algemene termen wordt in de nota gesteld, dat - in het noorden een verder terugdringen van de structurele werldoosheid tot de reële mogelijkheden behoort; - voor het oosten een ontwikkeling mogelijk lijk!t die niet sterk van het landelijk gemiddelde afwijkt; - dat de Zeeuwse arbeidsmarkt in beginsel gunstige vooruitzichten biedt; - dat Noord-Brabant en Zuid-Limburg in de komende periode tegenover niet geringe problemen op de arbeidsmarkt zullen staan. Als doelstelling van het te voeren beleid worden genoemd: 1. het bestrijden van de structurele werkloosheid in bepaalde gebieden als de nog steeds meest fundamentele doelstelling; 2. in samenhang daarmee pogen om op langere termijn een meer bevredigende regionale ontwikkeling te krijgen van werkgelegenheid, produktie en inkomen; 358

3. de wenselifkiheid om een betere ruimtelijke spreiding van bevolking en van economisohe aotiviteiren te bereiken. De nieuwe beleidsmaatregelen in de nota genoemd, zijn in hoofdzaak: a. de stimulerings- en herstructwreringsgebieden worden uitgebreid met Hehnond en omgeving en een deel van Venlo en omgeving. b. Behalve de investeringen van nieuwe vestigingen worden nu ook uitbreidingen van bedrijven in deze gebieden gepremieerd, althans zolang de werkloosheid dat nodig maakt. 0 STIMULERINGSGEBIED - HERSTRUCTURERINGSGEBIED Situatie m.i.v. februari 1969 uit: Nota regionaal beleid. 359

c. Van de incidentele regeling voor faciliteiten voor dienstverlenende bedrijven wordt een algemene regeling gemaakt. d. Door het Centraal Planbureau en het Centmal Bureau voor de Statistiek zullen regionale prognoses worden gemaakt. 2. De betekenis van de nota 1969 t.e.m. 1972. 2. 1. De nota als nieuwe schakel in het gevoerde beleid. De aan het eind van het eerste hoofdstuk gegeven samenvatting van de laatste nota geeft het beeld van een voortzetting van de beleidsopvattingen die ook reeds uit de Nota Noorden des lands waren gebleken. Van een taakstellend beleid t.a.v. de regionale pmblematiek is sinds het kwbinet-de Jong geen sprake meer. De trendmatige ontwikkeling tot nu toe wordt als plus-minus-'vo1doende aanvaard en hier en daar, zo goed en zo kwaad dat lukt, over een enkel heuveltje geholpen. De conclusie: voor een volgend kabinet zijn er bergen wel'k te verzetten. De positieve betekenis van de Nota is dan ook zeer gering, waar het gaat om een beleid zonder duidelijke taakstelling en om een beleid dat niet actief gevoerd wordt of zal worden. 2. 2. De concrete situatie tot heden. In de volgende paragrafen zullen een aantal feitelijke gegevens worden omschreven die u gedetailleerd terugvindt in bijlagen. 2. 2. 1. Ontwikkeling werkgelegenheid (tabell en 1.1 zie blz. 361 ). Gemeten vanaf 1960 is de totale werkgelegenheidsantwikkeling in het Noorden, Limburg, Zeeland en N.-Holland beneden het landsgemiddelde gebleven. 2. 2. 2. Ontwikkeling industriële werkgelegenheid (tabel 2 zie blz. 362). Het aandeel van de industriële werkgelegenheid in de totale werkgelegenheid is tussen 1955 en 1965 in het Nomden het sterkst gestegen. Deze regio heeft percentueel gezien echter na het Westen het geringste aandeel industrie in het totaal. Wat de groei van het aantal in de industrie werkzame personen betreft, vallen de zwakke posities van Overijssel en Limburg op. 360

TABEL 1. Werkgelegenheidsantwikkeling 1955-1965 per provincie (x 1000 manjaren) 1 ) ' Groningen Friesland. Drenthe.. Overijssel. Gelderland Utrecht.. Noord-Holland Zuid-Holland. Zeeland... Noord-Brabant Limburg. Nederland... 1955 1960=100 100 100 98 96 96 93 97 96 101 92 96 96 1960 abs. 171 161 110 300 448 244 790 1009 101 542 306 4182 1965 1960=100 106 104 110 110 109 110 106 107 103 110 106 108 1 ) Door afrondingsverschillen is enige afwijking met de cijfers per landsdeel mogelijk. Bron: Nota regionaal beleid (9805). TABEL 1.1. Aandeel in procenten van drie sectoren in de werkgelegenheid per landsdeel (excl. bouwnijverheid). Noor- Oosten Westen Zuiden Nederden land Landbouw 1955 26 18 8 15 13 1960 22 15 7 12 11 1965 16 12 6 9 9 Industrie 1955 23 35 30 39 32 1960 26 36 28 41 32 1965 29 35 27 41 32 Bouwnijverheid 1955 8 9 8 10 9 1960 10 9 9 9 9 1965 11 11 9 11 10 Diensten + overheid 1955 43 38 54 36 46 1960 42 40 56 38 48 1965 44 42 58 39 49 Bron: Nota regionaal beleid. 361

TABEL2. Ontwikkeling indu:triele werkgelegenheid Absolute aantallen Gemiddeld stijgingspercentage per jaar in de periode 1957 1967 1957 1962 1965 1962 1965 1967 Groningen. Friesland. Drenthe. Overijssel Gelderland. Utrecht. Noord-Holland. Zuid-Holland. Zeeland. Noord-Brabant. Limburg. Nederland. 33,0 40,9 3,6 2,7-1,5 23,4 32,1 5,6 2,3 17,4 26,5 8,6 3,0-1,5 101,9 96,3 0,8 0,3-4,0 110,4 126,4 2,4 2,0-2,0 51,8 52,1 1,2 1,7-5,0 168,7 172,2 1,0 0,3-2,0 205,2 211,4 0,6 1,0-1,5 12,8 16,8 3,2 2,7 2,0 184,0 209,8 3,0 1,0-2,0 115,3 107,5 0,8 0,7-6,0 1023,2 1091,9 1,8 1,0-2,5 Bron: Nota regionaal beleid. TABEL3. Werkgelegenheidsontwikkeling in de dienstensecior en de overige sectoren, 1955-1965 Gemiddeld stijgingspercentage per jaar diensten- overige sector sectoren Noorden. Oosten. Westen. Zuiden.. Nederland w.v. overheid. bedrijven 0,9 0,5 2,3 0,7 1,8 0,1 2,2 0,9 1,9 0,5 1,0 2,2 Bron: Nota regionaal beleid. 362

2. 2. 3. Ontwikkeling dienstensector (tabel 3 zie blz. 362). Het aandeel van de dienstensector in de totale werkgelegenheid per landsdeel ligt lin het Zuiden, het Oostern en het Noorden beduidend lager dan het landelijk gemiddelde. Het Westen torent bijna even hoog iboiven het landelijk cijfer uit, als het Zuiden 'eronder ligt. De conclusie is gereohtvaa'l'digd, dat de dienstensector in de stimulerings- en herstructureringsgebieden onvoldoende is ontwikkeld. Dit houdt mede verband met een in onvoldoende mate aanwezig zijn van stuwende industrie. Voo!l'ts kan verband gelegd worden met een lager behoeftenniveau en met te weinig agglomeraties van forma:at en de daarbij behorende vannen van dienstverlening. 2. 2. 4. Ontwikkeling in de landbouw (tabel 4 zie blz. 364). In de jaren tussen 1955 en 1965 is het aandeel van de landbouw in de werkgelegenheid in alle regio's gedaald, en wel in het Noorden het sterkst, hoewel dit landsdeel nog veruit het hoogste landbouwpercentage in haar totale werkgelegenheid kent. Ook het Oos,ten ligt in dit opzicht hoger dan het landsgemiddelde. 1. 2. 5. De industriële werkgelegenheidsstructuur (tabel 5 zie blz. 364) In deze en enkele volgende paragrafen worden op dezelfde wijze als in de voorgaande enkele gegevens over de regio's omschreven, te beginnen met de industriële werkgelegenheidsstructuur. Hierbij blijkt dat de sterkste negatieve afwijking tussen 1957 en 1967 te vinden zijn in Overijssel, Friesland en Limburg. 2. 2. 6. De groeikracht (tabel 6 zie blz. 365). De economische groeikracht 13 (meetpunt 1960) was in Zuid Limburg, de Peel-Noord-Limburg, Tilburg, het Groningse platteland en Zeeland het zwakst. Daarna volgen Drente en Twente- Oost-Gelderland. Dit beeld geldt :zjowel de meting naar toegevoegde waarde als die naar de groei in arbeidsbe:zjetting. 13 Zie: De functie van Twente in de Nederlandse economie, prof. dr. I. H. Klaassen, 1968. 363

_j TABEL4. Ontwikkeling van de werkgelegenheid in de landbouw (incl. bosbouw en visserij) sinds 1955. per provincie x 1000 manjaren 1955 1960 1967 1 ) Groningen. Friesland. Drenthe.. Overijssel. Gelderland. Utrecht.. Noord-Holland. Zuid-Holland.. Zeeland... Noord-Brabant. Limburg.... Nederland... 1 ) zeer voorlopig. 31 43 35 57 82 19 49 75 25 76 40 532 26 36 31 52 69 16 45 68 22 65 35 465 17 26 23 43 56 13 36 60 16 50 26 366 Bron: Nota regionaal beleid. TABEL 5. Afwijking van de industrié"le werkgelegenheidsstructuur in de provincies ten opzichte van die in het gehele land (1) (2) (3) 1957 1967 (2)- (1) Groningen. 5 4-1 Friesland. 6 4-2 Drenthe. 3 4 +1 Overijssel 7 4-3 Gelderland. 3 3 0 Utrecht. 3 2-1 Noord-Holland. 4 3-1 Zuid-Holland. 4 3-1 Zeeland. 3 2-1 Noord-Brabant. 2 2 0 Limburg. 9 7-2 Gemiddelde afwijking. 4 3-1 Bron: Nota regionaal beleid. Bij de samenstelling van deze tabel ging het Ministerie van Econon1ische Zaken uit van de landelijke verdeling der werkgelegenheid over de diverse bedrijfsklassen. Iedere klasse verzorgt in zeker jaar een bepaald percentage van het,geheel aan arbeidsplaatsen. Hiertegenover wordt de situatie in de provincie geplaatst, waardoor eventuele afwijkingen kunnen worden geconstateerd. De verschillen per provincie worden opgeteld en gedeeld door het totaal der bedrijfsklassen. Per provincie zien we dan de procentuele afwijking in het industriële werkgelegenheidspatroon van het landelijk beeld. De cijfers in de laatste kolom geven aan of de afwijking t.o.v. het landelijk cijfer groter of kleiner is geworden. 364

TABEL6. De groeikracht van de economisch-geograjische gebieden in Nederland in 1960 (Nederland = 100). Index Index Index Index No. Gebied TW* Arb.** No. Gebied TW* Arb.** bez. bez. 1 Gron. bouwstr. 19 15 14 Den Haag en 2 Stad Gron. en omgeving 152 178 omgeving 123 137 15 Gouda en om- 3 Friesland 42 48 gev. Rijnstr. 4 Drentse veen- Z.H. 65 70 koloniën en 16 Dordr. en Alzandgronden 26 4 biasserwaard 90 104 5 Zuiddr. rand- 17 Rotterdam en gcb. en N.W. en omgeving 103 115 N.O. Overijssel 58 56 18 Nijmegen, Be- 6 Twente, Oost tuwe 81 85 Gelderland 26 15 19 Zeeland 19 22 7 Z.W. Overijssel, 20 W. N.-Brabant, W. Achterhoek 45 56 Baronie van 8 Veluwe, Velu- Breda 84 96 wezomn 100 122 21 Tilburg en omg. 10 7 9 N. N.-Holland, 22 's-hertogenbosch West-Friesland, en omgeving 90 89 N.Kennemerland 48 52 23 Eindhoven en 10 IJmond, Zuid omgeving 110 130 Kennemerland 132 156 24 Peel, Noord 11 A'dam en omg. 155 178 Limburg 16 7 12 Utrecht en omg. 135 159 25 Midden Limburg 58 67 13 Het Gooi, 26 Zuid Limburg 3 7 Utrechtse Heuvelrug 148 174 * TW = Toegevoegde Waarde ** Arb.bez. = Arbeidsbezetting. Bron: Prof. dr. L. H. Klaassen: De functie van Twente in de Nederlandse economie. TABEL 7. Investeringsquoten per sector en per regio, 1960 Noorden Oosten Westen landbouw 8,9 11,8 9,0 industrie diensten totaal 17,0 14,6 17,3 28,2 30,3 23,9 1~4 1~6 1~8 Zuiden 11,4 14,5 33,6 19,8 Bron: Nota inzake groei en structuur van onze economie (1966). 365 Nederland 10,1 16,1 26,8 19,7

2. 2. 7. Investeringen (tabel 7 zie blz. 365). De investeringsquoten (de procentuele verhouding tussen de mgionale bruto investeringen in de sectoren en de bruto toegevoegde waarde in die sectoren) lagen in 1960 in alle regio's op een ongeveer gelijk niveau. De investeringsquoten naar sector worden hier buiten beschouwing gelaten. 2. 2. 8. Arbeidsreserve. (tabel 8 zie blz. 367) Om de regel met een uitwndering te bevestigen treft u hieronder rechtstreeks de cijfermatige gegevens over de werkloosheid in 1967 en 1968 aan. Met deze gegevens kan het inzicht in de werkloosheid evenwel niet compleet zijn. In tabel 9 (zie blz. 37la) vindt u de arbeidsreserve in 1967 en 1968 naar sector en naar regio in absolute cijfers. In tabel 10 (zie blz. 371a) leest u de procentuele opbouw van de arbeidsreserve per provincie naar de onderscheidene beroepsgroepen. In het daarop volgende diagram vindt u van het cijfermateriaal uit tabel 10 een ruwere samenvatting. (zie blz. 371a). Kort omschreven kan gesteld worden: a) de werkloosheid werd in 1967 en 1968 voor het grootste deel gevormd door de categorieën bouwvak b. en u. en minder geschikten. Naar provincie onderverdeeld zijn hierin evenwel nogal wat afwijkingen te bespeuren. In de meeste pmvincies is weliswaar de landelijke trend mede-dominant maar met name de randprovincies vertonen stuk voor stuk wel degelijk een eigensoortige werkloosheid. Hie11bij speelt de landbouw een sterke rol. b) Van 1967 op 1968 is de werkloosheid gedaald, behalve in Zuid-Holland en Zeeland. Naar beroepsgroepen gezien waren in divet se provincies uitzonderingen te vinden op het landelijk verloop van daling of stijging van werkloosheid binnen een bepaalde beroepsgroep. Zuid-Holland, Zeeland en Limburg blijken wat dit betreft het meest uit de pas te lopen. c) Wat de opbouw van de werkloosheid betreft en het verloop daarvan in de afgelopen twee jaar kan het diagram op blz. 368 366

TABEL 8. Geregistreerde arbeidsreserve van mannen Absolute cijfers In % van de mannelijke afhankelijke beroepsbevolking 1967 1968 1967 1968 Groningen 6014 5284 5,5 4,8 Friesland. 4208 3833 4,3 3,9 Drente. 5537 4319 8,0 6,1 Overijssel. 8044 7267 4,1 3,7 Gelderland 8739 6954 2,9 2,3 Utrecht 2461 2245 1,4 1,3 N.-Holland. 6402 6291 1,2 1,2 Z.-Holland. 9183 9714 1,3 1,4 Zeeland 1568 1602 2,6 2,6 N.-Brabant. 15346 13830 3,9 3,5 Limburg. 11101 11007 5,1 5,0 Nederland 78603 72346 2,8 2,5 inzicht verschaffen, alsmede tabel 10. De belangrijkste wijzigingen in de opbouw van de werkloosheid in 1968, vergeleken bij 1967, vindt men in een vrij forse daling van het aandeel van de bouwvakken b. en u. en een even forse stijging van het aandeel der minder geschikten. Deze stijging is niet alleen relatief maar ook absoluut een feit. d) Op grond van de voorgaande pamgrafen mag de conclusie worden getrokken dat ten eerste het werkloosheidspercentage in de mgio's ook relatief nog hoog is en dat de daling van de percentages voor een belangrijk deel door conjuncturele oorzaken tot stand is gekomen en dat aan het structurele karakter ervan te weinig is verbeterd. (Men leze ook 'Het structumle werkgelegenheidsbeleid', Sen D november 1968). 2. 2. 9. Migratie (tabel 11 zie blz. 372). Van de provincies die de stimulerings- en herstructureringsgebieden uitmaken heeft alleen Drente (vanaf 1961) een overigens zeer bescheiden vestigingsoverschot. In het algemeen kan echter tevens gesteld worden, dat de vertrekoverschotten van de regio's geringer worden. 367

Aandeel van enkele groepen in de werkloosheid. (zie: 2.2.8. onder cl 1967 1968 w 0,) 00 = overigen = minder geschikten =metaal = bouwvak Be U en USW = losse arb. + landarb.

2. 2. 10. Migratie en werkloosheid (tabell2 zie blz. 371). Het verband tussen werkloosheid en migratie kan doorgaans slechts,}aat achteraf wovden afgelezen. In het advies rnrerr het arbeidsmarktbeleid komt de SER tot de conclusrie: '.. bleek dat de provincies waarvan het we'!'kloosheidspercentage hoog ligt t.o.v. het landelijk percentage in de periode 1957-1958 tot 1961-1962 een binnenlands vertvekove'!'schot Ve'!'tonen'. 2. 2. 11. Inkomensverschillen (tabel13 zie blz. 371). In 1963 lagen alle provincies buiten Utrecht, Noord- en Zuid Holland beneden het Nederlandse indexcijfer. Drente, Friesland en Noord-Brahant bleven het verst achter, wat ook in 1955 al gold. In de periode 1955-1963 wisten wel al delze gebreden (met uitzondering van Zeeland) hun relatieve positie iets tie verbeteren. 14 Bron: Maandverslagen arbeidsmarkt. 369

2. 2. 12. Samenvatting. De voorgaande gegevens nog eens overziend, is geen andere conclusie mogelijk dan dat de regio's op vrijwel alle terreinen een duidelijke, slepende achterstand hebben bij de gemiddelde landelijke stand, een achterstand, die vergeleken bij het Westen des lands nog evidenter is. Een onvoldoende bijgetrokken regionale ontwikkeling komt overigens tot uitdrukking in bv. deelnamepercentages in diverse takken van onderwijs en in - uitzonderingen weer daargelaten - andere delen van het voorzleningenniveau. 2. 3. Het Kamerdebat over de Nota 1969 t.e.m. 1972 15 Ik zal u hier niet vermoeien met het weergeven van het gehele Kame11debat en zal me beperken tot de hoofdlijnen bij enkele sp11ekers. De sprekersrij werd geopend met de heer NeUssen (kvp). Hij toonde zich nogal tevreden met de situa!tie zoals die tot dit moment was gegroeid, wees er op dat in de afgelopen 10 jaar ongeveer de helft van de groei van het aantal industriële arbeidsplaatsen was toe te schrijven aan bedrijven die zich met vestigingsfaciliteiten in de stimuleringskernen hebben gevestigd, wees er voorts op dat de structurele component in de werkloosheid in de stimuleringsgebieden in de afgelopen jaren is gedaald en wees er tenslotte op dat er over de regionale ontwikkeling eigenlijk nog bitter weinig gegevens voorhanden zijn. Over de doelstellingen van het regionale beleid liet de heer Nelissen zich iets minder positief uit. 'In de Nota', zo :z:ei hij, 'geeft de Minister een duidelijke prioriteit aan het opheffen van de structurele werkloosheid in de s1timuleringsge- TABEL 11. Vestigingso!Jerschottett 11aar regio ( qfgerond op 100-tal/en ). Noorden Oosten Westen Zeeland 1957-9100 1600 6600-1000 1960-6800 4100 3300-2500 1963-600 2700-5600 - 900 1967-700 3500-3000 500 Zuiden 2100 2000 3700-1800 Bron: C.B.S., Maandstatistiek van Bevolking en Volksgezondheid 15 Handelingen Il, pag. 1412-1496. 370

TABEL9. Arbeidsreserve per provincie en per beroepsgroep in 1967 en 1968 (Bron: Maandverslagenarbeidsmarkt) Groningen 1967 1968 Friesland 1967 1968 Landarbeiders. Metaalbewerkers Textiel e.d... Bouwvak B.en U. Bouwvak wsw. Chauffeurs e.d... Scheepvaartpers.. Handels- en kantoorpers.. Horecapersoneel. Losse arbeiders.. Overige beroepen. Minder geschikten TOTAAL... 1002 394 45 943 519 193 140 316 78 1179 392 815 6014 1038 296 38 531 460 152 112 346 91 902 338 980 5284 555 228 19 702 606 151 36 180 70 669 234 757 4208 672 190 7 468 578 135 29 171 94 384 213 893 3833 TABEL: 10. Opbouw naar beroepen l'aji de arbeidsresertje per provincie(beroepen in % tjan f, TOTAAL. 100 100 100 100 Landarbeiders 17 19 13 18 Metaalbewerkers 7 6 5 5 Textiel e.d. 1 1 1 Bouwvak B. en U. 16 10 17 12 Bouwvak wsw. 9 9 14 15 Chauffeurs e.d.. 3 3 4 3 Scheepvaartpers. 2 2 1 1 Handels- en kantoorpers.. 5 7 4 4 Horecapersoneel 1 2 2 2 Losse arbeiders. 19 17 16 10 Overige beroepen. 6 6 5 7 Minder geschikten 14 18 18 23

r I I 11 11 I/ 1~67 Drente Overijssel Gelderland Utrecht N.-Holland 1 1968 1967 1968 1967 1968 1967 1968 1967 19681 278 350 336 334 155 148 22 22 220 176 363 266 683 531 814 582 355. 285 546 541 31 17 510 310 85 85 19 9 79 79 929 448 2035 1332 2010 967 329 208 783. 469 548 404 921 859 709 421 72 41 156 108 160 145 324 258 334 217 117 89 250 251 27 24 26 25 44 40 17 11 103 83 158 164 516 576 711 767 308 362 854 1279 41 46 110 147 191 226 87 85 276 320 ;310 867 721 510 830 389 192 78 207 144 579 514 444 401 672 559 263 255 849 837 1075 1411 1985 2185 2546 678 801 2079 2005 537 115 4319 8044 7267 8739 6954 2461 2245 6402 6291 taal der pro11incie ). 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 5 8 4 5 2 2 1 1 3 3 6 6 9 7 9 8 14 12 9 9 1 6 4 1 1 1 1 1 17 11 25 18 23 14 13 9 12 8 10 9 11 12 8 6 3 2 3 2 3 3 4 4 4 3 5 4 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 3 4 6 8 8 11 12 16 13 20 1 1 1 2 2 3 3 4 4 5 23 20 9 7 9 5 8 4 3 2 10 12 6 5 8 8 11 11 13 13 20 25 18 27 25 37 28 36 33 32

z.-holland Zeeland N.-Brabant Limburg Nederland 1967 1968 J967 1968 1967 1968 1967 1968 1967 1968 il 170 253 129 166 323 369 99 127 3290 3663 982 1137 76 82 1269 1211 1462 1434 6972 6554 33 38 20 27 303 311 113 78 1257 998 1214 782 105 94 5102 3267 2835 2082 16987 10646 209 166 147 156 1202 1050 746 672 5836 4914 489 555 104 92 637 563 552 586 3312 3042 376 407 20 22 36 31 42 45 866 829 1106 1495 78 95 1012 1219 807 988 6045 7463 441 508 72 93 174 217 230 251 1772 2078 1092 733 209 143 1132 847 1121 986 8663 5983 977 1163 95 116 1715 1590 1719 1708 7926 7693 2095 2478 508 516 2444 3156 1576 2047 15663 18480 9183 9714 1568 1602 15346 13830 11101 11007 78603 72343 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 2 3 8 1 2 3 1 1 4 5 11 12 5 5 8 9 11 13 9 9 1 1 2 2 2 1 1 2 1 13 8 7 6 35 23 25 19 22 15 2 2 10 o'.-9 8 7 7 6 7 7 5 6 7 6 4 4 5 5 4 4 4 4 1 1 1 1 1 1 12 15 5 6 7 9 7 9 8 10 5 5 5 6 1 2 2 2 2 3 12 8 13 9 7 6 10 9 11 8 10 12 6 7 11 12 16 16 10 11 23 25 32 32 16 23 14 19 20 26

TABEL12 Verband tussm (a) bimzmlandse migratie en (b) werkloosheid*) in het voorgaande, jaar; 1958-1967 : W erkloosheids-provincies waar werk- Provincies waar werkpercentage loosheid relatief ge- heidloos relatief voor geheel ring**) is groot**) is Jaar Nederland in Aantal met Aantal met Aantal met Aantal met van het voorgaan- vestigings- vertrek- vestigings - vertrekmigratie de jaar overschot overschot overschot overschot 1958 1,9 5 1 0 5 1959 3,7 3 2 1 5 1960 2,8 5 1 1 4 1961 1,7 5 1 0 5 1962 1,2 4 2 1 4 1963 1,1 3 3 2 3 1964 1,1 3 3 2 3 1965 0,9 4 2 4 1966 1,1 3 2 4 2 1967 1,4 4 3 1 3 *) Werkloosheid gemeten naar de omvang van de geregistreerde arbeidsreserve van mannen. **) Relatief gering = beneden nationaal gemiddelde; relatief groot = boven nationaal gemiddelde. Bron: SER, Advies over het arbeidsmarktbeleid. (1969). I TABEL 13. Indices van het gemiddelde inkomen per hoofd van de be11olking (Nederlafld = 100) Groningen. Friesland. Drenthe.. Overijssel. Gelderland. Utrecht.. Noord-Holland. Zuid-Holland.. Zeeland... Noord-Brabant. Limburg. 1955 1963 92 92 79 83 76 82 89 90 87 92 103 105 118 114 112 110 100 98 85 88 89 90 Nederland Bron: Nota regionaal beleid. 100 (=f1710) 100 (=f3031) 372

bieden. lk kan dat wel volgen, (...), maar toch meen ik dat in toenemende mate het aspect van de ruimtelijke spreiding belangrijker wordt.' 'Ik meen', zo zei de heer Nelissen voorts, 'dat men bij een optrekkende conjunotuur alle mogelijl<'heden moet benutten om 'tot een structuurverbetering voor de werkgelegenheid in deze gebieden te komen.' Van de heer Nelissen ging ook het initiatief uit om de afbraak van de investeringsaftrek voor de stimu1erings- en herstructurerings,gebieden ongedaan te maken. Een motie hierover werd aanvaard. Minister Witteveen heeft inmiddels te kennen gegeven de motie teohnisch niet uit te kunnen voeren. Politiek is dat interessant, financieel was de motie juist iets mindell' gewichtig dan ze lijkt. De anti-ll'evolutionair Goudzwaard had een fundamenteel betoog, praktisch geheel gewijd aan de aard van het regionaal beleid. Helaas werd dat betoog niet bekroond door een duidelijke keuze van de heer Goudzwaard, m.b.t. de uitvoering van het beleid. De heer Goudzwaard wenste de Nota te toetsen aan de toekomst-, doel- en praktijkgerichtheid van het beleid. Wat de doe1geridhtheid betreft merkte hij op het hoofdaccent bewust te leggen 'op de doelstelling van een voldoende economische groei in l'egio op langere 'termijn en de doelstelling van een betere spreiding van bevolking en werkgelegenheid over het land. 'De bestrijding van structurele werkloosheid komt in onze opzet niet als hoofddoelstelling maar als randvoorwaarde', aldus de heer Goud:zwaard. Hij vond het onjuist dat er t.a.v. de faciliteiten voor uitbreidingen was bepaald dat deze zouden gelden zolang de werkloosheid dat nodig maakte. Hij wenste deze faciliteit te hebben zolang de ruimtelijke spreiding dat nog nodig maakt. Kdttiek had de heer Goudzwaard ook op het voortbestaan van het huidige kernenbeleid. Hij wees met nadruk op de gunstiger ervaringen die elders waren opgedaan met geconcentreerde industdezones. Wat betreft de 'toekomstgeriohtheid van het beleid merkte de a.r.-spreker op het te betremen dat de Nota geen kwantitatieve prognoses gaf. Na enkele prognoses zelf te hebben gegeven merkte hij op dat ieder landsdeel zijn eigen problematiek kent. En dan aansluitend citerend: 'Toch rijsrt de vraag of het thans uitgez,ette beleid wel voldoende flexibel is 373