Pubers van Nu!
Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009
2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 7481 6 NUR 847, 854 Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) LTD, Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Waar leren passie is, is groei mogelijk!
Inhoud Voorwoord 10 Inleiding 12 1 Puberteit en adolescentie, een verkenning 16 1.1 Puberteit en adolescentie, fysieke veranderingen in de puberteit 16 1.2 Jongvolwassenen; kenmerken en veranderingen 18 1.3 Waarom pubers een speelbal zijn van hun emoties 19 2 Het brein van de puber nader bekeken 20 2.1 De ontwikkeling van de hersenen in vogelvlucht 20 2.2 Ontwikkeling van het geheugen 23 2.3 Op tijd kunnen stoppen 24 2.4 Moeite met plannen 25 2.5 Kiezen met emotie 27 2.6 Sociale veranderingen 29 2.7 Waarom pubers creatiever zijn dan volwassenen 30 2.8 Het effect van straffen en belonen 31 3 De puber in zijn context! 35 3.1 Context en loyaliteit 35 3.2 De puber thuis, op school, de sport-/hobbyclub 36 3.3 De dynamische driehoek 38 3.4 Begeleiding binnen de vier dimensies 40 3.5 Geven en ontvangen in balans? 43 3.6 Loslaten en/of vasthouden 48 3.7 Zelfvertrouwen en zelfvalidatie 49 3.8 (Voor)ouders en de gevolgen voor het gedrag van de puber 51 3.9 Basisopdrachten vanuit je nest 56
8 Pubers van Nu! 4 Verbindend communiceren 59 4.1 Luisteren naar pubers en hun ouders 59 4.2 Verbindend reageren 61 4.3 Erkenning geven 63 4.4 Pubers met een andere culturele achtergrond 64 4.5 Aanspreken op ongewenst gedrag 67 4.6 Alcohol en drugs 69 5 Begeleiding in en door de jungle van de puberteit 70 5.1 Signaleren en herkennen 70 5.2 Ik zie, ik zie wat jij ook ziet 71 5.3 Signaleringsinstrumenten 72 5.4 De rol en de systematiek van de begeleider bij diagnosticeren en begeleiden 73 5.5 Diagnosticeren 74 5.6 Zelfvertrouwen en motivatie: waar kun je die halen? 75 5.7 Autonomie, relatie en competentie 78 5.8 Verwijzen is doorgeven van vertrouwen 82 5.9 Weerstand en hoe hiermee om te gaan 84 5.10 De dramadriehoek, het pamperen voorbij 89 6 Praktische hulpmiddelen 96 6.1 Communicatiegereedschap 96 6.2 Ruim baan voor de puber van nu! 101 6.3 Oefeningen/opdrachten voor begeleiders, ouders en pubers 106 6.4 Evaluatie 125 bijlagen 1 2 7 1 Kernbegrippen 129 2 Formulieren bij de oefeningen 134 Slotopmerkingen en een woord van dank 137 Literatuur 139 Over de auteurs 148
Je begrijpt een puber pas als hij zich door jou begrepen voelt
Voorwoord Het boek dat voor u ligt is vooral een praktisch boek, of anders gezegd: een praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt. U zult in dit boek geen uitgebreide theoretische beschouwingen en modellen vinden. Ook hebben wij niet de pretentie de beste en enige manier te kennen hoe met pubers om te gaan. Wel vindt u in dit boek praktische tips en wetenswaardigheden die u helpen uw eigen weg te vinden in het werken met pubers. Onze gedachten en ideeën over de begeleiding van pubers en de methode die we daarbij hebben ontwikkeld, hebben we gebaseerd op vele onderzoeken. Wij hebben aan deze onderzoeken conclusies verbonden over de consequenties van het gedrag van pubers. Wat maakt dat pubers doen wat ze doen? Dit heeft ertoe geleid dat wij onze gedachten, ideeën, hypotheses en mogelijke oplossingen die wij in onze werkpraktijk hebben ontwikkeld, nog meer hebben kunnen toetsen en verfijnen. De vele onderzoeksgegevens geven een beter beeld van wat er in het brein van de puber omgaat en wat maakt dat zij zo handelen. Fantastisch is dat uit vele onderzoeken blijkt dat met het gewoon ouder worden, opgroeien en verder ontwikkelen van het brein een groot deel van de klus al geklaard wordt. Het is wel heel belangrijk dat pubers in deze periode begeleid en ondersteund worden door volwassenen om zich te kunnen ontwikkelen tot betekenisvolle volwassenen. Daar waar dit verhelderend werkt, geven we korte stukjes theorie als basis voor de praktijk van alledag. Het gaat er ons als schrijvers om dat u een boek in handen krijgt waar u bijna direct mee aan de slag kunt. Voor verdieping en een meer uitgebreide theoretische onderbouwing op basis van veel recente onderzoeken verwijzen wij naar andere publicaties. Ons motto is: Niet lullen maar poetsen. Zo snel mogelijk aan de slag met de verkregen kennis en vaardigheden!
Voorwoord 11 Dit boek bevat korte landschapsbeschrijvingen, kaarten en wegwijzers; de weg die afgelegd moet worden is aan de lezer zelf. In de tekst kiezen wij voor het gebruik van de mannelijke vorm om het lezen te vergemakkelijken. Uiteraard zijn in die gevallen zowel vrouwelijke als mannelijke personen in te vullen. Wanneer we in de tekst spreken van begeleider dan bedoelen we mentor, leraar, leerlingbegeleider, zorgcoördinator, teamleider, directeur, (school)maatschappelijk werker, psycholoog, orthopedagoog, psychotherapeut en andere hulpverleners. Wij wensen u veel leesplezier. Herberd Prinsen Klaas Jan Terpstra Houten/Oosterhout, mei 2009