ARBEIDSMARKT ECABO-DOMEIN 2012-2017
ARBEIDSMARKT ECABO-DOMEIN 2012-2017 Maastricht, 6 maart 2013 J.W.M. Gardeniers, Msc. Drs. J.J.L. Meuwissen M.R.R.W. Poeth, MSc. J. de Quillettes, Msc.
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 20 maart 2013
INHOUDSOPGAVE Pagina SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 7 1 INLEIDING 19 1.1 Aanleiding 19 1.2 Het ECABO-domein 19 1.3 Ontwikkelingen arbeidsmarktmodel 2011-2012 20 1.4 De arbeidsmarkt 2013-2017 21 1.5 Leeswijzer 22 ONDERDEEL A: AANBOD VAN ARBEID 2 AANBOD VANUIT MBO 25 2.1 Leerlingen 26 2.1.1 Vmbo 26 2.1.2 Leerlingen in het mbo 27 2.1.3 Opleidingen binnen het ECABO-domein 29 2.1.4 Leerlingen in ECABO-richtingen 31 2.2 Gediplomeerden 33 2.2.1 Gediplomeerden in het mbo 33 2.2.2 Gediplomeerden in ECABO-richtingen 34 2.3 Bestemmingen gediplomeerden 35 2.3.1 Doorstroom binnen het mbo 35 2.3.2 Uitval 37 2.3.3 Bestemming gediplomeerden die het mbo-onderwijs verlaten 38 2.4 Arbeidsmarktinstroom in 2012 40 2.5 Toekomstige arbeidsmarktinstroom 2013-2017 42 2.5.1 Arbeidsmarktinstroom naar richting 42 2.5.2 Arbeidsmarktinstroom naar kwalificaties 45 2.6 Resumé 47 3 OVERIGE AANBODCATEGORIEËN 49 3.1 Substitutiemogelijkheden 49 3.2 Aanbod vanuit het HBO 51 3.3 Aanbod vanuit de arbeidsmarkt 54 3.4 Resumé 56 ONDERDEEL B: VRAAG NAAR ARBEID 4 WERKGELEGENHEID 61 4.1 Werkgelegenheidsstructuur ECABO-domein 2012 61 4.2 Werkgelegenheidsontwikkeling 2013-2017 70 4.2.1 Landelijke werkgelegenheidsprognose 2013-2017 71 4.2.2 Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein 2013-2017 73 4.3 Resumé 74 5 VACATURES 77 5.1 Ontstane vacatures ECABO-domein 2012 77 5.2 Ontwikkeling ontstane vacatures 2013-2017 86 5.2.1 Landelijke prognose ontstane vacatures 2013-2017 86 5.2.2 Prognose ontstane vacatures ECABO-domein 2013-2017 87 5.3 Resumé 90 ONDERDEEL C: CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD 6 CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD 95 6.1 Inleiding 95 6.2 Werkgeversperspectief 95 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 1
6.3 Perspectief recent gediplomeerden 99 6.3.1 Definitie, afbakening grenzen en interpretatie resultaten 99 6.3.2 Resultaten 103 6.3.3 Beschrijving perspectieven 104 6.3.4 Ontwikkeling arbeidsmarktperspectieven 106 6.4 Resumé 107 ONDERDEEL D: PARTICULIERE BEVEILIGING 7 PARTICULIERE BEVEILIGING 111 7.1 Aanbod van arbeid 111 7.1.1 Leerlingen 111 7.1.2 Gediplomeerden 114 7.1.3 Doorstroom binnen het mbo en uitval 115 7.1.4 Bestemmingen schoolverlaters 116 7.1.5 Prognose arbeidsmarktinstroom 117 7.1.6 Niet-werkende werkzoekenden 117 7.2 Vraag naar arbeid 118 7.2.1 Huidige werkgelegenheidsstructuur 118 7.2.2 Uitbreidingsvraag 120 7.2.3 Vervangingsvraag 120 7.2.4 Baanopeningen 121 7.3 Discrepanties tussen vraag en aanbod 122 LIJST VAN BIJLAGEN Bijlage 1 Geselecteerde bronnen 126 Bijlage 2 Methodiek arbeidsmarktprognoses en -indicatoren 2012-2017 128 Bijlage 3 Onderwijsgegevens IDV en O&V 139 LIJST VAN STATEN Staat 1.1 Richtingen en kwalificaties binnen het ECABO-domein 20 Staat 2.1 Bestemming vmbo-schoolverlaters (in %) 27 Staat 2.2 Percentage mbo-leerlingen in totaal 15-19-jarigen, naar district, 2011-2012 28 Staat 2.3 Aantal aangeboden opleidingen per kwalificatierichting, naar instelling en district, 2011-2012 30 Staat 2.4 Aantal leerlingen mbo naar richting en district, 2012 32 Staat 2.5 Aantal leerlingen mbo naar richting en district, per 1.000 15-19-jarigen, 2012 32 Staat 2.6 Gediplomeerden mbo naar richting en district, 2011 35 Staat 2.7 Bestemmingen mbo-schoolverlaters: ECABO-domein en mbo totaal, 2009-2011 38 Staat 2.8 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, 2012 41 Staat 2.9 Arbeidsmarktinstroom vanuit mbo, 2012 (absoluut) 41 Staat 2.10 Instroom vanuit mbo-onderwijs naar de arbeidsmarkt per 1.000 banen, 2012 42 Staat 2.11 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, gemiddelde 2013-2017, naar richting 44 Staat 3.1 Bestemmingen hbo-schoolverlaters (in %) 53 Staat 3.2 Baanvinders naar aanbodscategorie (in %), 2006-2011 54 Staat 3.3 Niet-werkende werkzoekenden (< 6 maanden) ingeschreven bij UWV voor ECABOberoepen, september 2012 55 Staat 4.1 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABO-domein (absoluut en in %), 2012 63 Staat 4.2 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting ( in %), 2012 64 Staat 4.3 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting, Nederland, 2012 65 Staat 4.4 Regionale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2012 66 Staat 4.5 Regionale verdeling aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2012 66 Staat 4.6 Verdeling naar leeftijd aantal werkzame personen in totale ECABO-domein naar richting (in %), 2011 67 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 2
Staat 4.7 Verdeling naar geslacht aantal werkzame personen in totale ECABO-domein naar richting (in %), 2011 67 Staat 4.8 Werkgelegenheidsontwikkeling naar sector, Nederland, 2011-2017 72 Staat 5.1 Sectorale verdeling ontstane vacatures in het totale ECABO-domein naar onderwijsniveau, 2012 78 Staat 5.2 Vacaturegraad in het totale ECABO-domein naar sector en onderwijsniveau (%), 2012 79 Staat 5.3 Vacaturegraad naar sector en richting en aantal ontstane vacatures op mbo-niveau naar richting, 2012 80 Staat 5.4 Vacaturegraad naar sector en richting en aantal ontstane vacatures op hbo-niveau naar richting, 2012 80 Staat 5.5 Vacaturegraad op mbo-niveau naar ECABO-richting en district, 2012 81 Staat 5.6 Vacaturegraad op hbo-niveau naar ECABO-richting en district, 2012 81 Staat 5.7 Gemiddeld aantal ontstane vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, 2012-2017 87 Staat 5.8 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures naar ECABO-richting (in %), Nederland, jaargemiddelde 2013-2017 88 Staat 6.1 Werkgeversperspectief arbeidsmarkt, september 2012 97 Staat 6.2 Vacatures op mbo-niveau 2 naar sector, 2012-2013 102 Staat 6.3 Toekomstige arbeidsmarktperspectieven ECABO-kwalificaties, eind 2017 103 Staat 6.4 Toekomstige arbeidsmarktperspectieven ECABO-kwalificaties, landelijk, 2013-2017 108 Staat 7.1 Toekomstige baanopeningen in beveiligingsfuncties, Nederland, 2013-2017 121 Staat 7.2 Werkgeversperspectief Particuliere beveiliging, eind 2013 122 Staat 7.3 Perspectief recent gediplomeerden Particuliere beveiliging, eind 2017 123 LIJST VAN FIGUREN Figuur 2.1 Schematisch overzicht onderdelen hoofdstuk 2 25 Figuur 2.2 Ontwikkeling aantal leerlingen in het mbo, Nederland, 2006-2012 28 Figuur 2.3 Aandeel leerlingen in ECABO-opleidingen in het mbo, schooljaar 2011-2012 29 Figuur 2.4 Ontwikkeling leerlingenaantal ECABO-domein bij ROC s, naar richting 31 Figuur 2.5 Ontwikkeling aantal gediplomeerden in het mbo, Nederland, 2005-2011 33 Figuur 2.6 Aandeel ECABO-gediplomeerden in het mbo in 2011 34 Figuur 2.7 Aantal gediplomeerden naar richting 34 Figuur 2.8 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt in dezelfde richting binnen het ECABOdomein, doorstroomt in een andere richting binnen het ECABO-domein, doorstroomt buiten het ECABO-domein en uitstroomt uit het MBO uitgesplitst naar richting en mboniveau, gemiddelde 2006-2011 36 Figuur 2.9 Uitval, uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde 2006-2011 37 Figuur 2.10 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar richting, gemiddelden 2009-2011 39 Figuur 2.11 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar district, gemiddelden 2009-2011 39 Figuur 2.12 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar mbo-niveau, gemiddelden 2009-2011 40 Figuur 2.13 Toekomstig aantal leerlingen in het ECABO-domein, 2012-2017 43 Figuur 2.14 Toekomstig aantal gediplomeerden in het ECABO-domein, 2012-2017 43 Figuur 2.15 Toekomstige arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein, 2012-2017 44 Figuur 2.16 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs 2013-2017, naar richting 45 Figuur 2.17 Absolute arbeidsmarktinstroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs in 2012 en 2017, naar kwalificatie 46 Figuur 3.1 Categorieën van waaruit vacatures vervuld zijn, afgelopen half jaar, naar richting en mbo-niveau 49 Figuur 3.2 Voorkeuren werkgevers voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar, naar richting en mbo-niveau 50 Figuur 3.3 Ontwikkeling leerlingenaantallen hbo-opleidingen ECABO-domein naar richting, 2009-2011 52 Figuur 3.4 Gediplomeerden hbo naar richting, 2007-2010 52 Figuur 3.5 Relatieve verdeling van bij het UWV voor ECABO-beroepen ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (< 6 maanden), naar richting per district, september 2012 56 Figuur 4.1 Werkgelegenheidsaandeel ECABO-domein in de totale werkgelegenheid naar sector, Nederland, 2012 62 Figuur 4.2 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Secretariële beroepen naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 276.630 arbeidsplaatsen 68 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 3
Figuur 4.3 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Financieel-administratieve beroepen naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 300.300 arbeidsplaatsen 69 Figuur 4.4 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Commercieel naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 305.500 arbeidsplaatsen 69 Figuur 4.5 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting ICT en media naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 110.900 arbeidsplaatsen 70 Figuur 4.6 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Juridisch naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 103.850 arbeidsplaatsen 70 Figuur 4.7 Werkgelegenheidsontwikkeling (in %), Nederland, 1997-2017 71 Figuur 4.8 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein op mbo-niveau en totaal (in %), Nederland, jaargemiddelde 2013-2017 73 Figuur 5.1 Aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en onderwijsniveau, 2012 79 Figuur 5.2 Verwachte stijging van het gewenste/vereiste opleidingsniveau naar ECABO-richting, 2013-2015 82 Figuur 5.3 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Secretariële beroepen naar ECABO-kwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 83 Figuur 5.4 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Financieeladministratieve beroepen naar ECABO-kwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 83 Figuur 5.5 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Commercieel naar ECABOkwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 84 Figuur 5.6 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Bank- en verzekeringswezen naar ECABO-kwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 84 Figuur 5.7 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting ICT en media naar ECABOkwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 85 Figuur 5.8 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Juridisch naar ECABOkwalificatie en geschikt voor recent gediplomeerde/niet geschikt voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 85 Figuur 5.9 Ontwikkeling totaal aantal ontstane vacatures, gemiddeld aantal vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, 1998-2017 86 Figuur 5.10 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures binnen het ECABO-domein, gemiddeld aantal vacatures per jaar, Nederland, 2011-2017 88 Figuur 5.11 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar ECABO-kwalificaties, jaargemiddelde 2013-2017, Nederland 89 Figuur 6.1 Verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid op mbo-niveau 2 de komende drie tot vijf jaar 101 Figuur 6.2 Vacatures op mbo-niveau 2 naar bedrijfsgrootte, 2012 102 Figuur 7.1 Ontwikkeling deelnemersaantallen voor Beveiliger niveau 2, totaal en particulier en regulier onderwijs, 2007-2012 112 Figuur 7.2 Ontwikkeling deelnemersaantallen voor Coördinator beveiliging niveau 3, totaal en particulier en regulier onderwijs, 2007-2012 112 Figuur 7.3 Prognose deelnemersaantallen voor beveiliger niveau 2, totaal onderwijs, 2012-2017 113 Figuur 7.4 Prognose deelnemersaantallen voor Coördinator beveiliging niveau 3, totaal onderwijs, 2012-2017 113 Figuur 7.5 Ontwikkeling aantal gediplomeerden voor Beveiliger niveau 2, totaal onderwijs, 2007-2017 (donkerblauw = realisatie, lichtblauw = prognose) 114 Figuur 7.6 Ontwikkeling aantal gediplomeerden voor Coördinator beveiliging niveau 3, totaal onderwijs, 2007-2017 (donkerblauw = realisatie, lichtblauw = prognose) 114 Figuur 7.7 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt in de richting Particuliere beveiliging, doorstroomt in een andere richting binnen het ECABO-domein, doorstroomt buiten het ECABO-domein en uitstroomt uit het mbo uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde 2006-2011 115 Figuur 7.8 Uitval, Beveiliger (2) en Coördinator beveiliging (3), gemiddelde 2006-2011 115 Figuur 7.9 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters, gemiddelden 2009-2011 116 Figuur 7.10 Toekomstige arbeidsmarktinstroom voor beveiliger niveau 2, 2012-2017 117 Figuur 7.11 Toekomstige arbeidsmarktinstroom voor Coördinator beveiliging niveau 3, 2012-2017 117 Figuur 7.12 Werkgelegenheidsverdeling branche Particuliere beveiliging, Nederland, 2012 118 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 4
Figuur 7.13 Werkgelegenheidsverdeling beveiligingsfuncties, Nederland, 2012 119 Figuur 7.14 Werkgelegenheidsverdeling beveiligingsfuncties naar mbo-niveau en naar leeftijdscategorie, Nederland, 2012 119 Figuur 7.15 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in beveiligingsfuncties, Nederland, 2011-2017 120 Figuur 7.16 Jaarlijkse uitstroom uit beveiligingsfuncties naar leeftijdscategorie, Nederland 121 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 5
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 6
SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN In deze rapportage komen achtereenvolgens aanbod, vraag en de confrontatie van beide aan de orde. Hieronder de belangrijkste conclusies uit al deze onderdelen kort samengevat. Aanbod Vmbo In het schooljaar 2011-2012 zaten 100.790 leerlingen in het eindexamenjaar van het vmbo. Hiervan volgden ongeveer 14.060 leerlingen de voor ECABO relevante richting economie. In het schooljaar 2010-2011 was het aantal vmbo-gediplomeerden in de richting economie 12.420. De meeste vmbo-gediplomeerden zullen niet direct de arbeidsmarkt instromen, zij zijn slechts voor een klein deel concurrentie voor mbo-gediplomeerden. Bij de richting economie is het aandeel lwoo-/vmbo-gediplomeerden dat gaat werken, sinds 2008 redelijk stabiel maar is het aandeel dat werk en leren combineert, iets gestegen. Mbo Het aantal mbo-leerlingen in Nederland is in de periode 2006-2011 voortdurend gegroeid. In 2011-2012 daalde het aantal mbo-leerlingen echter met 0,9% tot 530.400 leerlingen. Dit is ongeveer 52% van de 15- tot 19-jarigen in Nederland. Van deze mbo-leerlingen volgt, evenals vorig jaar, 14% een opleiding in het ECABO-domein. Hoewel het aandeel van het ECABOdomein binnen het mbo al een aantal schooljaren op rij stabiel is, is het absolute aantal leerlingen binnen het ECABO-domein in 2012 (72.100 1 ) licht gedaald ten opzichte van 2011 (73.800). Als dit aantal gemeten wordt ten opzichte van de 15- tot 19-jarige bevolking van een district, is het leerlingenaantal in 2012 in de districten noordwest en zuidwest het grootst en in de regio noord het kleinst (ook het absolute leerlingenaantal is hier het kleinst). Er zijn verschillen in de ontwikkelingen van het leerlingenaantal per richting. Het aantal leerlingen aan opleidingen in de richtingen Financieel-administratieve beroepen en Juridisch steeg licht in 2012, terwijl de richting Commercieel een lichte daling van het aantal leerlingen kende. In de richtingen Secretariële beroepen, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media daalt het aantal leerlingen al sinds 2010. Evenals het aantal mbo-leerlingen is ook het totaal aantal mbo-gediplomeerden toegenomen sinds 2005. In 2011 daalde dit aantal echter tot 175.400. Van alle mbo-gediplomeerden in 2011 bevond zich 13% in ECABO-gerelateerde opleidingen (23.410 2 ). Het aantal gediplomeerden in de ECABO-richtingen is in 2011 met bijna 7% gedaald. De richtingen Financieel-administratieve beroepen en ICT en media kennen het grootste aantal gediplomeerden; Bank- en verzekeringswezen het kleinste aantal. De regionale spreiding van het aantal gediplomeerden komt grotendeels overeen met de spreiding van het aantal mbo-leerlingen. Doorleren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein komt voornamelijk voor bij gediplomeerden in de richtingen ICT en media niveau 2 en niveau 3 en Financieeladministratieve beroepen niveau 3. Doorstroom naar een andere richting binnen het ECABOdomein komt voornamelijk voor binnen de richtingen Secretariële beroepen niveau 2 en Financieel-administratieve beroepen niveau 2. Doorstroom naar mbo-opleidingen buiten het ECABO-domein komt vooral voor op niveau 2, met name binnen de richting Secretariële beroepen niveau 2. Het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo-niveau 2 ligt bij alle richtingen hoger dan het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo- 1 2 Dit aantal leerlingen is exclusief de richtingen Orde en veiligheid en Informatiedienstverlening. Dit aantal gediplomeerden is exclusief de richtingen Orde en veiligheid en Informatiedienstverlening. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 7
niveau 3. Ten opzichte van andere mbo-schoolverlaters volgen schoolverlaters uit ECABOopleidingen structureel vaker een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk. Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat direct aan het werk gaat, is structureel kleiner dan onder de mbo-schoolverlaters in het algemeen. Binnen de richting Secretariële beroepen is het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat, groter dan voor de andere ECABO-richtingen. Binnen de richting Juridisch is dit aandeel het kleinst. Verder is het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot voor de richtingen Juridisch en Commercieel. Er is verder een duidelijk verband te zien tussen het mbo-niveau en de bestemmingen van schoolverlaters. Bij het oplopen van het onderwijsniveau neemt het aandeel schoolverlaters dat werkloos wordt, af. Ook leren schoolverlaters van opleidingen op mbo-niveau 4 vaker door, al dan niet in combinatie met een baan. Op de lagere mbo-niveaus gaat daarentegen de meerderheid direct aan het werk. De arbeidsmarktinstroom in 2012 (50% van alle ECABO-gediplomeerden) is het grootst in de richtingen Financiële en Secretariële beroepen. Opvallend daarbij is dat de richting Secretariële beroepen niet het grootste aantal gediplomeerden kent. De absolute arbeidsmarktinstroom was het grootst in middenwest en het kleinst in noord. De relatief grootste instroom doet zich voor in het oosten, met name in de richtingen ICT en media en Juridische beroepen. Vanaf 2013 zal het aantal leerlingen in het ECABO-domein gaan afnemen als gevolg van ontgroening van de bevolking. De ontwikkeling van het aantal leerlingen zal met vertraging doorwerken op het aantal gediplomeerden. Over alle richtingen bezien, zal naar verwachting de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo in de periode 2013-2017 gemiddeld met 1,1% per jaar afnemen. Hbo In 2011 waren er 207.510 hbo-leerlingen in ECABO-gerelateerde opleidingen. In alle richtingen is het leerlingenaantal in 2011 toegenomen. De richting Financieel-administratieve beroepen heeft de meeste studenten. In 2010 waren er ruim 28.900 gediplomeerden op hbo-niveau. Voor gediplomeerde schoolverlaters van hbo-opleidingen geldt dat voor elke richting de overgrote meerderheid aan het werk gaat. In economisch mindere tijden zijn de hbogediplomeerden vaker concurrenten voor mbo-gediplomeerden op de arbeidsmarkt (het verdringingseffect). Overig aanbod op de arbeidsmarkt De meeste vacatures worden opgevuld door baanwisselaars. Zij zorgen hierbij (theoretisch) ook voor het ontstaan van nieuwe vacatures. Recent gediplomeerden en niet-werkende werkzoekenden spelen de belangrijkste rol bij de uitbreiding van het aanbod op de arbeidsmarkt. In september 2012 was het aantal bij het UWV ingeschreven kortdurend nietwerkende werkzoekenden in het ECABO-domein 19.390. Het grootste deel hiervan stond ingeschreven in de richtingen Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen. Bijna de helft van de werkgevers heeft geen voorkeur voor overige werkzoekenden boven recent gediplomeerden bij de vervulling van nieuwe vacatures. Schijnbaar willen zij voor de meeste vacatures nog al hun opties openhouden. Bij reeds vervulde vacatures geven werkgevers aan voornamelijk overige werkzoekenden te hebben aangenomen, met name werkzoekenden die reeds werkervaring hadden in de betreffende functie. Specifieke werkervaring wordt dus wel degelijk belangrijk gevonden door werkgevers, iets wat recent gediplomeerden natuurlijk (nog) niet bezitten. Vraag Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 8
Werkgelegenheid In 2012 waren er bijna twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein, hetgeen goed is voor 25% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van deze arbeidsplaatsen is aanwezig op mbo-niveau. De sector met veruit het meeste aantal arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening. Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau is het merendeel van de arbeidsplaatsen aanwezig in de richtingen Financieel-administratieve beroepen, Commercieel en Secretariële beroepen. Na nog een kleine stijging in 2011 worden de gevolgen van de Europese schuldencrisis voor de werkgelegenheid in Nederland in 2012 en 2013 merkbaar, waardoor er sprake is van een afname van respectievelijk 0,8% en 0,2% in deze jaren. Aan het eind van 2013 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. Op middellange termijn (2013-2017) is de verwachting dat de groei van werkgelegenheid doorzet, al is de gemiddelde jaarlijkse groei beperkt (0,6%). Met name de sectoren handel en reparatie, zakelijke dienstverlening en zorg en welzijn worden gekenmerkt door groei op de middellange termijn. Gedurende de periode 2013-2017 kent het ECABO-domein naar verwachting een relatief minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling dan landelijk (0,2%, ten opzichte van 0,4% toename landelijk). Doordat het ECABO-domein relatief conjunctuurneutraal is, zal het minder profiteren van het te verwachten economisch herstel, dat landelijk naar verwachting intreedt eind 2013. Daarnaast bevat het ECABO-domein een substantieel deel nietcommerciële diensten (bijvoorbeeld overheid). Vooral deze sectoren zullen getroffen worden door een geremde werkgelegenheidsgroei, of zelfs een afname, mede als gevolg van de kabinetsbezuinigingen in deze sectoren. Dit werkt vervolgens weer negatief door op de werkgelegenheidsontwikkeling in het gehele ECABO-domein. In de ECABO-richtingen Bank- en verzekeringswezen, Juridisch en ICT en media zal de werkgelegenheid in de periode 2013-2017 afnemen. Daarentegen zal de werkgelegenheid in de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel en Financieel-administratieve beroepen naar verwachting groeien. Vacatures In 2012 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer 168.000 vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland. Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mbo-niveau. De sector handel en reparatie kent op mbo-niveau het grootste aantal ontstane vacatures, op hboniveau is dit de zakelijke dienstverlening. Gecombineerd zijn er op mbo- en hbo-niveau in het afgelopen jaar absoluut gezien ook veel vacatures ontstaan binnen de sector informatie en communicatie. Het ECABO-domein kent in 2012 ten opzichte van het totaal aan sectoren zowel op mboniveau als op hbo-niveau een relatief hoge vacaturegraad. Dit kan grotendeels verklaard worden doordat sectoren die relatief sterk vertegenwoordigd zijn binnen het ECABO-domein, in 2012 relatief veel vacatures hadden. Landelijk zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer 8,8 vacatures per 100 arbeidsplaatsen op mbo-niveau. Op hbo-niveau zijn er ongeveer 11,6 vacatures per 100 arbeidsplaatsen. Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen ICT en media en Financieeladministratieve beroepen. De relatieve groei van het aantal vacatures op hbo-niveau is al een aantal jaren groter dan die op mbo-niveau. Dit geeft aan dat er sprake is van upgrading van kwalificatievereisten. In de ECABO-enquête geeft 37% van de bedrijven aan dat het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar hoger zal worden. Het meest werd hierbij aangegeven dat men een verhoging naar een niveau tussen mbo en Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 9
hbo verwacht, gevolgd door hbo-niveau, hoger mbo-niveau en mbo-niveau met extra instroomeisen. Vooral binnen de richtingen Bank- en verzekeringswezen geven relatief veel bedrijven aan een verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. In 2012 is door de aanhoudende recessie het aantal vacatures fors gedaald. In 2012 waren in Nederland de meeste vacatures in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Voor 2013 en 2014 wordt eerst een afname van het aantal vacatures verwacht, waarna er op de middellange termijn weer een toename zal zijn. De meeste sectoren vertonen een zelfde ontwikkeling, met uitzondering van landbouw, vervoer en overheid. Naar verwachting zal het aantal nieuwe vacatures binnen het ECABO-domein op mbo-niveau in 2017 126.100 bedragen. Overzicht per ECABO-richting Hieronder worden per richting de belangrijkste gegevens voor vraag en aanbod in een factsheet samengevat. Secretariële beroepen Secretariële beroepen Leerlingen (2012) 11.000 Gediplomeerden (2012) 4.300 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 56 Instroom (2012) 2.700 Instroom per 1.000 banen 10 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -1,3% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 275.500 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 28.000 Ontstane vacatures mbo (2012) 17.100 Vacaturegraad mbo (2012) 6,2 Ontstane vacatures hbo (2012) 1.600 Vacaturegraad hbo (2012) 5,6 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 10.200 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 4,5% Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 10
Financieel-administratieve beroepen Financieel-administratieve beroepen Leerlingen (2012) 17.000 Gediplomeerden (2012) 5.800 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 31 Instroom (2012) 2.800 Instroom per 1.000 banen 9 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -0,2% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 311.400 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 156.000 Ontstane vacatures mbo (2012) 23.600 Vacaturegraad mbo (2012) 7,6 Ontstane vacatures hbo (2012) 9.900 Vacaturegraad hbo (2012) 6,3 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 14.300 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 5,5% Commercieel Commercieel Leerlingen (2012) 14.000 Gediplomeerden (2012) 4.600 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 33 Instroom (2012) 2.300 Instroom per 1.000 banen 7 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -0,1% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 306.900 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 219.700 Ontstane vacatures mbo (2012) 33.000 Vacaturegraad mbo (2012) 10,8 Ontstane vacatures hbo (2012) 20.100 Vacaturegraad hbo (2012) 9,1 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 20.100 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 6,1% Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 11
Bank- en verzekeringswezen Bank- en verzekeringswezen Leerlingen (2012) 2.200 Gediplomeerden (2012) 800 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 39 Instroom (2012) 500 Instroom per 1.000 banen 6 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -3,6% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 58.300 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 71.800 Ontstane vacatures mbo (2012) 5.300 Vacaturegraad mbo (2012) 9,1 Ontstane vacatures hbo (2012) 6.400 Vacaturegraad hbo (2012) 9,0 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 2.600 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 5,0% ICT en media ICT en media Leerlingen (2012) 19.600 Gediplomeerden (2012) 5.500 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 39 Instroom (2012) 2.500 Instroom per 1.000 banen 22 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -1,1% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 109.100 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 227.500 Ontstane vacatures mbo (2012) 10.100 Vacaturegraad mbo (2012) 9,3 Ontstane vacatures hbo (2012) 27.200 Vacaturegraad hbo (2012) 12,0 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 6.400 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 5,7% Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 12
Juridisch Juridisch Leerlingen (2012) 8.200 Gediplomeerden (2012) 2.000 % Gediplomeerden naar werk (2009-2011) 24 Instroom (2012) 900 Instroom per 1.000 banen 9 Jaarlijkse instroomontw. (2013-2017) -0,2% Arbeidsplaatsen mbo - ECABO (2012) 105.200 Arbeidsplaatsen hbo (2012) 108.900 Ontstane vacatures mbo (2012) 7.300 Vacaturegraad mbo (2012) 7,0 Ontstane vacatures hbo (2012) 6.500 Vacaturegraad hbo (2012) 5,9 Vacatures voor recent gediplomeerden (mbo, 2012) 4.100 Jaarlijkse vacatureontw. mbo (2013-2017) 5,5% Confrontatie vraag en aanbod Werkgeversperspectief Het werkgeversperspectief op de arbeidsmarkt is erg wisselend. De arbeidsmarkt voor de richtingen Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen, ICT en media en Juridisch is overwegend als ruim tot erg ruim te typeren, terwijl er voornamelijk in de richting Commercieel sprake is van krapte. Perspectief recent gediplomeerden Een samenvatting van de perspectieven op de arbeidsmarkt voor recent gediplomeerden is hieronder weergegeven. Toekomstige arbeidsmarktperspectieven ECABO-kwalificaties, 2013-2017 + =/+ = =/- - Telefonist/ Secretarieel Secretaresse (3) receptionist (2) medewerker (2) Financieel Bedrijfsadministrateur Bedrijfsadministratief administratief medewerker (2) medewerker (3) (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Bron: Etil. Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Applicatieontwikkelaar (4) Medewerker personeel en arbeid (4) ICT-beheerder (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Marketingmedewerker (4) Netwerkbeheerder (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Directiesecretaresse/ Managementassistent (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) Particulier digitaal onderzoeker (4) Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 13
Aanbevelingen Evenals voorgaande jaren wordt dit rapport afgesloten met enkele aanbevelingen aan onderwijsinstellingen, leerlingen en werkgevers over hoe deze partijen kunnen inspelen op de ontwikkelingen en vooruitzichten, zoals deze in dit rapport beschreven zijn. Achtereenvolgens worden enkele aanbevelingen gedaan voor onderwijsinstellingen en voor leerlingen en werkgevers, waarna er ook stil wordt gestaan bij de verschillende ECABOrichtingen. Onderwijsinstellingen ECABO zet zich in om ervoor te zorgen dat het bedrijfsleven de medewerkers krijgt die het nodig heeft. Hierbij is zowel een kwantitatieve, als een kwalitatieve aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt belangrijk. ECABO is daarbij verantwoordelijk voor de inhoud van mbo-opleidingen in het ECABO-domein. Verder zorgen zij samen met de onderwijsinstellingen voor voldoende (leer-)werkplekken. Daarnaast moet er voldoende kans op een baan zijn in het verlengde van de gevolgde opleiding. Op deze manier worden onderwijsinstellingen gestimuleerd om tot een doelmatiger aanbod van opleidingen te komen dat beter aansluit bij de behoeften van de regionale arbeids- en stagemarkt (macrodoelmatigheid). Om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren (en daarmee tekorten en overschotten te verminderen) worden hierna een aantal aanbevelingen gedaan. Voorlichting Uit de gegevens over doorstroom is gebleken dat een behoorlijk deel van de leerlingen binnen het ECABO-domein na afronding van hun studie kiest voor een andere mbo-studie, binnen of buiten het ECABO-domein. Met name gediplomeerden op mbo-niveau 2 besluiten om door te leren. Om deze doorstroom zo goed mogelijk te laten verlopen is voor de opleidingsinstellingen een belangrijke rol weggelegd in het geven van goede en eerlijke informatie, voorlichting en communicatie over vervolgopleidingen en beroepen aan zittende leerlingen. Door middel van goed studieadvies worden hoge uitvalpercentages zoveel mogelijk voorkomen. Hierbij is het ook belangrijk dat opleidingsinstellingen in een bepaalde regio onderling afstemmen over het te volgen beleid, om zo goed als mogelijk aan te sluiten bij de regionale arbeidsmarkt. Naast het begeleiden van zittende leerlingen bij het kiezen van hun vervolgopleiding, is het belangrijk om advies en informatie te geven aan toekomstige leerlingen in het basisonderwijs en de eerste jaren van het voortgezet onderwijs. Het advies moet hierbij niet alleen gebaseerd zijn op de interesse van de leerlingen, maar ook op de behoefte van werkgevers in de markt (macrodoelmatigheid). Door middel van voorlichting zouden onderwijsinstellingen ook de mobiliteit kunnen bevorderen, wanneer er binnen de eigen regio minder goede perspectieven zijn voor een opleidingsrichting dan in naburige regio s. Het is bekend dat middelbaar geschoolden minder snel geneigd zijn buiten de eigen regio naar werk te zoeken dan hoger en wetenschappelijk opgeleiden. Dit zou door middel van voorlichting aangepakt kunnen worden. Advies en informatie is niet alleen belangrijk om de interesse van nieuwe leerlingen te wekken, maar ook om bepaalde misvattingen uit de wereld te helpen. In de pers (bijvoorbeeld rondom de publicatie van het ROA rapport) komt bijvoorbeeld regelmatig naar voren dat het economische segment slechte perspectieven voor recent gediplomeerden biedt. Door middel van voorlichting kan worden duidelijk gemaakt dat er toch aanzienlijke aantallen vacatures (ook voor recent gediplomeerden) blijven, zoals ook blijkt uit het huidige onderzoek. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 14
Werkervaring Uit de ECABO-enquête blijkt dat werkgevers op voorhand vaak niet zozeer een specifieke voorkeur voor recent gediplomeerden of andere werkzoekenden hebben, maar bij het invullen van vacatures wel veelal iemand met specifieke (werk)ervaring aannemen. Bij het invullen van vacatures op mbo-niveau 2 hebben werkgevers in het ECABO-domein geen voorkeur voor recent gediplomeerden of andere werkzoekenden, op niveau 3 en 4 is er een lichte voorkeur voor recent gediplomeerden. Voor de opleidingsinstellingen actief in het ECABO-domein, betekent dit in combinatie met de overige onderzoeksresultaten allereerst dat men ervoor moet zorgen dat leerlingen met zoveel mogelijk werkervaring de arbeidsmarkt betreden. Op deze manier wordt de kans vergroot dat zij snel een aansluitende baan vinden en ook daadwerkelijk worden aangenomen. Voldoende en goede werkervaringsplaatsen en stages zijn daarom cruciaal. Dit kan alleen in nauwe samenwerking met de werkgevers. Doorstroom naar hoger niveau Over het algemeen neemt het perspectief op de arbeidsmarkt toe naarmate het niveau van de gediplomeerden in het ECABO-domein toeneemt. Gekoppeld aan de gedachte dat het door werkgevers gewenste opleidingsniveau binnen de meeste sectoren al jaren stijgt (upgrading van kwalificatievereisten), betekent dit dat voor de opleidingsinstellingen ook een belangrijke rol is weggelegd in het stimuleren van leerlingen om door te leren, al dan niet in combinatie met werk. Dit vraagt om een (meer) intensieve begeleiding van leerlingen (ook als men van opleiding wil switchen) en om doorlopende leerlijnen van vmbo naar mbo en eventueel hbo. Waarbij men niet alleen organisatorisch samenwerkt, maar bij voorkeur ook op dezelfde locatie is gevestigd. Daarnaast levert ECABO een bijdrage aan de ontwikkeling van het Associate-degreeprogramma om de doorstroom van mbo naar hbo te bevorderen. Uitval Van degenen die doorstromen naar een hoger niveau, behaalt uiteindelijk niet iedereen een diploma. Op zowel mbo-niveau 2 als 3 wordt uitval geconstateerd, met name op mbo-niveau 2. Het is in het belang van alle actoren in het ECABO-domein, dat deze uitval zoveel mogelijk beperkt wordt. Daartoe kunnen onderwijsinstellingen een aantal preventieve activiteiten inzetten om de kans op een succesvolle doorstroom te vergroten. Hierboven is reeds het belang genoemd van het geven van goede voorlichting over de voordelen van doorleren en het inzichtelijk maken van de verbetering in arbeidsmarktpositie onder leerlingen. Daarnaast kan, met name op mbo-niveau 2, een intensievere begeleiding van leerlingen helpen om uitval te voorkomen. Ook het langer over een opleiding mogen doen, kan hierin een rol spelen. Leerlingen Voor leerlingen is het belangrijk zich al op jonge leeftijd zo goed mogelijk te oriënteren op de markt van opleidingen en banen. Uiteraard met een grote rol voor de onderwijsinstellingen, maar ook met een eigen verantwoordelijkheid. Doorstroom naar hoger niveau Voor de leerlingen binnen de mbo-niveaus 2 en 3 blijft doorstuderen het devies. Maar ook voor niveau 4 geldt dat werkgevers de opleidingswensen ten aanzien van medewerkers en sollicitanten nog steeds naar boven bijstellen. Om in deze continue upgrading van kwalificatievereisten op de arbeidsmarkt mee te kunnen blijven gaan, is het zaak met een zo hoog mogelijke kwalificatie op de arbeidsmarkt in te stromen. Daarbij spreekt het voor zich dat een keuze voor een opleiding met betere arbeidsmarktperspectieven aan te raden is, maar belangrijk is natuurlijk ook dat de opleiding aansluit bij de interesses van de leerling. Indien deze liggen in een richting met minder perspectief is doorleren nog belangrijker. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 15
Werkervaring Naast het doorleren moet er ook geïnvesteerd worden in het verkrijgen van werkervaring. Het blijkt immers dat werkgevers relatief vaker werkzoekenden met werkervaring prefereren boven recent gediplomeerden. Voor leerlingen is het belangrijk om tijdens de studie zowel praktijkervaring op te doen in hun specifieke vakgebied als zich persoonlijk als werknemer te ontwikkelen. Denk bij dit laatste aan sociale en communicatieve vaardigheden die van een werknemer in de huidige arbeidsmarkt verwacht worden. Een goed functionerende markt van stage- en werkervaringsplaatsen of leerbanen is hiervoor cruciaal, met een belangrijke rol voor de opleidingsinstellingen (zie boven) en de werkgevers binnen het ECABO-domein (zie verder). Ook is het belangrijk dat leerlingen zich vroeg oriënteren op mogelijke informatiebronnen (bijvoorbeeld via social media) van werkgevers in werving- en selectieprocessen. Door gebruik te maken van deze bronnen verbetert de ECABO-leerling de eigen positie op de arbeidsmarkt en de concurrentiepositie ten opzichte van meer ervaren werkzoekenden. Onder de huidige economische omstandigheden is het voor leerlingen misschien nóg belangrijker om de nodige werkervaring te verkrijgen. Het aantal niet-werkende werkzoekenden loopt immers op, waardoor de concurrentie voor recent gediplomeerden op de arbeidsmarkt toeneemt. Door de actuele studiekennis te combineren met relevante praktijkervaring kunnen recent gediplomeerden zich echter onderscheiden van andere werkzoekenden. Werkgevers Evenals vorig jaar is er binnen de meeste beroepsgroepen in het ECABO-domein sprake van een ruime arbeidsmarkt. Vanuit het perspectief van werkgevers lijkt dus sprake te zijn van een ideale arbeidsmarkt. Werkgevers hebben relatief weinig moeite om vacatures in te vullen met gekwalificeerde recent gediplomeerden en meer ervaren werkzoekenden. Door demografische en economische ontwikkelingen zal de arbeidsmarkt in Nederland over enkele jaren naar alle waarschijnlijkheid krap(per) worden. Dat wil zeggen, door het aantrekken van de economie en het uittreden van een grote groep oudere werknemers is het in de nabije toekomst vooral de vraag is waar een werkgever de mensen vandaan kan halen om het werk uit te voeren. Het oprekken van de pensioensleeftijd naar 67 jaar stelt het uittreden van de babyboomers natuurlijk enkele jaren uit. Dit geeft werkgevers iets meer tijd om te anticiperen op de veranderende arbeidsmarkt. Stages Aangezien het in de toekomst lastiger wordt om geschikt personeel te vinden door toenemende krapte, is het extra van belang om als een goede werkgever voor de dag te komen. Werkgevers zouden nu al de nodige contacten moeten leggen/onderhouden met opleidingen en leerlingen en zich daarbij moeten profileren als een goede werkgever in het algemeen en voor recent gediplomeerden in het bijzonder. Eén van de mogelijkheden is het aanbieden van stage- en werkervaringsplaatsen. Op die manier kunnen werkgevers jongeren helpen om werkervaring op te doen, inhoudelijk en qua vaardigheden in het algemeen. Voor werkgevers biedt dit, naast het voordeel van goedkope inzet van arbeid, de mogelijkheid om alvast contact te leggen met potentiële toekomstige arbeidskrachten. Een goed functionerende stageplaatsen- en leerbanenmarkt is hierin essentieel, met ook de nodige aandacht voor het MKB. Het MKB wordt immers beschouwd als de banenmotor. Leven lang leren Naast het investeren in jongeren is het net zo belangrijk om te blijven investeren in het verder doorleren/ontwikkelen van zittend personeel. Het is zaak voor werkgevers om huidige Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 16
werknemers aan zich te binden en ook op hogere leeftijd productief te laten zijn. Door te (blijven) investeren in de verdere ontwikkeling van eigen medewerkers kunnen werkgevers hun eigen verantwoordelijkheid nemen in een goede arbeidsmarkt in het algemeen en een kwalitatief hoog eigen werknemersbestand in het bijzonder. Strategisch HR-beleid Belangrijk voor werkgevers is het vroegtijdig monitoren van de (kwantitatieve en kwalitatieve) personeelsbehoeftes, rekening houdend met innovatieve ontwikkelingen. Het is nodig het aanbod van de ECABO-opleidingen af te stemmen tussen onderwijsinstellingen en sectoren op regionaal niveau. Dit kan onder meer door gestructureerd overleg en het gezamenlijk ontwikkelen van lesprogramma s. Zo ontstaat meer wederzijds inzicht in de vraag naar nieuwe medewerkers en hun capaciteiten en het stimuleren van die opleidingen die perspectief bieden. Voor de specifieke ECABO-groep geldt dat ze vaak moeilijk te herkennen is in arbeidsorganisaties, maar wel specifieke aandacht vraagt. Voor ECABO-sectoren (opleidingsrichtingen) Secretariële beroepen Binnen de richting Secretariële beroepen zijn de perspectieven gering tot ruim voldoende. Van alle kwalificaties binnen Secretariële beroepen is het landelijke perspectief voor de kwalificatie Telefonist/ receptionist (2) het best. Belangrijke oorzaak van dit ruim voldoende perspectief is dat er weinig gediplomeerden de arbeidsmarkt instromen, zowel absoluut als in verhouding tot de werkgelegenheid in deze richting. Het matige perspectief voor de kwalificatie Secretarieel medewerker (2), daarentegen, zou ervoor kunnen zorgen dat het tekort aan Telefonisten/receptionisten voor een deel weggewerkt wordt door de overschotten bij de kwalificatie Secretarieel medewerker. Opvallend is dat de landelijke perspectieven voor Directiesecretaressen en managementassistenten (4) gering zijn, aangezien bij de overige kwalificaties juist bij mbo-niveau 4 het perspectief beter is (over het algemeen). Er is binnen deze kwalificatie een relatief grote arbeidsmarktinstroom. Dit geringe arbeidsmarktperspectief kan tot gevolg hebben dat Directiesecretaresses en managementassistenten gaan solliciteren op vacatures bestemd voor een lager mbo-niveau. Aangezien werkgevers op korte termijn kunnen putten uit een ruim aanbod in de secretariële richting doen onderwijsinstellingen er goed aan om (aankomende) leerlingen goed voor te lichten over hun arbeidsmarktkansen en hen te stimuleren om verder te leren of zich aanvullende competenties meester te maken. Financieel-administratieve beroepen Binnen de richting Financieel-administratieve beroepen kennen de kwalificaties Salarisadministrateur (4) en Assistent accountant (4) het beste perspectief. Van alle financiële kwalificaties zijn de perspectieven voor Bedrijfsadministratief medewerker (2) het minst gunstig. Dit komt vooral door de relatief grote arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden. Het adequaat voorlichten van leerlingen over de verschillende arbeidsmarktkansen van de kwalificaties is binnen de financiële richting op zijn plaats. Daarnaast laat deze richting nogal wat regionale verschillen zien in perspectief. Dit zou in de voorlichting van leerlingen benoemd kunnen worden, waarbij er niet alleen wordt gewezen op de vraag vanuit de eigen regio, maar ook op de vraag die er in naburige regio s is, om zodoende door middel van mobiliteit en pendel vraag en aanbod beter op elkaar aan te laten sluiten. Commercieel Voor vier van zeven de kwalificaties binnen de richting Commercieel geldt dat, door de grote vraag naar deze functies en de relatief kleine instroom van recent gediplomeerden, de Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 17
perspectieven ruim voldoende toe goed zijn in alle districten. Echter, voor de kwalificaties Assistent communicatiemedewerker (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4) worden geringe perspectieven verwacht. Dit komt deels doordat het relatief populaire opleidingen zijn, waarvoor ten opzichte van de overige kwalificaties binnen de richting Commercieel verhoudingsgewijs minder vraag is. Dit geringe arbeidsmarktperspectief kan tot gevolg hebben dat recent gediplomeerden van deze kwalificaties gaan solliciteren op vacatures bestemd voor een lager mbo-niveau, evenals het geval was binnen de richting Secretariële beroepen. Een goede voorlichting naar (aankomende) leerlingen toe is hier van belang, temeer omdat het kwalificaties op het hoogste mbo-niveau betreft. Bank- en verzekeringswezen In het gehele land zijn de perspectieven voor recent gediplomeerden met de kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) ruim voldoende tot goed. Dit perspectief wordt veroorzaakt door een dalende arbeidsmarktinstroom. Het aantal ontstane vacatures zal daarentegen (beperkt) stijgen de komende jaren, waardoor het perspectief voor deze kwalificatie goed is. ICT en media Voor drie van de zes kwalificaties binnen de richting ICT en media zijn de perspectieven voor recent gediplomeerden in alle districten de komende vijf jaar gering: Medewerker ICT (2), Medewerker beheer ICT (3) en Particulier digitaal onderzoeker. Een goede voorlichting over dit perspectief en inzet op een doorlopende leerlijn naar de (overige) kwalificaties op niveau 4 zijn hier belangrijk. Voor onderwijsinstellingen is het binnen de richting ICT en media interessanter om zich in hun onderwijsaanbod meer te gaan richten op de niveau 4 kwalificaties met de betere perspectieven (Particulier digitaal onderzoeker uitgezonderd). Voor de kwalificatie Particulier digitaal onderzoeker (4) worden er landelijk geringe perspectieven verwacht. Voor deze kwalificatie zijn vrij weinig vacatures in relatie tot het aantal recent gediplomeerden. Het kan gewenst zijn de opleiding meer aandacht te geven richting werkgevers, inclusief de vraag of de opleiding inhoudelijk wel goed overeenkomt met de wensen en verwachtingen van werkgevers. Juridisch Voor de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid was in het afgelopen jaar al ruim voldoende arbeidsmarktperspectief voor recent gediplomeerden en dit zal in de komende periode ook zo blijven. Dit ligt met name aan het grote aantal vacatures voor deze kwalificatie. Daarentegen zijn de kansen voor recent gediplomeerden in de overige juridische kwalificaties landelijk gezien matig tot voldoende. Door adequate voorlichting kunnen onderwijsstellingen (aankomende) leerlingen op de diverse arbeidsmarktperspectieven voor Juridisch wijzen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 18
1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Voor het zesde jaar op rij heeft Etil in opdracht van ECABO de arbeidsmarkt voor Economischadministratieve en ICT-beroepen in beeld gebracht. ECABO is het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven. Tot vorig jaar had het onderzoek betrekking op de Economisch-administratieve en ICT-beroepen. Sinds dit jaar wordt er eveneens aandacht besteed aan de Veiligheidsberoepen. De centrale doelstelling van ECABO is te komen tot een zo goed mogelijke aansluiting van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt. Om deze doelstelling te realiseren biedt ECABO een breed scala van diensten aan, waaronder de ontwikkeling en het onderhoud van de landelijke exameneisen voor mbo-opleidingen, de zorg voor een voldoende aanbod van goede praktijkleerplaatsen bij werkgevers en de ondersteuning van onderwijsinstellingen bij de examinering. Om deze diensten te optimaliseren is inzicht in de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de implicaties voor het beroepsonderwijs van wezenlijk belang. In 2007 is ECABO met Etil de samenwerking aangegaan om een arbeidsmarktinstrument te ontwikkelen waarmee de informatievoorziening van ECABO geoptimaliseerd wordt. Dit jaar heeft Etil voor de zesde keer de arbeidsmarkt van het ECABO-domein onder de loep genomen. Met behulp van prognosemodellen voor zowel de vraag- als aanbodzijde van de arbeidsmarkt worden de huidige arbeidsmarktsituatie voor werkgevers en de toekomstige perspectieven voor recent gediplomeerden in beeld gebracht. Een schets van de huidige structuur van vraag en aanbod binnen het ECABO-domein dient hiervoor als startpunt. Deze structuur wordt uitgesplitst naar regio, sector, ECABO-richtingen en ECABO-kwalificaties. Vervolgens worden de toekomstige ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van het ECABO-domein in beeld gebracht. Uiteindelijk worden de ontwikkelingen in vraag en aanbod gecombineerd om zo inzicht te krijgen in de verwachte perspectieven voor werkgevers en recent gediplomeerden voor de afzonderlijke kwalificaties. Het doel van beide perspectieven is om de bij onderwijs en arbeidsmarkt betrokken partijen binnen het ECABO-domein beter inzicht te bieden in de huidige en toekomstige ontwikkelingen in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, verbijzonderd naar regio en kwalificatie. Met dit inzicht kunnen deze betrokkenen meer adequate beslissingen nemen zodat discrepanties tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verminderen. De samenwerking tussen ECABO en Etil is een ontwikkelingstraject. De afgelopen vijf jaar heeft Etil, in samenwerking met ECABO en Panteia/Research voor Beleid, het arbeidsmarktinstrument steeds verder ontwikkeld. In deze inleiding worden de belangrijkste modelmatige ontwikkelingen die tijdens deze jaargang zijn doorgevoerd, beschreven, om vervolgens de algehele arbeidsmarktsituatie kort toe te lichten. Allereerst echter een beknopte schets van het ECABO-domein. 1.2 Het ECABO-domein Binnen het ECABO-domein wordt onderscheid gemaakt in een zestal richtingen en 27 kwalificaties. In de voorliggende rapportage wordt dieper ingegaan op de arbeidsmarktsituatie in deze richtingen en kwalificaties. In staat 1.1 wordt weergegeven welk richtingen en kwalificaties precies binnen het zogenaamde ECABO-domein vallen 3. 3 De richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid behoren ook tot het ECABO-domein, maar worden in het hoofdrapport niet meegenomen daar deze richtingen niet worden meegenomen in de ECABO-enquête onder leerbedrijven. De beschikbare onderwijsgegevens over deze richtingen worden wel beschreven in bijlage 3. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 19
Staat 1.1 Richtingen en kwalificaties binnen het ECABO-domein ECABO-richting ECABO-kwalificatie Mbo-niveau Secretariële beroepen Telefonist/receptionist 2 Secretarieel medewerker 2 Secretaresse 3 Directiesecretaresse/Managementassistent 4 Financieel-administratieve beroepen Bedrijfsadministratief medewerker 2 Financieel administratief medewerker 3 Bedrijfsadministrateur 4 Assistent accountant 4 Salarisadministrateur 4 Commercieel Commercieel medewerker binnendienst 3 Contactcenter medewerker 3 Contactcenter teamleider 4 Marketingmedewerker 4 Assistent communicatiemedewerker 4 Medewerker evenementenorganisatie 4 Junior accountmanager 4 Bank- en verzekeringswezen Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen 4 ICT en media Medewerker ICT 2 Medewerker beheer ICT 3 ICT-beheerder 4 Applicatieontwikkelaar 4 Netwerkbeheerder 4 Particulier digitaal onderzoeker 4 Juridisch Medewerker personeel en arbeid 4 Medewerker sociale zekerheid 4 Juridisch medewerker openbaar bestuur 4 Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening 4 Bron: ECABO. Naast deze zes richtingen wordt dit jaar ook de richting Particuliere beveiliging in beeld gebracht. Hierbij zal worden ingegaan op de kwalificaties Beveiliger niveau 2 en Coördinator beveiliging niveau 3. De richting Particuliere beveiliging wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk 7. 1.3 Ontwikkelingen arbeidsmarktmodel 2011-2012 Etil is samen met Research voor Beleid en ECABO in 2007 een traject gestart om de ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van de arbeidsmarkt voor het ECABO-domein in beeld te brengen. Eén van de unieke aspecten van dit onderzoek, en meteen ook één van de meest uitdagende aspecten, is dat de resultaten op een zeer laag detailniveau worden gepresenteerd. Etil heeft hiervoor een model opgezet waarmee het mogelijk is om - op basis van het combineren van gegevens - een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarkt voor ECABO. Vanwege het lage detailniveau is de plausibiliteit van de onderzoeksresultaten van het model sterk afhankelijk van de kwaliteit van de gebruikte inputbestanden. Hoe meer informatie over het ECABO-domein beschikbaar is, des te beter het model in staat is om plausibele resultaten te genereren. Doordat Etil dit onderzoek nu voor het zesde jaar op rij uitvoert, groeit de hoeveelheid gegevens waarop de resultaten gebaseerd kunnen worden. Dit jaar zijn er weer enkele verbeteringen in het onderzoek doorgevoerd. De belangrijkste hiervan zijn de volgende: Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 20
Dit jaar is ook de richting Particuliere beveiliging meegenomen in het onderzoek. Hiervoor is een aanvullende enquête uitgevoerd onder bedrijven in deze sector, welke dient als input voor het vraag- en discrepantiemodel. Dit jaar is de methodiek verbeterd binnen het vraagmodel, waardoor nu ook tijdreeksen voor vacatures en werkgelegenheid geconstrueerd kunnen worden. Hiervoor zijn de gebruikelijke databestanden gehanteerd: de ECABO-enquete, LISA, Jobfeed en de EBB. Voor de gegevens van Jobfeed is voor de jaren 2010 en 2011 gebruik gemaakt van dezelfde methode die ook ion 2012 gehanteerd is om zo de vergelijkbaarheid tussen de jaren mogelijk te maken. Dit jaar is de bedrijfssector vervoer en communicatie opgesplitst in twee sectoren, te weten vervoer en informatie en communicatie. 1.4 De arbeidsmarkt 2013-2017 In de eerste twee kwartalen van 2012 leek de Nederlandse economie zich nog voorzichtig te herstellen, getuige de lichte groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP). In december 2012 maakte het CPB echter bekend dat de Nederlandse economie in het derde kwartaal kromp met 1%, de sterkste daling sinds het tweede kwartaal van 2009. Al met al krimpt de economie in 2012 met 1%. Waar in december 2011 nog herstel werd verwacht voor 2012, zijn deze perspectieven nu dus verslechterd. In de decemberraming van 2012 gaat het CPB ervan uit dat pas in de loop van 2013 licht herstel zal optreden, al wordt voor heel 2013 nog een krimp van 0,5% voorzien. Dit als gevolg van overloopeffecten uit 2012. De economische krimp in 2012 (en 2013) kent meerdere oorzaken. Zo dalen consumptieve bestedingen vanwege lagere reële lonen en dalende huizenprijzen. Ook investeerders houden hun hand op de knip als gevolg van de economische onzekerheid. De groei wordt ook gedrukt door het restrictieve begrotingsbeleid van de Rijksoverheid. Bovendien wordt de uitvoer de voornaamste groeimotor van de Nederlandse economie - gehinderd door een matig groeiende wereldhandel. Samenhangend met deze economische krimp is de stijgende werkloosheid. Als gevolg van een dalende vraag naar arbeid, in combinatie met een groeiende beroepsbevolking, zal de werkloosheid in 2013 volgens het CPB stijgen tot het hoogste niveau sinds 1996. De vraag is hoe de economie zich de komende tijd zal ontwikkelen. Vooralsnog drukt de grote onzekerheid op de Europese economieën. Daarnaast zijn in Nederland verdere overheidsbezuinigingen ook niet uitgesloten. Het CPB verwacht echter voorzichtig herstel in 2013. Bovendien wordt uitgegaan van een situatie waarin de financiële markten in rustiger vaarwater terecht zijn gekomen. Ook op middellange termijn, gedurende de periode 2013-2017, zal naar verwachting weer lichte groei van de economie optreden. De laatste cijfers tonen een jaarlijkse gemiddelde groei in de periode 2013-2017 van 1,5%. Deze verwachtingen dateren echter van voor het regeerakkoord en omdat we nog steeds verkeren in een onrustige economie is de verwachting dat de uiteindelijke groei nog iets lager zal zijn. De beschreven ontwikkelingen zullen daarom ook op middellange termijn een dempende werking hebben op de Nederlandse economie. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 21
1.5 Leeswijzer Het vervolg van het rapport is als volgt opgebouwd: Onderdeel A aanbod: hierin wordt nadrukkelijk ingegaan op het huidige en toekomstige aanbod vanuit het mbo-onderwijs (hoofdstuk 2), met aandacht voor leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen van schoolverlaters. Tevens is er aandacht voor de overige onderwijsniveaus (vmbo en hbo) en overig aanbod vanuit de arbeidsmarkt (hoofdstuk 3). Onderdeel B vraag: vervolgens staat de vraagzijde van de arbeidsmarkt centraal. Hieronder wordt verstaan de huidige en toekomstige werkgelegenheid in het ECABOdomein (hoofdstuk 4) en de huidige en toekomstige vacatures, zowel totaal als voor recent gediplomeerden (hoofdstuk 5). Onderdeel C confrontatie vraag en aanbod: verder worden de inzichten uit onderdelen A en B met elkaar gecombineerd om zo tot arbeidsmarktperspectieven van zowel werkgevers als recent gediplomeerden te komen (hoofdstuk 6) Onderdeel D - Particuliere beveiliging: tot slot komt het nieuwe onderdeel aan bod en dat is de beschrijving van het onderzoek naar Particuliere beveiligingsfuncties (hoofdstuk 7). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 22
ONDERDEEL A: AANBOD VAN ARBEID Het totale aanbod op de arbeidsmarkt kan grofweg in twee categorieën worden ingedeeld: aanbod vanuit onderwijs en aanbod vanuit de arbeidsmarkt. Het arbeidsaanbod vanuit onderwijs kan worden uitgesplitst naar verschillende onderwijsniveaus. Voor het ECABOdomein is het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) de belangrijkste aanbodsbron (hoofdstuk 2). Daarnaast zijn ook het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) van belang voor ECABO (hoofdstuk 3). Vanuit de arbeidsmarkt bestaat het aanbod ook uit verschillende categorieën zoals niet-werkende werkzoekenden, baanwisselaars, herintreders en migranten (hoofdstuk 3). AANBOD VANUIT MBO (HOOFDSTUK 2) AANBOD VANUIT OVERIGE ONDERWIJSNIVEAUS (Paragraaf 3.2) AANBOD AANBOD VANUIT ARBEIDSMARKT (Paragraaf 3.3) Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 23
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 24
2 AANBOD VANUIT MBO In dit hoofdstuk wordt de belangrijkste bron van nieuwe arbeidsmarktinstroom voor het ECABO-domein in beeld gebracht, namelijk het aanbod vanuit het mbo-onderwijs. Om de toekomstige arbeidsmarktinstroom voor het ECABO-domein te kunnen bepalen, moeten er eerst een aantal zaken in beeld worden gebracht (figuur 2.1). Figuur 2.1 Schematisch overzicht onderdelen hoofdstuk 2 Bron: Etil. Allereerst wordt het totaal aantal mbo-leerlingen in beeld gebracht om vervolgens dieper in te gaan op het aantal mbo-leerlingen in het ECABO-domein (paragraaf 2.1). In paragraaf 2.1 wordt tevens ingegaan op het vmbo, dat een belangrijk instroompotentieel vormt voor het mbo. De tweede stap is het inzichtelijk maken van het aantal gediplomeerden (paragraaf 2.2). Net als bij leerlingen wordt eerst het totaal aantal gediplomeerden op mbo-niveau beschreven om vervolgens dieper in te gaan op het ECABO-domein. Na hun afstuderen staan recent gediplomeerden voor een keuze. Allereerst kan een leerling besluiten om door te leren binnen het mbo, deze zogenaamde doorstroom binnen het mbo wordt in paragraaf 2.3.1 weergegeven. Niet alle doorstromers zullen echter een diploma behalen van hun vervolgstudie. Deze uitval wordt besproken in paragraaf 2.3.2. Een andere keuze die schoolverlaters kunnen maken, is om uit het mbo-onderwijs te stromen en een andere bestemming te kiezen. Verschillende bestemmingen van mbo-verlaters komen in paragraaf 2.3.3 aan bod. De mbo-schoolverlaters die ervoor kiezen om actief op zoek te gaan naar werk behoren tot de arbeidsmarktinstroom. Gerealiseerde ontwikkelingen (2012) omtrent de arbeidsmarktinstroom worden beschreven in paragraaf 2.4 en de toekomstige arbeidsmarktinstroom komt in paragraaf 2.5 aan bod. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 25
2.1 Leerlingen De eerste stap bij het in kaart brengen van het aanbod aan recent gediplomeerden is inzicht verkrijgen in het aantal leerlingen. Voordat wordt ingegaan op het aantal leerlingen in het mbo, wordt echter eerst het vmbo belicht. Een groot deel van de gediplomeerden in het vmbo vervolgt namelijk hun opleiding in het mbo. Om twee redenen is het relevant om te kijken naar deze groep vmbo ers. Ten eerste vormen zij een belangrijk instroompotentieel voor het mbo. Ten tweede bezitten gediplomeerden in het vmbo het instroomniveau dat nodig is voor BBL-opleidingen. Om deze twee redenen wordt in deze paragraaf naast het mbo ook het vmbo in beeld gebracht. Achtereenvolgens komen in deze paragraaf het vmbo, het totaal aantal mbo-leerlingen, het aantal leerlingen en opleidingen binnen het ECABO-domein en het aantal leerlingen in de verschillende ECABO-richtingen aan bod. 2.1.1 Vmbo Een groot deel van de gediplomeerden in het vmbo vervolgt hun opleiding in het mbo. Ook stroomt een belangrijk deel door naar BBL-opleidingen. Daardoor is het interessant om na te gaan hoe het leerlingaantal en het aantal gediplomeerden in het vmbo zich ontwikkelt, om te zien welke instroom er in mbo-opleidingen te verwachten valt. Vooral vanuit de theoretische leerweg van het vmbo stromen veel leerlingen door naar opleidingen in het ECABO-domein. Leerlingen In totaal telde het voortgezet onderwijs in Nederland in het schooljaar 2011-2012 957.620 leerlingen. Hiervan zaten er 550.520 in het derde jaar of hoger. Van dit aantal volgden ongeveer 205.830 leerlingen een lwoo-/vmbo-opleiding. Iets minder dan de helft van deze leerlingen zat in het eindexamenjaar (100.790). Hiervan volgden ongeveer 41.470 de theoretische leerweg, 14.060 de richting economie, 15.530 de richting zorg en welzijn, 13.770 de richting techniek en 7.870 de richting landbouw. Ten opzichte van het jaar ervoor was dit een kleine afname in de voor ECABO belangrijke richting economie (14.720 in schooljaar 2010-2011). Gediplomeerden In het schooljaar 2010-2011 behaalden 91.570 leerlingen een vmbo-diploma. Dit is bijna 3.200 (of 3,4%) minder dan het jaar ervoor. In de theoretische leerweg werden 40.470 diploma s behaald, ruim 500 minder dan in 2009-2010 (-1,3%). Ook het aandeel gediplomeerden in de sector economie nam af: van 12.850 tot 12.420. Deze afname van 3,3% is ongeveer even groot als de procentuele afname van het totaal aantal gediplomeerden. Alleen in de sectorcombinatie nam het aantal gediplomeerden toe, van 3.650 naar 4.790. In de overige sectoren, techniek, landbouw en zorg en welzijn, nam het aantal gediplomeerden af. Bestemmingen schoolverlaters Als graadmeter voor de bestemmingen van vmbo-schoolverlaters zijn de bestemmingen voor het gehele vmbo en die van de richting economie in het bijzonder genomen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 26
Staat 2.1 Bestemming vmbo-schoolverlaters (in %) 4 Jaar Studie BBL/werk + leren Werk 2007 vmbo 61 23 11 4 Economie 58 23 14 6 2008 vmbo 65 25 6 4 Economie 64 23 8 5 2009 vmbo 66 25 5 4 Economie 63 26 8 3 2010 vmbo 63 30 5 2 Economie 57 35 7 1 2011 vmbo 67 25 6 3 Bron: ROA, bewerking Etil. Economie 64 26 8 2 Anders In staat 2.1 vallen de volgende zaken op: Vmbo: Het aantal vmbo-gediplomeerden dat een vervolgstudie ging doen, is in 2011 toegenomen. In 2010 nam dit aantal nog af. Het aandeel dat besluit om werken en leren te combineren is in 2011 weer gedaald naar het niveau van 2009 (25%). In 2010 steeg dit aandeel nog tot 30%. In het vmbo hebben in 2011 relatief meer schoolverlaters ervoor gekozen om te gaan werken, al is dit aandeel al een aantal jaar redelijk stabiel. Richting economie: in de richting economie is het aandeel vmbo-schoolverlaters dat een vervolgstudie ging doen, in 2011 toegenomen. In 2010 nam dit aandeel nog redelijk sterk af ten opzichte van 2009. Het aandeel dat gaat werken is in 2008 sterk afgenomen en daarna redelijk stabiel gebleven. Bij de richting economie is het aandeel werk en leren afgenomen in 2011. In de jaren voor 2010 was dit aandeel redelijk stabiel, evenals dit het geval was bij het totale vmbo. 2.1.2 Leerlingen in het mbo Totaal mbo In figuur 2.2 is een overzicht weergegeven van het totale aantal mbo-leerlingen in Nederland gedurende de periode 2006-2012. Te zien is dat het aantal leerlingen in het mbo gedurende de periode 2006-2011 voortdurend gegroeid is. In 2011-2012 daalde het aantal mbo-leerlingen echter met 0,9% ten opzichte van een jaar eerder. In 2011-2012 waren er in Nederland 523.300 leerlingen in het mbo. Naar verwachting zet de daling van het aantal mbo-leerlingen na 2011-2012 door, met name als gevolg van ontgroening van de bevolking. Met andere woorden, het aandeel 15-19-jarigen in de bevolking neemt af. Ook de komende jaren wordt een afname van deze groep verwacht. Deze bevolkingsontwikkeling vertaalt zich in een afname van het aantal leerlingen. Daarnaast kiezen steeds meer jongeren voor de richting havo/vwo, hetgeen er toe kan leiden dat het aantal mbo-leerlingen in de toekomst afneemt. 4 In 2007 is de kwalificatieplicht ingevoerd, wat inhoudt dat jongeren tot hun 18 e door dienen te leren. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 27
Figuur 2.2 Ontwikkeling aantal leerlingen in het mbo, Nederland, 2006-2012 550.000 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 496.200 Bron: CBS, bewerking Etil. Het mbo is het meest voorkomende opleidingstype voor jongeren tussen de 15 en 19 jaar. Staat 2.2 laat zien dat in Nederland ongeveer 52% van deze leeftijdscategorie een mboopleiding volgt. Regionaal zijn er echter duidelijke verschillen zichtbaar 5. In het noorden van het land volgt 58% van de 15-19-jarigen een mbo-opleiding, in het middenwesten is dit 46%. Staat 2.2 Percentage mbo-leerlingen in totaal 15-19-jarigen, naar district, 2011-2012 Noord 58,0 Oost 54,1 Middenwest 46,1 Noordwest 48,7 Zuidwest 55,5 Zuidoost 52,4 Nederland 51,9 Bron: CBS, bewerking Etil. 509.600 513.900 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 Totaal ECABO-domein Zoals hiervoor vermeld, telde Nederland in 2011-2012 523.300 leerlingen in het mbo. Hiervan volgden 72.100 leerlingen een opleiding binnen het ECABO-domein 6. Dat komt neer op 14% (figuur 2.3). Het aandeel van het ECABO-domein binnen het mbo is daarmee al een aantal schooljaren op rij stabiel. Evenals het totale aantal mbo-leerlingen, is echter het aantal leerlingen binnen het ECABO-domein licht gedaald ten opzichte van 2011 (73.800). In 2011 was er ook al sprake van een daling ten opzichte van 2010 (75.000). 522.300 528.000 523.300 5 6 Binnen het ECABO-onderzoek wordt een doorvertaling gemaakt van de landelijke arbeidsmarktsituatie naar de regio. Voor de regio s is er in onderling overleg met de opdrachtgever gekozen uit te gaan van de volgende regio-indeling: de zes voormalige CWI-districten en de 30 UWVarbeidsmarktregio s. Voor de leesbaarheid van het rapport wordt niet de gehele naam CWI-district genoemd, maar wordt de term district gehanteerd. Dit aantal is exclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 28
Figuur 2.3 Aandeel leerlingen in ECABO-opleidingen in het mbo, schooljaar 2011-2012 14% 86% ECABO MBO overig Bron: CBS, DUO, bewerking Etil. 2.1.3 Opleidingen binnen het ECABO-domein Voordat het aanbod van recent gediplomeerden binnen het ECABO-domein verder in beeld wordt gebracht, is een schets van de opleidingsmogelijkheden binnen het domein op zijn plaats. In totaal zijn er acht opleidingsrichtingen binnen ECABO, bestaande uit: Secretariële beroepen Financieel-administratieve beroepen Commercieel Bank- en verzekeringswezen ICT en media Juridisch Informatiedienstverlening Orde en veiligheid In de voorliggende rapportage wordt dieper ingegaan op een aantal beroepsgroepen die binnen het zogenaamde ECABO-domein vallen. Dit zijn de richtingen Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen, ICT en media en Juridisch. De andere richtingen die deel uitmaken van het ECABO-domein, te weten Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid komen verder niet in deze rapportage aan bod. Hiervoor is gekozen omdat deze richtingen niet worden meegenomen in een van de belangrijkste bronnen die aan dit onderzoek ten grondslag liggen, namelijk de ECABO-enquête onder leerbedrijven. In Bijlage 3 worden voor deze twee richtingen wel de belangrijkste onderwijsgegevens in beeld gebracht (leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen). Daarnaast wordt dit jaar voor het eerst de richting Particuliere beveiliging in beeld gebracht. Particuliere beveiliging is een subdomein binnen de ECABO-richting Orde en veiligheid. Naast Particuliere beveiliging, bestaat de ECABO-richting Orde en veiligheid uit de subdomeinen Publieke veiligheid en Defensie. Deze twee subdomeinen zullen in de rapportage buiten beschouwing worden gelaten. De gegevens over Particuliere beveiliging worden gepresenteerd in hoofdstuk 7. In staat 2.3 (op de volgende pagina) is een overzicht weergegeven van het aantal kwalificatierichtingen waarin per ROC onderwezen wordt. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 29
Staat 2.3 Aantal aangeboden opleidingen per kwalificatierichting, naar instelling en district, 2011-2012 District Naam opleidingsinstituut SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Menso Alting College Mbo 5 3 4 0 0 0 12 ROC Alfa College 11 7 8 1 6 10 43 ROC Drenthe College 10 5 4 1 8 7 35 ROC Friese Poort 11 4 6 1 15 1 38 ROC Friesland College 5 4 2 1 7 4 23 ROC Noorderpoortcollege 13 7 7 1 13 5 46 Totaal 55 30 31 5 49 27 197 Oost Landstede 12 5 6 1 9 4 37 ROC AVENTUS 8 5 4 1 8 8 34 ROC Deltion College 9 4 7 2 13 3 38 ROC Graafschap College 6 4 2 1 7 6 26 ROC Nijmegen eo 7 7 7 1 8 4 34 ROC Onderwijsgroep A12 10 5 4 1 14 3 37 ROC Rijn IJssel 6 4 5 1 11 6 33 ROC Rivor 5 4 4 0 5 0 18 ROC van Twente 13 5 8 1 10 8 45 Totaal 76 43 47 9 85 42 302 Middenwest Effatha Chr. School voor BBO 1 0 0 0 0 0 1 Hoornbeeck College 5 5 4 0 10 0 24 ID College 7 6 4 1 12 2 32 Mondriaan 8 4 3 1 6 9 31 ROC ASA 13 5 7 2 11 10 48 ROC Flevoland 6 4 7 1 8 9 35 ROC Leiden 8 7 6 1 10 7 39 ROC Midden Nederland 7 4 8 1 10 8 38 Totaal 55 35 39 7 67 45 248 Noordwest Regio College 4 4 2 0 6 2 18 ROC Horizon College 5 5 5 1 8 7 31 ROC Kop v Noord-Holland 2 3 2 1 6 0 14 ROC Nova College 5 3 5 2 9 7 31 ROC van Amsterdam 12 9 7 2 9 12 51 Totaal 28 24 21 6 38 28 145 Zuidwest Grafisch Lyceum Rotterdam 0 0 1 0 1 0 2 ROC Albeda College 12 8 5 1 11 4 41 ROC Da Vinci College 9 8 8 1 10 4 40 ROC West-Brabant 11 8 2 1 10 6 38 ROC Westerschelde 7 3 1 0 6 0 17 ROC Zadkine 11 8 7 1 15 5 47 ROC Zeeland 9 5 3 1 8 4 30 Totaal 59 40 27 5 61 23 215 Zuidoost BBO de Schalm 0 1 0 0 0 0 1 De Rooie Pannen 0 0 5 1 0 0 6 ROC Arcus College 14 8 10 1 8 10 51 ROC de Leijgraaf 7 5 6 1 7 0 26 ROC Eindhoven 8 4 3 2 8 4 29 ROC Gilde Opleidingen 5 3 3 1 6 0 18 ROC Koning Willem I 6 6 6 2 10 6 36 ROC Leeuwenborgh 6 6 7 1 7 8 35 ROC Ter AA 7 4 5 1 12 6 35 ROC Tilburg 6 3 7 1 5 7 29 Totaal 59 40 52 11 63 41 266 Totaal 332 212 217 43 363 206 1.373 Bron: DUO, bewerking Etil. In totaal worden er in 2011-2012 in Nederland 1.373 opleidingen in ECABO-richtingen aangeboden. De grootste richtingen zijn ICT en media (363) en Secretariële beroepen (332). Ook in het schooljaar 2010-2011 kenden deze richtingen het grootste aantal opleidingen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 30
Uitgesplitst naar districten is zichtbaar dat het grootste aantal opleidingen wordt aangeboden in het oosten (302), gevolgd door zuidoost (266) en middenwest (248). In 2010-2011 waren er in totaal 1.226 opleidingen. Ten opzichte van vorig jaar is het aantal opleidingen dus toegenomen. Met name in de richtingen Secretariële beroepen, ICT en media en Juridisch is het aantal opleidingen relatief sterk toegenomen (respectievelijk een stijging van 275 naar 332, van 320 naar 363 en van 175 naar 206 opleidingen). In de overige richtingen is het aantal opleidingen redelijk stabiel gebleven. 2.1.4 Leerlingen in ECABO-richtingen In figuur 2.4 zijn de leerlingenaantallen binnen het ECABO-domein opgesplitst naar richting. Daarin zijn verschillende ontwikkelingen te zien. Figuur 2.4 Ontwikkeling leerlingenaantal ECABO-domein bij ROC s, naar richting 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR 2010 2011 2012 Bron: DUO, bewerking Etil. Zo kenden de richtingen Secretariële beroepen, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media een (lichte) afname van het leerlingenaantal gedurende de periode 2010-2012. De richting Financieel-administratieve beroepen kende daarentegen een kleine stijging van het aantal leerlingen gedurende dezelfde periode. De richting Commercieel liet in 2011 nog een stijging zien, maar in 2012 daalde het aantal leerlingen weer licht. Voor de richting Juridisch 7 geldt het tegenovergestelde: daar daalde het aantal leerlingen in 2011, terwijl dit aantal in 2012 weer licht is toegenomen. 7 Binnen de richting Juridisch kent de kwalificatie Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) een groot aantal leerlingen, terwijl het leerlingenaantal bij de overige kwalificaties afneemt. Dit heeft te maken met de verdeling van de leerlingen die op de algemene crebocode Juridisch geregistreerd staan. Het is mogelijk dat de overige juridische opleidingen een groter aandeel binnen deze crebocode hebben dan in de huidige verdeling. Dit is echter onduidelijk. Zie methodologische bijlage voor meer uitleg. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 31
Staat 2.4 Aantal leerlingen mbo naar richting en district, 2012 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord 1.140 1.210 1.400 210 2.180 660 6.800 Oost 2.080 2.900 2.950 350 4.130 1.530 13.940 Middenwest 2.240 3.990 2.890 400 4.280 1.980 15.780 Noordwest 1.310 2.860 2.350 280 2.760 1.540 11.100 Zuidwest 2.650 3.400 1.810 480 3.280 1.120 12.740 Zuidoost 1.620 2.670 2.620 510 2.950 1.350 11.720 Totaal 11.040 17.030 14.020 2.230 19.580 8.180 72.080 Bron: DUO, bewerking Etil. De absolute verdeling van het aantal leerlingen over zowel de richtingen als districten (staat 2.4) laat zien dat het leerlingenaantal het grootst is in het district middenwest (15.780) en het kleinst in de regio noord (6.800). Daarnaast is te zien dat de richting ICT en media het grootste aantal leerlingen kent (19.580). Overigens is in vergelijking met 2011 het aantal leerlingen in relatieve zin het meest afgenomen in het middenwesten (-4,5%). Ook in de overige regio s is het aantal leerlingen afgenomen, maar hier is de daling minder groot. Absoluut gezien is de richting Secretariële beroepen het grootst in het zuidwesten. De richtingen Financieel-administratieve beroepen, ICT en media en Juridisch zijn het grootst in het middenwesten. De richting Commercieel is het grootst in het oosten en de richting Banken verzekeringswezen is het grootst in het zuidoosten. Wanneer het aantal leerlingen naar district wordt vergeleken met het aantal aangeboden opleidingen per district zoals weergegeven in staat 2.2, valt op dat er in het district noordwest de minste opleidingen worden aangeboden, terwijl het leerlingenaantal hier niet het kleinst is maar in district noord. Verder valt op dat er in het middenwesten de meeste leerlingen zijn, terwijl de meeste opleidingen zich in het oosten bevinden, gevolgd door het zuidoosten. Staat 2.5 Aantal leerlingen mbo naar richting en district, per 1.000 15-19-jarigen, 2012 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord 11 12 14 2 21 6 67 Oost 10 14 15 2 20 8 69 Middenwest 10 19 13 2 20 9 73 Noordwest 9 20 17 2 20 11 79 Zuidwest 16 20 11 3 20 7 76 Zuidoost 9 16 15 3 17 8 68 Totaal 11 17 14 2 20 8 72 Bron: DUO, bewerking Etil. Staat 2.4 houdt geen rekening met de bevolkingsaantallen binnen de verschillende districten. Hierdoor kan het beeld van het aantal leerlingen naar richting en district iets vertekend zijn. In staat 2.5 is daarom het aantal leerlingen afgezet tegen het aantal 15-19-jarigen per regio (de meest voorkomende leeftijdsgroep voor mbo-leerlingen). Het absoluut grote aantal leerlingen in het middenwesten is in relatieve zin net iets groter dan het Nederlands gemiddelde (respectievelijk 73 en 72 per 1.000). In de regio noordwest ligt het relatieve leerlingenaantal het hoogst boven het landelijk gemiddelde (79 per 1.000). In het zuidoosten ligt het aantal leerlingen in relatieve zin het meest onder het Nederlands gemiddelde (68 per 1.000). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 32
2.2 Gediplomeerden De tweede stap bij het in kaart brengen van het aanbod aan recent gediplomeerden, is het inzichtelijk maken van het aantal gediplomeerden. Op basis van de inzichten over het aantal leerlingen binnen het ECABO-domein wordt ook het aantal gediplomeerden inzichtelijk gemaakt. In deze paragraaf komen achtereenvolgens het totaal aantal mbo-gediplomeerden, het aantal gediplomeerden binnen het ECABO-domein en het aantal gediplomeerden in de verschillende ECABO-richtingen aan bod. 2.2.1 Gediplomeerden in het mbo Totaal mbo In figuur 2.5 is de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden in het mbo in Nederland te zien. Figuur 2.5 Ontwikkeling aantal gediplomeerden in het mbo, Nederland, 2005-2011 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 146.300 148.800 156.100 161.800 200.400 175.400 0 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 Bron: CBS, bewerking Etil. Het aantal gediplomeerden in het mbo is groeiende sinds 2005. In 2005 waren er nog 146.300 gediplomeerden, een aantal dat gestaag is opgelopen tot 200.400 in 2010. Met name in 2010 nam het aantal gediplomeerden sterk toe ten opzichte van het jaar ervoor. Een belangrijke reden voor deze sterke stijging is een wijziging van de Wet Kinderopvang. Daarin is vastgelegd dat gastouderopvang alleen nog wordt vergoed als de gastouders gediplomeerd zijn. In de richting hulp bij zorg en welzijn waren daarom in 2009-2010 bijna vier keer zoveel gediplomeerden als in 2008-2009. In 2011 daalde het aantal gediplomeerden weer tot 175.400. De algemene trend is echter dat het aantal gediplomeerden in het mbo is gestegen in de periode 2005-2011. Doordat het aantal mbo-leerlingen naar verwachting daalt de komende jaren, is de verwachting dat het aantal gediplomeerden ook zal afnemen de komende jaren. Totaal ECABO-domein Zoals hierboven is weergegeven, waren er in 2011 landelijk 175.400 mbo-gediplomeerden geregistreerd. Hiervan behoorden er 23.410 8 tot de ECABO-gerelateerde opleidingen, een aandeel van 13% (figuur 2.6). Absoluut gezien is het aantal gediplomeerden binnen het ECABO-domein gedaald ten opzichte van 2010 (25.070 8 ), maar gestegen ten opzichte van 2009 (22.360 8 ). 8 Dit aantal is exclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. In Bijlage 3 worden de belangrijkste onderwijsgegevens voor deze twee richtingen gepresenteerd. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 33
Figuur 2.6 Aandeel ECABO-gediplomeerden in het mbo in 2011 13% 87% ECABO MBO overig Bron: CBS, DUO, bewerking Etil. 2.2.2 Gediplomeerden in ECABO-richtingen In figuur 2.7 wordt het aantal gediplomeerden in ECABO-richtingen weergegeven per jaar. Figuur 2.7 Aantal gediplomeerden naar richting 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR 2009 2010 2011 Bron: DUO, bewerking Etil. In 2011 kende de richting Financieel-administratieve beroepen het grootste aantal gediplomeerden (5.750), gevolgd door ICT en media (5.610). De richting Bank- en verzekeringswezen kende het minste aantal gediplomeerden (920). In 2011 daalde het aantal gediplomeerden binnen het ECABO-domein met 6,7% tot 23.070 9. Onderscheid makend naar richting zijn echter verschillende ontwikkelingen te zien in de afgelopen drie jaar. Zo was er in de richtingen Secretariële beroepen, Financieeladministratieve beroepen, Bank- en verzekeringswezen en Juridisch sprake van een afname van het aantal gediplomeerden in 2011. In de richtingen Juridisch en Bank- en verzekeringswezen daalde het aantal gediplomeerden tot onder het niveau van 2009 (respectievelijk 2.350 en 960). In de richting Commercieel nam het aantal gediplomeerden toe, terwijl in de richting ICT en media het aantal gediplomeerden ongeveer gelijk is gebleven in de afgelopen drie jaar. 9 Dit aantal is exclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 34
In staat 2.6 is het aantal gediplomeerden weergegeven naar district. De regionale spreiding van het aantal gediplomeerden komt grotendeels overeen met de spreiding van het aantal leerlingen. Ook hier is het aantal gediplomeerden het grootst in het middenwesten en het kleinst in het noorden. Staat 2.6 Gediplomeerden mbo naar richting en district, 2011 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord 350 370 470 60 620 180 2.060 Oost 1.030 1.050 940 170 1.320 420 4.930 Middenwest 950 1.540 780 200 1.150 500 5.120 Noordwest 580 960 680 110 720 350 3.400 Zuidwest 890 990 650 140 830 280 3.780 Zuidoost 730 840 1.010 240 970 320 4.110 Totaal 4.530 5.750 4.530 920 5.610 2.050 23.400 Bron: DUO, bewerking Etil. 2.3 Bestemmingen gediplomeerden Na diplomering stromen niet alle mbo-leerlingen automatisch de arbeidsmarkt op, er zijn namelijk ook andere mogelijkheden. De ontwikkelingen en trends in de bestemmingen van gediplomeerden worden in deze paragraaf in kaart gebracht. Allereerst kan een leerling besluiten om door te leren binnen het mbo, deze doorstroom binnen het mbo wordt in paragraaf 2.3.1 beschreven. Een andere mogelijkheid is om het mbo-onderwijs te verlaten. Er zijn dan drie opties, namelijk actief op zoek gaan naar werk, een vervolgopleiding buiten het reguliere mbo volgen of iets anders (paragraaf 2.3.2). De verschillende keuzes die schoolverlaters maken, hebben op hun beurt allemaal een invloed op de uiteindelijke instroom op de arbeidsmarkt. In deze paragraaf staan de afzonderlijke keuzemogelijkheden centraal, waarna in de volgende paragraaf (paragraaf 2.4) nader ingegaan wordt op het totale effect van de bestemmingen voor de uiteindelijke arbeidsmarktinstroom. 2.3.1 Doorstroom binnen het mbo Een leerling die zijn mbo-diploma binnen het ECABO-domein behaalt, kan besluiten om verder door te leren in het mbo-onderwijs. Deze gediplomeerden tellen vervolgens niet mee bij de arbeidsmarktinstroom. Een leerling die besluit binnen het mbo-onderwijs door te leren, heeft drie mogelijkheden, namelijk: hij kan ervoor kiezen om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein; hij kan ervoor kiezen om door te leren in een andere richting binnen het ECABO-domein; hij kan voor een andere mbo-opleiding kiezen. Om een idee te krijgen hoe groot deze groepen zijn wordt in deze paragraaf aandacht besteed aan de interne doorstroom in het mbo. Op basis van de beschikbare gegevens is in figuur 2.8 per ECABO-richting met percentages aangegeven hoe groot bovenstaande groepen zijn. Beide groepen worden eveneens afgezet tegen de groep die wel het mbo verlaat. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 35
Figuur 2.8 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt in dezelfde richting binnen het ECABO-domein, doorstroomt in een andere richting binnen het ECABO-domein, doorstroomt buiten het ECABOdomein en uitstroomt uit het mbo uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde 2006-2011 SEC2 30% 15% 16% 39% SEC3 32% 2% 11% 56% SEC4 1% 98% FIN2 33% 12% 8% 47% FIN3 60% 2% 2% 36% FIN4 99% COM3 29% 3% 4% 63% COM4 1% 99% BV4 99% ICT2 60% 4% 8% 28% ICT3 60% 2% 4% 34% ICT4 99% JUR4 99% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: DUO, bewerking Etil. Doorstroom MBO - zelfde richting ECABO Doorstroom MBO - niet ECABO Doorstroom MBO - andere richting ECABO Uitstroom MBO 1. Doorleren in dezelfde richting binnen ECABO-domein De figuur maakt duidelijk dat er voornamelijk doorstroom plaatsvindt vanuit mbo-niveau 2 en mbo-niveau 3 en vrijwel niet vanuit mbo-niveau 4. Dit laatste komt omdat gediplomeerden op mbo-niveau 4 alleen kunnen doorstromen naar andere mbo-opleidingen op niveau 4, of naar het hbo. De doorstroom naar het hbo is niet meegenomen in deze cijfers, terwijl de instroom naar andere opleidingen op niveau 4 beperkt is. Om deze redenen zal er met name op de lagere mbo-niveaus ingezoomd worden. De richtingen waarin de meeste gediplomeerden besluiten om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein, zijn ICT en media niveau 2 en 3 en Financieeladministratieve beroepen niveau 3 (allemaal 60%). Vanuit mbo-niveau 3 komt binnen de richting Financieel-administratieve beroepen meer doorstroom in dezelfde richting voor dan vanuit mbo-niveau 2. Binnen de richtingen Secretariële beroepen en ICT en media is de doorstroom vanuit mbo-niveau 2 en 3 (ongeveer) gelijk. Een verklaring voor de hoge doorstroom binnen de richting ICT en media (niveau 2 en 3) zou kunnen zijn dat er sprake is van upgrading van kwalificatie-eisen in de ICT. Deze upgrading zorgt ervoor dat de lagere kwalificaties in de richting ICT en media onvoldoende arbeidsmarktperspectief bieden met als gevolg dat leerlingen besluiten door te leren. Op basis van het ECABO-onderzoek van voorgaande jaren weten we dat er op mbo-niveau 3 sprake is van betere arbeidsmarktperspectieven in de richtingen Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen en Commercieel. 2. Doorleren in een andere richting binnen ECABO-domein Met name vanuit de richting Secretariële beroepen niveau 2 en vanuit de richting Financieeladministratieve beroepen niveau 2 is relatief veel doorstroom naar andere richtingen binnen het ECABO-domein. Vanuit de overige richtingen is deze doorstroom minimaal. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 36
3. Doorleren binnen het mbo, maar buiten ECABO-domein Figuur 2.8 laat zien dat doorstroom naar mbo-opleidingen buiten het ECABO-domein met name voorkomt vanuit niveau 2. Vooral gediplomeerden binnen de richting Secretariële beroepen niveau 2 stromen relatief vaak door buiten het ECABO-domein. Vanuit mbo-niveau 3 is er minder doorstroom buiten het ECABO-domein dan op niveau 2, terwijl vanuit niveau 4 ongeveer 1% doorstroomt buiten het ECABO-domein, ongeacht de richting waarin zij gediplomeerd zijn. 4. Uitstroom Op basis van DUO-gegevens is het ook mogelijk de uitstroom van gediplomeerden uit het mbo inzichtelijk te maken. In figuur 2.8 wordt duidelijk dat de uitstroom bij opleidingen mboniveau 4 het grootst is, namelijk bijna 100%. Dit is geen verrassend resultaat, aangezien het hier vaak gaat om een natuurlijke overgang van leren naar werken. Daarnaast stromen gediplomeerden op niveau 4 vaker door naar het hbo. Zoals gezegd is deze doorstroom naar het hbo niet meegenomen in de cijfers. Verder geldt dat voor alle richtingen op niveau 3 meer gediplomeerden besluiten het mbo te verlaten na diplomering dan op niveau 2. Met name in de richtingen Commercieel en Secretariële beroepen verlaten relatief veel gediplomeerden het mbo. Op niveau 2 verlaten relatief veel gediplomeerden in de richting Financieel-administratieve beroepen het mbo-onderwijs. Een mogelijke verklaring voor de lagere uitstroom op niveau 2 is dat deze gediplomeerden over het algemeen nog geen 18 jaar zijn en daarmee nog leerplichtig zijn. Hierdoor stromen zij vaker door naar een andere mboopleiding. 2.3.2 Uitval Niet iedereen behaalt uiteindelijk een diploma in de richting waarin hij of zij doorstroomt. De groep die uitvalt, valt terug in de kwalificatie waarin zij eerder het diploma behaald hebben. Figuur 2.9 laat het percentage doorstromers uit mbo-niveau 2 en 3 zien dat geen diploma behaalt in de richting waarin hij of zij doorstroomt. Figuur 2.9 Uitval, uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde 2006-2011 SEC2 SEC3 FIN2 FIN3 COM3 ICT2 ICT3 9% 11% 12% 17% 27% 28% 30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Bron: DUO, bewerking Etil. Uit bovenstaande figuur kan opgemaakt worden dat het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo-niveau 2, voor alle richtingen hoger ligt dan het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo-niveau 3. Een mogelijke verklaring voor de relatief hoge uitval op mbo-niveau 2 is dat deze doorstromers sneller het maximum van hun eigen competenties bereiken. Daarnaast worden deze doorstromers 18 jaar en zijn daarmee niet meer leerplichtig. De uitval is het grootst voor doorstromers vanuit de richting ICT en media (2), gevolgd door doorstromers vanuit Secretariële beroepen (2). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 37
2.3.3 Bestemming gediplomeerden die het mbo-onderwijs verlaten (DUO Onderwijsonderzoek) Naast doorleren binnen het mbo is er ook de mogelijkheid om het mbo-onderwijs te verlaten. Jaarlijks vindt door DUO Onderwijsonderzoek een onderzoek plaats onder mbo-verlaters. In dit onderzoek wordt aan mbo-gediplomeerden ongeveer een half jaar na het behalen van hun diploma naar hun huidige arbeidsmarktsituatie gevraagd. De gegevens van DUO Onderwijsonderzoek hebben dus alleen betrekking op die gediplomeerden die het mboonderwijs verlaten. Staat 2.7 Bestemmingen mbo-schoolverlaters: ECABO-domein en mbo totaal, 2009-2011 (in %) Werk + Werk opleiding Opleiding 10 Werkloos Iets anders Totaal ECABO 2009 45% 11% 33% 8% 2% 100% 2010 42% 14% 34% 8% 2% 100% 2011 47% 13% 27% 12% 1% 100% Mbo totaal 2009 59% 10% 23% 6% 2% 100% 2010 61% 11% 20% 6% 2% 100% 2011 64% 10% 18% 6% 1% 100% Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. In de afgelopen drie jaar volgden schoolverlaters uit ECABO-opleidingen structureel vaker een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk (staat 2.7), dan het geval was bij mboschoolverlaters in het algemeen. Daarentegen is het aandeel ECABO-schoolverlaters dat direct de arbeidsmarkt op gaat en ook daadwerkelijk een baan vindt, structureel kleiner dan onder de mbo-schoolverlaters in het algemeen (respectievelijk 47 en 64% in 2011). Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat de arbeidsmarkt op gaat en werkloos wordt, is daarentegen groter dan onder mbo-schoolverlaters in het algemeen (respectievelijk 12 en 6% in 2011). In het algemeen is in het mbo in 2011 een toename te zien van het aandeel schoolverlaters dat de arbeidsmarkt op gaat. In 2011 was er sprake van een lichte economische opleving, wat er waarschijnlijk toe geleid heeft dat meer schoolverlaters de arbeidsmarkt hebben betreden. Het aandeel dat een vervolgopleiding volgt, is licht afgenomen, evenals het aandeel schoolverlaters dat gaat werken in combinatie met een opleiding en het deel dat iets anders gaat doen. Het aandeel dat werkloos is, is in 2011 gelijk gebleven. Ook bij schoolverlaters van ECABO-opleidingen is in 2011 een toename te zien van het aandeel dat direct de arbeidsmarkt op gaat. Dit geldt echter ook voor het aandeel schoolverlaters dat de arbeidsmarkt op gaat, maar werkloos is. Het aandeel schoolverlaters dat een opleiding is begonnen, is afgenomen al is deze afname relatief groter dan in het totale mbo. Net zoals in het totale mbo is ook hier het aandeel schoolverlaters dat gaat werken in combinatie met een opleiding en het deel dat iets anders gaat doen licht afgenomen. 10 Met opleiding worden schoolverlaters bedoeld die aangeven dat ze studeren (buiten het MBO-veld). Dit zijn in eerste instantie de MBO-verlaters die aangeven dat zij een voltijdsopleiding doen. Daarnaast worden ook MBO-verlaters die aangeven dat zij werken en daarnaast een duale opleiding op het HBO doen tot de groep doorlerende MBO-verlaters gerekend. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 38
Net als voorgaande jaren geldt dat DUO Onderwijsonderzoek (op detailniveau) met een relatief kleine steekproef werkt. Daarom heeft Etil de resultaten van de periode 2009-2011 gemiddeld om zo gedetailleerdere vergelijkingen te kunnen maken tussen de richtingen, regio s en opleidingsniveaus. Figuur 2.10 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar richting, gemiddelden 2009-2011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO totaal werk werk + opleiding werkloos opleiding iets anders Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. mbo totaal Uitgesplitst naar richting (figuur 2.10) is te zien dat binnen de richting Secretariële beroepen het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat, groter is (56%) dan binnen de andere ECABO-richtingen. Voor mbo totaal is het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat nog iets groter (61%). Binnen de richting Juridisch is dit aandeel relatief het kleinst (24%). Verder is te zien dat voor de richtingen Juridisch en Commercieel het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot is (respectievelijk 52 en 40). Dit aandeel is het kleinst voor de richting Secretariële beroepen (20%). Met respectievelijk 3 en 4% is het aandeel schoolverlaters dat werkloos is relatief klein binnen de richtingen Commercieel en Juridisch. Figuur 2.11 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar district, gemiddelden 2009-2011 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Noord Oost M-west N-west Z-west Z-oost ECABO totaal werk werk + opleiding werkloos opleiding iets anders mbo totaal Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 39
Figuur 2.11 laat de regionale verschillen zien tussen districten in de bestemmingen van schoolverlaters. Met name in de districten zuidwest en oost gaan ECABO-schoolverlaters relatief vaker aan het werk (respectievelijk 49 en 48%). In het zuidwesten wordt daarentegen relatief weinig gekozen voor een vervolgopleiding (25%), terwijl in het noorden, middenwesten, noordwesten en zuidoosten dit aandeel ongeveer gelijk is (tussen de 35 en 36%). Figuur 2.12 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar mbo-niveau, gemiddelden 2009-2011 11 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 ECABO totaal mbo totaal werk werk + opleiding werkloos opleiding iets anders Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Wanneer er wordt gekeken naar de verschillende mbo-niveaus is er een duidelijk verband te zien tussen het mbo-niveau en de bestemmingen van schoolverlaters (figuur 2.12). Bij het oplopen van het onderwijsniveau neemt het aandeel schoolverlaters dat werkloos wordt af. Dit hangt samen met de verbeterde arbeidsmarktperspectieven op de hogere mbo-niveaus en met het gegeven dat schoolverlaters van opleidingen op mbo-niveau 4 significant vaker verder leren, al dan niet in combinatie met een baan. Een grote groep gediplomeerden op mboniveau 4 stroomt door naar een hbo-opleiding. Op niveaus 2 en 3 gaat daarentegen de (grote) meerderheid van het aantal schoolverlaters direct aan het werk. Het aandeel dat hier een vervolgopleiding gaat volgen is klein, met respectievelijk 2 en 5% op mbo niveau 2 en 3. 2.4 Arbeidsmarktinstroom in 2012 Tot nu toe zijn in dit hoofdstuk ontwikkelingen omtrent leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen van schoolverlaters aan bod gekomen. Gezamenlijk bepalen deze drie elementen de arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden. Alvorens voorspellingen te doen over de ontwikkeling van de arbeidsmarktinstroom, is het goed om de arbeidsmarktinstroom in 2012 vanuit het mbo-onderwijs in beeld te brengen. 11 In de steekproef van DUO Onderwijsonderzoek zijn schoolverlaters op de niveaus 1-3 ondervertegenwoordigd en schoolverlaters op niveau 4 oververtegenwoordigd; hierdoor komt het totaal van ECABO het meest overeen met schoolverlaters van niveau 4. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 40
Staat 2.8 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, 2012 Gediplomeerden 2012 Arbeidsmarktinstroom 2012 % SEC 4.350 2.670 61% FIN 5.820 2.770 48% COM 4.590 2.280 50% BV 770 460 60% ICT 5.490 2.490 45% JUR 1.990 910 46% Totaal 23.010 11.580 50% Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, Etil. In paragraaf 2.3 zijn de diverse bestemmingen van schoolverlaters beschreven. In totaal hebben 11.580 ECABO-gediplomeerden de arbeidsmarkt betreden. Dit betekent dat van alle gediplomeerden ongeveer 50% heeft besloten om de arbeidsmarkt op te gaan (staat 2.8). In de ECABO-richting Secretariële beroepen stroomt 61% van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. Bij de richtingen ICT en media, Juridisch en Financieel-administratieve beroepen stroomt respectievelijk 45, 46 en 48% van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. Staat 2.9 Arbeidsmarktinstroom vanuit mbo, 2012 (absoluut) SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord 220 180 250 30 280 80 1.040 Oost 600 510 480 90 590 190 2.460 Middenwest 560 740 380 100 500 220 2.500 Noordwest 330 460 320 50 320 160 1.640 Zuidwest 530 470 320 70 370 120 1.880 Zuidoost 440 410 530 120 430 140 2.070 Totaal 2.680 2.770 2.280 460 2.490 910 11.590 Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, Etil. De totale ECABO-arbeidsmarktinstroom in 2012 is verder uit te splitsen naar richting en district (staat 2.9). Dan blijkt dat de absolute instroom het grootst is in de richting Financieel-administratieve beroepen (2.770). Deze richting had tevens het grootste aantal gediplomeerden. Doordat het aandeel dat de arbeidsmarkt betreedt relatief groot is binnen de richting Secretariële beroepen, kent ook deze richting een absoluut grote arbeidsmarktinstroom. Het aantal gediplomeerden was hier echter kleiner. De omvang van de instroom van de overige richtingen komt wel overeen met de volgorde bij gediplomeerden. Op districtsniveau is de absolute uitstroom het grootst in het middenwesten, gevolgd door het oosten en het zuidoosten. De kleinste instroom is in noord (1.040). Deze volgorde ligt in lijn met de volgorde bij gediplomeerden. De instroom kan vervolgens worden afgezet tegen de werkgelegenheidsstructuren in de verschillende districten (staat 2.10). De relatief grootste instroom doet zich dan voor in het oosten, met name in de richtingen ICT en media en Juridisch. De instroom is relatief het kleinst in noordwest vanwege de relatief kleine instroom vanuit de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 41
Staat 2.10 Instroom vanuit mbo-onderwijs naar de arbeidsmarkt per 1.000 banen, 2012 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord 9 6 9 7 30 8 10 Oost 11 8 8 9 30 10 11 Middenwest 9 11 6 7 19 9 10 Noordwest 7 9 6 4 17 9 8 Zuidwest 13 9 7 9 23 8 10 Zuidoost 9 7 10 12 23 8 10 Totaal 10 9 7 8 23 9 10 Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, LISA, Etil. 2.5 Toekomstige arbeidsmarktinstroom 2013-2017 In de vorige paragrafen zijn de ontwikkelingen van het aantal leerlingen, gediplomeerden en de bestemmingen van schoolverlaters in beeld gebracht. De gegevens over deze ontwikkelingen spelen een belangrijke rol bij het prognosticeren van de verwachte arbeidsmarktinstroom. Zo wordt op basis van deze ontwikkelingen een raming gemaakt van de toekomstige belangstelling voor de afzonderlijke ECABO-richtingen en -kwalificaties. Door deze belangstellingscoëfficiënten (c.q. de interesse in de studierichtingen) te combineren met de verwachte demografische ontwikkelingen naar leeftijd 12 wordt een prognose verkregen van het aantal leerlingen en gediplomeerden naar ECABO-kwalificatie. Hierbij wordt aangesloten bij de referentieramingen van het Ministerie van OCW 13. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt allereerst de prognose van de arbeidsmarktinstroom naar richting gepresenteerd, om vervolgens de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie uit te splitsen. 2.5.1 Arbeidsmarktinstroom naar richting In het prognosemodel wordt ervan uitgegaan dat het gemiddelde van de gerealiseerde gegevens over de bestemmingen die schoolverlaters kiezen gedurende de periode 2009-2011, een goede indicatie geeft van de bestemmingen gedurende de periode 2013-2017. Leerlingen Figuur 2.13 laat het toekomstig aantal leerlingen in het ECABO-domein gedurende de periode 2012-2017 zien. Het jaar 2012 (donkerblauw) is in onderstaande figuur afgezet tegen de prognosejaren 2013-2017 (lichtblauw). 12 13 Aangenomen wordt dat het aantal leerlingen/gediplomeerden toeneemt naarmate het aantal inwoners toeneemt. Om inzicht te krijgen in deze relatie wordt het aantal leerlingen gerelateerd aan het aantal 15-19-jarigen, terwijl het aantal gediplomeerden gerelateerd wordt aan het aantal 20-24-jarigen. De referentieraming 2011 is de leerlingen- en studentenraming die als onderbouwing dient voor de begroting van het Ministerie van OCW. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 42
Figuur 2.13 Toekomstig aantal leerlingen in het ECABO-domein, 2012-2017 75.000 70.000 65.000 60.000 72.100 71.400 71.100 70.700 70.500 69.400 55.000 50.000 Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. In 2012 waren er 72.100 leerlingen actief in het ECABO-domein. Naar verwachting zal in 2013 dit aantal afnemen tot 71.400 leerlingen. Deze daling is het gevolg van ontgroening van de bevolking, een ontwikkeling die al enige tijd merkbaar is. Met andere woorden, het aandeel 15-19-jarigen in de bevolking neemt af. Ook de komende jaren wordt een afname van deze groep verwacht. Deze bevolkingsontwikkeling vertaalt zich in een afname van het aantal leerlingen in het ECABO-domein. Zoals reeds is aangegeven kiezen daarnaast steeds meer jongeren voor de richting havo/vwo, hetgeen er toe kan leiden dat het aantal mbo-leerlingen in het ECABO-domein in de toekomst afneemt. Als gevolg van deze ontwikkelingen zal het leerlingenaantal in het ECABO-domein vanaf 2013 dalen tot 69.400 leerlingen in 2017. Gediplomeerden Op basis van het toekomstig aantal leerlingen binnen het ECABO-domein wordt ook het aantal gediplomeerden inzichtelijk gemaakt. Hierbij zal de ontwikkeling van het aantal leerlingen met vertraging doorwerken op het aantal gediplomeerden. Dit vertragingseffect treedt op als gevolg van de duur van de opleiding die leerlingen volgen. Ook in onderstaande figuur is het jaar 2012 (donderrood) afgezet tegen de prognosejaren 2013-2017 (lichtrood). Figuur 2.14 Toekomstig aantal gediplomeerden in het ECABO-domein, 2012-2017 25.000 24.000 23.000 22.000 21.000 20.000 19.000 18.000 17.000 16.000 15.000 2012 2013 2014 2015 2016 2017 23.000 22.700 Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. 22.500 2012 2013 2014 2015 2016 2017 22.400 22.300 22.300 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 43
Figuur 2.14 laat zien dat het aantal gediplomeerden over de periode 2012-2017 ook zal afnemen. Waren er in 2012 nog 23.000 gediplomeerden, in 2017 zal dit aantal zijn gedaald tot 22.300. Deze afname wordt veroorzaakt door de daling van het aantal leerlingen, dat (met enige vertraging) doorwerkt op het aantal gediplomeerden. Arbeidsmarktinstroom De trends in bestemmingen die schoolverlaters kiezen, bepalen het aandeel gediplomeerden dat de arbeidsmarkt betreedt. Nu het toekomstig aantal gediplomeerden in het ECABOdomein inzichtelijk is gemaakt, kan met behulp van de bestemmingen van schoolverlaters ook de toekomstige arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein in beeld worden gebracht. In onderstaande figuur is het jaar 2012 (donkergroen) afgezet tegen de prognosejaren 2013-2017 (lichtgroen). Figuur 2.15 Toekomstige arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein, 2012-2017 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 11.600 11.400 11.300 11.200 11.200 11.100 6.000 5.000 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Figuur 2.15 laat de toekomstige arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein gedurende de periode 2012-2017 zien, die nauwgezet de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden volgt. Het aantal recent gediplomeerden dat instroomt op de arbeidsmarkt, zal vanaf 2012 afnemen tot 11.100 in 2017. Staat 2.11 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, gemiddelde 2013-2017, naar richting Gediplomeerden Arbeidsmarktinstroom % SEC 4.100 2.500 61% FIN 5.800 2.700 47% COM 4.600 2.300 50% BV 700 400 57% ICT 5.300 2.400 45% JUR 2.000 900 45% Totaal 22.500 11.200 50% Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Wanneer de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo wordt afgezet tegen het aantal gediplomeerden per richting, is te zien dat gedurende de periode 2013-2017 de grootste relatieve instroom zal zijn vanuit de richting Secretariële beroepen (staat 2.11). Gemiddeld zal er vanuit deze richting elk jaar 61% van de gediplomeerden instromen op de arbeidsmarkt. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 44
De gemiddelde relatieve instroom is het kleinst voor de richtingen ICT en media en Juridisch. In beide richtingen zal 45% van de gediplomeerden jaarlijks instromen op de arbeidsmarkt. Figuur 2.16 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs 2013-2017, naar richting 0,0% -0,5% -0,2% -0,1% -0,2% -1,0% -1,5% -1,3% -1,1% -0,8% -2,0% -2,5% -3,0% -3,5% -3,6% -4,0% SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Over alle richtingen bezien, zal naar verwachting de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo in de periode 2013-2017 gemiddeld met 0,8% per jaar afnemen (figuur 2.16). In geen enkele richting wordt groei verwacht van de arbeidsmarktinstroom. De daling is relatief het grootst voor de richting Bank- en verzekeringswezen. Absoluut gezien betreft het hier kleinere aantallen, aangezien het de kleinste richting is binnen het ECABO-domein wat betreft het aantal leerlingen en gediplomeerden. Voor de richtingen Commercieel, Financieel-administratieve beroepen en Juridisch wordt slechts een beperkte jaarlijkse afname van de arbeidsmarktinstroom verwacht. 2.5.2 Arbeidsmarktinstroom naar kwalificaties Om in een later stadium de arbeidsmarktperspectieven van recent gediplomeerden en werkgevers te kunnen bepalen, is inzicht nodig in de arbeidsmarktinstroom voor specifieke ECABO-kwalificaties. Voor het bepalen van de instroom naar kwalificatie wordt dezelfde methodiek van leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen gehanteerd. Het voert hier echter te ver om deze analyse uitvoerig te presenteren. Daarom zal hier worden volstaan met de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie in 2012 en 2017 (figuur 2.17). De top vijf van kwalificaties met de grootste arbeidsmarktinstroom in 2012 zijn: Directiesecretaresse/managementassistent (4) Bedrijfsadministrateur (4) Medewerker beheer ICT (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Marketing medewerker (4) De arbeidsmarktinstroom zal tussen 2012 en 2017 relatief gezien het meest toenemen bij de ECABO-kwalificaties Applicatieontwikkelaar (4) (17,8%), Medewerker evenementenorganisatie (4) (13%) en Contactcenter teamleider (4) (11,6%). Van de grootste daling zal sprake zijn voor de kwalificaties Medewerker sociale zekerheid (4) (-22,8%), Medewerker personeel en arbeid (4) en Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (beide -17,2%). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 45
Figuur 2.17 Absolute arbeidsmarktinstroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs in 2012 (donkere kleur) en 2017 (lichte kleur), naar kwalificatie Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) 40 40 20 20 180 170 120 130 30 30 140 120 140 110 230 270 220 220 170 170 340 300 360 330 290 320 Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. 380 370 400 340 500 500 460 380 540 490 450 510 620 560 590 600 760 720 710 750 780 720 690 620 1.040 1.090 1.370 1.270 0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 46
2.6 Resumé Aanbod vanuit het vmbo In het schooljaar 2011-2012 zaten 100.790 leerlingen in het eindexamenjaar van het vmbo. Hiervan volgden ongeveer 14.060 leerlingen de voor ECABO relevante richting economie. In het schooljaar 2010-2011 was het aantal vmbo-gediplomeerden in de richting economie 12.420. De meeste leerlingen in het vmbo stromen niet direct de arbeidsmarkt op, slechts een klein deel van hen zal meteen na het behalen van een vmbo-diploma een concurrent voor mbo-gediplomeerden zijn en gaan werken. Bij de richting economie is het aandeel lwoo-/vmbo-gediplomeerden dat gaat werken, sinds 2008 redelijk stabiel maar is het aandeel dat werk en leren combineert, iets gestegen. Leerlingen Het aantal mbo-leerlingen in Nederland is in de periode 2006-2011 voortdurend gegroeid. In 2011-2012 daalde het aantal mbo-leerlingen echter met 0,9% tot 530.400 leerlingen. Ongeveer 52% van de 15- tot 19-jarigen volgt een mbo-opleiding. Evenals vorig jaar vormde het ECABO-domein exclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid 14% van het totale aantal mbo-leerlingen. Het aantal leerlingen aan opleidingen in de financiële en juridische richtingen steeg licht in 2012, terwijl de richting Commercieel een lichte daling van het aantal leerlingen kende. In de richtingen Secretariële beroepen, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media daalt het aantal leerlingen al sinds 2010. De richting ICT en media kende in 2012 het grootste aantal leerlingen met 19.580. Het absolute leerlingenaantal is het grootst in het district middenwest en het kleinst in noord, maar als dit gemeten wordt ten opzichte van de 15- tot 19-jarige bevolking van een district, is het leerlingenaantal in de districten noordwest en zuidwest het grootst en in de regio noord wederom het kleinst. Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden in het mbo is groeiende sinds 2005. In 2011 daalde het aantal gediplomeerden echter tot 175.400. In 2010 waren dit er 200.400 Hiermee volgt de ontwikkeling van gediplomeerden de ontwikkeling van het aantal leerlingen. Van de mbogediplomeerden in 2010 behoorde 13% tot de ECABO-gerelateerde opleidingen, exclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Het aantal gediplomeerden in ECABO-richtingen is met 6,7% gedaald in 2011. De richtingen Financieel-administratieve beroepen en ICT en media kennen het grootste aantal gediplomeerden; Bank- en verzekeringswezen het kleinste aantal. Het aantal gediplomeerden is in de richtingen Secretariële beroepen, Financieeladministratieve beroepen, Bank- en verzekeringswezen en Juridisch gedaald in 2011. In de richting Commercieel nam het aantal gediplomeerden toe, terwijl in de richting ICT en media het aantal gediplomeerden ongeveer gelijk is gebleven in de afgelopen drie jaar. Bestemmingen gediplomeerden Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat met een opleiding in het hbo is begonnen, is afgenomen ten opzichte van 2010. Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat aan het werk gaat, is in deze periode toegenomen. Voornamelijk gediplomeerden in de richtingen ICT en media niveau 2 en 3 en Financieeladministratieve beroepen niveau 3 besluiten om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein. Een verklaring voor de hoge doorstroom in de richting ICT en media zou kunnen zijn dat deze opleidingen op niveau 2 en 3 geringe arbeidsmarktperspectieven bieden. Er is vrijwel geen doorstroom op mbo-niveau 4. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 47
Doorstroom naar een andere richting binnen het ECABO-domein komt voornamelijk voor binnen de richtingen Secretariële beroepen niveau 2 en Financieel-administratieve beroepen niveau 2. Doorstroom naar mbo-opleidingen buiten het ECABO-domein komt vooral voor op niveau 2, met name binnen de richting Secretariële beroepen niveau 2. Op niveau 4 stroomt ongeveer 1% door buiten het ECABO-domein, ongeacht de richting. Het percentage doorstromers dat uiteindelijk geen diploma haalt, ligt hoger op mboniveau 2 dan op mbo-niveau 3, dat geldt bij alle richtingen. In de afgelopen drie jaar volgden schoolverlaters uit ECABO-opleidingen structureel vaker een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk, dan het geval was bij mboschoolverlaters in het algemeen. Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat direct aan het werk gaat, is structureel kleiner dan onder de mbo-schoolverlaters in het algemeen. Binnen de richting Secretariële beroepen is het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat, groter dan voor de andere ECABO-richtingen. Binnen de richting Juridisch is dit aandeel het kleinst. Verder is het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot voor de richtingen Juridisch en Commercieel. Wanneer er wordt gekeken naar de verschillende mbo-niveaus is er een duidelijk verband te zien tussen het mbo-niveau en de bestemmingen van schoolverlaters. Bij het oplopen van het onderwijsniveau neemt het aandeel schoolverlaters dat werkloos wordt, af. Schoolverlaters van opleidingen op mbo-niveau 4 leren vaker door, al dan niet in combinatie met een baan. Op niveaus 2 en 3 gaat daarentegen de meerderheid van de schoolverlaters direct aan het werk. Arbeidsmarktinstroom in 2012 In 2012 heeft van alle ECABO-gediplomeerden 50% besloten om de arbeidsmarkt op te gaan. De absolute instroom blijkt het grootst in de richtingen Financieel-administratieve beroepen en Secretariële beroepen. De richting Secretariële beroepen had niet het grootste aantal gediplomeerden. De richting Financieel-administratieve beroepen kende het grootste aantal gediplomeerden, gevolgd door ICT en media. De absolute instroom is het grootst in het district middenwest en het kleinst in noord. De relatief grootste instroom doet zich voor in het oosten, met name in de richtingen ICT en media en Juridisch. De instroom is relatief het kleinst in noordwest vanwege de relatief kleine instroom vanuit de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media. Toekomstige arbeidsmarktinstroom 2013-2017 Vanaf 2013 zal het aantal leerlingen in het ECABO-domein gaan afnemen als gevolg van ontgroening van de bevolking. Het aandeel 15-19-jarigen in de bevolking neemt namelijk al enige tijd af, hetgeen zich vertaalt in een afname van het aantal leerlingen in het ECABO-domein. De ontwikkeling van het aantal leerlingen zal met vertraging doorwerken op het aantal gediplomeerden; dat zal eveneens gaan dalen. Het aantal recent gediplomeerden dat instroomt op de arbeidsmarkt, zal dalen. Wanneer de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo wordt afgezet tegen het aantal gediplomeerden per richting, is te zien dat de grootste relatieve instroom zal zijn vanuit de richting Secretariële beroepen en de kleinste relatieve instroom vanuit de richtingen ICT en media en Juridisch. Over alle richtingen bezien, zal naar verwachting de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo in de periode 2013-2017 gemiddeld met 1,1% per jaar afnemen. De arbeidsmarktinstroom zal tussen 2012 en 2017 relatief gezien het meest groeien voor de kwalificaties Applicatieontwikkelaar (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 48
3 OVERIGE AANBODCATEGORIEËN 3.1 Substitutiemogelijkheden In het vorige hoofdstuk werd uitgebreid stilgestaan bij de arbeidsmarktinstroom vanuit het middelbaar beroepsonderwijs. Voor de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt vormt deze groep dan ook de kern van het ECABO-domein. De aanbodkant van de arbeidsmarkt voor ECABO-beroepen is echter breder dan alleen de instroom vanuit het mbo. Feitelijk bestaat deze uit iedereen die zich aanbiedt op de arbeidsmarkt voor een baan in het ECABO-domein. Dit houdt in dat naast de recent gediplomeerden vanuit het mbo, de totale aanbodzijde van het ECABO-domein uit de volgende groepen bestaat: recent gediplomeerden vanuit het mbo met een andere achtergrond dan ECABOrichtingen; recent gediplomeerden vanuit andere opleidingsniveaus dan mbo; baanwisselaars; werklozen (ingeschreven als werkzoekend voor ECABO-beroepen); (her)intreders. Wanneer een bedrijf een vacature heeft openstaan zou deze door aanbod uit deze groepen kunnen worden ingevuld. Het zijn dan ook de zogenaamde substitutiemogelijkheden voor werkgevers, ten opzichte van recent gediplomeerden vanuit het mbo. De substitutie kan langs twee assen gebeuren: recent gediplomeerden binnen het ECABOdomein kunnen concurrentie ondervinden van werkzoekenden die reeds werkervaring hebben, of van andere recent gediplomeerden, echter zonder een mbo-diploma voor de desbetreffende kwalificatie. Om een idee te krijgen van zowel de voorkeuren van werkgevers als de keuzes die zij daadwerkelijk maken, is dit onderwerp in de ECABO-enquête van afgelopen jaar opgenomen. Onderzocht is de invulling van vacatures in het afgelopen half jaar: zijn deze ingevuld door recent gediplomeerden of andere werkzoekenden? Verder is aan werkgevers gevraagd of de aangenomen personen een (opleidings)achtergrond voor de betreffende functie hadden. De resultaten zijn weergegeven in figuur 3.1. Vanwege ruimtegebrek zijn de categorieën onder de figuur verkort weergegeven. Bij recent gediplomeerden wordt er onderscheid gemaakt in twee groepen: recent gediplomeerden die de specifieke opleiding voor de betreffende vacature hebben gevolgd, en recent gediplomeerden die een andere opleiding hebben gevolgd. Bij overige werkzoekenden wordt ook onderscheid gemaakt tussen twee groepen: overige werkzoekenden mét en zonder specifieke werkervaring voor de betreffende vacature. Figuur 3.1 Categorieën van waaruit vacatures vervuld zijn, afgelopen half jaar, naar richting en mbo-niveau 100% 13% 11% 5% 16% 11% 17% 15% 9% 12% 80% 32% 23% 43% 39% 32% 9% 41% 35% 41% 60% 60% 29% 54% 11% 40% 8% 14% 12% 11% 13% 63% 24% 20% 11% 47% 36% 36% 11% 26% 35% 35% 13% 23% 20% 0% SEC FIN COM CMBV ICT JUR mboniv. 2 mboniv. 3 mboniv. 4 ECABO totaal Recent gediplomeerde specifiek Recent gediplomeerde anders Overige werkzoekende specifiek Overige werkzoekende anders Bron: ECABO-enquête, Etil, 2012. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 49
In de meeste richtingen geven werkgevers aan voornamelijk overige werkzoekenden te hebben aangenomen, met name werkzoekenden die reeds werkervaring hadden in de betreffende functie. In de richting ICT en media is de meerderheid van de vacatures echter vervuld door recent gediplomeerden met de specifieke opleiding. In de richtingen Financieeladministratieve beroepen en Secretariële beroepen zijn ook relatief veel vacatures vervuld door recent gediplomeerden met de specifieke opleiding. Verdeeld naar niveau is de vervulling van vacatures door recent gediplomeerden het grootst voor functies op mbo-niveau 4. Of de meeste vacatures zijn vervuld door recent gediplomeerden of overige werkzoekenden is naast de voorkeur van werkgevers afhankelijk van het aanbod van deze twee groepen. Onder de groep overige werkzoekenden vallen alle werklozen, baanwisselaars en (her)intreders. Het zou kunnen dat de werkgevers eigenlijk een voorkeur voor recent gediplomeerden hebben, maar er niet genoeg aanbod in deze categorie is om alle vacatures te vervullen en men daarom overige werkzoekenden aanneemt. Om hiervoor enigszins te corrigeren, is aan de werkgevers ook gevraagd welke groep hun voorkeur heeft bij de vervulling van vacatures in het komende half jaar (figuur 3.2). Naast de vier groepen die reeds zijn onderscheiden in figuur 3.1, hadden werkgevers voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar ook de mogelijkheid om aan te geven dat zij geen voorkeur hebben voor een bepaalde groep. Figuur 3.2 Voorkeuren werkgevers voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar, naar richting en mbo-niveau 100% 80% 60% 40% 20% 0% 60% 4% 14% 9% 13% 31% 5% 23% 9% 33% 47% 2% 25% 14% 11% 6% 15% 20% Bron: ECABO-enquête, Etil, 2012. 60% 37% 33% 1% 23% 36% 9% 30% 0% 4% 15% 13% 9% 15% 12% 19% 24% 20% Uit de resultaten blijkt dat bijna de helft van de werkgevers binnen het totale ECABO-domein vooraf geen bijzondere voorkeur heeft voor een bepaalde groep. Schijnbaar willen zij voor de meeste van hun vacatures alle opties openhouden, om op basis van de sollicitanten die zich aandienen, de meest geschikte kandidaat te kiezen. Naar richting bezien heeft zelfs 60% van de werkgevers voor Secretariële beroepen en het Bank- en verzekeringswezen geen voorkeur voor de vervulling van vacatures. Binnen de richtingen Financieel-administratieve beroepen en ICT en media is er relatief vaak een voorkeur voor recent gediplomeerden. Over het algemeen genomen is zichtbaar dat er indien er een voorkeur voor een bepaalde groep bestaat - een voorkeur is voor mensen met specifieke (werk)ervaring of de specifieke opleiding; dit geldt voor zowel recent gediplomeerden als overige werkzoekenden. 61% SEC FIN COM CMBV ICT JUR mboniv. 2 Recent gediplomeerde specifiek Overige werkzoekende specifiek Geen voorkeur 51% 4% 16% 10% mboniv. 3 40% 2% 24% 10% mboniv. 4 48% 3% 20% 10% ECABO totaal Recent gediplomeerde specifiek of anders Overige werkzoekende specifiek of anders Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 50
Uitgesplitst naar de verschillende mbo-niveaus blijkt dat op mbo-niveau 2 een absolute meerderheid van de werkgevers aangeeft geen voorkeur te hebben voor een bepaalde aanbodscategorie. Op mbo-niveau 3 en niveau 4 is er een lichte voorkeur voor recent gediplomeerden boven overige werkzoekenden. Hoewel de ECABO-enquête geen sluitend bewijs biedt voor de mate van substitutie ten opzichte van recent gediplomeerden vanuit het mbo, bieden de uitkomsten wel een indicatie hiervan. Blijkbaar ondervinden recent gediplomeerden in het ECABO-domein in veel richtingen relatief grote concurrentie van zowel andere recent gediplomeerden als andere werkzoekenden. Met name werkzoekenden met specifieke werkervaring lijken (op alle mboniveaus) vaak goede papieren in handen te hebben. De hypothese dat werkzoekenden met werkervaring alleen zullen worden aangenomen als men niet voldoende gekwalificeerde recent gediplomeerden kan vinden, blijkt dus onwaar. Specifieke werkervaring wordt wel degelijk belangrijk gevonden door werkgevers, iets wat recent gediplomeerden natuurlijk (nog) niet bezitten. Het is ook interessant om te toetsen of men aanbod zonder werkervaring aanneemt wanneer de recent gediplomeerden op zijn. Deze hypothese kan momenteel echter nog niet bewezen worden. Omdat de overige aanbodscategorieën een structurele rol spelen op de arbeidsmarkt voor beroepen in het ECABO-domein, wordt in dit hoofdstuk hier nader bij stilgestaan. Over twee van de aanbodscategorieën is voldoende informatie te achterhalen om er dieper op in te kunnen gaan. Dit zijn recent gediplomeerden van het hbo, in richtingen die als concurrerend voor recent gediplomeerden vanuit het mbo gezien kunnen worden (paragraaf 3.2), en als tweede de niet-werkende werkzoekenden die bij het UWV staan ingeschreven voor ECABOgerelateerde beroepen (paragraaf 3.3). Van de overige aanbodsgroepen (baanwisselaars, recent gediplomeerden van niet-ecabo-richtingen en (her)intreders) is geen nadere uitwerking mogelijk, aangezien van deze groepen niet te achterhalen is hoeveel personen (potentieel) in het ECABO-domein werkzaam zouden willen zijn. 3.2 Aanbod vanuit het HBO Het ECABO-domein heeft in de basis betrekking op beroepen op mbo-niveau. In voorkomende gevallen is het echter mogelijk dat deze banen ingevuld kunnen worden door mensen met een andere achtergrond. Zo zouden bepaalde beroepen op hogere mbo-niveaus uitgeoefend kunnen worden door mensen vanuit het hbo. Hierdoor treedt er een zogenaamd verdringingseffect op. Dat wil zeggen, wanneer iemand met een hbo-diploma geen passend werk kan vinden, bijvoorbeeld in economisch mindere tijden, is het mogelijk dat deze uitwijkt naar een baan op het hoogste mbo-niveau. Dit effect werkt overigens op dezelfde manier voor mbo-gediplomeerden die werk onder hun opleidingsniveau gaan doen. Het is niet met zekerheid te stellen hoeveel beroepen binnen het ECABO-domein worden uitgeoefend door gediplomeerden van hogere onderwijsniveaus. Om toch een beeld te krijgen van deze groep wordt in deze paragraaf stilgestaan bij het hbo, met aandacht voor de leerlingenaantallen, gediplomeerden en bestemmingen van schoolverlaters in de aan ECABO gerelateerde richtingen. Het is lastig, zo niet onmogelijk, te stellen hoe groot het verdringingseffect precies is, en welke hbo-opleidingen precies concurrentie voor mbo-opleidingen vormen. Het is mogelijk om vanuit bepaalde hbo-opleidingen meerdere ECABO-gerelateerde beroepen uit te oefenen. Zo kan iemand met een hbo-diploma management, economie en recht zowel in secretariële, financiële als juridische beroepen terecht komen. In deze paragraaf wordt dan ook per richting gekeken naar het maximale aantal gediplomeerden in ECABO-gerelateerde hbo- Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 51
opleidingen en hun bestemmingen. Hierbij treden enkele dubbeltellingen op, zoals in het hierboven genoemde voorbeeld. Leerlingen In de meeste richtingen is het leerlingenaantal bij ECABO-gerelateerde hbo-opleidingen in 2010 en 2011 (licht) toegenomen (figuur 3.3). De richtingen Secretariële beroepen, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media zijn redelijk stabiel gebleven ten opzichte van 2010 en 2009. Figuur 3.3 Ontwikkeling leerlingenaantallen hbo-opleidingen ECABO-domein naar richting, 2009-2011 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR 2009 2010 2011 Bron: HBO Raad, bewerking Etil. Per ECABO-richting vallen de volgende zaken op. De richting Financieel-administratieve beroepen heeft het grootste leerlingenaantal in hbo-opleidingen: in het schooljaar 2011 waren er dit 65.550, een toename van 3% ten opzichte van het jaar ervoor. Na Financieel-administratieve beroepen is de richting Commercieel het grootst. Met 54.960 leerlingen in 2011 kende deze richting in absolute aantallen een grote toename van ongeveer 1.500 leerlingen, ofwel 2,8%. Ook Juridisch en Secretariële beroepen vormen relatief grote richtingen binnen het ECABO-domein, met in 2011 respectievelijk 37.060 en 30.420 leerlingen. De richting ICT en media kende 13.930 leerlingen in 2011, een toename van 4,6% ten opzichte van het jaar ervoor. De richting Bank- en verzekeringswezen is met 5.590 leerlingen in 2011 nagenoeg stabiel gebleven ten opzichte van 2010. Gediplomeerden In figuur 3.4 is het aantal hbo-gediplomeerden in diverse jaren en voor aan ECABO verwante hbo-opleidingsrichtingen afgebeeld. Figuur 3.4 Gediplomeerden hbo naar richting, 2007-2010 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR 2007 2008 2009 2010 Bron: HBO Raad, bewerking Etil. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 52
In 2010 is het aantal gediplomeerden in de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media afgenomen ten opzichte van 2009. De grootste procentuele afname vond plaats in de richting ICT en media (6%), gevolgd door Secretariële beroepen (5%). Commercieel en Bank- en verzekeringswezen kende beide een afname van 1%. Het aantal gediplomeerden in de richtingen Financieel-administratieve beroepen en Juridisch bleef stabiel in 2010, ten opzichte van 2009. De richting Financieel-administratieve beroepen kent het grootste aantal gediplomeerden (8.930), gevolgd door Commercieel (ongeveer 7.480), Juridisch (5.230), Secretariële beroepen (4.460), ICT en media (ongeveer 1.990) en Bank- en verzekeringswezen (ongeveer 840). Het aantal gediplomeerden kent daarmee dezelfde volgorde als het aantal leerlingen naar richting. Bestemmingen gediplomeerden In staat 3.1 worden diverse bestemmingen van hbo-gediplomeerden weergegeven 14. Staat 3.1 Bestemmingen hbo-schoolverlaters (in %) 2007* 2008** 2009*** Werk studie Overig Werk studie Overig Werk studie Overig SEC 73,8 16,7 8,2 72,5 18,1 8,8 68,7 16,6 13,4 FIN 71,6 19,8 7,6 70,7 19,0 9,5 70,3 18,0 10,8 B&V 67,8 21,4 10,9 66,2 22,4 11,4 72,1 20,5 7,0 COM 72,6 19,8 6,5 70,8 20,3 8,3 66,7 20,5 12,0 ICT 77,9 16,0 4,7 81,3 12,1 5,0 80,7 12,0 6,2 JUR 72,4 19,2 7,2 72,9 18,7 8,1 69,1 19,4 10,2 Totaal 73,0 18,7 7,2 72,5 18,4 8,4 70,2 18,0 10,8 * 2007 heeft betrekking op de gediplomeerden van het schooljaar 2005-2006. ** 2008 heeft betrekking op de gediplomeerden van het schooljaar 2006-2007. *** 2009 heeft betrekking op de gediplomeerden van het schooljaar 2007-2008. Bron: HBO Raad, bewerking Etil. Voor gediplomeerden van hbo-opleidingen geldt dat voor elke richting de overgrote meerderheid aan het werk gaat, in 2009 variërend tussen de 66 en 81%. In 2009 was dit percentage het hoogst onder ICT-gediplomeerden. Bij de richting Bank- verzekeringswezen blijkt het aandeel werk in 2009 ten opzichte van 2008 te zijn toegenomen. Bij alle overige richtingen is er in 2009 sprake van een afname van het aantal hbo-gediplomeerden dat meteen aan het werk gaat. De grootste afname is te zien binnen de richtingen Commercieel, Secretariële beroepen en Juridisch. In 2008 was het aandeel gediplomeerden dat meteen gaat werken, ook al afgenomen, met uitzondering van de richtingen ICT en media en Juridisch. Met uitzondering van de richtingen Juridisch en Commercieel is in 2009 ook het aandeel gediplomeerden dat een vervolgopleiding gaat volgen, afgenomen. In de richting Bank- en verzekeringswezen is deze afname het grootst. 14 Deze cijfers zijn afkomstig van de HBO Raad, en dateren uit 2009. Recentere gegevens zijn niet beschikbaar. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 53
3.3 Aanbod vanuit de arbeidsmarkt Naast de recent gediplomeerden van andere richtingen of niveaus vormen de overige werkzoekenden een substitutiemogelijkheid voor bedrijven bij het aannemen van nieuw personeel. Onder de overige werkzoekenden worden de volgende groepen gerekend: baanwisselaars, niet-werkende werkzoekenden en een groep overig aanbod. Onder deze laatste groep bevinden zich met name veel (her)intredende vrouwen. De baanwisselaars zijn verreweg de belangrijkste groep op de arbeidsmarkt. Door deze groep worden de meeste vacatures opgevuld, gevolgd door schoolverlaters. Om inzicht te krijgen in de verdeling van de verschillende aanbodscategorieën bij de opvulling van vacatures, kan gebruik worden gemaakt van CBS-gegevens. Onder baanvinders worden de 15-64-jarigen verstaan die deel uitmaken van de werkzame beroepsbevolking en korter dan een jaar geleden in hun huidige baan begonnen zijn. In staat 3.2 is het aandeel van de diverse aanbodscategorieën binnen het totale aantal baanvinders weergegeven gedurende de periode 2006-2011. Staat 3.2 Baanvinders naar aanbodscategorie (in %), 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Baanwisselaars 38,3 40,0 41,9 42,0 35,3 32,0 Schoolverlaters/student a 24,3 25,2 24,7 24,4 25,5 27,8 Voorheen werkzaam b 16,7 15,1 14,0 14,8 17,7 21,1 Arbeidsongeschikt 1,4 1,5 1,3 1,5 1,3 1,2 Herintreder 4,2 4,7 4,7 4,1 4,1 3,5 Overige baanvinders c 11,6 10,7 10,3 10,3 11,3 10,1 Totaal (abs. x 1.000) 986 1.138 1.195 1.017 927 951 a Als gevolg van eventuele bijbanen, van meer dan 12 uur, tijdens of na de opleiding is hier mogelijk sprake van een onderschatting van het aantal schoolverlaters. b Onder voorheen werkzaam worden de personen verstaan die op het moment van in dienst treden geen werk hadden, maar minder dan twee jaar daarvoor wel een baan hadden van langer dan twaalf uur per week. c Onder overige baanvinders worden de personen verstaan met een onbekend arbeidsverleden en de personen die meer dan twee jaar geleden een betaalde baan hadden en als redenen om te stoppen met hun voorgaande baan opleiding/studie, vut/pensioen, geen van deze, onbekende reden of nvt hadden. Bron: CBS, bewerking Etil. Uit deze staat blijkt dat in het jaar 2011 het merendeel van de vacatures wordt opgevuld door baanwisselaars (circa 32%), terwijl circa 28% van de baanvinders bestaat uit schoolverlaters en studenten. Opvallend is dat het aantal baanwisselaars sinds 2009 relatief sterk is afgenomen, van 42% in 2009 naar 32% in 2011. Van de overige werkzoekenden spelen de niet-werkende werkzoekenden de belangrijkste rol bij de uitbreiding van het aanbod op de arbeidsmarkt. De baanwisselaars zorgen immers voor nieuwe vacatures en het overig aanbod is een relatief kleine groep. Van baanwisselaars is het op voorhand niet te zeggen wie welke functie in het ECABO-domein ambieert, aangezien deze groep zich meestal niet inschrijft als werkzoekend. Van de (her)intreders is ook niet op voorhand te zeggen welk werk zij willen gaan doen. Het restant van dit hoofdstuk staat dan ook in het teken van de niet-werkende werkzoekenden. Het betreft hier kortdurig werklozen die bij het UWV ingeschreven staan voor beroepen in het ECABO-domein. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 54
Niet-werkende werkzoekenden 15 De niet-werkende werkzoekenden vormen een deel van de arbeidsmarkt dat minder transparant is dan het aanbod dat van de scholen afkomt. Dit komt enerzijds doordat niet alle werkzoekenden zich als zodanig inschrijven (bijvoorbeeld bij UWV of uitzendbureaus). Anderzijds is het niet altijd zeker dat iedereen die wel als werkzoekende ingeschreven staat, daadwerkelijk actief op zoek is naar werk of direct inzetbaar is op de arbeidsmarkt. Vooral jongeren vormen een grote groep werkzoekenden die zich niet inschrijft bij het UWV, aangezien zij veelal niet voor een uitkering in aanmerking komen. Om een belangrijk deel van het overig aanbod in beeld te brengen, volgt hier een overzicht van de niet-werkende werkzoekenden (NWW) die in september 2012 bij het UWV stonden ingeschreven voor beroepen binnen het ECABO-domein (staat 3.3). Het betreft alleen de nietwerkende werkzoekenden die korter dan een half jaar staan ingeschreven. Deze groep heeft een relatief kleine afstand tot de arbeidsmarkt en zij zijn zodoende directe concurrenten voor recent gediplomeerden, aangezien zij een goed alternatief kunnen vormen voor werkgevers die tussen een recent gediplomeerde en overig aanbod moeten kiezen om een vacature in te vullen. Staat 3.3 Niet-werkende werkzoekenden (<6 maanden) ingeschreven bij UWV voor ECABO-beroepen, september 2012 ECABO-richting Noord Oost M-west N-west Z-west Z-oost Totaal SEC 950 1.750 2.180 1.310 1.600 1.510 9.300 FIN 450 830 980 650 770 750 4.430 COM 120 210 290 220 180 200 1.220 BV 40 90 90 70 60 60 410 ICT 290 460 830 480 400 410 2.870 JUR 140 210 250 180 200 180 1.160 Totaal 1.990 3.550 4.620 2.910 3.210 3.110 19.390 Bron: UWV, SBB, bewerking Etil. In totaal stonden in september 2012 19.390 NWW ers ingeschreven voor ECABO-beroepen. Het grootste aantal kortdurig niet-werkende werkzoekenden stond ingeschreven in de richting Secretariële beroepen (ongeveer 9.300 ingeschreven NWW), gevolgd door Financieeladministratieve beroepen (ongeveer 4.430). Het kleinste aantal werklozen stond ingeschreven in de richting Bank- en verzekeringswezen (ongeveer 410). Regionaal gezien zijn de meeste werkzoekenden in het district middenwest geregistreerd (4.620) en de minste in district noord (1.990). Wanneer de relatieve verdeling van kortdurend niet-werkende werkzoekenden naar richting per district wordt bekeken, is te zien dat er geen opmerkelijke verschillen zijn tussen de districten (figuur 3.5). In alle districten stond het merendeel van de werklozen geregistreerd in de richtingen Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen. In het middenwesten en noordwesten zijn daarnaast relatief veel werklozen geregistreerd in de richting ICT en media. 15 Voor het in beeld brengen van de werkloosheid is gebruik gemaakt van de koppeling die voortkomt uit het samenwerkingstraject van SBB en UWV. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 55
Figuur 3.5 Relatieve verdeling van bij het UWV voor ECABO-beroepen ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (<6 maanden), naar richting per district, september 2012 100% 90% 80% 70% 60% 50% 7 6 5 6 6 6 14 13 2 6 2 6 18 17 12 13 2 2 2 2 6 6 6 8 23 23 24 24 21 22 40% 30% 20% 10% 48 49 47 45 50 49 0% Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost SEC FIN COM BV ICT JUR Bron: UWV, SBB, bewerking Etil. 3.4 Resumé Substitutiemogelijkheden Bijna de helft van de werkgevers heeft geen voorkeur voor een bepaalde groep voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar. Schijnbaar willen zij voor de meeste van hun vacatures alle opties openhouden, om op basis van de sollicitanten die zich aandienen, de meest geschikte kandidaat te kiezen. Over het totale ECABO-domein bezien genieten recent gediplomeerden (met of zonder de specifieke opleiding) de voorkeur boven overige werkzoekenden. Zowel bij recent gediplomeerden als overige werkzoekenden is er een duidelijkere voorkeur voor mensen met de specifieke opleiding of werkervaring. De hypothese dat werkzoekenden met werkervaring alleen zullen worden aangenomen als men niet voldoende gekwalificeerde recent gediplomeerden kan vinden, blijkt onwaar. Specifieke werkervaring wordt wel degelijk belangrijk gevonden door werkgevers, iets wat recent gediplomeerden natuurlijk (nog) niet bezitten. Aanbod vanuit het hbo In 2011 waren er 207.510 leerlingen in ECABO-gerelateerde opleidingsrichtingen in het hbo. In alle richtingen is het leerlingenaantal in 2011 toegenomen. Deze leerlingen kunnen zorgen voor een verdringingseffect, doordat zij bij het niet kunnen vinden van een baan op hbo-niveau sneller geneigd zijn een baan op mbo-niveau te bekleden. In 2010 waren er ruim 28.900 gediplomeerden in ECABO-richtingen op hbo-niveau. Het aantal gediplomeerden in de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen en ICT en media is afgenomen ten opzichte van 2009. De richtingen Financieel-administratieve beroepen en Juridisch zijn redelijk stabiel gebleven. Voor schoolverlaters van hbo-opleidingen geldt dat de overgrote meerderheid aan het werk gaat. Met uitzondering van de richtingen Juridisch en Commercieel is in 2009 het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding gaat volgen, afgenomen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 56
Aanbod vanuit de arbeidsmarkt De baanwisselaars zijn verreweg de belangrijkste groep op de arbeidsmarkt omdat zij de meeste vacatures vervullen. De baanwisselaars zorgen dus voor nieuwe vacatures. Recent gediplomeerden en niet-werkende werkzoekenden spelen de belangrijkste rol bij de uitbreiding van het aanbod op de arbeidsmarkt. Het grootste aantal kortdurend niet-werkende werkzoekenden stond in september 2012 ingeschreven in de richtingen Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen en het kleinste aantal in het Bank- en verzekeringswezen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 57
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 58
ONDERDEEL B: VRAAG NAAR ARBEID De totale vraag op de arbeidsmarkt kan op diverse manieren in beeld worden gebracht. Zo kan er gebruik worden gemaakt van gegevens over het aantal arbeidsplaatsen om de totale werkgelegenheid in beeld te brengen. Verder kan er met behulp van vacaturegegevens een indicatie worden gegeven van de vraag naar nieuwe medewerkers. In dit onderdeel wordt nader ingegaan op beide aspecten van de vraagzijde van de arbeidsmarkt binnen het ECABOdomein. WERKGELEGENHEID (HOOFDSTUK 4) VACATURES (HOOFDSTUK 5) VRAAG Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 59
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 60
4 WERKGELEGENHEID In dit hoofdstuk wordt de werkgelegenheid in beeld gebracht aan de hand van het totaal aantal arbeidsplaatsen. De landelijke werkgelegenheid 16 zal naar schatting tussen 2011 en 2012 zijn gekrompen met ongeveer 0,75%, een afname van circa 60.500 arbeidsplaatsen. Voor 2013 wordt een verdere afname van de werkgelegenheid verwacht van 0,25%. Volgens de inzichten van het CPB 17 zal de Nederlandse economie in heel 2012 gekrompen zijn met 1%. Deze krimp is het gevolg van een lage conjunctuur in de tweede helft van 2012. Vanwege het geringe vertrouwen, bezuinigingen en strenge kredietvoorwaarden houdt deze ook in de eerste helft van 2013 aan. De Nederlandse economie krimpt in feite al anderhalf jaar. In 2011 groeide de economie nog met 1%, maar deze groei was voornamelijk gerealiseerd in de eerste helft van 2011. Pas in de tweede helft van 2013 wordt een herstel in de economie verwacht. Voor het gehele jaar 2013 wordt daarom nog een krimp van 0,5% verwacht. Naar verwachting zullen de beschreven ontwikkelingen echter ook op middellange termijn een dempende werking hebben op de Nederlandse economie, waardoor de economische groei voor de periode 2013-2017 lager zal uitvallen dan eerder werd gedacht. De laatste cijfers tonen een jaarlijkse gemiddelde groei in de periode 2013-2017 met 1,5%, maar omdat deze cijfers dateren van voor het regeerakkoord en we nog steeds verkeren in een onrustige economie is de verwachting dat de groei nog iets lager zal zijn. Voordat het mogelijk is om inzicht te geven in de gevolgen van de veranderde economische situatie voor de toekomstige werkgelegenheid binnen het ECABO-domein, is het noodzakelijk om eerst de huidige omvang en samenstelling van de werkgelegenheid binnen het ECABOdomein in beeld te brengen. In paragraaf 4.1 wordt daarom allereerst ingegaan op de huidige werkgelegenheidsstructuur binnen het ECABO-domein, waarna in paragraaf 4.2 nader wordt ingegaan op de verwachte ontwikkelingen gedurende de periode 2013-2017 18. 4.1 Werkgelegenheidsstructuur ECABO-domein 2012 De beroepsgroepen die ECABO vertegenwoordigt, komen in een grote diversiteit van bedrijven en instellingen voor. Het werkgebied van ECABO is daardoor nauwelijks te specificeren naar één of enkele specifieke bedrijfssectoren, maar beslaat de hele economie. Voor het in beeld brengen van de vraag binnen het ECABO-domein is dit lastig, aangezien er hierdoor geen kant en klare gegevens beschikbaar zijn over de omvang en de sectorale samenstelling van de 16 17 18 Werkgelegenheid is in deze volgens de definitie van het LISA. De meest recente LISA-gegevens hebben betrekking op het jaar 2011 (peildatum 1 april 2011). Voor het jaar 2012 (peildatum 1 april 2012) is daarom door Etil een raming gemaakt. Om te kunnen aansluiten bij de overige gegevens van de aanbodzijde en in een later stadium de ontstane vacatures, wordt binnen dit hoofdstuk uitgegaan van de geraamde werkgelegenheidsgegevens van 2012. Binnen het onderzoek is aangesloten bij de meest actuele prognoses van het CPB die gedurende de doorlooptijd van het kwantitatieve onderzoeksdeel beschikbaar waren. Voor de korte termijn is aangesloten bij de kortetermijnprognoses van december 2012. Voor de middellangetermijnprognose heeft Etil een eigen prognose opgesteld, die voor een deel gebaseerd is op de laatste middellangetermijnverkenning van het CPB uit november 2012 (Actualisatie analyse economische effecten financieel kader Regeerakkoord). In het huidige rapport zijn er ten opzichte van het rapport Arbeidsmarkt ECABO-domein 2011-2016 enkele belangrijke verschillen in de cijfers over werkgelegenheid en vacatures. Deze verschillen zijn voor een groot deel te verklaren doordat data over eerdere jaren met terugwerkende kracht zijn aangepast. In dit rapport wordt gewerkt met deze aangepaste data. Het is dan ook niet mogelijk om cijfers die in dit rapport zijn opgenomen, direct te vergelijken met de cijfers die zijn opgenomen in het ECABO-rapport van vorig jaar. Waar er in dit rapport vergelijkingen worden gemaakt met eerdere jaren dan betreft dat een vergelijking op basis van de consistente gegevens. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 61
vraag binnen de afzonderlijke ECABO-beroepsgroepen. Etil heeft in samenwerking met ECABO en Research voor Beleid een arbeidsmarktmodel ontwikkeld waarmee het mogelijk is om op een laag aggregatieniveau inzicht te krijgen in de vraag binnen het ECABO-domein. Aandeel ECABO-domein in het totale aantal arbeidsplaatsen naar sector In figuur 4.1 is het belang van het ECABO-domein binnen het totale aantal arbeidsplaatsen in Nederland weergegeven voor het jaar 2012. Ten opzichte van vorig jaar is er een sector bij gekomen: vervoer en communicatie is opgesplitst in (1) vervoer en (2) informatie en communicatie. Daarnaast zijn personen die werkzaam zijn vanuit het uitzendwezen toegewezen aan de sector waarin zij daadwerkelijk werkzaam zijn. Figuur 4.1 Werkgelegenheidsaandeel ECABO-domein in de totale werkgelegenheid naar sector, Nederland, 2012 Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Vervoer Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en Welzijn Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening Totaal 16% 22% 15% 19% 5% 19% 59% 65% 33% 49% 21% 18% 23% 25% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ECABO-domein Overig Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In 2012 zijn er bijna twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen), hetgeen goed is voor bijna 25% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Op basis van de figuur kan geconcludeerd worden dat het ECABO-domein vooral binnen de sectoren financiële dienstverlening (65%), informatie en communicatie (59%) en overheid (49%) een belangrijke rol speelt. In vergelijking met 2011 19 zijn er geen noemenswaardige zaken veranderd in het aandeel van het ECABO-domein. 19 Het betreft hier dus een vergelijking met de aangepaste cijfers voor het jaar 2011 en niet het ECABO-rapport van vorig jaar. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 62
Totaal aantal arbeidsplaatsen naar sector en onderwijsniveau 20 In staat 4.1 is het aantal arbeidsplaatsen verdeeld naar sectoren en onderwijsniveau (mbo en hbo) weergegeven. De gegevens voor het ECABO-domein zijn afgezet tegen de totale Nederlandse werkgelegenheid. Staat 4.1 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABO-domein (absoluut en in %), 2012 NL ECABO NL ECABO Bedrijfssector Totaal mbo hbo mbo+hbo Totaal mbo hbo mbo+hbo absoluut absoluut absoluut absoluut % % % % Landbouw en visserij 225.800 33.600 3.400 37.000 2,8 2,9 0,4 1,9 Industrie 867.900 126.700 64.500 191.200 10,8 10,9 7,9 9,7 Bouwnijverheid 475.300 56.700 15.200 71.900 5,9 4,9 1,9 3,6 Handel en reparatie 1.404.300 182.100 83.600 265.700 17,5 15,6 10,3 13,4 Horeca 345.700 16.200 2.100 18.300 4,3 1,4 0,3 0,9 Vervoer 414.900 58.600 19.400 78.000 5,2 5,0 2,4 3,9 Informatie en communicatie 257.000 53.400 97.000 150.400 3,2 4,6 11,9 7,6 Financiële dienstverlening 229.400 80.500 67.900 148.400 2,9 6,9 8,4 7,5 Zakelijke dienstverlening 1.156.500 197.000 182.100 379.100 14,4 16,9 22,4 19,2 Overheid 432.600 125.800 84.000 209.800 5,4 10,8 10,3 10,6 Onderwijs 539.600 37.100 76.700 113.900 6,7 3,2 9,4 5,8 Zorg en Welzijn 1.304.600 152.400 79.800 232.300 16,3 13,1 9,8 11,7 Cultuur, recreatie en ov. dienstverl. 351.000 46.100 36.200 82.400 4,4 4,0 4,5 4,2 Totaal 8.004.600 1.166.200 811.900 1.978.400 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Het merendeel van de arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein is te vinden op mbo-niveau: circa 1,17 miljoen (bijna 59%). Het ECABO-domein op hbo-niveau kent ongeveer 812.000 arbeidsplaatsen (ruim 41%). De sector met veruit het meeste aantal arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening (19%), gevolgd door de sectoren handel en reparatie (13%) en zorg en welzijn (12%). De sectoren zakelijke dienstverlening, handel en reparatie en zorg en welzijn hebben relatief veel arbeidsplaatsen op mbo-niveau, terwijl er in de sectoren zakelijke dienstverlening en onderwijs relatief veel arbeidsplaatsen op hbo-niveau zijn. Ten opzichte van de totale Nederlandse werkgelegenheid zijn er in het ECABO-domein relatief veel banen in de zakelijke dienstverlening, handel en reparatie en zorg en welzijn en juist weinig in bouwnijverheid, vervoer en onderwijs. Vergeleken met 2010 en 2011 is er vooral binnen het ECABO-domein een toename te zien in de sector zakelijke dienstverlening (2010: 18,8%) en een afname in de sector overheid (2010: 10,9%). Deze veranderingen zijn vooral toe te schrijven aan veranderingen op het mboniveau. Bij de overige sectoren zijn de aandelen nagenoeg gelijk gebleven. Totaal aantal arbeidsplaatsen naar ECABO-richting en sector In staat 4.2 is de verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting en sector weergegeven. 20 Binnen het onderdeel vraag wordt er wederom onderscheid gemaakt tussen mbo en hbo. Onder werkgelegenheid op hbo-niveau worden daadwerkelijke arbeidsplaatsen op hbo-niveau verstaan en geen arbeidsplaatsen op mbo-niveau die opgevuld worden door werknemers met een hbo-diploma. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 63
Staat 4.2 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting (in %), 2012 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij 2,9 2,6 3,7 3,3 1,7 2,1 1,7 Industrie 10,9 8,6 14,0 13,2 5,3 10,7 4,0 Bouwnijverheid 4,9 5,0 7,1 4,0 2,5 4,0 2,4 Handel en reparatie 15,6 9,7 17,6 26,1 7,7 10,6 4,1 Horeca 1,4 1,9 1,6 1,3 0,8 0,8 0,8 Vervoer 5,0 2,9 8,1 4,8 2,2 6,6 2,1 Informatie en communicatie 4,6 2,3 2,6 5,3 3,0 18,1 0,9 Financiële dienstverlening 6,9 5,7 3,4 4,9 52,9 5,7 1,9 Zakelijke dienstverlening 16,9 19,7 15,9 17,9 8,4 11,5 19,8 Overheid 10,8 10,6 8,1 4,9 4,1 10,2 40,9 Onderwijs 3,2 5,4 3,2 1,9 0,9 4,4 1,3 Zorg en Welzijn 13,1 20,9 11,3 7,6 8,0 11,9 17,7 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 4,0 4,7 3,4 4,8 2,5 3,6 2,4 Totaal (=100%), absolute aantallen 1.166.300 275.500 311.400 306.900 58.300 109.100 105.200 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau is het merendeel van de arbeidsplaatsen aanwezig binnen de ECABO-richtingen Financieel-administratieve beroepen (27%), Commercieel (26%) en Secretariële beroepen (24%). Binnen alle ECABO-richtingen vormt de sector zakelijke dienstverlening een belangrijk aandeel in het totale aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau, het is echter in geen van de richtingen de grootste sector. In de richting Secretariële beroepen is namelijk zorg en welzijn het grootst. In de richtingen Financieel-administratieve beroepen en Commercieel is dat de sector handel en reparatie. In de richting Bank- en verzekeringswezen is de sector financiële dienstverlening (53%) het grootst, terwijl dat in de richtingen ICT en media en Juridisch respectievelijk informatie en communicatie en overheid zijn. De richting Financieeladministratieve beroepen heeft relatief veel arbeidsplaatsen in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Ondanks een stijging tussen 2010 en 2011, is het werkgelegenheidsaandeel van de grootste sector zakelijke dienstverlening tussen 2011 en 2012 in alle richtingen gedaald. Een vergelijkbare ontwikkeling is te zien binnen de sectoren industrie, bouwnijverheid, financiële dienstverlening en overheid. De grootste afname deed zich voor bij de richting Bank- en verzekeringswezen binnen de financiële dienstverlening (2010: 57,3%). In staat 4.3 is de verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting en sector weergegeven. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 64
Staat 4.3 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting, Nederland, 2012 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij 0,4 0,6 0,5 0,6 0,3 0,3 0,2 Industrie 7,9 7,0 9,2 10,5 4,7 8,0 3,3 Bouwnijverheid 1,9 2,5 2,8 1,9 1,1 1,9 0,9 Handel en reparatie 10,3 7,4 7,3 21,8 5,9 6,7 2,6 Horeca 0,3 0,6 0,3 0,4 0,2 0,1 0,1 Vervoer 2,4 2,4 3,4 2,7 1,5 2,2 1,2 Informatie en communicatie 11,9 4,7 4,5 8,4 4,3 28,3 2,6 Financiële dienstverlening 8,4 6,0 4,6 6,9 37,5 6,4 2,2 Zakelijke dienstverlening 22,4 20,7 34,6 21,8 16,6 16,0 23,9 Overheid 10,3 8,7 8,4 4,8 8,7 7,9 30,9 Onderwijs 9,5 16,8 9,3 8,3 7,7 10,4 9,2 Zorg en Welzijn 9,8 15,6 10,6 6,6 7,2 8,3 18,7 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 4,5 7,2 4,5 5,3 4,3 3,5 4,1 Totaal (=100%), absolute aantallen 811.900 28.000 156.000 219.700 71.800 227.500 108.900 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein is op hbo-niveau het merendeel van de arbeidsplaatsen aanwezig binnen de ECABO-richtingen ICT en media (28%) en Commercieel (27%). De richting Commercieel kent ook op mbo-niveau een relatief groot werkgelegenheidsaandeel, terwijl de richting ICT en media daarentegen op mbo-niveau relatief klein is. De sectorale samenstelling van de afzonderlijke richtingen kent op hbo-niveau grote overeenkomsten met de structuur op mbo-niveau. Het werkgelegenheidsaandeel van de sector zakelijke dienstverlening is echter nog groter dan op mbo-niveau, namelijk 22% ten opzichte van 17%. In de richtingen Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen is op hbo-niveau de sector zakelijke dienstverlening wel het grootst, terwijl dit op mbo-niveau in geen enkele richting op zichzelf de grootste is. Op hbo-niveau nam het werkgelegenheidsaandeel van het ECABO-domein in 2011 toe in de sectoren informatie en communicatie en zakelijke dienstverlening, respectievelijk van 11,6 naar 12,0 en van 21,6 naar 22,4. In 2012 is er echter alleen nog een kleine toename te zien binnen de sector zorg en welzijn (van 9,7 naar 9,8). Totaal aantal arbeidsplaatsen naar ECABO-richting en district In staat 4.4 is de regionale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar de afzonderlijke ECABO-richtingen te zien. Om een eerlijke vergelijking mogelijk te maken is de werkgelegenheid binnen de ECABO-richtingen (uitgedrukt in aantal arbeidsplaatsen) weergegeven als percentage van het totale aantal arbeidsplaatsen. In staat 4.4 is het district met het grootste werkgelegenheidsaandeel telkens met donkerblauw weergegeven, terwijl het district met relatief het kleinste werkgelegenheidsaandeel met lichtblauw is weergegeven. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 65
Staat 4.4 Regionale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2012 District ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 14,2 3,5 3,9 3,7 0,7 1,3 1,3 Oost 14,2 3,4 3,9 3,8 0,6 1,3 1,3 Middenwest 15,1 3,6 3,8 3,9 0,8 1,5 1,5 Noordwest 15,2 3,5 3,9 3,9 1,0 1,5 1,3 Zuidwest 14,3 3,4 4,0 3,8 0,6 1,3 1,2 Zuidoost 14,3 3,3 3,9 3,9 0,7 1,3 1,2 Totaal 14,6 3,4 3,9 3,8 0,7 1,4 1,3 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Deze staat toont dat onderlinge verschillen vrij klein zijn. Het gehele ECABO-domein kent op mbo-niveau relatief gezien het grootste werkgelegenheidsaandeel binnen het district Noordwest (15,2%) en het kleinste aandeel in Oost (14,2%). Dit valt te verklaren doordat in het noordwesten relatief veel arbeidsplaatsen in de commerciële en financiële dienstverlening zijn. Ook het aantal arbeidsplaatsen in het bank- en verzekeringswezen is relatief groot ten opzichte van andere districten. District Oost heeft over alle richtingen het minst aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau in de totale werkgelegenheid. In staat 4.5 is de regionale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar de afzonderlijke ECABO-richtingen weergegeven. Het gebruik van de kleuren is hetzelfde als in staat 4.4: donkerblauw voor het district met het grootste werkgelegenheidsaandeel, lichtblauw voor het district met relatief gezien het kleinste werkgelegenheidsaandeel. Staat 4.5 Regionale verdeling aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2012 District ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 9,4 0,3 1,8 2,6 0,8 2,6 1,3 Oost 9,4 0,3 1,8 2,6 0,8 2,5 1,3 Middenwest 11,4 0,4 2,1 2,9 1,0 3,5 1,6 Noordwest 11,3 0,4 2,1 3,0 1,2 3,2 1,4 Zuidwest 9,4 0,3 1,9 2,6 0,8 2,5 1,3 Zuidoost 9,5 0,3 1,8 2,7 0,8 2,6 1,2 Totaal 10,1 0,3 1,9 2,7 0,9 2,8 1,4 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Het gehele ECABO-domein kent op hbo-niveau, net zoals op mbo-niveau, een relatief groot werkgelegenheidsaandeel binnen het district Noordwest (11,4%), terwijl dit aandeel relatief klein is in Noord, Oost en Zuidwest (9,4%). Net als op mbo-niveau heeft het district Noordwest het grootste werkgelegenheidsaandeel in Financieel-administratieve beroepen en Commercieel. Daarnaast heeft dit district het grootste aandeel in het Bank- en verzekeringswezen. Totaal aantal werkzame personen binnen ECABO-richtingen naar leeftijd en geslacht In staat 4.6 is de verdeling van het aantal werkzame personen naar leeftijd op mbo- en hboniveau tezamen voor de afzonderlijke ECABO-richtingen weergegeven. Daarnaast wordt ook de verdeling naar leeftijd voor het totale aantal werkzame personen in Nederland getoond. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 66
Uit deze informatie kan per richting onder andere worden opgemaakt wat de verwachte uitstroom van werknemers is de komende jaren. Zo geldt voor de meeste richtingen bijvoorbeeld dat een hoog aandeel 55-64 jarigen betekent dat de vervangingsvraag op middellange termijn hoger zal zijn als gevolg van de uitstroom van (gepensioneerde) medewerkers dan bij een laag aandeel 55-64 jarigen. Staat 4.6 Verdeling naar leeftijd aantal werkzame personen in totale ECABO-domein naar richting (in %), 2011 Leeftijdscategorie Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR 15-24 10% 6% 5% 6% 5% 6% 4% 25-34 22% 21% 23% 26% 26% 29% 17% 35-44 28% 33% 31% 34% 35% 34% 24% 45-54 26% 28% 27% 23% 23% 23% 34% 55-64 14% 12% 14% 11% 11% 8% 21% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: CBS (EBB), bewerking Etil. In iedere richting vormen 35-44-jarigen de grootste groep werkzame personen, met uitzondering van de richting Juridisch. Ook gezien over de hele economie vormt de groep 35-44-jarigen het grootste aantal werkzame personen (het aandeel is net iets groter dan voor 45-54-jarigen). Binnen de richting Juridisch vormen 45-54-jarigen de grootste groep werkzame personen. Wanneer per richting het aandeel jongeren (<35) wordt vergeleken met het aandeel ouderen (>45), is te zien dat de richting ICT en media de grootste groep 15-34- jarigen kent (35%), gevolgd door Commercieel (32%) en Bank- en verzekeringswezen (31%). De richting Juridisch heeft daarentegen relatief veel oudere werkzame personen (55%) en weinig jongere werkzame personen (21%). De groep 55-64-jarigen, die op de middellange termijn voor relatief veel vervangingsvraag zal zorgen, is ook het grootst in de richting Juridisch (21%), gevolgd door Financieel-administratieve beroepen (14%). Deze groep 55-64-jarigen is het kleinst in de richting ICT en media (8%). Binnen het totale aantal werkzame personen in Nederland is 32% jonger dan 35 jaar, terwijl 40% 45 jaar of ouder is. Vergeleken met 2010 is binnen de richtingen Commercieel, Bank- en verzekeringswezen, ICT en media en Juridisch het aandeel 55-64-jarigen toegenomen. In de Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen is dit aandeel gelijk gebleven. Staat 4.7 laat de verdeling zien van het aantal werkzame personen naar geslacht op mbo- en hbo-niveau tezamen voor de afzonderlijke ECABO-richtingen. Staat 4.7 Verdeling naar geslacht aantal werkzame personen in totale ECABO-domein naar richting (in %), 2011 Geslacht Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Man 56% 9% 55% 66% 61% 89% 61% Vrouw 44% 91% 45% 34% 39% 11% 39% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: CBS (EBB), bewerking Etil. Met uitzondering van de richting Secretariële beroepen, vormen mannen de grootste groep werkzame personen in alle richtingen binnen het ECABO-domein. Ook landelijk is 56% van de werkzame personen man. In de richting Secretariële beroepen is 91% van alle werkzame Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 67
personen vrouw. De richting ICT en media kent relatief gezien de meeste mannelijke werknemers (89%), gevolgd door Commercieel (66%) en Juridisch (61%). In 2010 was 89% van de werkzame personen in Secretariële beroepen vrouw. Dit aandeel is dus nog toegenomen. In Financieel-administratieve beroepen is ook het aandeel vrouwen toegenomen, van 42 naar 45%. Bij Bank- en verzekeringswezen is ook een stijging te zien van het aantal vrouwen, namelijk 2%. Totaal aantal arbeidsplaatsen naar ECABO-richting en ECABO-kwalificatie Tot zover is ingegaan op het aantal arbeidsplaatsen naar ECABO-richting. In deze subsectie worden de resultaten van het arbeidsmarktmodel weergegeven op het lagere aggregatieniveau, de ECABO-kwalificaties. Deze specificatie is alleen mogelijk op mbo-niveau, aangezien de ECABO-kwalificaties alleen betrekking hebben op het mbo-niveau. Door middel van cirkeldiagrammen wordt de werkgelegenheidsverdeling van de afzonderlijke ECABOrichtingen weergegeven naar kwalificaties 21. Figuur 4.2 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Secretariële beroepen naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 276.630 arbeidsplaatsen 28% 28% 29% 15% Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In figuur 4.2 is de werkgelegenheidsverdeling van de richting Secretariële beroepen weergegeven naar kwalificaties. Binnen deze richting is de werkgelegenheid voor de kwalificatie Secretaresse (29%) net iets groter dan Telefonist/Receptionist en Directiesecretaresse/Managementassistent (beiden 28%). 21 De ECABO-richting Bank- en verzekeringswezen bestaat slechts uit één kwalificatie, namelijk Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen. Voor deze richting is daarom geen cirkeldiagram opgenomen in deze subsectie. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 68
Figuur 4.3 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Financieel-administratieve beroepen naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 300.300 arbeidsplaatsen 13% 7% 24% 30% 26% Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Financieel-administratieve beroepen (figuur 4.3) heeft de kwalificatie Bedrijfsadministrateur met 30% het grootste werkgelegenheidsaandeel (91.050 arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Financieel administratief medewerker (26%) en Bedrijfsadministratief medewerker (24%). Figuur 4.4 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Commercieel naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 305.500 arbeidsplaatsen 0,4% 2% 19% 30% 8% 5% 36% Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In figuur 4.4 is de werkgelegenheidsverdeling van de richting Commercieel weergegeven naar kwalificaties. Binnen deze richting heeft de kwalificatie Contactcenter medewerker met 36% het grootste werkgelegenheidsaandeel (109.440 arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst (30%). De kwalificaties assistent Communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie hebben met respectievelijk 2% en 0,4% (1.070 arbeidsplaatsen) een klein werkgelegenheidsaandeel binnen de totale richting Commercieel. Een verklaring hiervoor is dat deze kwalificaties relatief nieuw zijn. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 69
Figuur 4.5 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting ICT en media naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 110.900 arbeidsplaatsen 9% 0% 17% 22% 14% 38% Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In figuur 4.5 is de werkgelegenheidsverdeling van de richting ICT en media weergegeven naar kwalificaties. Binnen deze richting heeft de kwalificatie ICT-beheerder met 38% het grootste werkgelegenheidsaandeel (41.860 arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Applicatieontwikkelaar (22%) en Medewerker ICT (17%). Figuur 4.6 Werkgelegenheidsverdeling in de ECABO-richting Juridisch naar kwalificaties, 2012. Percentages over totaal aantal van 103.850 arbeidsplaatsen 18% 17% 50% 15% Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In figuur 4.6 is de werkgelegenheidsverdeling van de richting Juridisch weergegeven naar kwalificaties. Binnen deze richting valt de helft (50%) van alle arbeidsplaatsen onder de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid (52.100 arbeidsplaatsen), op afstand gevolgd door Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (18%), Juridisch medewerker openbaar bestuur (17%) en Medewerker sociale zekerheid (15%). 4.2 Werkgelegenheidsontwikkeling 2013-2017 Eerder is ingegaan op de sectorale samenstelling van de afzonderlijke ECABO-richtingen. Door deze inzichten te combineren met de arbeidsmarktbrede werkgelegenheidsprognose naar Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 70
regio en sector is het in deze paragraaf mogelijk om de te verwachten ontwikkelingen aan de vraagkant van het ECABO-domein (2013-2017) in beeld te brengen. Allereerst wordt hierbij ingegaan op de landelijke prognose voor de totale economie, waarna deze wordt gespecificeerd voor het ECABO-domein. Er zijn alleen prognoses beschikbaar voor de vraag op mbo-niveau. 4.2.1 Landelijke werkgelegenheidsprognose 2013-2017 22 In figuur 4.7 is de procentuele werkgelegenheidsontwikkeling tussen 1997 en 2017 te zien. Figuur 4.7 Werkgelegenheidsontwikkeling (in %), Nederland, 1997-2017 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% -2,0% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. In de grafiek is duidelijk een conjuncturele ontwikkeling in werkgelegenheid te zien. De periode 1996-2001 laat zich kenmerken als hoogconjunctuur. Naast de hoogconjunctuur was er gedurende deze periode sprake van een sterke groei van de beroepsbevolking. Beide ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat er gedurende deze periode sprake was van een snel stijgende werkgelegenheid. Gedurende deze periode neemt de landelijke werkgelegenheid met gemiddeld 3,2% per jaar toe. In 2001 klapt de economie in elkaar als gevolg van het knappen van de zogenaamde internetbubble waardoor een periode van laagconjunctuur aanbreekt tussen 2002 en 2005 (gemiddeld een krimp van 0,2% per jaar). Tussen 2006 en 2008 is er vervolgens weer sprake van hoogconjunctuur. Begin 2009 worden de gevolgen van de kredietcrisis duidelijk, waardoor de Nederlandse economie eind 2009 in een recessie belandt. In 2009 valt de groei van de werkgelegenheid fors terug. Terwijl de werkgelegenheid in Nederland in 2008 nog met 2,5% groeide, is er in 2009 nog maar sprake van een groei van 0,2%. Toen eind 2008 de kredietcrisis uitbrak werd door velen echter een forse krimp van de werkgelegenheid in 2009 verwacht. Achteraf blijkt dat er in 2009 nog sprake was van een kleine groei van de werkgelegenheid en dat de crisis met vertraging heeft doorgewerkt in de vraag naar arbeid. De reden voor deze vertraging is dat tijdens de recessie in 2009 zogenaamde labour hoarding heeft plaatsgevonden, het vasthouden van werknemers 22 Gebaseerd op het middenscenario van het CPB opgenomen in de decemberraming 2012. Verder is binnen het prognosemodel van Etil gebruik gemaakt van de verwachtingen van EIM (december 2012) en het UWV (juni 2011). Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 71
door werkgevers ondanks een teruglopende omzet/productie. Dit vanwege de angst om vakkennis te verliezen en deze niet snel te kunnen vervangen bij een aantrekkende economie. Ook de destijds ingestelde regeling deeltijd-ww heeft het voor werkgevers makkelijker gemaakt om bestaand personeel vast te houden. Een andere verklaring voor de beperkte werkgelegenheidsafname is dat er in 2008 nog veel moeilijk vervulbare vacatures open bleven staan, die in de jaren 2009 en 2010 eindelijk waren te vervullen. Vanaf 2010 worden de gevolgen van de kredietcrisis voor de werkgelegenheid in Nederland sterker merkbaar, hetgeen geresulteerd heeft in een afname van 0,7%. Niet alleen de afnemende productie van bedrijven ligt hieraan ten grondslag, ook de toenemende overheidsbezuinigingen dragen bij aan een afnemende werkgelegenheid. Door deze bezuinigingen daalt ook de werkgelegenheid in de overheidssector, een sector die voorheen jaarlijks groeide. Ook is er door deze bezuinigingen een einde gekomen aan maatregelen waarmee de regering bedrijven hielp de gevolgen van de economische crisis op te vangen, zoals de deeltijd-ww. In 2011 herstelde de werkgelegenheid licht, getuige de toename van 0,4%. Voor 2012 wordt er echter weer een afname van de werkgelegenheid verwacht met 0,75%. Zoals reeds eerder beschreven, komt de economische krimp, als gevolg van het geringe vertrouwen, bezuinigingen en strenge kredietvoorwaarden, in 2012 volgens het CPB 23 uit op 1%. Pas in de tweede helft van 2013 wordt een licht herstel van de economie verwacht. Door dit late aantrekken van de economie zal ook in 2013 de werkgelegenheid nog afnemen met 0,25%. Vanaf 2014 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. In de jaren erna zal er naar verwachting sprake zijn van een jaarlijkse stabiele groei, al is deze groei beperkt. Zo zal naar verwachting de werkgelegenheid gedurende de periode 2014-2017 jaarlijks groeien met gemiddeld 0,6%. In staat 4.8 is de landelijke werkgelegenheidsprognose naar sector weergegeven voor de periode 2011-2017. Staat 4.8 Werkgelegenheidsontwikkeling naar sector, Nederland, 2011-2017 Sectoren 2011 2012 2013 Jaargemiddelde 2014-2017 Landbouw en visserij -5,4% -1,7% -2,0% -2,3% Industrie -0,2% -2,1% -1,3% -0,3% Bouw -1,2% -2,7% -1,8% 0,9% Handel en Reparatie 0,6% -0,4% 0,5% 1,6% Horeca 1,8% -0,7% -0,1% 0,8% Vervoer 0,1% -0,8% 0,0% 0,9% Informatie en communicatie 1,1% -0,7% -0,9% -1,3% Financiële dienstverlening -3,5% -2,8% -1,8% -0,7% Zakelijke dienstverlening 1,4% -0,6% 0,4% 2,0% Overheid 0,0% -1,8% -2,1% -2,7% Onderwijs 0,2% -0,7% -1,0% -0,8% Zorg en Welzijn 1,6% 1,2% 1,2% 1,3% Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 1,8% -0,7% -0,7% -1,0% Totaal 0,4% -0,8% -0,2% 0,6% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. 23 Decemberraming 2012. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 72
In 2012 heeft de economie weer de gevolgen ondervonden van de economische recessie die in het laatste deel van 2011 is ingezet. Er zal sprake zijn van een krimp van 0,8%. In 2012 worden, met uitzondering van de zorg, alle sectoren met krimp geconfronteerd. De grootste krimp vindt plaats in de sectoren financiële dienstverlening (-2,8%), bouw (-2,7%) en industrie (-2,1%). In 2013 wordt hetzelfde beeld verwacht, al zal de krimp iets minder groot zijn en zal deze in de sectoren handel en reparatie, vervoer, en zakelijke dienstverlening weer langzaam overgaan in groei. Op middellange termijn (2014-2017) zal de totale werkgelegenheid naar verwachting weer toenemen met jaarlijks gemiddeld 0,6%. Er is echter een groot verschil tussen de sectoren qua werkgelegenheidsontwikkeling in deze periode. Er is vooral sprake van werkgelegenheidsafname in de sectoren overheid (jaarlijks gemiddeld -2,7%) en landbouw (jaarlijks gemiddeld -2,3%). De sector zorg en welzijn zal daarentegen een werkgelegenheidsgroei kennen van jaarlijks gemiddeld 1,3% in de periode 2014-2017. Als gevolg van enigszins verbeterde economische omstandigheden op middellange termijn zullen daarnaast met name de conjunctuurgevoelige sectoren weer (lichte) groei gaan vertonen qua werkgelegenheid. Zo zal de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening toenemen met jaarlijks gemiddeld 2%. De werkgelegenheid zal naar verwachting ook weer toe gaan nemen in de bouwsector (jaarlijks gemiddeld 0,9%), na geconfronteerd te zijn met een dalende werkgelegenheid in de jaren 2010-2013. Ook de sectoren handel en reparatie, horeca en vervoer zullen weer gekenmerkt worden door een groeiende werkgelegenheid, waar deze voorheen nog afnamen. 4.2.2 Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein 2013-2017 De werkgelegenheid in de ECABO-beroepen is sterk gespreid over de verschillende economische sectoren, hetgeen bij een recessie kan voorkomen dat veel arbeidsplaatsen in het domein verloren gaan. Het ECABO-domein bevindt zich immers zowel in sectoren die sterk door de negatieve conjunctuur worden getroffen, als in sectoren die relatief ongevoelig zijn voor de conjunctuur. Door de bezuinigingen en de aanhoudende crisis zal ook een negatieve ontwikkeling in sommige richtingen binnen het ECABO-domein niet uitblijven. Zo zal vooral de richting Juridisch te maken krijgen met de bezuinigingen en ondervinden de richtingen Banken verzekeringswezen en ICT en media direct dan wel indirect de gevolgen van de crisis. Figuur 4.8 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein op mbo-niveau en totaal (in %), Nederland, jaargemiddelde 2013-2017 Secretariële beroepen Financieel-administratieve beroepen Commercieel ICT en media Bank- en verzekeringswezen Juridisch ECABO Nederland -0,4-0,3-0,3 0,3 0,3 0,4 0,2 0,4-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Bron: CPB, EIM, Jobfeed, LISA, bewerking Etil. In figuur 4.8 is de verwachte landelijke werkgelegenheidsontwikkeling weergegeven naar ECABO-richting gedurende de periode 2013-2017. In 2012 kende het ECABO-domein op mboniveau 1.166.320 arbeidsplaatsen. Tijdens de periode 2013-2017 kent het ECABO-domein een Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 73
beperkte toename van de werkgelegenheid (jaarlijks gemiddeld 0,2%). Ten opzichte van Nederland (0,4%) kent het ECABO-domein een iets minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling. Doordat het ECABO-domein relatief conjunctuurneutraal is, zal het minder profiteren van het te verwachten economisch herstel dat landelijk naar verwachting intreedt in de tweede helft van 2013. Daarnaast bevat het ECABO-domein een substantieel deel nietcommerciële diensten (bijvoorbeeld overheid). Zoals eerder al aangetoond werd, zullen vooral deze sectoren getroffen worden door een geremde werkgelegenheidsgroei, of zelfs een afname, mede als gevolg van de kabinetsbezuinigingen in deze sectoren. Dit werkt vervolgens weer negatief door op de werkgelegenheidsontwikkeling in het gehele ECABO-domein, maar met name in de juridische richting, aangezien hier een groot deel van de arbeidsplaatsen in de juridische richting zit (zie staat 4.2 en 4.3). Figuur 4.8 laat ook zien dat de richtingen bank- en verzekeringswezen en ICT en media licht dalen. Deze afname hangt sterk samen met de Europese schuldencrisis, die op deze sectoren een direct weerslag heeft. Toch lijken de gevolgen van de crisis voor het ECABO-domein mee te vallen met een gemiddelde jaarlijkse toename van 0,2%. Over het algemeen genomen blijft de werkgelegenheid gedurende de periode 2013-2017 in het gehele ECABO-domein dan ook redelijk stabiel. In vergelijking met vorig jaar is de verwachte landelijke werkgelegenheidsontwikkeling in het ECABO-domein echter wel iets positiever gestemd. Toen werd een jaarlijkse groei voorzien van 0,1% voor het ECABO-domein. Door de iets positievere verwachtingen van het aantrekken van de economie in 2013 zal de komende jaren sprake zijn van een toename van 0,2% per jaar. In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk in de richtingen Juridisch (jaarlijks gemiddeld -0,4%), Bank- en verzekeringswezen (-0,3%) en ICT en media (-0,3%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de ECABO-richtingen Commercieel (0,4%), Financieel-administratieve beroepen (0,3%) en Secretariële beroepen (0,3%) naar verwachting licht toenemen. 4.3 Resumé Werkgelegenheidsstructuur ECABO-domein 2012 In het jaar 2012 zijn er bijna twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein, hetgeen goed is voor 25% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van deze arbeidsplaatsen is te vinden op mbo-niveau. De sector met veruit het grootste aantal arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening. Ook de sectoren handel en reparatie en zorg en welzijn kennen een relatief groot aantal arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein op mbo-niveau. Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau is het merendeel van de arbeidsplaatsen aanwezig in de richtingen Financieel-administratieve beroepen, Commercieel en Secretariële beroepen. Werkgelegenheidsontwikkeling 2013-2017 Na nog een kleine stijging in 2011, worden de gevolgen van de Europese schuldencrisis voor de werkgelegenheid in Nederland in 2012 en 2013 merkbaar, waardoor er sprake is van een afname van respectievelijk 0,8% en 0,2%. Aan het eind van 2013 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. Op middellange termijn (2013-2017) is de verwachting dat de groei van werkgelegenheid doorzet, al is de gemiddelde jaarlijkse groei beperkt (0,6%). Met name de sectoren handel en reparatie, zakelijke dienstverlening, zorg en welzijn groeien op middellange termijn. Er wordt ook een kleine groei verwacht in de sectoren bouw, vervoer en horeca. Het ECABO-domein kan als relatief conjunctuurneutraal worden gezien, omdat de werkgelegenheid in de ECABO-beroepen sterk gespreid is over de verschillende economische sectoren. Gedurende de periode 2013-2017 kent het ECABO-domein een beperkte positieve Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 74
werkgelegenheidsontwikkeling (0,2% per jaar, ten opzichte van 0,4% toename landelijk). Doordat het ECABO-domein relatief conjunctuurneutraal is, zal het minder profiteren van het te verwachten economisch herstel, dat landelijk naar verwachting intreedt vanaf 2013. In de ECABO-richtingen Bank- en verzekeringswezen, Juridisch en ICT en media zal de werkgelegenheid in de periode 2013-2017 afnemen. Daarentegen zal de werkgelegenheid in de richtingen Secretariële beroepen, Commercieel en Financieel-administratieve beroepen naar verwachting groeien. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 75
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 76
5 VACATURES Het tweede aspect aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt is de vraag naar nieuwe medewerkers. ECABO heeft ervoor gekozen om de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld te brengen met behulp van vacaturegegevens 24. Vacatures kunnen op twee manieren gemeten worden: het aantal ontstane vacatures in een bepaalde periode en het aantal openstaande vacatures op een bepaald moment. Binnen dit hoofdstuk wordt gebruik gemaakt van het aantal ontstane vacatures, omdat het een beter beeld geeft van de dynamiek op de arbeidsmarkt. Daarnaast sluit deze afbakening van de term vacatures goed aan bij de vragen die zijn opgenomen in de ECABO-enquête. Het betreft het aantal vacatures van het afgelopen half jaar en het verwachte aantal vacatures in het komend half jaar. Het voordeel van het gebruik van ontstane vacatures om de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld te brengen is dat vacaturegegevens afgezet kunnen worden tegen de arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden op de arbeidsmarkt, aangezien beide stroomvariabelen zijn. Voor het bepalen van het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein is aangesloten bij de methodiek die in het vacaturemodel van de afgelopen jaren is gebruikt. De basis binnen dit model wordt gevormd door de vacaturegegevens uit Jobfeed 25. Deze vacaturegegevens worden binnen het vacaturemodel verder gespecificeerd naar ECABOkwalificaties op basis van de ECABO-enquête. De gegevens over het aantal ontstane vacatures die in deze rapportage worden weergegeven, hebben betrekking op het aantal vacatures dat in één jaar ontstaat 26. Voordat er kan worden ingegaan op de toekomstige ontwikkeling van vacatures binnen het ECABO-domein is het noodzakelijk om eerst terug te kijken op 2012. In paragraaf 5.1 wordt daarom eerst aandacht besteed aan het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein, waarna in paragraaf 5.2 de verwachte ontwikkelingen gedurende de periode 2013-2017 aan bod komen. 5.1 Ontstane vacatures ECABO-domein 2012 Totaal aantal ontstane vacatures naar sector en onderwijsniveau In 2012 zijn er binnen het ECABO-domein ruim 168.000 vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland (705.000 ontstane vacatures). Omdat het werkgelegenheidsaandeel in het ECABO-domein 25% was, kende het ECABO-domein dus iets minder vacatures (en daardoor een iets lagere vacaturegraad) dan het Nederlands gemiddelde. Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mbo-niveau: 96.490 vacatures (57%), terwijl er 71.640 vacatures op hboniveau zijn (43%). Gezien het feit dat er in het hbo-segment fors minder arbeidsplaatsen zijn (41% van het totale aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein) dan in het mbo-segment, zijn er relatief veel vacatures in het hbo-segment. In staat 5.1 is het totale aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein naar sector en onderwijsniveau weergegeven. 24 25 26 Een alternatieve methode om de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld te brengen is door gebruik te maken van de uitbreidings- en vervangingsvraag binnen ECABO. De vraag naar nieuwe medewerkers wordt dan uitgedrukt in termen van baanopeningen. Jobfeed is een instrument ontwikkeld door Textkernel. De Jobfeed vacature-spider doorzoekt dagelijks het internet op nieuwe vacatures, filtert dubbele vacatures eruit en extraheert informatie als beroep, opleiding en locatie uit de vacature. Van de ontstane vacatures worden databases bijgehouden. De gegevens over het aantal ontstane vacatures anno 2012 hebben betrekking op de periode 4 e kwartaal 2011 tot en met het 3 e kwartaal van 2012. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 77
Staat 5.1 Sectorale verdeling ontstane vacatures in het totale ECABO-domein naar onderwijsniveau, 2012 Bedrijfssector mbo hbo mbo + hbo mbo hbo mbo + hbo absoluut absoluut absoluut verdeling verdeling verdeling Landbouw en visserij 800 200 900 0,8 0,2 0,6 Industrie 6.800 5.400 12.100 7,0 7,5 7,2 Bouwnijverheid 2.500 1.200 3.700 2,6 1,7 2,2 Handel en reparatie 26.600 10.800 37.500 27,6 15,1 22,3 Horeca 2.600 600 3.200 2,7 0,8 1,9 Vervoer 4.000 1.200 5.200 4,2 1,7 3,1 Informatie en communicatie 5.400 11.700 17.000 5,6 16,3 10,1 Financiële dienstverlening 6.600 7.200 13.800 6,8 10,1 8,2 Zakelijke dienstverlening 20.800 19.900 40.700 21,5 27,8 24,2 Overheid 4.000 1.800 5.800 4,1 2,5 3,4 Onderwijs 1.600 4.100 5.700 1,7 5,7 3,4 Zorg en Welzijn 10.500 5.200 15.700 10,9 7,2 9,3 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 4.400 2.400 6.800 4,5 3,4 4,0 Totaal 96.600 71.700 168.100 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In alle sectoren is een afname van het aantal ontstane vacatures te zien, zowel op mbo- als op hbo niveau. In 2011 kende alleen de sector overheid een negatieve ontwikkeling in het aantal ontstane vacatures. In 2012 kent de sector handel en reparatie op mbo-niveau het grootste aantal ontstane vacatures (26.600), gevolgd door de zakelijke dienstverlening (20.800). Ten opzichte van vorig jaar is het aandeel ontstane vacatures binnen de sector handel en reparatie op mbo-niveau afgenomen van 28,4 naar 22,3, terwijl zakelijke dienstverlening een iets grotere afname kent van het aandeel ontstane vacatures (van 11,5 naar 9,3). Op hbo-niveau kent de zakelijke dienstverlening het grootste aandeel ontstane vacatures (19.900), gevolgd door informatie en communicatie (11.700). Op hbo-niveau is het aandeel ontstane vacatures in de sector zakelijke dienstverlening ten opzichte van vorig jaar iets minder sterk afgenomen dan op mbo-niveau (respectievelijk van 31,2 naar 27,8 en van 27,6 naar 21,5). Ook de afname in handel en reparatie is iets minder dan op mbo-niveau, maar ook deze is fors te noemen (hbo van 17,7 naar 15,1 en mbo van 36,3 naar 27,6 ). Om een duidelijker beeld te krijgen van het aantal ontstane vacatures kan gekeken worden naar de verdeling van het aantal ontstane vacatures door middel van vacaturegraden, het totale aantal ontstane vacatures per 100 arbeidsplaatsen 27. Met behulp van vacaturegraden is het makkelijker om onderwijsniveaus, sectoren en in een later stadium ECABO-richtingen met elkaar te vergelijken. Door gebruik te maken van vacaturegraden wordt er gecorrigeerd voor de totale werkgelegenheidsomvang. Een sector met relatief veel arbeidsplaatsen zal namelijk absoluut gezien ook meer ontstane vacatures kennen. In staat 5.2 zijn de vacaturegraden naar sector voor Nederland en het ECABO-domein naar onderwijsniveau weergegeven. 27 Vanwege de leesbaarheid is ervoor gekozen om in deze rapportage de vacaturegraad per 100 arbeidsplaatsen uit te drukken in plaats van per 1.000 arbeidsplaatsen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 78
Staat 5.2 Vacaturegraad in het totale ECABO-domein naar sector en onderwijsniveau (%), 2012 28 Bedrijfssector Nederland ECABO mbo ECABO hbo ECABO mbo + hbo vacaturegraad vacaturegraad vacaturegraad vacaturegraad Landbouw en visserij 1,9 6,6 13,2 7,2 Industrie 6,6 5,4 9,2 6,6 Bouwnijverheid 4,6 5,9 11,5 7,0 Handel en reparatie 15,1 15,7 11,1 14,2 Horeca 16,0 26,3 34,7 27,4 Vervoer 7,1 8,1 10,0 8,5 Informatie en communicatie 10,5 10,9 19,4 15,8 Financiële dienstverlening 10,3 6,2 12,4 8,7 Zakelijke dienstverlening 12,2 8,4 10,5 9,3 Overheid 2,9 3,1 2,8 3,0 Onderwijs 5,2 4,3 15,7 10,0 Zorg en Welzijn 6,7 10,3 14,3 11,5 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 8,1 13,9 17,6 15,2 Totaal 8,1 8,8 11,6 9,9 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Het ECABO-domein kent in 2012 ten opzichte van het totaal aan sectoren een hogere vacaturegraad (9,9 ten opzichte van 8,1), zowel op mbo- als op hbo-niveau. In 2011 was de vacaturegraad voor de totale werkgelegenheid nog 9,2, terwijl dat voor het ECABO-domein 12,4 was. Er is dus zowel in het ECABO-domein als in de totale economie een daling van het aantal ontstane vacatures te zien. Sectoren waarin het ECABO-domein een relatief lage vacaturegraad kent ten opzichte van Nederland, zijn de financiële dienstverlening (8,7) en de zakelijke dienstverlening (9,3). De sterkste daling in vacaturegraad in het ECABO-domein vond plaats in de sectoren horeca (van 35,1 naar 27,4), handel en reparatie (van 18,6 naar 14,2) en zorg en welzijn (van 15,5 naar 11,5). Totaal aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting In figuur 5.1 is de verdeling van het aantal vacatures weergegeven naar ECABO-richting, waarbij onderscheid is gemaakt naar onderwijsniveau. Figuur 5.1 Aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en onderwijsniveau, 2012 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR MBO niveau Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. HBO niveau 28 Sectoren waarin het ECABO-domein een relatief grote vacaturegraad heeft ten opzichte van Nederland zijn de landbouw (7,2%) en horeca (27,4%). De werkgelegenheid binnen deze sectoren is relatief klein in het ECABO-domein, waardoor een relatief groot aantal vacatures in deze sectoren binnen ECABO meteen een hoge vacaturegraad tot gevolg heeft. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 79
Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal vacatures (53.120; 32%), gevolgd door de richtingen ICT en media (37.330 vacatures) en Financieeladministratieve beroepen (33.460 vacatures). De richting ICT en media kent op hbo-niveau het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richting Commercieel. Op mbo-niveau is de richting Commercieel het sterkst vertegenwoordigd, gevolgd door de richtingen Financieeladministratieve beroepen en Secretariële beroepen. In staat 5.3 is de verdeling van de vacaturegraad op mbo-niveau weergegeven naar ECABOrichting per sector. In de hierna volgende staten wordt telkens met donkerblauw de ECABOrichting weergegeven die binnen een bepaalde sector relatief de grootste vacaturegraad heeft, terwijl de ECABO-richting met de relatief kleinste vacaturegraad binnen een bepaalde sector met de kleur lichtblauw is weergegeven. Staat 5.3 Vacaturegraad naar sector en richting en aantal ontstane vacatures op mbo-niveau naar richting, 2012 Bedrijfssector ECABO SEC FIN COM CMBV ICT JUR Landbouw en visserij 2,4 2,0 2,2 2,8 2,6 2,5 2,2 Industrie 5,3 4,2 4,7 6,2 6,9 6,4 5,9 Bouwnijverheid 4,5 3,4 4,2 5,4 5,8 5,6 5,1 Handel en reparatie 14,6 12,4 12,6 15,7 20,5 18,4 16,9 Horeca 15,9 16,5 14,5 16,6 19,1 14,4 17,2 Vervoer 6,8 5,8 5,2 8,7 9,4 9,4 7,0 Informatie en communicatie 10,1 8,1 9,7 11,5 17,0 9,0 13,1 Financiële dienstverlening 8,2 6,1 9,0 12,2 6,6 9,4 9,8 Zakelijke dienstverlening 10,5 8,1 10,3 12,4 14,7 13,7 9,7 Overheid 3,2 2,5 3,2 4,9 5,3 4,1 2,7 Onderwijs 4,3 3,1 4,6 5,9 6,7 4,3 7,1 Zorg en Welzijn 6,9 5,0 6,6 8,2 9,4 7,7 10,8 Cultuur, recreatie en overige dienstverlening 9,4 7,3 9,6 10,2 12,8 10,3 12,2 Totaal 96.500 17.100 23.600 33.000 5.300 10.100 7.300 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. In staat 5.4 zijn volgens dezelfde methodiek de verdeling van de vacaturegraden op hboniveau weergegeven naar ECABO-richting. Staat 5.4 Vacaturegraad naar sector en richting en aantal ontstane vacatures op hbo-niveau naar richting, 2012 Bedrijfssector ECABO SEC FIN COM CMBV ICT JUR Landbouw en visserij 4,5 3,3 3,3 4,4 4,5 6,8 3,7 Industrie 8,4 5,8 6,2 8,0 7,8 11,1 7,4 Bouwnijverheid 7,9 5,1 5,5 7,6 7,5 11,3 6,9 Handel en reparatie 13,0 8,5 9,1 12,5 12,8 18,2 11,5 Horeca 28,0 20,8 21,6 29,8 28,7 38,8 27,5 Vervoer 6,3 3,9 4,7 6,0 6,1 8,9 5,5 Informatie en communicatie 12,0 7,0 7,3 9,5 9,9 13,6 8,7 Financiële dienstverlening 10,7 7,4 7,5 9,6 10,6 14,0 9,1 Zakelijke dienstverlening 10,9 7,7 8,2 10,9 11,2 15,8 10,4 Overheid 2,1 1,4 1,5 2,1 2,2 3,2 1,8 Onderwijs 5,4 3,7 3,7 5,1 5,0 7,3 4,6 Zorg en Welzijn 6,5 4,6 4,6 6,4 6,7 9,4 5,8 Cultuur, recreatie en overige dienstverlening 6,7 4,5 4,8 6,5 6,4 9,6 6,0 Totaal 71.600 1.600 9.900 20.100 6.400 27.200 6.500 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 80
Vacaturegraden naar ECABO-richting en district Om te zien hoe de vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein verdeeld zijn over de regio s, zijn in staat 5.5 vacaturegraden naar district weergegeven. Staat 5.5 Vacaturegraad op mbo-niveau naar ECABO-richting en district, 2012 District ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 7,7 5,8 7,1 10,1 8,8 8,7 6,8 Oost 8,3 6,3 7,6 10,8 9,7 9,4 7,2 Middenwest 8,1 6,0 7,5 10,6 9,0 9,0 6,4 Noordwest 8,2 6,2 7,6 10,7 8,2 9,2 6,9 Zuidwest 8,7 6,6 7,9 11,3 9,9 9,9 7,6 Zuidoost 8,4 6,3 7,6 10,7 9,3 9,4 7,3 Totaal 8,3 6,2 7,6 10,8 9,1 9,3 7,0 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. De vacatures in de verschillende richtingen zijn afgezet tegen de totale werkgelegenheid binnen deze richtingen in de desbetreffende districten. Landelijk zijn er binnen het ECABOdomein iets meer dan acht vacatures per honderd arbeidsplaatsen. Er zijn geen grote verschillen in vacaturegraden tussen de districten. De vacaturegraden voor alle richtingen is het hoogst in district Zuidwest. De laagste vacaturegraden zijn voor de meeste richtingen in Noord te vinden. De richting Secretariële beroepen kent in alle districten de laagste vacaturegraad, terwijl Commercieel de hoogste vacaturegraad kent in alle districten. Staat 5.6 Vacaturegraad op hbo-niveau naar ECABO-richting en district, 2012 District ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 8,3 5,3 6,0 8,7 8,6 11,4 5,6 Oost 8,9 5,6 6,4 9,3 9,0 12,1 6,0 Middenwest 8,6 5,3 6,1 8,8 8,6 11,7 5,5 Noordwest 8,8 5,5 6,3 8,9 9,0 11,8 6,0 Zuidwest 9,3 5,9 6,7 9,7 9,5 12,6 6,5 Zuidoost 8,9 5,7 6,4 9,3 9,1 12,1 6,1 Totaal 8,8 5,6 6,3 9,1 9,0 12,0 5,9 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Staat 5.6 is een zelfde staat als 5.5 maar dan voor de ECABO-richtingen op hbo-niveau. In het totale ECABO-domein zijn er op hbo-niveau ongeveer negen vacatures per honderd arbeidsplaatsen. Het district Zuidwest kent op hbo-niveau een relatief hoge vacaturegraad voor alle richtingen. Het district Noord heeft daarentegen op hbo-niveau voor bijna alle richtingen een relatief kleine vacaturegraad. Enkel voor juridische beroepen is de vacaturegraden in een andere regio lager (Middenwest, 5,5). Upgrading kwalificatievereisten Binnen het ECABO-domein is er de laatste jaren sprake van een upgrading van kwalificatievereisten. Hieronder wordt de verschuiving van de werkgelegenheid op mboniveau naar een hoger opleidingsniveau verstaan, doordat werkgevers hogere kwalificaties vereisen als gevolg van nieuwe technologieën, veranderende productietechnieken of voor een efficiëntere inzet van mensen (ROA, 2007). Aanvullende verklaringen zijn de verdergaande digitalisering en een verschuiving in competenties behorend bij bepaalde opleidingsniveaus. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 81
Deze upgrading blijkt uit het feit dat de relatieve groei in het aantal vacatures op hbo-niveau al een aantal jaren groter is dan die op het mbo-niveau. In de ECABO-enquête is aan leerbedrijven gevraagd of ze verwachten dat het gevraagde opleidingsniveau binnen ECABO-richtingen hoger zal worden (figuur 5.2). Figuur 5.2 Verwachte stijging van het gewenste/vereiste opleidingsniveau naar ECABO-richting, 2013-2015 Totaal 7% 7% 16% 7% 63% SEC 6% 8% 12% 4% 70% FIN 7% 6% 22% 8% 57% COM 8% 7% 17% 8% 59% B&V 13% 27% 19% 42% ICT 8% 5% 20% 10% 56% JUR 3% 25% 11% 60% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ja, hoger mbo-niveau Ja, mbo-niveau met extra instroom Ja, niveau tussen mbo en hbo Ja, hbo-niveau Nee Bron: ECABO, bewerking Etil. In totaal geeft 37% van de bedrijven aan dat het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar hoger zal worden. Aan de bedrijven die aangeven een verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten, is ook gevraagd hoe ze deze verhouding precies zagen. Het meest werd hierbij aangegeven dat men een verhoging naar een niveau tussen mbo en hbo verwacht (16%), gevolgd door hbo-niveau, hoger mbo-niveau en mbo-niveau met extra instroomeisen (alle 7%). Vooral binnen de richting Bank- en verzekeringswezen (58%) geven relatief veel bedrijven aan een verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. Binnen de richting Secretariële beroepen geeft daarentegen de meerderheid (70%) van de bedrijven aan geen verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. Totaal aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en ECABO-kwalificaties In deze subsectie wordt ingegaan op de samenstelling van het aantal vacatures binnen de afzonderlijke ECABO-richtingen naar kwalificatie en geschiktheid voor recent gediplomeerden. Deze specificatie is alleen mogelijk voor het ECABO-domein op mbo-niveau, aangezien de ECABO-kwalificaties alleen betrekking hebben op het mbo-niveau. Per ECABOrichting wordt door middel van een staafdiagram de verdeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven naar kwalificaties. Hierin worden de vacatures telkens verdeeld naar vacatures die wel en vacatures die niet geschikt zijn voor recent gediplomeerden. Secretariële beroepen In figuur 5.3 is het aantal vacatures binnen de richting Secretariële beroepen weergegeven naar kwalificaties. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 82
Figuur 5.3 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Secretariële beroepen naar ECABOkwalificatie, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 Telefonist/receptionist (2) 3.660 1.720 Secretarieel medewerker (2) 1.540 830 Secretaresse (3) 2.670 1.930 Directiesecretaresse/Managementassistent (4) 2.310 2.470 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting heeft de kwalificatie Telefonist/Receptionist met 31% (5.380 vacatures) het grootste aandeel in de vacatures, gevolgd door de kwalificaties Directiesecretaresse/ Managementassistent (28%) en Secretaresse (27%). Binnen de richting Secretariële beroepen is ongeveer 59% (10.180) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden. Binnen de kwalificaties Telefonist/Receptionist en Secretarieel medewerker is dit aandeel relatief groot met respectievelijk 68 en 65%, terwijl binnen de kwalificatie Directiesecretaresse/ Managementassistent dit aandeel (48%) relatief klein is. Financieel-administratieve beroepen In figuur 5.4 is de verdeling van het aantal vacatures binnen de richting Financieeladministratieve beroepen weergegeven naar kwalificaties. Figuur 5.4 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Financieel-administratieve beroepen naar ECABO-kwalificatie, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) 3.860 3.900 3.870 1.730 2.310 3.170 Assistent accountant (4) 1.900 1.310 Salarisadministrateur (4) 740 790 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting heeft de kwalificatie Bedrijfsadministrateur met 30% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Financieel administratief medewerker (26%) en Bedrijfsadministratief medewerker (24%). Binnen de richting Financieel-administratieve beroepen is ongeveer 61% (14.270) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden. Binnen de kwalificatie Bedrijfsadministratief medewerker is dit aandeel relatief het grootst (69%), terwijl dit binnen de kwalificatie Salarisadministrateur (48%) relatief laag ligt. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 83
Commercieel In figuur 5.5 is de verdeling van het aantal vacatures binnen de richting Commercieel weergegeven naar kwalificaties. Figuur 5.5 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Commercieel naar ECABOkwalificatie, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 Commercieel medewerker binnendienst (3) 6.270 3.940 Contactcenter medewerker (3) 8.180 3.600 Contactcenter teamleider (4) 780 700 Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) 1.280 380 320 1.190 Medewerker evenementen-organisatie (4) 70 30 Junior accountmanager (4) 3.170 3.120 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting vormt de kwalificatie Contactcenter medewerker met 36% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Commercieel medewerker binnendienst (31%) en Junior accountmanager (19%). Binnen de richting Commercieel is 61% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden, hetgeen neerkomt op 20.130 vacatures. Binnen de kwalificaties Medewerker evenementenorganisatie en Contactcenter medewerker is het aandeel van de vacatures geschikt voor recent gediplomeerden relatief groot, met respectievelijk 70 en 69%. Binnen de kwalificatie Junior accountmanager (50%) ligt dit aandeel duidelijk lager. Bank- en verzekeringswezen In figuur 5.6 is de verdeling van het aantal vacatures binnen de richting Bank- en verzekeringswezen weergegeven, waarbij onderscheid gemaakt is tussen vacatures geschikt voor recent gediplomeerden en vacatures niet geschikt voor recent gediplomeerden. Omdat de richting Bank- en verzekeringswezen bestaat uit slechts één kwalificatie, wijkt deze staafdiagram enigszins af van de diagrammen voor de overige richtingen. Figuur 5.6 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Bank- en verzekeringswezen, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde 2.590 2.700 0 1.000 2.000 3.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 84
Binnen deze richting is ongeveer 49% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden, hetgeen neerkomt op 2.590 vacatures. ICT en media In figuur 5.7 is de verdeling van het aantal vacatures binnen de richting ICT en media weergegeven naar kwalificaties. Figuur 5.7 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting ICT en media naar ECABOkwalificatie, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 Medewerker ICT (2) 1.260 440 Medewerker beheer ICT (3) 900 490 ICT-beheerder (4) 2.330 1.390 Applicatieontwikkelaar (4) 1.420 930 Netwerkbeheerder (4) 510 410 Particulier digitaal onderzoeker (4) 20 10 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting vormt de kwalificatie ICT-beheerder met 37% het grootste aandeel vacatures. Het gaat hierbij om een totaal van 1.700 vacatures. Binnen de richting ICT en media is 64% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden, hetgeen neerkomt op 6.440 vacatures. Binnen de kwalificatie Medewerker ICT is het aandeel van de vacatures geschikt voor recent gediplomeerden relatief groot, namelijk 74%. Binnen de kwalificatie Netwerkbeheerder (55%) is dit aandeel het kleinst. Juridisch In figuur 5.8 is de verdeling van het aantal vacatures binnen de richting Juridisch weergegeven naar kwalificaties. Figuur 5.8 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Juridisch naar ECABO-kwalificatie, verdeeld naar geschiktheid voor recent gediplomeerde, Nederland, 2012 Medewerker personeel en arbeid (4) 2.260 1.740 Medewerker sociale zekerheid (4) 500 470 Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) 440 530 Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) 920 480 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. niet geschikt voor recent gediplomeerde Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 85
Binnen deze richting vormt de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid met 54% het grootste aandeel vacatures. Binnen de richting Juridisch is 56% van het aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden, hetgeen neerkomt op 4.120 vacatures. Binnen de kwalificatie Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening is het aandeel van de vacatures geschikt voor recent gediplomeerden relatief het grootst (66%), terwijl dit aandeel voor Juridisch medewerker openbaar bestuur het laagst is (45%). 5.2 Ontwikkeling ontstane vacatures 2013-2017 5.2.1 Landelijke prognose ontstane vacatures 2013-2017 In figuur 5.9 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven gedurende de periode 1998-2017. Figuur 5.9 Ontwikkeling totaal aantal ontstane vacatures, gemiddeld aantal vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, 1998-2017 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 Bron: CBS, CPB, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Figuur 5.9 toont een conjuncturele ontwikkeling van het aantal vacatures. Een soortgelijke ontwikkeling was te zien bij de landelijke werkgelegenheidsontwikkeling (figuur 4.7). Gedurende de periode 2003-2007 is er sprake geweest van een toename van het aantal vacatures. Vervolgens was er vanaf 2008 weer sprake van laagconjunctuur, waardoor het aantal vacatures tot en met 2009 afnam tot ongeveer 789.000. In 2011 was er sprake van een toename van het aantal ontstane vacatures (9%, 863.000), ondanks het verslechterde klimaat door bijvoorbeeld de Europese schuldencrisis. Een belangrijke oorzaak hiervoor is de steeds groter wordende vervangingsvraag als gevolg van pensionering. In 2011 werden de eerste babyboomers 65 jaar, waardoor er ook de komende jaren sprake is van een relatief grote uitstroom. In 2012 is door de aanhoudende recessie het aantal vacatures fors gedaald. Naar verwachting zal vanaf 2012 het aantal nieuwe vacatures echter weer toenemen dankzij het weer geleidelijk aantrekken van de economie. Er wordt voor de periode 2012-2017 dan ook een jaarlijkse groei verwacht van gemiddeld 6,1%. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 86
Staat 5.7 Gemiddeld aantal ontstane vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, 2012-2017 Sectoren 2012 2013 2014 2015-2017 Landbouw en visserij 11 16 18 23 Industrie 72 62 73 91 Bouw 35 22 26 32 Handel en Reparatie 208 174 191 215 Horeca 59 56 59 65 Vervoer 29 29 28 32 Informatie en communicatie 36 32 37 43 Financiële dienstverlening 26 24 26 32 Zakelijke dienstverlening 133 115 127 152 Overheid 17 16 15 19 Onderwijs 33 31 32 36 Zorg en Welzijn 110 100 112 122 Cultuur, recreatie en overige dienstverlening 34 33 36 41 Totaal 801 710 780 903 Bron: CBS, UWV, CPB, EIM, Etil. In staat 5.7 is het gemiddeld aantal vacatures per jaar voor Nederland naar sector weergegeven, gedurende de periode 2012-2017. Het jaar 2012 geldt hierbij als realisatiejaar en de cijfers voor de jaren 2013-2017 zijn prognoses. In 2012 waren in Nederland de meeste vacatures in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Voor 2013 en 2014 wordt in deze twee sectoren een afname van het aantal vacatures verwacht, waarna dit weer geleidelijk zal toenemen. De meeste sectoren vertonen een zelfde beeld, met uitzondering van landbouw, vervoer en overheid. In de landbouw zal een constante toename zijn van vacatures, terwijl in vervoer en overheid de afname iets langer zal duren dan in de andere sectoren. De verklaring hiervoor is dat het vervoer te kampen heeft met veel faillissementen vanwege de onzekere economische situatie en de overheid de komende tijd te maken krijgt met forse bezuinigingen. Uiteindelijk zullen ook deze laatste twee sectoren een stijging in het aantal vacatures vertonen in de periode 2015-2017. De grootste stijgers op de middellange termijn zijn de sectoren informatie en communicatie, financiële dienstverlening en zakelijke dienstverlening. 5.2.2 Prognose ontstane vacatures ECABO-domein 2013-2017 In figuur 5.10 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein weergegeven, gedurende de periode 2011-2017. Hierin zijn de prognosejaren 2013-2017 afgezet tegen de realisatiejaren 2011 en 2012. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 87
Figuur 5.10 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures binnen het ECABO-domein, gemiddeld aantal vacatures per jaar, Nederland, 2011-2017 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000-4,3% 4,5% -23,2% 9,4% 4,8% 4,6% 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 NB: de percentages geven de jaarlijkse ontwikkeling aan. Bron: CBS, CPB, Jobfeed, UWV, EIM, bewerking Etil. In het jaar 2011 waren er binnen het ECABO-domein op mbo-niveau 125.700 vacatures. In 2012 is dit aantal flink gedaald, met ruim 23% naar 96.500. De verklaring voor deze daling ligt in het feit dat vacatures enorm conjunctuurgevoelig zijn. Door het aanhouden van de recessie drukt dit zich uit in een daling van het aantal vacatures. Een extra dempend effect is dat bedrijven minder gebruik hebben kunnen maken van beschikbare reserves. In de eerste dip (2009) waren deze reserves er nog wel, waardoor toen de daling minder groot was. Naar verwachting zal het aantal nieuwe vacatures wel weer gaan stijgen met gemiddeld 5,5% per jaar. In 2017 zullen dit er naar verwachting 126.100 zijn. In staat 5.8 is de verwachte procentuele ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en district weergegeven. Staat 5.8 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures naar ECABO-richting (in %), Nederland, jaargemiddelde 2013-2017 ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Nederland 5,5 4,5 5,5 6,1 5,0 5,7 5,5 Noord 5,5 4,5 5,5 6,1 4,9 5,6 5,4 Oost 5,6 4,6 5,6 6,2 4,8 5,7 5,5 Middenwest 5,7 4,7 5,6 6,2 5,1 5,9 5,7 Noordwest 5,6 4,7 5,5 6,2 5,4 5,7 5,7 Zuidwest 5,2 4,3 5,2 5,8 4,6 5,3 5,3 Zuidoost 5,4 4,4 5,4 6,0 4,8 5,6 5,4 Bron: CPB, Jobfeed, UWV, EIM, CBS, bewerking Etil. Gedurende de periode 2012-2017 groeit in het ECABO-domein het aantal ontstane vacatures elk jaar gemiddeld met 5,5%. Dat is iets lager dan het totaal van alle sectoren, waar het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau gemiddeld met 6,1% per jaar groeit. Binnen het ECABO-domein kent de richting Commercieel relatief de grootste groei in vacatures met gemiddeld 6,1% per jaar. In het district Middenwest is de groei van het aantal ontstane vacatures het hoogst (gemiddeld jaarlijks 5,7%), al is het verschil met de overige regio s Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 88
beperkt. In figuur 5.11 is de procentuele groei (gemiddeld jaarlijks) van het aantal ontstane vacatures gedifferentieerd naar kwalificaties weergegeven. Figuur 5.11 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar ECABO-kwalificaties, jaargemiddelde 2013-2017, Nederland Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Comm. medewerker bank en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) ECABO 3,4 3,4 3,8 3,6 4,7 6,1 5,1 6,5 6,6 5,8 5,6 5,6 7,0 7,0 6,8 7,2 7,0 5,0 4,8 6,2 6,4 6,2 6,0 5,5 5,3 5,3 5,9 5,5 Bron: CPB, Jobfeed, UWV, EIM, CBS, bewerking Etil. 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 89
De kwalificaties met de grootste gemiddelde groeipercentages gedurende de periode 2013-2017 zijn: Medewerker evenementenorganisatie (gemiddeld jaarlijks 7,2%); Junior accountmanager (gemiddeld jaarlijks 7,0%); Marketingmedewerker (gemiddeld jaarlijks 7,0%); Contactcenter teamleider (gemiddeld jaarlijks 7,0%); en Assistent communicatiemedewerker (gemiddeld jaarlijks 6,8%). Al deze kwalificaties behoren tot de richting Commercieel. De kwalificaties met de kleinste gemiddelde groeipercentages gedurende de periode 2013-2017 zijn: Telefonist/Receptionist (gemiddeld jaarlijks 3,4%); Secretarieel medewerker (gemiddeld jaarlijks 3,4%); en Medewerker ICT (gemiddeld jaarlijks 3,6%). In het algemeen is te zien dat gedurende de periode 2013-2017 het aantal vacatures op niveau 4 harder toeneemt dan op niveau 2. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een algemene upgrading van kwalificatie-eisen, waardoor er een grotere vraag ontstaat naar hoger opgeleiden. Vergeleken met vorig jaar is het toekomstbeeld verbeterd. In 2011 werd er voor sommige kwalificaties namelijk een afname verwacht in het aantal vacatures. Deze afname is in 2012 ook daadwerkelijk gerealiseerd, maar veel sneller dan verwacht en bij bijna alle kwalificaties. Met een aantrekkende economie in de tweede helft van 2013 wordt verwacht dat voor alle kwalificaties het aantal vacatures weer zal toenemen. De kwalificaties die vorig jaar het sterkst toenamen, nemen ook nu het sterkst toe. Als er wordt gekeken naar de absolute toename van het aantal vacatures zien we nog verschillen in de aandelen van de verschillende kwalificaties. Zo zal het jaarlijks gemiddeld aantal vacatures voor Medewerker evenementenorganisatie (7,2%) stijgen van ruim 100 naar ruim 140, een toename van 40 vacatures. Voor de Telefonist/Receptionist, waar de stijging van het aantal vacatures procentueel lager ligt (3,4%), zal dit echter een toename betekenen van ruim 960 vacatures. 5.3 Resumé Ontstane vacatures ECABO-domein 2012 In 2012 wordt circa 24% van het totale aantal (ontstane) vacatures door het aantal vacatures binnen het ECABO-domein gevormd. Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mbo-niveau. De sector handel en reparatie kent op mbo-niveau het grootste aantal ontstane vacatures (26.600), op hbo-niveau is dit de zakelijke dienstverlening. Het ECABO-domein kent in 2012 ten opzichte van het totaal aan sectoren zowel op mboniveau als op hbo-niveau een relatief hoge vacaturegraad. Dit kan grotendeels verklaard worden doordat sectoren die relatief sterk vertegenwoordigd zijn binnen het ECABOdomein, in 2012 relatief veel vacatures hadden. Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen ICT en media en Financieel-administratieve beroepen. Landelijk zijn er binnen het ECABO-domein ruim acht vacatures per honderd arbeidsplaatsen op mbo-niveau. In het totale ECABO-domein zijn er op hbo-niveau landelijk bijna twaalf vacatures per honderd arbeidsplaatsen. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 90
De relatieve groei in het aantal vacatures op hbo-niveau is al een aantal jaar groter dan die op het mbo-niveau. Binnen het ECABO-domein is er de laatste jaren dan ook sprake van upgrading van de kwalificatievereisten. In de ECABO-enquête geeft 37% van de bedrijven aan dat het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar hoger zal worden. Het meest werd hierbij aangegeven dat men een verhoging naar een niveau tussen mbo en hbo verwacht, gevolgd door hbo-niveau, hoger mbo-niveau en mbo-niveau met extra instroomeisen. Ontwikkeling ontstane vacatures 2013-2017 In 2012 is door de aanhoudende recessie het aantal vacatures fors gedaald. Naar verwachting zal vanaf 2012 het aantal nieuwe vacatures echter weer toenemen dankzij het weer geleidelijk aantrekken van de economie. Er wordt voor de periode 2012-2017 dan ook een jaarlijkse groei verwacht van gemiddeld 6,1%. In 2012 waren in Nederland de meeste vacatures in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Voor 2013 en 2014 wordt eerst een afname van het aantal vacatures verwacht, waarna er op de middellange termijn weer een toename zal zijn. De meeste sectoren vertonen een zelfde ontwikkeling, met uitzondering van landbouw, vervoer en overheid. Naar verwachting zal het aantal nieuwe vacatures binnen het ECABOdomein op mbo-niveau in 2017 126.100 bedragen. De kwalificatie met relatief de grootste groei in vacatures gedurende de periode 2012-2017 is Medewerker evenementenorganisatie, de kwalificatie met het kleinste gemiddelde groeipercentage is Telefonist/Receptionist. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 91
Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 92
ONDERDEEL C: CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD In onderdeel A is ingegaan op de structuur en de verwachte toekomstige ontwikkelingen aan de aanbodzijde op de ECABO-arbeidsmarkt. In onderdeel B is nader ingegaan op de vraagzijde van de arbeidsmarkt binnen het ECABO-domein. In dit hoofdstuk worden de vraag- en aanbodzijde van de arbeidsmarkt binnen het ECABO-domein met elkaar geconfronteerd. Op deze manier kunnen arbeidsmarktperspectieven worden vastgesteld. Deze perspectieven worden benaderd vanuit twee gezichtspunten, namelijk vanuit werkgevers en vanuit recent gediplomeerden. Arbeidsmarkt ECABO-domein 2012-2017 6 maart 2013 93