TOEKANS FOKKEN IN WELTVOGELPARK WALSRODE Door: Jürgen Vielguth, Kerstin Kirchhöfel, Timo Allner en Anne Hoppmann Toekans zijn kleurrijke vogels uit Zuid-Amerika. Ze behoren tot de familie Ramphastidae, die allen een karakteristieke grote snavel hebben, vergeleken bij hun lichaamsgrootte. In totaal zijn er 34 soorten bekend, waarvan de meeste voorkomen in het Amazonebekken. De Tupi, oorspronkelijke bewoners van Brazilië, noemen de Toco toekan - de meest voorkomende toekan in Brazilië - Tucano-açu, wat komt van het woord tu-quá of tu-cá wat grote snavel betekend. Het woord açu kan vertaald worden als groot, behoorlijk of reusachtig. Het fokken van toekans in gevangenschap gebeurt wereldwijd slechts zelden. Vanaf het prille begin is het houden van toekans een typische specialiteit van Weltvogelpark Walsrode (Duitsland). De Toco toekan (Ramphastos toco) is het kenmerk van het vogelpark; hij was afgebeeld in het oude logo van Vogelpark Walsrode en staat ook nog op de flyers, posters en entreekaartjes. Weltvogelpark Walsrode was de eerste instelling ter wereld die ging fokken met de toekans. In 1967 werden er in het park voor de eerste keer vier jonge Groensnavel toekans geboren (Ramphastos dicolorus) en met succes grootgebracht door hun ouders. Een gedetailleerde beschrijving van het foksucces werd gepubliceerd in het jaarverslag van het vogelpark. In januari 2010 kwamen er vijf soorten toekans vanuit Guyana, Zuid-Amerika naar het park. Nadat de quarantaineperiode goed doorstaan was, werden de verschillende broedparen samengesteld en in de showvolières geplaatst. Al het volgende jaar toonde een aantal van de nieuwe broedparen uitgesproken interesse voor de nestkasten en ze begonnen hofmakerij en paargedrag te vertonen. Inmiddels is er al met twee van de vijf toekansoorten met succes gefokt. In juli 2011 zijn er een aantal jonge Toco toekans (Ramphastos toco) en Zwartnek Aracari s (Pteroglossus aracari atricollis) uitgevlogen. Weltvogelpark Walsrode is erg trots op deze gebeurtenissen, omdat het fokken van toekans niet eenvoudig is.
De Toco toekan (Ramphastos toco) komt voor in het oosten van Zuid-Amerika, van Guyana tot het noorden van Argentinië en Paraguay. Gewoonlijk leven ze langs de bosgrens in de buurt van rivieren en kusten, in een leefgebied met verspreide bomen en op savannes en plantages. Deze grootste soort van de toekans is de enige die een meer open leefgebied prefereert boven de regenwouden. Boven: Een paar volwassen Toco toekans. Ze voeden zich voornamelijk met vruchten en insecten, maar gebruiken ook hun grote snavel om eieren en jongen van andere vogelsoorten te roven - hoewel recente studies in de Pantanal, een tropisch draslandgebied, dit aantonen als uitzonderlijk gedrag (R. Watson et al. 2011, pers. commentaar). In het algemeen leggen ze twee tot vier eieren per legsel. Zowel de mannelijke als vrouwelijke dieren broeden, 17 tot 18 dagen. Direct na het uitkomen worden de jongen voornamelijk gevoed met insecten. Tijdens de groei worden ze steeds meer gevoed met vruchten. Na 43 tot 52 dagen vliegen de jongen uit vanuit de nestholte. Rechts: Jonge Toco toekan kort voor het uitvliegen. Eind juli 2011. Voorjaar 2010 werd een jong paar Toco toekans in een grote, dicht beplante fazantenvolière geplaatst, zichtbaar voor het publiek. In mei van het volgende jaar toonde het paar al grote belangstelling voor het nest, gemaakt van een natuurlijke boomstam die schuin tegen de achterwand geplaatst was. Om de dieren extra te stimuleren
hadden we hun voer al voor het broedseizoen aangepast dus de hoeveelheid proteïnen was verhoogd en het voer was verrijkt met extra vitaminen. Al snel vertoonden de toekans territoriaal gedrag en werden agressief tegen de andere bewoners van de volière die ook gebruik maakten van de hogere taken van de bomen. Dus werden de andere vogels verwijderd zodat de hele volière beschikbaar was voor de Toco toekans. Op 6 juni 2011 vonden de vogelverzorgers van de tropenafdeling van Weltvogelpark Walsrode twee eierschalen buiten de nestkast. Om de broedende vogels niet te verstoren was schoonmaken en onderhoud van de volière beperkt gebleven tot een minimum. Toen de eieren uitkwamen wisten we niet of en hoeveel jongen er in de nestkast zaten, maar eind juni konden we de eerste bedelgeluiden horen in de nestkast. Terwijl de jongen opgroeiden, verwijderden de ouders de mest uit de nestkast. De ouderdieren kregen de hele dag vers voer om er zeker van te zijn dat alle jongen voldoende gevoerd zouden worden. Kort voor het uitvliegen zagen we tenminste één jong, eerst zijn snavel en toen zijn hele lichaam in de opening van de nestkast. Op 21 juli verliet het eerst jong de nestkast. Een dag later vloog de tweede uit en zagen we een derde in de ingang van de nestkast. De hele staf was erg trots en blij, want eigenlijk had er niemand op durven hopen dat er wel 3 jonge toekans in de nestkast zaten. Het laatste jong vloog uit op 25 juli. Links: Het eerste Toco toekan jong is uitgevlogen. Rechts: Twee jonge Toco toekans met een ouderdier. De jonge toekans verschilden zichtbaar in lichaamsgrootte. Toch waren ze alle drie in staat om nauwkeurig van boom tot boom te vliegen. Na het uitvliegen vlogen ze rechtstreeks naar de zitstokken in de volière en onderzochten eerst hun omgeving. Voor zover wij hebben gezien, zijn de jongen na het verlaten van de nestkast er nooit meer in gegaan - zelfs als het regende bleven zij in hun buitenverblijf. Al op 30 juli zagen we het oudste jong zelf eten uit de voerbak.
De jonge Toco toekans leken op hun ouders, maar hadden nog wel een kleinere snavel en de veren en de snavel waren doffer van kleur. Ze hadden een zeer goede conditie en bevedering en vanaf het begin waren zeer alert en nieuwsgierig. Ze waren niet schuw tegenover de verzorgers of de bezoekers. Links: De 3 jonge Toco toekans, eind juli 2011. Voor Weltvogelpark Walsrode was het de eerste keer ooit dat Toco toekans gebroed hadden; in het algemeen is het uitbroeden en grootbrengen van toekans door de ouders een zeer zeldzame gebeurtenis. De belangrijkste voorwaarden die nodig zijn om succesvol te broeden zijn een passend ouderpaar en een nestkast die geschikt is en aanvaard door het paar. Wij maken gebruik van nestkasten van een echte boomstam, die speciaal gemaakt worden voor het park. De helft van de nestkast wordt dan gevuld met houtkrullen. Weltvogelpark Walsrode probeert altijd eerst om de ouderdieren zelf hun jongen groot te laten brengen. Zo kunnen ze hun natuurlijke broedgedrag tonen, wat veel bijdraagt aan het welzijn van de dieren. Bovendien worden de jonge toekans gesocialiseerd door hun ouders, wat de kans vergroot dat deze vogels later in staat zijn om te broeden en zelf hun jongen groot te brengen. Toekans die met de hand worden grootgebracht kunnen zich teveel inprinten op de mens, waardoor het moeilijker is voor de vogels om te leren hoe ze zelf hun jongen moeten grootbrengen. Aracari s, in Walsrode vertegenwoordigd door de Zwartnek aracari (Pteroglossus aracari atricollis) en de Groene aracari (Pteroglossus viridis) die al succesvol gebroed hebben in het park, behoren tot de kleinere toekansoorten. De Zwartnek aracari komt voor van het noordoosten van Zuid-Amerika tot het zuidoosten van Brazilië. Ze leven zowel in laagland regenwouden als in bosranden bij savannes en plantages van vruchtbomen zoals papaja's. Deze soorten leggen 2 tot 4 eieren per broedsel. Beide ouders bebroeden de eieren 16 à 17 dagen. De jongen worden naakt en grijsachtig geboren. Ze worden gevoerd door beide ouders deels met voorverteerd voedsel. Na ongeveer 40 dagen vliegen de jongen uit. Bijna tegelijk met de Toco toekans begon ook een paar Zwartnek aracari s in de parkvolières te broeden. Hun voer was aangepast, net als bij de Toco toekans, om ze een hoger proteïnegehalte en extra vitaminen te geven aan het begin van het fokseizoen. Ook de aracari s vertoonden territoriaal gedrag, zodat ook hier de andere vogels moesten verhuizen naar andere volières. We constateerden dat de oudervogels vanaf half juni heel vaak in de nestkast waren en vanaf 20 juni zagen we ze alleen in de volière om te eten, waarna ze direct terugvlogen naar de nestkast om te voeren. Van lieverlee hoorden we luidere bedelgeluiden in de
nestkast, maar niemand wist hoeveel jongen er waren. Uiteindelijk zagen we een kleine snavel in de nestopening en op 21 juli kwam een jong half naar buiten Op 31 juli vlogen er 3 jongen uit en een dag later volgde er nog een vierde; een mooi succes voor alle verzorgers. Rechts: Een volwassen Zwartnek Aracari. Boven: Jonge Zwartnek Aracari, half augustus 2011. Anders dan bij de Toco toekans, waren deze 4 jongen vrijwel tegelijkertijd uitgevolgen en gedurende de eerste weken gingen ze s nachts steeds weer de nestkast in. Een ander verschil met de jonge Toco toekans is de grotere activiteit van de jonge Aracari s, wat natuurlijk zijn reden vindt in het levendige karakter van de Aracari. Ook de volwassen vogels zijn veel actiever en vlugger, vergeleken met de veel grotere Toco toekans. De jonge Aracari s konden even goed vliegen als de jonge Toco toekans ze vlogen direct en gericht van zitstok naar zitstok in de volière. We constateerden dat de oudervogels heel zorgzaam waren voor hun jongen en ze geen moment uit het oog verloren. De jongen werden gevoerd door beide ouders, die onvermoeibaar allerlei hapjes zochten in de volière en naar de jongen brachten.
Behalve dat ze kleiner waren en een kleinere, minder kleurrijke snavel hadden, leken de jongen geheel op hun ouders. Boven: de 4 jonge Zwartnek Aracari s na het uitvliegen. WELTVOGELPARK WALSRODE DUITSLAND ~ OPENINGSTIJDEN ~ 18 maart - 1 november 2012 dagelijks van 9 tot 19 uur. (in de herfst tot 17 uur) www.weltvogelpark.de/ Copyright 2012 Aviculture-Europe. All rights reserved by VBC.