Obesitas en zwangerschap
Inleiding Deze folder is geschreven voor mensen met (ernstig) overgewicht, ook wel obesitas genoemd. Eén op de drie zwangeren heeft overgewicht, één op de tien valt onder de noemer obesitas. Obesitas vergroot de kans op tal van complicaties tijdens zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Uw te hoge BMI is een vaststaand feit, maar het betekent niet dat u niets kunt doen om de kans op complicaties te verminderen. In het eerste deel van deze folder leest u hoe u op gezonde wijze met uw gewicht kunt omgaan tijdens de zwangerschap, en zo de kans op complicaties kunt beperken. In het tweede deel van de folder worden de mogelijke complicaties door overgewicht (obesitas) uitgelegd. Gezond de zwangerschap door Nu u zwanger bent is er extra reden om u te verdiepen in zaken als gezond eten en gezonde leefstijl. U zorgt nu immers niet alleen voor uw eigen gezondheid, maar ook voor de gezondheid en ontwikkeling van uw ongeboren kind. In deze folder willen we u informeren over gezonde voeding en over sporten/bewegen in de zwangerschap. Wat is gezond eten? Als u zwanger bent, eet u wel voor uzelf en voor uw baby, maar toch hoeft u niet te eten voor twee. Het is namelijk zo dat in de zwangerschap sommige voedingsstoffen beter door het lichaam worden opgenomen. Bovendien gaat uw lichaam efficiënter met die voedingsstoffen om. U verbruikt iets meer energie, vooral omdat de baby moet groeien. Aan het eind van de zwangerschap beweeg je echter vaak ook minder. Eigenlijk komt het er op neer dat je niet meer hoeft te eten dan voor je zwangerschap. Heeft u toch meer trek? Eet dan een extra boterham of een stuk fruit. Ga vooral niet snoepen of snacken. Voor alle zwangeren geldt: o Eet geen kazen die van rauwe melk (au lait cru) zijn gemaakt. In rauwe melk kan de listeria-bacterie groeien. Besmetting met deze bacterie kan gevolgen hebben voor uw kind. Gepasteuriseerde melk of kazen gemaakt van gepasteuriseerde melk kunt u zonder risico gebruiken. o Eet geen rauw vlees (zoals filet americain of rosbief). Was rauwe groenten en fruit goed. In onvoldoende verhit vlees en in ongewassen groenten en fruit komen soms ziekteverwekkers voor die onder andere 2
o o o toxoplasmose veroorzaken. Toxoplasmose kan schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Eet geen lever en hooguit éénmaal per dag een product waar lever in is verwerkt. In lever zit veel vitamine A. Te veel vitamine A heeft schadelijke gevolgen voor het ongeboren kind. Vis is goed voor de hersenontwikkeling en het gezichtsvermogen van de baby. Het is daarom goed regelmatig vette vis te eten, maar niet meer dan twee keer per week. Eet geen gerookte kant-en-klare vis uit de koeling, rauwe vis en schaalen schelpdieren of roofvis. Op de site www.voedingscentrum.nl vindt u nog meer tips. Sporten Zoals altijd is het ook in de zwangerschap goed om voldoende te bewegen. Dat kan heel eenvoudig door de fiets te nemen in plaats van de auto, door regelmatig een flinke wandeling te maken en door de trap te nemen in plaats van de lift. Sport u? Tijdens de zwangerschap kunt u hier in principe mee door blijven gaan. Pas wel het tempo aan en lever geen maximale inspanning. Luister hierbij goed naar uw lichaam. Sporten waarbij u risico loopt om iets tegen uw buik aan te krijgen (zoals voetbal en volleybal) zijn onverstandig. Verminder of stop het sporten als u merkt dat het klachten geeft. Drink voldoende wanneer u sport. Bij de eerste afspraak tijdens de zwangerschap wordt bij iedere vrouw de BMI berekend. Dit is uw gewicht (in kg) gedeeld door uw lengte (in cm) in het kwadraat. Bij een BMI boven de 30 komt u in aanmerking voor meer verloskundige zorg om zo verhoogde risico s op complicaties in kaart te kunnen brengen. 3
Een BMI hoger dan 40 is een reden om de zwangerschapscontroles en de bevalling in het ziekenhuis onder verantwoordelijkheid van een gynaecoloog plaats te laten vinden. Complicaties kunnen daar gemakkelijker worden opgespoord en behandeld. Complicaties die meer voorkomen bij obese zwangeren Spontane miskraam Mensen met overgewicht hebben meer kans op een miskraam. Dit kunnen wij echter niet voorkomen. Het advies is dan ook om voordat u een (volgende) zwangerschap overweegt gewicht te verliezen. Aangeboren afwijkingen Bij mensen met overgewicht worden meer kinderen met neuraalbuisdefecten (open ruggetje, waterhoofd) en hartafwijkingen gezien. Voor alle vrouwen geldt het advies om per dag 0.5 mg foliumzuur te nemen, om het risico op neuraalbuisdefecten te verminderen. Ook is het belangrijk om gezond te eten, zodat uw kind alle bouwstoffen meekrijgt om een gezond lichaam op te bouwen. Als u een BMI >40 heeft, komt u in aanmerking voor een uitgebreide twintigwekenecho (GUO), om afwijkingen op te kunnen sporen. Zwangerschapssuikerziekte Zwangerschapssuikerziekte (diabetes gravidarum) is een ziekte die schadelijk is voor u en uw ongeboren kind. Om vast te stellen of u suikerziekte heeft doen we bloedonderzoek. In het eerste trimester (de eerste drie maanden van uw zwangerschap) wordt de bloedsuiker bepaald. Is deze waarde goed, dan wordt er bij een zwangerschapsduur van 24 weken een uitgebreide bloedsuikertest gedaan, de OGTT (Orale Glucose Tolerantie Test) gedaan. U krijgt van de verloskundige of de gynaecoloog hier te zijner tijd meer informatie over. Als de bloedsuikerwaarde in het eerste trimester niet goed is, wordt er direct een OGTT gedaan. Als de OGTT afwijkend is, dan heeft u zwangerschapssuikerziekte. In dat geval wordt u doorverwezen naar de diabetesverpleegkundige en de internist. Van hen krijgt u dan informatie over dit ziektebeeld en hoe u hier mee om kunt gaan. Zwangerschapsvergiftiging Bij elke zwangerschapscontrole wordt uw bloeddruk gemeten. Wanneer de bloeddruk stijgt, dan kan de gynaecoloog beslissen om uitgebreider onderzoek uit te laten voeren. Er kan bloed- en urineonderzoek worden gedaan. Ook kan de conditie van de baby worden beoordeeld door 4
het doen van (extra) echoscopisch onderzoek en het maken van een CTG (dit is een registratie van de hartactie van de baby). Een verhoogde bloeddruk in combinatie met andere klachten (o.a. hoofdpijn, sterretjes zien) of afwijkende laboratoriumuitslagen kan tot de diagnose HELLP of pré-eclampsie leiden. Deze beide ziektebeelden zijn reden om de conditie van de aanstaande moeder en het ongeboren kind zeer nauwkeurig in de gaten te houden. Als het extra onderzoek daar aanleiding toe geeft, kan er worden besloten dat u moet worden opgenomen. Serotiniteit Hoe hoger uw gewicht hoe meer kans u heeft dat de bevalling niet spontaan op gang komt. Wanneer een zwangerschap langer duurt dan 42 weken dan wordt de zwangerschap serotien (overdragen) genoemd. Vanaf 41 weken wordt gesproken van dreigende serotiniteit. Bent u na 41 weken zwangerschap nog niet bevallen, dan wordt er met u overlegd over het eventueel inleiden van de bevalling. Macrosomie Grote moeders, grote kinderen. Van macrosomie wordt gesproken als het geboortegewicht van een pasgeborene te hoog is in vergelijking met het gemiddelde gewicht van een pasgeborene. Dat kan de bevalling bemoeilijken. Tijdens de zwangerschapscontroles wordt de groei van de baby gevolgd door de groei van de buik te observeren en door middel van echoscopie. Het echoscopisch onderzoek kan worden bemoeilijkt door overgewicht. Soms wordt ervoor gekozen om u voor een echoscopie door te sturen naar een gespecialiseerd echocentrum of het UMCG waar meer geavanceerde echoapparatuur is. Als door de metingen blijkt dat er sprake is van macrosomie kan worden overwogen om al vanaf 40 weken zwangerschapsduur de bevalling in te leiden. IUVD Een ernstige complicatie van obesitas is een IUVD (IntraUteriene VruchtDood). Hierbij overlijdt het kindje tijdens de zwangerschap. Hoe zwaarder u bent, hoe meer risico u heeft op onverklaarbare vruchtdood. In verband met uw overgewicht is het van extra belang dat uzelf goed in de gaten houdt of u het kindje voelt bewegen (vanaf 27 weken zwangerschapsduur). Dit is namelijk een belangrijk instrument om in de gaten te houden hoe de conditie van de ongeboren baby is. Als u twijfelt of uw baby wel voldoende beweegt, neem dan contact op met het ziekenhuis. Daar kan dan aanvullend onderzoek worden gedaan (CTG, echoscopie). 5
De bevalling Verhoogde kans op inleiding Door complicaties die in de zwangerschap zijn opgetreden is er ook een verhoogde kans dat bij u de bevalling zal moeten worden ingeleid. De bevalling zal alleen worden ingeleid als de voordelen hiervan groter zijn dan de nadelen. De gynaecoloog of de verloskundige zal in dat geval de overwegingen met u bespreken en u hierover informatie meegeven. Langdurige bevalling Vrouwen met overgewicht doen gemiddeld langer over een bevalling dan niet-obese vrouwen. Waarschijnlijk is dit te wijten aan Leptine, een stofje dat in de vetcellen zit. Natuurlijk zullen de verloskundigen en verpleegkundigen op de verloskamers u zo goed mogelijk begeleiden tijdens de weeën. Geef steeds aan wat wij voor u kunnen doen. Een langdurige bevalling kan ook voor de baby belastend worden. Tijdens de observaties wordt dit gezien doordat het CTG verslechtert, of bijvoorbeeld doordat er bij het breken van de vliezen meconium (ontlasting) in het vruchtwater blijkt te zitten. Om de conditie van de baby in de gaten te houden wordt er een electrode op het hoofdje van de baby geplaatst, waardoor de hartslag goed kan worden geobserveerd. Moeilijke geboorte van de schouders Doordat er bij obese aanstaande moeders meer vetweefsel in het bekken zit en de baby s vaak groter zijn dan normaal verloopt de geboorte soms moeizamer. Na geboorte van het hoofdje kunnen de schouders blijven haken. Dit is een complicatie die niet door de verloskundige of de gynaecoloog voorkomen kan worden. Zij zullen er alles aan doen om de schouders zo snel mogelijk geboren te laten worden. In dat geval is het van groot belang dat u goed luistert naar de instructies die zij u geven. Verhoogde kans op keizersnede Doordat de bevalling bemoeilijkt wordt door complicaties zoals eerder beschreven, komen keizersneden meer voor bij obese mensen. Een keizersnede is een grote operatie en wordt alleen gedaan als daar echt noodzaak voor is. Door het overgewicht heb je tijdens en na de keizersnede meer kans op complicaties. 6
Complicaties in het kraambed In het kraambed is er meer kans op ruim bloedverlies doordat de baarmoeder zich niet goed samentrekt. Ook komt trombose meer voor door slechtere doorbloeding van de vaten. Endometritis, een ontsteking in de baarmoeder, is een andere complicatie die meer voorkomt. De verpleegkundigen zullen u de eerste uren na de bevalling regelmatig controleren, zodat complicaties vroegtijdig worden opgespoord en er vlot actie kan worden ondernomen indien zich een complicatie voordoet. Aankomen in de zwangerschap Geadviseerde gewichtstoename gebaseerd op gewicht voor de zwangerschap: 12,5 tot 18 kg bij een BMI onder de 18 (ondergewicht) 11,5 tot 16 kg bij een BMI tussen de 18-25 (normaal gewicht) 7 tot 11,5 kg bij een BMI tussen de 25-30 5 tot 7 kg bij een BMI boven de 30 Deze getallen gelden voor eenlingzwangerschappen. Tijdens de zwangerschapscontroles wordt samen met u gekeken naar de gewichtstoename. Indien nodig en gewenst kan er vanuit het ziekenhuis professionele hulp worden geboden om het gewicht onder controle te houden. Zo kan er bijvoorbeeld een diëtiste in worden geschakeld voor het geven van voedingsadviezen. De informatie in deze folder is onder andere gebaseerd op informatie van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie en de protocollen binnen de OZG. 7
Locatie Delfzicht Jachtlaan 50 Postbus 30.000 9930 RA Delfzijl Locatie Lucas Gassingel 18 Postbus 30.000 9670 RA Winschoten Telefoon: 088-066 1000 E-mail: info@ozg.nl Website: www.ozg.nl OZG (01-16) GYN 436 8