Katern voor scholing, her- en bijscholing 09 inhoud 1 Thermostatische mengkranen 4 Otib nieuws Basiskennis Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en OTIB oktober 2008 Thermostatische mengkranen Het op de juiste temperatuur afstellen van een traditionele mengkraan is een lastige klus. Vooral als het twee aparte afsluiters zijn. Bij éénhendelmengkranen gaat het al een stuk makkelijker, maar telkens als je weer je handen wilt wassen moet je de kraan eerst op de juiste temperatuur afstellen. Een gewone mengkraan kan bovendien gevaarlijk zijn voor mensen met een lichamelijke of geestelijke handicap en zeker ook voor kleine kinderen. Thermostatische mengkranen bieden niet alleen comfort, ze zijn ook veiliger en bovendien water- en energiebesparend. Door: Han Brouwer-Keij 1. Thermostatische douchemengkraan. 2. Thermostatische badmengkraan. Waarom thermostatische mengkranen? Ther - mo statische mengkranen verhogen het comfort en verbeteren de veiligheid. Om er zeker van te zijn dat ze goed werken moet de gebruiksdruk niet lager zijn dan 100 kpa en de statische druk niet hoger dan 500 kpa. Een comfortabele mengwatertemperatuur is 38 C. Voor die temperatuur zit een blokkering op de temperatuurgreep. Kleine kinderen kunnen de temperatuurgreep daardoor niet makkelijk naar een hogere temperatuur draaien. Ook mensen die geen temperatuur 09 1
mengwater wastafels en op bidets. In ziekenhuizen, verzorgingshuizen en verpleeghuizen ontstaan vaak gevaarlijke situaties, doordat op dit moment mengkranen nog veel te weinig worden uitgevoerd als thermostatische mengkranen. metalen strip blokkering heetwatertoevoer keerklep membraan koudwatertoevoer keerklep membraan Werking thermostatische mengkraan Er zijn twee principes. Bij het ene principe zet het regelelement uit of het krimpt. Dat is het geval bij een balg met was- of vloeistofvulling en bij een kunststofregelelement. Een bimetaal vervormt en bedient op die manier een klep. Geheugenmetaal kan op twee verschillende manieren werken: het kan krimpen of uitzetten, of het kan langer of korter worden. 3. Toepassing van bimetaal. compressiekamer jet kunnen voelen of mensen die door een lichamelijke beperking niet makkelijk een kraan kunnen bedienen, kunnen zich zo niet per ongeluk verbranden aan te heet water. Er zijn thermostatische mengkranen met uitsluitend een blokkering op 38 C. Die blokkering is met de hand te overbruggen en je kunt dan doordraaien tot de temperatuur van het hete water. Andere thermostatische mengkranen hebben een tweede blokkering op bijvoorbeeld 43 C, die alleen met (speciaal) gereedschap is te verstellen. Bij sommige thermostatische mengkranen is de ondergrens bepaald op bijvoorbeeld 35 C, terwijl anderen kunnen worden versteld tot de koudwatertemperatuur. Voordelen Thermostatische mengkranen zijn dus comfortabel en veilig. Ze zijn echter ook energie- en waterbesparend. Zodra de kraan wordt geopend, stroomt alleen het warme water door de kraan. De warmwaterleiding zal eerst nog koud water leveren, maar zodra het warme water in de mengkraan stroomt, sluit de warmwatertoevoer een beetje en opent de koudwaterkraan. Bij een gewone mengkraan open je beide kranen tegelijkertijd, waardoor er meer jet compressiekamer water wegstroomt. Bovendien hoef je bij een thermostatische mengkraan de temperatuur van het water niet zelf te regelen, waardoor je dus eerder het water van de juiste temperatuur tapt. Hierdoor gebruik je niet alleen minder water, maar ook minder energie. Een eenhendelmengkraan als douchemengkraan is minder comfortabel en minder veilig. Als je je staat in te zepen en je stoot per ongeluk tegen de hendel krijg je ineens een koude, of nog erger, een hete straal water over je heen. Bij de bediening van een thermostatische mengkraan kan dat niet. Van sommige opbouwdouche- en -badkranen wordt het kraanhuis, meestal aan de achterkant, zó heet dat je bij het aanraken ervan of beetpakken je handen kunt verbranden. Daarom worden sommige kraanhuizen rondom gekoeld door een aangepaste constructie van de koudwaterinvoer. Toepassingen In woningen worden thermostatische mengkranen hoofdzakelijk toegepast voor bad en douche. Sommige thermostatische douchmengkranen zijn voorzien van een spaarknop voor de reductie van de volumestroom. In luxere woningen komen thermostatische kranen ook voor in de keuken, op Typen thermostatische mengkraan Het belangrijkste onderdeel van een thermostatische mengkraan is het warmtegevoelige regelelement. Deze warmtegevoelige regelelementen zijn er in verschillende typen. De volgende typen komen voor: - geheugenmetaal; - bimetaal; - balg met wasvulling; - balg met vloeistofvulling; - kunststoflichaam. Al deze warmtegevoelige regelelementen zetten uit als ze warmer worden en krimpen als ze kouder worden. Er zijn twee soorten thermostatische mengkranen. Allereerst heb je de kranen met proportionele regeling. Dat wil zeggen dat de hoeveelheid water steeds gelijk blijft. Dus als de koudwatertoevoer verder opent, sluit de warmwatertoevoer verder. Dit is een prima systeem voor boilers en cv-ketels met voorraadvat. Voor (bad)geisers moeten lagedrukthermostaatmengkranen worden ge - bruikt. Hierbij blijft de warmwatertoevoer geheel geopend en wordt de temperatuur geregeld door meer of minder koud water toe te voeren. Herstellen na wijziging Volgens de normen moet, bij veranderen van de warmwatertemperatuur of bij verstellen van de temperatuurknop, de mengtemperatuur binnen 1 s weer de ingestelde waarde hebben met een maximale afwijking van 2 ºC (Kiwa BRL K610/03, art. 3.2.3.5.b). 09 2
Stappenplan afregelen thermostatische douchemengkraan De fabrikant van thermostatische mengkraan verstrekt een instructie om de temperatuur en de waterstroom in te stellen. Hieronder staat slechts een voorbeeld van een stappenplan, deze kan per fabrikant verschillen. Temperatuur instellen: 1 open de kraan en meet met een thermometer de temperatuur van het uitstromende water. Wijkt deze af van de ingestelde temperatuur van 38 C, dan wordt de temperatuur opnieuw afgesteld; 2 sluit de kraan; 3 verwijder de afdekkap van de temperatuurgreep; 4 draai het boutje van de temperatuurgreep los; 5 trek de temperatuurgreep van de regelmoer af; 6 open de kraan; 7 draai aan de regelmoer tot het uitstromende water een temperatuur van 38 C heeft bereikt; 8 sluit de kraan; 9 plaats de temperatuurgreep, zonder deze te draaien, over de regelmoer zo, dat de knop van de veiligheidsblokkering naar voren wijst (naast de aanduiding 38 C op de ring met schaalverdeling); 10 draai het boutje van de temperatuurgreep vast; 11 plaatst de afdekkap op de temperatuurgreep; 12 open de kraan en controleer nogmaals de temperatuur; Wijziging fabrieksinstelling begrenzing waterstroom: 1 verwijder de afdekkap van de waterstroomgreep; 2 draai het boutje van de waterstroomgreep los; 3 trek de waterstroomgreep van de adapter af; 4 trek de adapter en de aanslagring van de spaarstand los; 5 zet de aanslagring van de spaarstand in de gewenste stand; 6 steek de adapter op de aanslagring; 7 plaatst de waterstroomgreep zodanig terug dat de knop van waterstroomblokkering naar voren wijst; 8 draai het boutje van de waterstroomgreep vast; 9 plaatst de afdekkap op de waterstroomgreep. Bekijk de instructiefilm op www.youtube.com/installtv 09 3
otib nieuws Drukverschil Aan thermostatische mengkranen wordt de eis gesteld dat bij een drukverschil van 400 kpa tussen de warmwateraansluiting en de koudwateraansluiting geen kruisstroom mag ontstaan. Dit mag worden gerealiseerd met keerkleppen in de aansluitingen. Over het algemeen zal de gebruiksdruk in de warmwateraansluiting lager zijn dan in de koudwateraansluiting, doordat de warmwaterleiding langer is en de inlaatcombinatie en het warmwatertoestel ook extra drukverlies geven. cilinder zuiger drukstang veerhouder veer Monteren en in bedrijf stellen Voordat je een thermostatische mengkraan aansluit op de leidingen moeten deze goed zijn doorgespoeld. Zand en soldeerresten verstoren de werking van de thermostatische mengkraan en van de keerkleppen. Plaats altijd de (meegeleverde) losse zeefjes in de aansluitingen. Ze houden verontreinigingen tegen en voorkomen daarmee het slecht functioneren van keerkleppen. Verwissel de warm- en de koudwateraansluiting niet. Dit zou heel makkelijk kunnen gebeuren als je een kraan met onderen bovenaansluiting op z n kop zou plaatsen. Bij verkeerde aansluiting werkt de kraan niet. Je krijgt dan alleen koud water. Onderhoud Het jaarlijkse onderhoud kan, afhankelijk van het type en fabrikaat, bestaan uit: - de schoonmaak van de zeven; - de controle en eventuele vervanging van de keerkleppen; - de controle van de mengtemperatuur en de stabiliteit ervan en deze eventueel opnieuw afstellen; - de controle van de gangbaarheid van de temperatuurinstelknop en deze eventueel ontkalken. Vooral de fabrikanten van betere/duurdere thermostatische mengkranen hebben uitgebreide onderhoudsinstructies en vervangingssetjes voor het onderhoud. Legionella Bij thermostatische mengkranen die direct op de tappunten worden gemonteerd, is de kans op verontreiniging met de legionellabacterie gering. Voorwaarde is wel dat de heetwatertemperatuur voldoende hoog is. De minimumtemperatuur van het hete water moet 60 C zijn. De temperatuur voor vermeerdering ligt bij deze bacteriën moer 4. Toepassing van een was- of vloeistofvulling, kunststof en geheugenmetaal. tussen de 25 en 50 C, met een piek tussen de 30 en 40 ºC. Legionellabacteriën vormen kolonies als warm water te lang stilstaat. Voorwaarde is daarnaast dat de heetwateruittapleiding niet is geïsoleerd en dat zowel de warm- als de koudwaterleiding niet boven de 25 C worden verwarmd door bijvoorbeeld cv-leidingen. Zodra met tappen wordt gestopt zal het water in de heetwaterleiding snel afkoelen tot beneden de temperatuur, waarbij de legionellabacteriën kunnen vermeerderen. Dat is veel veiliger dan installaties met een centrale thermostatische mengkraan en circulerend mengwater, zoals wel bij doucheruimten van sporthallen wordt gedaan. EVC in de regio Otib voert in de verschillende regio s een EVC-project uit. EVC staat voor Erkennen van Verworven Competen - ties. Met dit project kunnen werknemers van installatiebedrijven de waarde van hun kennis en vaardigheden laten meten en zicht krijgen op hun groeimogelijkheden. Binnen de installatiebedrijven is veel vraag naar goed gekwalificeerde mensen. Otib wil met dit project werknemers in de installatietechniek stimuleren en motiveren om zich verder te ontwikkelen. Vaktalenten worden hierdoor behouden voor de branche. Elke regio past het project aan aan de arbeidsmarktgegevens in de eigen regio. Voor het opvragen van de brochure over EVC kunt u contact opnemen met de Otibservicedesk: 0800 885 58 85. 09 4
otib nieuws Coach Online Otib heeft recent Coach Online gelanceerd, een nieuwe digitale gereedschapskist voor leermeesters en stagebegeleiders van leerlingen in de technische installatiebranche. Op coachonline.otib.nl kunnen leermeesters en stagebegeleiders kosteloos terecht voor antwoorden op vragen over het werven, trainen, begeleiden en beoordelen van leerlingen. Beroemde coaches, zoals Willem van Hanegem en Henk Gemser, geven tips. Het biedt minicursussen met onderwerpen als Het beoordelingsgesprek en zelfs Stoomcursus sms-taal! Ook kunnen leermeesters en stagebegeleiders hun eigen ervaringen delen met anderen. Dit maakt Coach Online een interactief en upto-date platform. Leermeesters en stagebegeleiders begeleiden jonge (toekomstige) vaktalenten tijdens hun opleiding, zodat ze aan het eind voldoende kennis en ervaring hebben om in de installatietechniek aan de slag te gaan. Het leermeesterschap is een leuke, maar soms ook moeilijke taak. De werel - den van de begeleider en de leerling kunnen veel verschillen; ze spreken elkaars taal niet of hebben andere verwachtingen. Met de digitale gereedschapskist Coach Online wil Otib de leermeesters en stagebegeleiders met gerichte informatie ondersteunen in hun rol. Dennis van der Geest Meervoudig judokampioen Dennis van der Geest is de komende jaren de ambassadeur voor de technische installatiebranche. Op initiatief van Otib zal Van der Geest voor de technische installatiebranche verschillende activiteiten oppakken om werken in de installatietechniek te promoten bij jongeren. Verder zal hij zich inzetten om werknemers in de branche te stimuleren en te motiveren zich verder te ontwikkelen. Door zijn topsportmentaliteit is Van der Geest dé perfecte ambassadeur voor de installatiebranche. Doorzetten, open, sociaal en sterk zijn kernwaarden die op hem van toepassing zijn. Deze waarden passen goed bij het imago van de branche. Hij weet alles over doorzetten en jezelf ontwikkelen. Een goede coach dus voor de branche. Zijn resultaten in de topsport en zijn activiteiten als DJ en presentator hebben Van der Geest een status opgeleverd die veel mensen aanspreekt. Trots zijn op je werk is één van de boodschappen die hij de komende tijd zal uitdragen. Tijdens de TopStartersdagen voor jonge vaktalenten in de branche verzorgde Dennis workshops over doorzetten en het stellen van doelen. Daar maakte hij met zijn directe benadering en oprechte interesse veel indruk. Onderzoek naar bijscholing in de technische installatiebranche De technische installatiebranche is volop in ontwikkeling. Technische innovaties, duurzaamheid en vergrijzing zijn ontwikkelingen waarmee bedrijven en werknemers nu en in de toekomst worden geconfronteerd. In een sterke branche zijn be - drijven en werknemers in staat snel en adequaat in te spelen op deze ontwikkelingen. Het volgen van (bij)scholing helpt hierbij. Via scholing leren werknemers nieuwe werkzaamheden in hun functie toe te passen. Voor werkgevers betekent dit dat personeel optimaal inzetbaar is en blijft. In opdracht van Otib heeft MarktMonitor onderzoek uitgevoerd naar bijscholing in de technische installatiebranche. Zowel werknemers als werkgevers zijn hierover geïnterviewd. Daarbij is ook de OSR subsidieadministratie over een langere periode geanalyseerd. De resultaten van het veld - werk gecombineerd met de analyse van databestanden leveren een betrouwbaar beeld op van scholing in de branche. Dit rapport brengt in kaart op welke manier scholing in de bedrijfsvoering wordt ingezet. Dit onderzoek, Scholingsconsumptie in de branche, een overzicht van inzichten, is te downloaden via www.rapporten.otib.nl. 09 5